Học thuyết nho giáo trong văn hóa gia đình Việt Nam

THÖ VIEÄN ÑIEÄN TÖÛ TRÖÏC TUYEÁN

M CL C

CH

U ................................................................................................... 2

NG 1: M

OBO
OK S
.CO
M

L I NÓI

U ..................................................................................... 4

I. NÊN HI U NHO GIÁO NH

TH NÀO?

II. NGU N G C C A NHO GIÁO ............................................................ 5
III.
CH

S L

C V H C THUY T C A NHO GIÁO

NG 2: H C THUY T NHO GIÁO TRONG V N HÓA GIA ÌNH

VI T NAM ...................................................................................................... 12
I.

H C THUY T NHO GIÁO TRONG QUAN H PH - T ............... 13

II. H C THUY T NHO GIÁO TRONG QUAN H PHU – THÊ ............. 15
1. Vai trò gia đình ...................................................................................... 17
2. Vai trò xã h i ......................................................................................... 19
III. H C THUY T NHO GIÁO TRONG QUAN H HUYNH –
CH

........ 21

NG 3: K T LU N ................................................................................ 24

KIL

TÀI LI U THAM KH O ................................................................................ 33

Trang 1



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN

L I NểI

KIL
OBO
OKS
.CO
M

U

Xó h i cng phỏt tri n, cng hi n i, cu c s ng v t ch t c a con ng
cng

c c i thi n. V i s tr giỳp c a r t nhi u lo i ph

hi n i, con ng
Tr

i cng g n t i

c ng

thỡ ngy nay m i ng

ng ti n mỏy múc

ng c a c a s sung s

c õy trong xó h i Vi t Nam, m i ng

i

ng, m no.

i ch lo sao cú c m n, ỏo m c

i l i ph i ngh n chuy n n sao cho ngon, cho cú v n

húa, m c sao cho p, cho h p th i trang. Cu c s ng v t ch t sung s
nh ng c ng chớnh vỡ ph i ch y theo cỏc l i ớch kinh t , con ng

ng l v y

i ngy cng ớt

th i gian quan tõm n nh ng chu n m c o c, l l i gia phong, tỡnh lng
ngh a xúm. K t qu t t y u l c c u gia ỡnh trong xó h i l ng l o h n, m i
quan h trong gia ỡnh v xó h i c a cỏc thnh viờn t ú c ng m t i s b n
ch t v n cú c a nú. Th m chớ trong nhi u tr

ng h p s ớch k cỏ nhõn, tranh

ginh v t ch t cũn mang l i s b t hũa khụng ỏng cú gi a nh ng ng
chung huy t th ng, cựng gỏnh ch u ho n n n.
lu m tr

c s cỏm d c a v t ch t. Tr

t ra l lm sao dung hũa

i cựng

o c gia ỡnh, n n p t tiờn b

c th c tr ng ú, v n c p thi t ph i

c l i ớch v t ch t v i nh ng v p v n húa, thu n

phong m t c v c bi t l chu n m c o c gia ỡnh v xó h i. Bi ti u lu n
v i ch H c thuy t Nho giỏo trong v n húa gia ỡnh Vi t Nam
hi n v i mong mu n lm cho ng

i c hi u

truy n th ng trong cỏc m i quan h gia ỡnh ng

c th c

c khỏi quỏt v p o c

i Vi t. T ú ng

ch t l c nh ng o c t t p x a k t h p v i t t

i c t bi t

ng xó h i ti n b , ỏp d ng

vo trong gia ỡnh v cu c s ng hng ngy c a h . Khụng tham v ng l ti li u
tham kh o ton di n v t t
h

ng Nho giỏo trong quan h gia ỡnh, bi vi t ch

ng t i m c tiờu cung c p cho ng

i c nh ng ki n th c n n t ng v Nho

giỏo, s hỡnh thnh c ng nh quan i m o c gi a cỏc thnh viờn trong m t
gia inh Nho giỏo chu n m c.
Trang 2



THÖ VIEÄN ÑIEÄN TÖÛ TRÖÏC TUYEÁN

Do quy mô c a bài ti u lu n nên nh ng h n ch v n còn t n t i là đi u
c s đóng góp ý ki n.

KIL
OBO
OKS
.CO
M

không tránh kh i. R t mong nh n đ

Trang 3



THÖ VIEÄN ÑIEÄN TÖÛ TRÖÏC TUYEÁN

CH

NG 1: M

U

KIL
OBO
OKS
.CO
M

NÊN HI U NHO GIÁO NH

I.

TH NÀO?

Trên th c t , có r t nhi u cách hi u v Nho giáo. Tùy vào c p đ nh n th c
c a con ng

i, góc đ khoa h c c th mà có nh ng cách hi u khác nhau nh ng

có đ c đi m chung là đ u nh n m nh vào tính nhân đ o trong t t
V y Nho giáo có th đ

c hi u khái quát nh sau.

