một số biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học hóa học chương oxi lưu huỳnh lớp 10 với đối tượng học sinh trung bình yếu

1

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP.HCM

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP

MỘT SỐ BIỆN PHÁP NÂNG CAO
HIỆU QUẢ DẠY HỌC HÓA HỌC
CHƯƠNG OXI-LƯU HUỲNH LỚP 10
VỚI ĐỐI TƯỢNG HỌC SINH
TRUNG BÌNH-YẾU

Giáo viên hướng dẫn: PGS.TS. Trịnh Văn Biều
Sinh viên thực hiện: Võ Thị Ngọc Thẩm

Thành phố Hồ Chí Minh, tháng 05/2013


2

LỜI CÁM ƠN

Để hoàn thành khoá luận này, tôi đã nhận được sự hướng dẫn tận tình của quí
thầy cô giáo, sự hỗ trợ của các bạn và các em học sinh rất nhiều. Bằng tấm lòng trân
trọng và biết ơn sâu sắc của mình tôi xin chân thành cảm ơn:
− Thầy Trịnh Văn Biều-người Thầy trực tiếp hướng dẫn, giúp đỡ tôi trong học
tập, những khó khăn trong khi làm khoá luận này.
− Tất cả các thầy cô đã giảng dạy trong quá trình học tập của tôi, thầy cô đã
cung cấp nhiều kiến thức và tư liệu để tôi có thể hoàn thành khoá luận.
− Các bạn trong lớp và các em học sinh ở các trường THPT đã hỗ trợ cho tôi có

điều kiện hoàn thành đề tài này.
Một lần nữa, xin gửi đến tất cả mọi người lòng biết ơn chân thành và sâu sắc.
Mặc dù đã hết sức cố gắng hoàn thành khoá luận này nhưng không thể thiếu những
thiếu sót trong quá trính làm, tôi kính mong nhận được những đóng góp chân thành từ
quí thầy cô và các bạn.

TP.HCM 16/05/2013
Tác giả


3

MỤC LỤC
LỜI CÁM ƠN ...................................................................................... 2
MỤC LỤC ............................................................................................ 3
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT.................................................... 4
DANH MỤC CÁC BẢNG .................................................................. 6
DANH MỤC CÁC HÌNH ................................................................... 6
MỞ ĐẦU .............................................................................................. 7
Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI ... 10
1.1. Tổng quan về các vấn đề nghiên cứu..................................................... 10
1.2. Nâng cao hiệu quả dạy học .................................................................... 11
1.3. Một số vấn đề liên quan đến HS TBY môn hoá THPT ........................ 33
1.4. Thực trạng HS TBY môn hóa ở một số trường THPT ........................ 40
1.5. Chuẩn kiến thức kỹ năng chương Oxi-Lưu huỳnh lớp 10 ban cơ bản 44

CHƯƠNG 2: MỘT SỐ BIỆN PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ
DẠY HỌC CHO HS TBY CHƯƠNG OXI - LƯU HUỲNH HOÁ
HỌC LỚP 10 BAN CƠ BẢN ........................................................... 49
2.1. Những biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học chương Oxi-Lưu huỳnh

lớp 10 ban cơ bản cho HS TBY ..................................................................... 49
2.2. Một số dạng bài tập chương Oxi-Lưu huỳnh ........................................ 95
2.3. Một số giáo án có sử dụng các biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học
cho học sinh trung bình, yếu môn hóa lớp 10 ban cơ bản ........................ 110

Chương 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ..................................... 136
3.1. Mục đích thực nghiệm .......................................................................... 136
3.2. Đối tượng thực nghiệm ......................................................................... 136
3.3. Tiến hành thực nghiệm......................................................................... 136
3.4. Kết quả thực nghiệm ............................................................................. 139

KẾT LUẬN ...................................................................................... 146
TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................. 150


4

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
BP

:

Biện pháp

BTVN

:

Bài tập về nhà

CNTT

:

Công nghệ thông tin

CN

:

Công nghiệp

DD, Dd

:

Dung dịch

Đktc

:

Điều kiện tiêu chuẩn

ĐC

:

Đối chứng

ĐTB

:

Điểm trung bình

e

:

Electron

G

:

Giỏi

GV

:

Giáo viên

HS, hs

:

Học sinh

HĐ

:

Hoạt động

K

:

Khá

NXB

:

Nhà xuất bản

PPDH

:

Phương pháp dạy học

PTHH

:

Phương trình hoá học

PTN

:

Phòng thí nghiệm

PTPƯ

:

Phương trình phản ứng

Pư

:

Phản ứng

SĐTD

:

Sơ đồ tư duy

sgk

:

Sách giáo khoa

TB

:

Trung bình

TBY

:

Trung bình yếu

THCS

:

Trung học cơ sở

THPT

:

Trung học phổ thông

TN

:

Thực nghiệm

5

TNKQ

:

Trắc nghiệm khách quan

TNSP

:

Thực nghiệm sư phạm

VD

:

Ví dụ

Y

:

Yếu


6

DANH MỤC CÁC BẢNG
Trang

Bảng 1.1. So sánh trắc nghiệm khách quan và tự luận ........................................ 22
Bảng 1.2. Ý kiến của HS về sự yêu thích đối với việc học môn hóa học .............. 34
Bảng 1.3. Mức độ yêu thích của HS đối với việc giải bài tập môn hóa học ........ 34
Bảng 1.4. Mức độ yêu thích của HS đối với các môn học tự nhiên ..................... 35
Bảng 1.5. Mức độ gây hứng thú cho HS trong tiết học ........................................ 35
Bảng 1.6. Khả năng hiểu lý thuyết và vận dụng giải bài tập hóa học của HS ..... 36
Bảng 1.7. Ý kiến của HS về việc chuẩn bị bài trước khi lên lớp .......................... 36
Bảng 1.8. Mức độ tập trung chú ý của HS khi thầy cô lên lớp............................. 36
Bảng 1.9. Những khó khăn của HS khi giải bài tập hóa học ............................... 36
Bảng 1.10. Cách giải quyết của HS khi gặp một bài tập khó ............................... 37
Bảng 1.11. Ý kiến về việc hướng dẫn của GV trong tiết luyện tập bài tập hóa ... 37
Bảng 2.1. Mẫu danh sách học sinh phụ đạo ........................................................ 45
Bảng 2.2. Các công thức tính số mol.................................................................... 89
Bảng 2.3. Các công thức tính nồng độ ................................................................. 90
Bảng 2.4. Nhận biết anion .................................................................................... 91
Bảng 2.5. Nhận biết các chất chương Oxi-Lưu huỳnh ......................................... 91
Bảng 3.1. Danh sách các lớp thực nghiệm và đối chứng .................................... 130
Bảng 3.2. Phân phối tần số bài kiểm tra 15’ ...................................................... 134
Bảng 3.3. Phân phối tần suất bài kiểm tra 15’.................................................... 134
Bảng 3.4. Phân phối tần suất lũy tích bài kiểm tra 15’ ....................................... 134
Bảng 3.5. Phân loại kết quả bài kiểm tra 15’...................................................... 134
Bảng 3.6. Tổng hợp các tham số đặc trưng của bài kiểm tra 15’ ....................... 135

DANH MỤC CÁC HÌNH
Hình 3.1. Đồ thị đường lũy tích bài kiểm tra lớp 10A2 và 10A7 ...................... 135
Hình 3.2. Đồ thị đường lũy tích bài kiểm tra lớp 10C1 và 10C3 ....................... 135

7

MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Ngày nay cùng với sự phát triển nhanh chóng của công nghệ thông tin (CNTT) thì
giáo dục đang có những bước tiến đạt hiệu quả cao trong dạy học. Điển hình tại thành
phố Hồ Chí Minh, nhà trường được trang bị các phương tiện dạy học hiện đại, cơ sở
vật chất (máy chiếu, tivi, máy tính…), GV có điều kiện trao dồi, mở rộng thêm vốn
kiến thức (chuyên môn, tin học, anh văn…) để có thể áp dụng vào dạy học như GV có
thể thiết kế giáo án điện tử, làm clip thí nghiệm ảo… HS có thể lên mạng tìm kiếm
thông tin cần thiết khi giáo viên yêu cầu hay tự học ở nhà…
Với sự tiến bộ của khoa học ngày nay thì các em học sinh hoàn toàn có khả năng tự
học ở nhà để nâng cao kiến thức của mình cũng như tìm tòi khám phá thêm những
điều thú vị của cuộc sống. Để phát huy tốt tính tự giác học tập (tự học) ở học sinh thì
giáo viên cũng cần có các biện pháp dạy học thích hợp như hướng dẫn học sinh lên
internet tìm kiếm thông tin bổ ích mở rộng kiến thức sách giáo khoa… Phương pháp
này có lẽ sẽ rất thú vị đối với những học sinh khá giỏi nhưng đối với học sinh trung
bình yếu thì sẽ không đạt hiệu quả cao.
Vậy làm thế nào để tăng tích tích cực, cải thiện chất lượng học tập của những học
sinh trung bình - yếu này? Nó đang là một trong những trăn trở của ngành giáo dục
nước ta hiện nay. Chính vì lý do này, em chọn đề tài là “Một số biện pháp nâng cao
hiệu quả dạy học hóa học chương Oxi-Lưu huỳnh lớp 10 với đối tượng học sinh
trung bình - yếu”.
Em hy vọng rằng đề tài này sẽ giúp nâng cao hiệu quả dạy học đối với các em học
sinh trung bình yếu, tạo được sự hứng thú của các em trong khi học môn hóa học này.

2. Mục đích nghiên cứu
Nghiên cứu các biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học hóa học chương Oxi-Lưu
huỳnh lớp 10 với đối tượng học sinh trung bình yếu.

3. Nhiệm vụ của đề tài
-

Nghiên cứu cơ sở lý luận thực tiễn của đề tài.


8

-

Khảo sát thực trạng, tìm ra nguyên nhân học sinh trung bình yếu môn hóa học

trung học phổ thông.
-

Đề xuất một số biện pháp nhằm giúp học sinh trung bình - yếu lấy lại kiến thức

cơ bản.
-

Thiết kế hệ thống các bài tập căn bản chương chương Oxi-Lưu huỳnh lớp 10

giúp học sinh trung bình yếu nhận biết một số dạng, cách giải bài tập.
-

Thiết kế giáo án nâng cao hiệu quả dạy học hóa học chương Oxi-Lưu huỳnh lớp

10 cho học sinh trung bình yếu.
-

Thực nghiệm sư phạm nhằm đánh giá hiệu quả của việc sử dụng các biện pháp

đã đề xuất.

4. Đối tượng và khách thể nghiên cứu
-

Đối tượng nghiên cứu: Các biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học hóa học

chương Oxi-Lưu huỳnh lớp 10 dành cho học sinh trung bình yếu.
-

Khách thể nghiên cứu: Quá trình dạy học ở trung học phổ thông (THPT).

5. Phạm vi nghiên cứu
-

Về nội dung: Kiến thức chương Oxi-Lưu huỳnh lớp 10 hóa học trung học phổ

thông ban cơ bản.
-

Về địa bàn: Một số trường THPT trong Tp.HCM.

-

Thời gian: Tháng 2 - 4/2013

6. Giả thuyết khoa học

Nếu xây dựng được các biện pháp bồi dưỡng cho học sinh trung bình yếu có tính
khoa học, phù hợp có tính khả thi cao thì sẻ giúp các em học sinh này lấy lại căn bản,
nâng cao kết quả học tập, dạy học.

7. Phương pháp nghiên cứu
7.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lí luận
- Đọc và nghiên cứu các tài liệu liên quan đến đề tài.
- Phương pháp phân tích, tổng hợp tài liệu.
- Phương pháp diễn dịch và qui nạp.
- Phương pháp phân loại, hệ thống hóa.


9

- Phương pháp xây dựng giả thuyết.
7.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn
- Phương pháp quan sát.
- Phương pháp điều tra thu thập thông tin.
- Phương pháp thực nghiệm.
- Phương pháp chuyên gia.
- Phương pháp tổng kết kinh nghiệm thực tiễn.
7.3. Nhóm các phương pháp toán học
- Xử lí kết quả thực nghiệm bằng phương pháp thống kê toán học.
- Sử dụng các phần mềm tin học.