Theo ngh a Hán t thì ch “Nho” ( ) trong Nho giáo đ

Nhân (ng

ng Nho giáo.

c ghép t hai ch

i) và Nhu (c n dùng). Ch Nhu còn có ngh a là ch đ i, t c là ng

i

trí th c ch đ i và b t k khi nào xã h i c n đ n thì đem tài s c ra giúp đ i. Nh
v y, “Nho” là nh ng ng

i h c thông th o đ o lý c a Thánh hi n, bi t đ

Tr i

ng d n ng

t và ng

i, đ h

đ o Tr i, h p v i lòng ng

a vi t Nho”, ngh a là ng

i ph i n

cl

và c x th nào cho h p v i

i. Trong sách Pháp ngôn có câu: “Thông Thiên đ nh
i hi u rõ Thiên v n, am t

ng

a lý m i g i là

Nho. B i v y t x a đ n nay nh ng Nho s s n sàng nh p th cu c, gánh vác
vi c đ i, làm ích n

c l i dân.

c Kh ng T là m t t m g

ng tiêu bi u, c

cu c đ i không màng vinh hoa phú quý, ông đi kh p n i nh m m tr
h c. V i t t
ph n th nh.
“Giáo” (

ng nhân đ o, ông cho r ng ph i giáo d c dân thì đ t n
)đ

cm i

c hi u là tôn giáo, m i đ o. Vì v y, Nho giáo có th hi u

là m t h c thuy t có h th ng, có ph
đ o làm m t con ng

ng d y

ng pháp, d y v nhân đ o, t c là d y v

i trong gia đình và xã h i. C ng chính vì v y mà Nho giáo

là t vi t t t c a “D Nho h c đ giáo dân”, t c là l y Nho h c đ giáo dân. Theo
c M nh T thì b n tính c a con ng

i là do Tr i phú nên là tính thi n “Nhân

chi s tính b n thi n”. Vì th c n ph i đ

c giáo d

th tr thành ng

c Kh ng T l i cho r ng “Tính t

c n, t p t

i có ích cho xã h i.

ng vi n”, có ngh a là con ng

ng th

ng xuyên thì m i có
ng

i khi sinh ra thì b n tính g n gi ng

nhau nh ng do thói quen trong cu c s ng, do t n tâm d

ng tính c a m i ng

i

Trang 4



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
khỏc nhau nờn tớnh c a m i ng

i khỏc nhau. Khi dõn ụng thỡ i u quan tr ng

c n ph i giỏo d c h .
Trong th i gian r t di, h th ng t t
h c v

c Ph

ng

ụng. Nho giỏo

KIL
OBO
OKS
.CO
M

o c c a xó h i m t s n

ng c a Nho giỏo chớnh l chu n m c

c coi l y u t b t bu c rốn

c cho con ng

c a vo tr

ng

i. Khụng nh ng v y

cú th th y Nho giỏo hi n di n trong m i m t c a i s ng xó h i v tr thnh
kim ch nam i u ch nh hnh vi c a con ng
nh h

i.

ph

ng

ụng núi chung ch u

ng c a v n húa Trung Qu c m t cỏch sõu s c, nh t l Vi t Nam. Trung

Qu c ụ h Vi t Nam h n m t nghỡn n m nờn ó a v n húa, phong t c t p
quỏn c a mỡnh vo nh m bi n Vi t Nam thnh m t vựng t cai qu n. Trong s
du nh p v n húa thỡ Nho giỏo cú v trớ khỏ cao trong xó h i Vi t Nam v c bi t
Nho giỏo nh h
II.

ng t i mụ hỡnh gia ỡnh m t cỏch sõu s c.

NGU N G C C A NHO GIO

S phỏt ki n ra v n minh Trung Hoa l cụng c a th k 18, th k ỏnh
sỏng. Diderot, m t tri t gia Phỏp
nh sau: M i ng
dõn t c khỏc

th k 13 ó nh n xột v ng

i Trung Hoa

i u cụng nh n r ng dõn t c y v n minh h n h t th y cỏc

Chõu : l ch s h c h n, tinh th n, ngh thu t ti n b h n, h

minh tri t h n, thớch tri t lớ, chớnh tr c a h hon h o h n; v vi tỏc gi cũn
b o r ng v t t c cỏc ph

ng di n y h khụng kộm cỏc x v n minh nh t Chõu

u. Trong m t cu n sỏch c a Keyserling, ụng k t lu n r ng Chớnh
Qu c th i th

ng c ng

i ta ó t o ra

Trung

c cỏi m u m c nhõn lo i thụng

th

ng hon ton nh tTrung Qu c ó t o ra m t n n v n húa cao nh t t

tr

c n nayTụi cng ngy cng ng c nhiờn, c m kớch v s cao quý c a

Trung Qu cNh ng danh nhõn x ú cú giỏo d c h n cỏc danh nhõn chỳng ta
r t nhi uNh ng ụng quan ú cú t

cỏch th t cao, khi n chỳng ta ph i

ph cGi i trớ th c Trung Hoa th t l c c k nhó nh n, l !...Khụng cũn nghi
ng gỡ n a, ng

i Trung Hoa cú l l ng

i thõm tr m nh t..