8. Những đóng góp mới của đề tài nghiên cứu
Đề xuất thêm một số biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học cho học sinh trung bình,
yếu hóa chương “Oxi - Lưu huỳnh” lớp 10 ban cơ bản THPT.
-

Tổ chức nhóm học cùng tiến

-

Có sự kiên nhẫn với học sinh

-

Hệ thống hoá kiến thức

-

Hệ thống bài tập (có hướng dẫn mẫu)

-

Giúp học sinh có phương pháp tự học SQ3R


10

Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI
1.1. Tổng quan về các vấn đề nghiên cứu
Trong những năm gần đây, nhận thấy được tầm quan trọng của việc lấy lại kiến
thức căn bản cho học sinh trung bình yếu, có một số đề tài đã được nghiên cứu để nâng
cao hiệu quả dạy học cho nhóm đối tượng học sinh này như:
-

Đặng Thị Duyên (2011), Một số biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học chương

sự điện li lớp 11 với đối tượng học sinh trung bình yếu, Luận văn Thạc sỹ-ĐHSP
TPHCM.
-

Nguyễn Anh Duy (2011), Những biện pháp bồi dưỡng học sinh trung bình - yếu

môn hoá học lớp 10 THPT, Luận văn Thạc sỹ-ĐHSP TPHCM.
-

Dương Thị Y Linh (2011), Những biện pháp giúp học sinh trung bình yếu học

tốt môn hoá học lớp 11 cơ bản ở trường THPT, Luận văn Thạc sỹ-ĐHSP TPHCM.
-

Phan Thị Lan Hương (2011), Một số biện pháp bồi dưỡng học sinh trung bình

yếu môn hoá học lớp 11 ban cơ bản THPT, Luận văn Thạc sỹ-ĐHSP TPHCM.
-

Nguyễn Thị Tuyết Trang (2012), Một số biện pháp giúp học sinh trung bình

yếu môn hoá học phần hiđrocacbon lớp 11- ban cơ bản, Luận văn Thạc sỹ-ĐHSP
TPHCM.
-

Nguyễn Hoàng Uyên (2001), Thiết kế và thực hiện bài giảng hoá học lớp 10

ban cơ bản trường THPT theo hướng dạy học tích cực, Luận văn Thạc sỹ-ĐHSP
TPHCM.
-

Nguyễn Chí Linh (K17), Sử dụng bài tập phát triển tư duy rèn trí thông minh

cho HS trong dạy học Hoá học ở trường THPT, Luận văn Thạc sỹ-ĐHSP TPHCM.
-

Nguyễn Nữ Hoàng Duyên (2004), Giúp học sinh trí nhớ có hiệu quả trong dạy

học chương “Oxi-Lưu huỳnh” lớp 10 THPT, Khóa luận tốt nghiệp- ĐHSP.
-

Phan Thị Thuý Nguyên (K18), Thiết kế giáo án dạy học theo nhóm môn hoá 9

THCS, Luận văn Thạc sỹ-ĐHSP TPHCM.
-

Nguyễn Thị Hương Thuỳ (2005), Phương pháp dạy học nâng cao hiệu quả tự

học môn Hoá của học sinh phổ thông, khoá luận tốt nghiệp-ĐHSP TPHCM.
Nhìn chung các tác giả đã đưa ra rất nhiều biện pháp phong phú, đa dạng để bồi


11

dưỡng học sinh, nâng cao hiệu quả dạy học. Tuy nhiên trong các đề tài theo hướng
nghiên cứu trên vẫn còn ít, ít đi sâu nghiên cứu từng chương cụ thể, chưa đưa ra các
bài tập cụ thể cho các chương.

1.2. Nâng cao hiệu quả dạy học
1.2.1. Khái niệm

Hiệu quả là gì?
Theo Từ điển tiếng Việt thông dụng [12], “Hiệu quả là kết quả như yêu cầu của
việc làm mang lại”.
Như vậy, hiệu quả là một danh từ dùng để chỉ kết quả của một việc làm mang lại,
kết quả này đạt được theo như yêu cầu, như mong muốn, như mục tiêu đã đặt ra của
một người hoặc của tập thể đã thực hiện việc làm đó.
Hiệu quả dạy học là gì?
Có thể hiểu khái niệm “Hiệu quả dạy học” là kết quả so với yêu cầu đặt ra trong
những điều kiện xác định do hoạt động dạy học nói chung mang lại cho đối tượng. Kết
quả ở đây là những tri thức khoa học khoa học nhân loại mà người học thu nhận được
nhiều hay ít, lưu giữ lâu và vận dụng vào thực tế cuộc sống.

1.2.2. Các yếu tố ảnh hưởng đến kết quả dạy học
Có nhiều yếu tố ảnh hưởng đến kết quả dạy học, sau đây là một số yếu tố chính:
1.2.2.1. Kiến thức nền
Kiến thức nền là những kiến thức điểm tựa, nhờ những kiến thức này học sinh mới
có thể học và tiếp thu được các kiến thức khác của chương trình. Mỗi môn học, trong
từng giai đoạn nhất định có một hệ thống các kiến thức nền tương ứng. Đối với môn
hóa học lớp 10 hệ thống các kiến thức nền là:
-

Hóa trị các nguyên tố.

-

Các khái niệm, biểu thức dùng trong tính toán như: nồng độ mol, nồng độ %.

-

Cấu tạo nguyên tử, các bài toán về hạt mang điện, không mang điện, ion âm,

ion dương.
-

Bảng hệ thống tuần hoàn các nguyên tố hóa (giúp học sinh biết xác định vị trí

của nguyên tử các nguyên tố, nguyên tử khối, độ âm điện, năng lượng ion hóa...vv).


12

-

Phản ứng oxi hóa khử (để giải bài toán có cân bằng phản ứng, học sinh phải biết

cân bằng phản ứng hóa học và quan trọng là phản ứng có sự thay đổi số oxi hóa).
-

Tính chất vật lý, tính chất hóa học, điều chế của các chất như nhóm halogen,

oxi...H 2 SO 4 (để HS giải được các bài tập liên quan).

1.2.2.2. Hứng thú học tập [5]
a. Khái niệm hứng thú
Theo Từ điển tiếng Việt - Nhà xuất bản Xã hội 1992: “Hứng thú là sự ham thích,
hào hứng với công việc”.
Theo Đại Từ điển tiếng Việt 1999: Hứng thú có hai nghĩa: “biểu hiện của một nhu
cầu, làm cho chủ thể tìm cách thoả mãn, tạo ra khoái cảm, thích thú và huy động sinh
lực để cố gắng thực hiện” và “sự ham thích”.
Hứng thú nhận thức là xu hướng lựa chọn của cá nhân nhằm vào lĩnh vực nhận

thức, nhằm vào nội dung của nó và quá trình tiếp thu kiến thức. Hứng thú có tính chất
lự̣a chọn.
Đặc điểm đặc trưng của hứng thú nhận thức là xu thế con người đi sâu vào bản chất
của đối tượng nhận thức mà không dừng lại ở bề ngoài của hiện tượng.
Hứng thú nhận thức là cái tạo ra động cơ quan trọng nhất của hoạt động.
Hứng thú đòi hỏi con người phải hoạt động tích cực, tìm tòi hoặc sáng tạo.
Carroll-E.lzad:
-

Hứng thú là hình thức biểu hiện thường xuyên nhất của xúc động. Hứng thú là

một trong những cảm xúc nền tảng của con người: hứng thú, vui sướng, ngạc nhiên,
đau khổ, căm giận, ghê tởm, khinh bỉ, khiếp sợ, xấu hổ, tội lỗi. Hứng thú là cảm xúc
tích cực được trải nghiệm thường xuyên nhất.
-

Hứng thú là một trong những cảm xúc bẩm sinh cơ bản và là cảm xúc chiếm ưu

thế trong tất cả các cảm xúc của con người. Hứng thú là nguồn quan trọng của hệ động
cơ. Hứng thú là nền tảng của hệ động cơ có tính chất cực kỳ quan trọng đối với các
hoạt động nói chung và hoạt động nhận thức nói riêng.
b. Tác dụng của hứng thú
Hứng thú duy trì trạng thái tỉnh táo của cơ thể. Hứng thú làm cho con người phấn


13

chấn vui tươi, làm việc lâu mệt mỏi. Chỉ khi nào có hứng thú thì sự cố gắng mới được
bền bỉ. Hứng thú làm cho quá trình dạy học trở nên hấp dẫn.
Hứng thú cho phép con người duy trì sự chú ý thường xuyên.

Hứng thú làm chỗ dựa cho sự ghi nhớ (quy luật hướng đích và quy luật ưu tiên).
Hứng thú tạo ra và duy trì tính tích cực nhận thức, tích cực hoạt động. Theo
Alecxêep: “Chỉ có hứng thú đối với một hoạt động nào đó mới đảm bảo cho hoạt động
ấy được tích cực.”
Hứng thú là động cơ chiếm ưu thế trong hoạt động hàng ngày của con người. Hứng
thú là hệ động cơ duy nhất có thể duy trì được công việc hàng ngày một cách bình
thường. Hứng thú ảnh hưởng đến tính chất, diễn biến và kết quả của hoạt động. Hứng
thú làm cho hiệu quả của hoạt động được nâng cao.
Cảm xúc hứng thú tham gia điều khiển tri giác và tư duy. Hứng thú điều khiển hoạt
động định hướng. Chính cảm xúc hứng thú cùng với các cấu trúc và định hướng nhận
thức quyết định phương hướng của tri giác, nhận thức và hành động.
Hứng thú tạo cơ sở động cơ cho hoạt động nghiên cứu và sáng tạo. Hứng thú có vai
trò trung tâm trong các hoạt động sáng tạo.
Hứng thú là hệ động cơ cực kỳ quan trọng trong sự phát triển các kỹ năng, kỹ xảo
và trí tuệ.
Hứng thú rất cần thiết với sự phát triển nhân cách, phát triển tri giác và nhận thức.
Hứng thú có vai trò quan trọng trong sự phát triển cuộc sống xã hội và duy trì các
quan hệ giữa các cá nhân. Hứng thú cũng giúp duy trì các quan hệ tình dục và gia đình.
c. Một số biện pháp gây hứng thú trong dạy học
• Gây hứng thú bằng cái mới lạ:
-

Những điều mới lạ, những khác biệt với cái thông thường của nội dung kiến

thức.
- Cách nhìn mới đối với kiến thức. Một kiến thức quen thuộc nhưng có thể phát
hiện ra trong đó những nét mới nếu chúng ta quan sát nó dưới một góc độ khác, một
cách nhìn khác, hoặc nghiên cứu nó một cách sâu sắc hơn.
-

Gây hứng thú bằng sự phong phú đa dạng, luôn thay đổi:


14

+ Sự đa dạng về phương pháp dạy học.
+ Sự đa dạng về hình thức tổ chức dạy học …
•

Gây hứng thú bằng sự bất ngờ, ngạc nhiên.

•

Gây hứng thú bằng tính chất phức tạp, khó khăn, mạo hiểm, có vấn đề của kiến

thức. Cho học sinh tham gia những hoạt động sáng tạo: nghiên cứu, tìm tòi, khám phá
kiến thức.
•

Gây hứng thú bằng sự bí ẩn, bí mật, kích thích tính tò mò (ví dụ: khi kể lại lịch

sử của các tên gọi, phát minh…).
•

Gây hứng thú bằng sự lợi ích, thiết thực, những hình ảnh tưởng tượng đến kết

quả của công việc. Theo Bruner thì: “Chúng ta hứng thú với những công việc nào mà
chúng ta thực hiện có kết quả tốt”. Học sinh hứng thú sau khi giải xong một bài tập
khó.
•

Gây hứng thú bằng sự thỏa mãn nhu cầu, đem lại cảm giác thú vị, dễ chịu.

•

Gây hứng thú bằng cách tác động vào ý thức, tình cảm.
-

Cảm xúc và thái độ của giáo viên.

-

Quan hệ thày - trò, trò – trò.

1.2.2.3. Trí nhớ
a. Khái niệm trí nhớ
“Trí nhớ: khả năng lưu giữ trong óc những điều đã biết, đã trải qua, có thể nhắc lại,
nói lại được”. Đại từ điển tiếng Việt, Nguyễn Như Ý chủ biên [26].
“Trí nhớ là quá trình tâm lý phản ánh những kinh nghiệm của cá nhân dưới hình
thức biểu tượng bao gồm sự ghi nhớ, giữ gìn và tái tạo sau đó ở trong óc cái mà con
người đã cảm giác, tri giác, rung động, hành động hay suy nghĩ trước đây.”Tâm lý học
Đại cương– Phạm Minh Hạc chủ biên [10].
“Trí nhớ là năng lực tái hiện kinh nghiệm đã qua, một trong các tính chất cơ bản
của hệ thần kinh, biểu hiện ở khả năng lưu giữ lâu dài thông tin về các sự kiện của thế
giới bên ngoài và các phản ứng của cơ thể, nhiều lần đưa thông tin đó vào phạm vi ý
thức và hành vi.”Đại Bách khoa toàn thư Xô viết - Phát triển trí nhớ của học sinh phổ
thông - Nia Tsut-co.


15

Như vậy ta có thể nói một cách ngắn gọn “Trí nhớ là khả năng lưu giữ và tái hiện
thông tin”.
b. Vai trò của trí nhớ
Các nhà tâm lí học đã tổng kết rằng trí nhớ có vai trò đặc biệt quan trọng đối với
con người:
Nhờ có trí nhớ con người mới có thể hoạt động được bình thường. Trí nhớ là

-

điều kiện không thể thiếu để con người có đời sống tâm lí bình thường, ổn định, lành
mạnh.
-

Trí nhớ giúp con người tích luỹ vốn kinh nghiệm sống và sử dụng vốn kinh

nghiệm đó ngày càng tốt hơn.
-

Nếu con người không có trí nhớ thì chắc chắn không có quá khứ, không có

tương lai, mà chỉ có hiện tại tức thời. Không có trí nhớ sẽ không có ý thức về bản thân
mình và do đó sẽ không có nhân cách. “Nếu không có trí nhớ thì con người sẽ mãi mãi
ở tình trạng một đứa trẻ sơ sinh”- (I.M.Xêtrênôp).
Đối với nhận thức, trí nhớ là công cụ để lưu trữ lại các kết quả của cảm giác, tri
giác. Nó là điều kiện để diễn ra quá trình nhận thức cảm tính (tư duy và tưởng tượng).
Nhờ có trí nhớ mà những hình ảnh tri giác, những khái niệm tư duy, những biểu tượng,
xúc cảm, tình cảm… trong đời sống tâm lí không bị mất đi theo thời gian và khi cần
đến thì chúng lại xuất hiện. Trí nhớ giúp học sinh học tập đạt được hiệu quả cao.
Việc rèn luyện và phát triển trí nhớ cho học sinh là một nhiệm vụ dạy học quan

trọng. Trí nhớ có thể học tập và rèn luyện được.
c. Các quy luật trí nhớ
PGS.TS. Trịnh Văn Biều trong tài liệu “Các phương pháp dạy học hiệu quả” [5]
đã tổng kết 5 quy luật của trí nhớ. Các quy luật này có rất nhiều ứng dụng trong dạy
học, giáo viên có thể vận dụng để nâng cao hiệu quả bài lên lớp.
 Quy luật hướng đích
Muốn ghi nhớ tốt cần tập trung sự chú ý vào một mục tiêu rõ ràng, cụ thể. Chú ý là
tập trung tinh thần vào một đối tượng rõ ràng nhất định. Đỉnh điểm của chú ý là sự tập
trung tinh thần. Tập trung tinh thần là để cho óc ngừng lâu trên một hình ảnh độc nhất.


16

Tập trung tinh thần không làm mệt mỏi toàn bộ trí óc mà chỉ một phần trí óc bị ảnh
hưởng bởi sự tập trung ấy.
Ví dụ: Người ta đã làm thí nghiệm cho học sinh A đọc một bài văn dài nửa trang
cho 10 học sinh khác. 10 học sinh này có nhiệm vụ phải thuộc để đọc lại cho cả lớp
nghe. A đọc từ 15 đến 20 lần và 10 học sinh kia đã thuộc bài. Nhưng A thì lại không
thuộc (vì A có tích cực đọc nhưng không có chủ định nhớ).
 Quy luật ưu tiên
Sự ghi nhớ có chọn lọc theo mức độ ưu tiên khác nhau tùy đặc điểm từng tài liệu.
-

Bao giờ thì hình ảnh cụ thể cũng dễ nhớ hơn ngôn từ trừu tượng.

-

Sự việc, hiện tượng càng hấp dẫn, sinh động, gây hứng thú, để lại ấn tượng sâu

sắc trong tâm trí thì càng dễ hình dung và hoài niệm lại.

Ví dụ: Các bài giảng khi có thêm phương tiện trực quan (hình vẽ, thí nghiệm) hỗ trợ
thì học sinh sẽ nhớ bài đó sâu sắc hơn các bài khác.
-

Tài liệu cũng sẽ dễ nhớ khi:
+ Có ý nghĩa quan trọng, cần thiết, bổ ích.
+ Gây sự tranh cãi.
+ Có vấn đề giải quyết chưa trọn vẹn.

 Quy luật liên tưởng
Liên tưởng xảy ra khi điều bạn nói hay nghĩ có mối liên hệ với ý tưởng đã có trước,
chúng là nền tảng cho một ký ức có rèn luyện.
Ưu điểm chính của liên tưởng là ghi nhận nhanh kể cả thông tin có và không có trật
tự. Xét về bản chất, liên tưởng dựa trên khả năng quan sát tinh vi, kết hợp các suy diễn
để ghi nhận thông tin vận dụng trong dạy học.
-

Muốn nhớ điều gì phải tìm cách liên kết nó với những cái khác

Muốn nhớ nhanh, nhớ lâu phải thấu hiểu vấn đề, phải tìm ra các mối liên hệ:
+ Giữa kiến thức mới và vốn kiến thức sẵn có.
+ Giữa các ý tưởng, các bộ phận của kiến thức.
+ Giữa vốn kiến thức đã có và thực tế cuộc sống.
-

Phải tìm ra mối liên hệ logic, theo trật tự giữa


17

+ Các vật có tính chất tương tự hay tương phản nhau.
+ Các vật gần nhau về thời gian và không gian.
+ Các vật có mối quan hệ phụ thuộc, ngang hàng hay giao nhau.
-

Phân loại

Chúng ta sẽ rất khó nhọc khi phải ghi nhớ điều gì phi lý và hỗn độn. Phân loại là
sắp các vật, các vấn đề ra từng hạng cho có trật tự, tuỳ theo những điểm tương cận của
chúng. Trí nhớ dễ ghi nhận những vấn đề được sắp xếp theo trật tự hợp lý, bởi vì trật
tự hợp lý khiến ảnh tượng này phải khêu gợi ảnh tượng kia, ý này nhắc nhở ý khác.
Ví dụ: Học thuộc một bài học có dàn bài chi tiết rõ ràng, trật tự thì nhanh hơn một
bài có dàn bài không rõ ràng, chi tiết.
 Quy luật lặp lại
Muốn nhớ điều gì phải lặp đi lặp lại thật nhiều lần. Ôn tập là mẹ của trí nhớ. Cách
tốt nhất để ghi nhớ là lặp đi lặp lại.
Sự lặp lại là một phương pháp rất hiệu quả trong việc bảo tồn trí nhớ, nó là một
điều kiện thiết yếu nếu muốn tạo được một ký ức máy móc.
Ví dụ: Đối với trẻ nhỏ, để giúp các em nhớ được chữ cái, đọc được vần, thầy cô
thường xuyên lặp đi lặp lại các chữ đó và cho các em ê a đọc theo, tác dụng rất có hiệu
quả.
 Quy luật kìm hãm
Sự ghi nhớ sau bao giờ cũng làm suy giảm sự ghi nhớ trước:
-

Cần quên đi những gì không cần thiết bằng cách không nhắc lại, gợi lại.

-

Cần xác định rõ mức độ cần ghi nhớ với mỗi tài liệu (dài hạn, ngắn hạn hoặc

tức thời).
-

Lựa chọn thật kỹ những gì sẽ học thuộc lòng.

d. Để sự ghi nhớ bài học có hiệu quả
 Tập trung chú ý
-

Học sinh phải ở trạng thái hoạt động tích cực.

-

Giáo viên cần làm rõ tầm quan trọng và ích lợi của vấn đề.

-

Xác định trọng tâm, bỏ qua những cái không cần thiết.


18

-

Định hướng rõ ràng vào mục tiêu cụ thể.

-

Tạo những điều kiện thuận lợi cho sự chú. Gắn tài liệu cần ghi nhớ vào mục

đích học tập của học sinh, làm cho nội dung đó trở thành mục đích của hành động,
hình thành được nhu cầu, hứng thú của học sinh với tài liệu đó.
 Sử dụng tối đa các giác quan
-

Thị giác là quan trọng nhất vì dễ tạo biểu tượng bằng hình ảnh.

-

Sử dụng sơ đồ, mô hình, hình vẽ, thí nghiệm…. để chuyển những vấn đề trừu

tượng thành hình ảnh cụ thể.
 Đọc to, đọc thầm hoặc viết ra giấy khi học thuộc lòng
Học thuộc lòng: Nên kết hợp ghi nhớ có ý nghĩa với ghi nhớ máy móc, nghĩa là ghi
nhớ trên cơ sở thông hiểu tài liệu. Các lợi ích của học thuộc lòng:
-

Nhanh chóng nhớ lại được kiến thức lúc cần sử dụng.

-

Giúp ta nhớ được những gì khó ghi nhất.

-

Là cách tập dượt khả năng ghi nhớ, khiến cho trí nhớ nhạy bén hơn.

 Tạo thật nhiều mối liên hệ
-

Lập dàn ý, tóm tắt ý chính.

-

Tìm sự liên kết giữa các ý.

-

Dùng phương pháp phân loại.

-

So sánh sự giống và khác nhau.

-

Hệ thống hóa kiến thức.

-

Tìm “chữ thần”của câu

-

Gán cho các chữ, con số vô nghĩa một ý nghĩa, đặt thành thơ, văn vần.

Ví dụ: Để nhớ 10 ankan đầu tiên.
Metan Etan Propan Butan Pentan Hexan Heptan Octan Nonan Decan
Mẹ

Em

Phải

Bón

Phân

Hóa

Học

Ở

 Lặp đi lặp lại thật nhiều lần
-

Nhắc lại ngay trong bài giảng,sau mỗi bài, mỗi chương.

-

Thực hiện tốt khâu củng cố.

-

Ôn luyện thường xuyên những kiến thức quan trọng.

Ngoài

Đồng


19

 Có kế hoạnh học tập hợp lý
-

Ôn lại bài ngay trong ngày và ngày hôm sau. Tổ chức cho học sinh tái hiện tài

liệu học tập, làm bài tập ứng dụng ngay sau khi ở trường về nhà, ôn tập ngay sau khi
học tài liệu mới, sau đó việc ôn tập có thể thưa dần.
-

Phân chia hợp lý các lần ôn tập. Khoảng cách ngắn quá hiệu quả kém, lâu quá

cũng ít tác dụng (khoảng cách hợp lý tùy theo từng người).
-

Nên học lúc đầu óc minh mẫn, tỉnh táo (tốt nhất lúc sáng sớm).

-

Sau khi học tối nên đi ngủ ngay.

-

Cần phải có thời gian học tập và ôn tập hợp lý, không để xảy ra kiểu học "nước

tới chân mới nhảy", thì kiến thức mới luôn khắc sâu và vững chắc.

1.2.3. Phương pháp dạy học
1.2.3.1. Khái niệm phương pháp dạy học
Phương pháp dạy học là cách thức thực hiện phối hợp, thống nhất giữa người dạy
và người học nhằm thực hiện tối ưu các nhiệm vụ dạy học. Đó là sự kết hợp hữu cơ và
thống nhất biện chứng giữa hoạt động dạy và hoạt động học trong quá trình dạy học.
Phương pháp dạy học bao gồm phương pháp dạy và phương pháp học. Phương
pháp dạy và phương pháp học có ảnh hưởng rất lớn đến kết quả học tập.
Phương pháp dạy học theo nghĩa rộng bao gồm: Phương tiện dạy học, hình thức tổ
chức dạy học, phương pháp dạy học theo nghĩa hẹp.
1.2.3.2. Các phương pháp dạy học tích cực
Theo PGS.TS. Trịnh Văn Biều [5], các phương pháp dạy học tích cực có những
đặc trưng cơ bản sau:
 Đặt trọng tâm vào hoạt động của người học
Trong dạy học tích cực, người ta nhấn mạnh mặt hoạt động học trong qúa trình dạy
học, nỗ lực tạo ra sự chuyển biến từ học tập thụ động sang tự học chủ động.
Người học - đối tượng của hoạt động "dạy", đồng thời là chủ thể của hoạt động
"học”- được cuốn hút vào các hoạt động học tập do giáo viên tổ chức và chỉ đạo, thông
qua đó tự lực khám phá những điều mình chưa rõ chứ không phải thụ động tiếp thu


20

những tri thức đã được giáo viên sắp đặt. Dưới sự hướng dẫn của giáo viên, người học
chủ động quan sát, thảo luận, làm thí nghiệm, giải quyết vấn đề đặt ra theo cách suy
nghĩ của mình, từ đó nắm được kiến thức mới.
 Coi trọng hoạt động tổ chức, điều khiển của giáo viên
Trong dạy học tích cực, giáo viên chủ yếu giữ vai trò cố vấn, khích lệ, điều chỉnh,
giáo viên không làm hộ, chỉ rõ ngay cách học, cách làm. Từ dạy và học thụ động sang
dạy và học tích cực, giáo viên không còn đóng vai trò đơn thuần là người truyền đạt
kiến thức mà trở thành người thiết kế, tổ chức, hướng dẫn các hoạt động để học sinh tự

lực chiếm lĩnh kiến thức. Giáo viên phải đầu tư công sức, thời gian rất nhiều so với
kiểu dạy và học thụ động mới có thể thực hiện bài lên lớp với vai trò là người gợi mở,
động viên, cố vấn, trọng tài trong các hoạt động tìm tòi, sáng tạo, tranh luận sôi nổi
của học sinh. Giáo viên phải có trình độ chuyên môn sâu rộng, có trình độ sư phạm
lành nghề mới có thể tổ chức, hướng dẫn các hoạt động của học sinh (nhiều khi diễn
biến ngoài dự kiến của giáo viên).
 Các mối quan hệ tương tác thầy-trò, trò-trò phong phú và đa dạng
Trong dạy học tích cực, cấu trúc nội dung dạy học và các nhiệm vụ học tập rất linh
hoạt, đa dạng. Lớp học là môi trường giao tiếp thầy - trò, trò - trò, tạo nên mối quan hệ
hợp tác giữa các cá nhân trên con đường chiếm lĩnh kiến thức. Thông qua thảo luận,
tranh luận trong tập thể, ý kiến mỗi cá nhân được bộc lộ, khẳng định hay bác bỏ, qua
đó người học nâng mình lên một trình độ mới.
 Tính vấn đề cao của nội dung dạy học
Vấn đề nhận thức hay vấn đề học tập, tồn tại khách quan trong dạy học. Tính vấn
đề bắt nguồn từ những nội dung học tập, được phát biểu thành những nhiệm vụ nhận
thức chưa được giải quyết nhưng có thể giải quyết được. Tính vấn đề cao của nội dung
dạy học đòi hỏi người học có tư duy phê phán, năng động và sáng tạo.
 Mang lại kết quả học tập cao
Tính tích cực có ảnh hưởng lớn đến kết quả của công việc. Vì vậy nếu người học
tích cực hoạt động thì chắc chắn sẽ có kết quả học tập cao.


21

Nắm chắc lý thuyết: Các định luật, quy tắc, quá trình hóa học, tính chất lý hóa học
của các chất.
Nắm được các dạng bài tập cơ bản: Nhanh chóng xác định bài tập cần giải thuộc
dạng nào.
Nắm được một số phương pháp giải thích hợp với từng dạng bài toán.
Nắm được các bước giải một bài toán hóa học chung và với từng bài nói riêng.

Biết một số thủ thuật và phép biến đổi toán học, cách giải phương trình và hệ phương
trình bậc 1, 2 ...
1.2.4. Phương tiện dạy học [5]
Cùng với phương pháp dạy học, phương tiện dạy học cũng có ảnh hưởng rất lớn
đến kết quả dạy học.
1.2.4.1. Khái niệm và phân loại phương tiện dạy học

Phương tiện dạy học là những đối tượng vật chất (sách vở, đồ dùng, máy
móc, thiết bị …) dùng để dạy học. Các phương tiện dạy học bao gồm:
- Sách giáo khoa và các tài liệu tham khảo.
- Các đồ dùng dạy học.
- Các phương tiện kĩ thuật dạy học.
- Các thí nghiệm.
1.2.4.2. Sách giáo khoa và các tài liệu tham khảo
Đây là loại phương tiện dạy học có từ rất lâu. Chúng có tầm quan trọng đặc biệt,
luôn được các nhà giáo dục và giáo viên quan tâm nghiên cứu, cải tiến để ngày một
hoàn thiện. Hiện nay với sự phát triển mạnh mẽ của tin học thì tài liệu tham khảo của
giáo viên và học sinh không chỉ bao hàm các ấn phẩm mà còn rất nhiều nguồn cung
cấp thông tin khác. Có thể kể ra một số dạng sau:
- Sách giáo khoa (dùng cho học sinh và giáo viên).
- Sách giáo viên (có tác dụng hướng dẫn, cung cấp thêm tư liệu dạy học …).
- Sách tham khảo.
- Tạp chí chuyên đề.
- Sách báo các loại.


22

- Thư viện điện tử.
- Các thông tin trên mạng internet …

1.2.4.3. Các đồ dùng dạy học
- Bảng các loại (bảng đen, bảng gấp, bảng di động …).
- Tranh ảnh, hình vẽ, sơ đồ.
- Mô hình.
- Mẫu vật.
1.2.4.4. Các phương tiện kĩ thuật dạy học
Gồm có các máy dạy học và các thiết bị nghe nhìn như máy chiếu, máy ghi âm, tivi,
máy ảnh…

1.2.4.5. Tác dụng của phương tiện dạy học
-

Giúp giáo viên dễ dàng tăng cường lượng thông tin một cách có hiệu quả.

-

Giúp giáo viên tiết kiệm thời gian.

-

Giúp giáo viên đỡ vất vả (giảm cường độ làm việc).

-

Bài giảng hấp dẫn, học sinh chú ý, hứng thú học tập.

-

Lớp học sinh động (góp phần tạo không khí lớp học).

- Nâng cao hiệu quả dạy học, học sinh dễ hiểu bài, nhớ lâu.
1.2.5. Bài tập và việc sử dụng bài tập
1.2.5.1. Khái niệm về bài tập hóa học
Theo Đại Từ điển Tiếng Việt [26] “Bài tập là những bài ra cho học sinh để tập vận
dụng những điều đã học”.
Bài tập hóa học chính là những bài tập có nội dung liên quan đến hóa học. Nội
dung của bài tập hóa học thông thường bao gồm những kiến thức chính yếu trong bài
giảng. Bài tập hóa học có thể là những bài tập lý thuyết đơn giản chỉ yêu cầu học sinh
nhớ và nhắc lại những kiến thức vừa học hoặc đã học xong nhưng cũng có thể là
những bài tập tính toán liên quan đến cả kiến thức hóa học lẫn toán học, đôi khi bài tập
còn là những bài toán tổng hợp yêu cầu học sinh phải vận dụng những kiến thức đã
học từ trước kết hợp với những kiến thức vừa học để giải. Tùy theo mục đích của từng
bài học mà bài tập được xây dựng dưới nhiều hình thức và nội dung khác nhau.


23

1.2.5.2. Tác dụng của bài tập hóa học
Giải bài tập hóa học chính là một trong những phương pháp tích cực nhất để kiểm
tra khả năng tiếp thu, vận dụng kiến thức của học sinh. Thông qua bài tập, giáo viên có
thể phát hiện những thiếu sót, những hạn chế, khiếm khuyết trong kiến thức cũng như
kĩ năng của học sinh, từ đó có biện pháp để khắc phục, rèn luyện kịp thời. Do đó, bài
tập hóa học có những tác dụng lớn sau:
a. Làm rõ và khắc sâu kiến thức đã học
Thông qua việc giải các bài tập hóa học, học sinh sẽ nhớ lại các tính chất của chất,
các phương trình phản ứng xảy ra, các khái niệm, nguyên lý và định luật hóa học.
Những kiến thức chưa được vững, chưa được nắm kĩ thông qua việc giải bài tập sẽ
giúp học sinh hiểu sâu hơn và nhớ lâu hơn.
b. Hệ thống hóa kiến thức đã học
Phần lớn bài tập đòi hỏi học sinh phải vận dụng tổng hợp các kiến thức đã học của

bài trước. Tự mình làm các bài tập sẽ giúp học sinh củng cố kiến thức cũ một cách
thường xuyên. Đối với dạng bài tập tổng hợp này buộc học sinh phải huy động vốn
hiểu biết của nhiều chương, nhiều bộ môn.
c. Cung cấp thêm kiến thức mới và mở rộng sự hiểu biết mà không làm nặng nề
thêm kiến thức của học sinh
Ngoài tác dụng củng cố các kiến thức đã học, bài tập hóa học còn cung cấp các
kiến thức mới và mở rộng sự hiểu biết của học sinh một cách sinh động, phong phú về
các vấn đề thực tiễn đời sống và sản xuất.
d. Bài tập hóa học có tác dụng rèn luyện một số kĩ năng, kĩ xảo
Trong quá trình giải các bài tập, học sinh tự rèn luyện việc lập công thức, cân bằng
phương trình, các thủ thuật tính toán. Nhờ việc thường xuyên giải các bài tập, lâu dần
học sinh sẽ nhớ, khắc sâu và các kĩ năng đó lâu dần sẽ phát triển thành các kĩ xảo giúp
học sinh có thể ứng xử nhanh trước các tình huống xảy ra. Các kỹ xáo như:
- Lập công thức, cân bằng phương trình.
- Tính theo công thức và phương trình.
- Các tính toán đại số, giải phương trình bậc 1,2, giải hệ phương trình…


24

- Kĩ năng giải từng dạng bài tập khác nhau.
e. Phát triển tư duy của học sinh
Khi giải một bài tập hóa học, học sinh thường vận dụng các thao tác tư duy cơ bản
như: suy luận, quy nạp, diễn dịch hoặc ngoại suy hoặc như phân tích, tổng hợp, khái
quát, trừu tượng… và học sinh buộc phải nhớ lại các kiến thức đã học mà có liên quan
đến đề bài, xác định mối liên hệ giữa những điều kiện đã cho và yêu cầu của bài để tìm
ra cách giải tối ưu nhất. Qua đó tư duy của học sinh được phát triển, tính tích cực độc
lập của học sinh được nâng cao và những kiến thức do chính học sinh tự tìm hiểu, phát
hiện ra thì học sinh sẽ khắc sâu, nhớ lâu hơn dẫn đến chất lượng học tập của học sinh
cũng được nâng cao.

f. Giáo dục đạo đức tư tưởng
Khi giải bài tập học sinh đã được rèn luyện về tính kiên nhẫn, tính sáng tạo khi xử
trí các vấn đề xảy ra. Mặt khác, việc tự mình giải các bài tập hóa học thường xuyên
cũng góp phần rèn luyện cho học sinh tinh thần kỉ luật, tính tự kiềm chế, cách suy nghĩ
và trình bày chính xác, khoa học, qua đó nâng cao lòng yêu thích bộ môn.
g. Giáo dục kĩ thuật tổng hợp
Riêng đối với bộ môn hóa học thì đã có nhiệm vụ giáo dục kĩ thuật tổng hợp, còn
bài tập hóa học thì tạo điều kiện tốt cho nhiệm vụ giáo dục này phát triển vì những vấn
đề kĩ thuật của nền sản xuất được biến thành nội dung của các bài tập hóa học.
Bài tập hóa học còn cung cấp những số liệu mới về phát minh, về năng suất lao
động, về sản lượng mà ngành sản xuất hóa học đạt được giúp học sinh hòa nhịp với sự
phát triển khoa học kĩ thuật của thời đại mình đang sống.

1.2.6. Kiểm tra đánh giá [6]
Việc kiểm tra đánh giá kết quả học tập có ảnh hưởng rất lớn đến kết quả học tập
của học sinh, đặc biệt là học sinh trung bình - yếu.

1.2.6.1. Chức năng của kiểm tra
Kiểm tra - đánh giá gồm nhiều chức năng bộ phận liên kết thống nhất với nhau,
thâm nhập vào nhau và bổ sung cho nhau.
a. Chức năng phát hiện, điều chỉnh


25

Thông qua việc tiến hành kiểm tra đánh giá giáo viên phát hiện được thực trạng kết
quả học tập của học sinh cũng như những nguyên nhân cơ bản dẫn tới thực trạng này.
Cụ thể là:
-

Xác định được mức độ lĩnh hội và hoàn thiện hệ thống tri thức, kỹ năng, kỹ xảo

của học sinh (cả về khối lượng và chất lượng) khi kết thúc môn học.
-

Nắm được cụ thể, chính xác trình độ, năng lực của mỗi học sinh trong lớp để có

biện pháp giúp đỡ riêng thích hợp.
-

Theo dõi được sự tiến bộ hoặc sa sút của học sinh trong quá trình học tập để có

sự nhắc nhở, động viên giúp đỡ kịp thời.
-

Thông qua kiểm tra biết được tính hiệu quả của một phương pháp giảng dạy

hoặc một chương trình đào tạo nào đó và từ đó có thể khắc phục những hạn chế.
Đây là những cơ sở thực tế để giáo viên điều chỉnh và hoàn thiện hoạt động dạy
của mình cũng như hoạt động học tập của học sinh.
b. Cung cấp thông tin phản hồi cho người học
Kết quả kiểm tra- đánh giá giúp người học thấy được năng lực của bản thân trong
quá trình học tập. Muốn vậy, thông tin về kiểm tra - đánh giá cần đa dạng (cho điểm
kết hợp với nhận xét …) và hoạt động kiểm tra - đánh giá cần diễn ra tương đối thường
xuyên. Hiện nay giáo viên thường phải dạy các lớp đông, nên không thể kiểm trađánh giá thường xuyên, vì ít có thời gian chấm bài nên đa số cũng chỉ cho điểm chứ
hiếm khi nhận xét về ưu, nhược điểm của học sinh.
c. Củng cố kiến thức, phát triển trí tuệ của học sinh
Thông qua kiểm tra – đánh giá, học sinh có điều kiện học tập tích cực, phát huy cao
độ năng lực tư duy độc lập, sáng tạo của bản thân nhằm ghi nhớ, tái hiện, khái quát
hoá, hệ thống hoá những tri thức thu lượm được, rèn luyện và hoàn thiện những kỹ

năng, kỹ xảo …
Qua kiểm tra – đánh giá học sinh được tập dượt trình bày tri thức của mình (bằng
ngôn ngữ nói hay viết) một cách nhất quán, hệ thống. Khi đó tri thức được diễn đạt
bằng ngôn ngữ của bản thân, đảm bảo cho chúng được lĩnh hội một cách vững chắc.
Như vậy, kiểm tra – đánh giá kết quả học tập giúp học sinh có cơ hội củng cố kiến