cú

c

nh ng cỏi tinh hoa nh v y thỡ Trung Qu c ó ph i tr i qua nh ng bi n ng to
l n. Nh ng c ng chớnh nh nh ng bi n ng trong xó h i th i b y gi m con
Trang 5



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
ng

i mong mu n tỡm

c gi i phỏp bỡnh n xó h i, v ó cú nhi u t t

ng

ó ra i t o nờn s kh i s c c a cỏc h c thuy t chớnh tr trong l s ng lm
ng

i c a h , c bi t l h th ng tri t h c.
i ta v n kh ng nh r ng tri t h c

KIL

OBO
OKS
.CO
M

Theo nhi u t li u khỏc nhau, ng

Trung Qu c xu t hi n vo th k th 8 n th k th 3 tr
Trong l ch s , th i k ny

c cụng nguyờn.

c g i l th i Xuõn Thu Chi n Qu c (chi n tranh

lo n l c), th i k xó h i Trung Qu c di n ra nhi u bi n ng to l n, th i k gi i
th ch chi m h u nụ l chuy n sang ch phong ki n. Nguyờn nhõn d n
n tỡnh tr ng ú l kinh t . Th i k ny, l c l

ng s n xu t phỏt tri n, s d ng

v ch t o cụng c b ng s t, s d ng cỏc con v t vo trong quỏ trỡnh s n xu t
em l i n ng su t lao ng cao. Chớnh s phỏt tri n trong s n xu t nụng nghi p
d n n s phỏt tri n trong s n xu t cụng nghi p, cỏc ụ th l n, trung tõm kinh
t l n, v trung tõm giao l u kinh t v v n húa ra i nh h

ng v tỏc ng

n ch s h u v lm xu t hi n giai c p m i v nh ng mõu thu n giai c p.
Cỏc giai c p ny u tranh v i nhau t o nờn c c di n g i l Xuõn thu chi n qu c.
C c di n ny lm r i lo n t trong gia ỡnh n ngoi xó h i. Th c t , cỏc vua

ch h u cú th c quy n v

t qua thiờn t . R i tỡnh tr ng b tụi gi t vua, vua gi t

b tụi liờn t c x y ra. Trong gia ỡnh thỡ cha khụng ra cha, v khụng ra v V n
chớnh tr th c ti n t ra l ph i lm gỡ v b ng cỏch gỡ kh c ph c tỡnh
tr ng r i lo n, khụi ph c l i xó h i nh th i vua Nghiờu, vua Thu n v c bi t
l ph i a xó h i Trung Hoa phỏt tri n i lờn. Chớnh vỡ gi i ỏp nh ng th c
ti n y lm xu t hi n c nh gi i Bỏch gia tranh minh, Bỏch gia tri t .
T vi c tranh lu n, con
hi n h n 100 tr
phỏi: m d

ng a xó h i Trung Hoa ti n lờn lm xu t

ng phỏi tri t h c khỏc nhau xu t hi n.

ng ng hnh, Nho gia, Phỏp gia,

ỏng k nh t l cú c u

o gia, M c gia, Danh gia,

Nụng gia, T p gia, Tung honh gia. Trong ú, Nho gia l t t
nhi u nh t khụng ch

Trung Qu c m cũn nh h

ng cú nh h

ng

ng ra cỏc khu v c lõn c n,

c bi t l Vi t nam.

Trang 6



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
Trung Qu c. Ngy ú vua Ph c Hy,

Nho giỏo b t ngu n t th i thỏi c
m t Thỏnh V

ng c o, trụng th y

c cỏc hi n t

ng trong cừi H linh.

Ngi nhỡn th y Long Mó cú b c trờn l ng g m nh ng ch m en tr ng, n i
c l õm d

ng, ch ra Tiờn Thiờn Bỏt Quỏi,

KIL
OBO
OKS

.CO
M

lờn gi a sụng Hong H, m bi t

c t ngh a s bi n húa c a tr i t l nguyờn t c d y ng
gi n c a Bỏt Quỏi y

c xem l u m i c a v n t v sau ny. Vua Ph c Hy

cũn d y dõn nuụi sỳc v t sai khi n, lm l

i ỏnh cỏ, nuụi t m l y t ,

ch n c m n s t, d y dõn l ngh a, phộp c
danh t gia t c.

n th i vua Hong
ụng Th

t. Nho giỏo l y o Tr i lm khuụn

i thu n theo l Tr i, cũn ngh ch v i Tr i thỡ ph i ch t. Lỳc ny,

Nho giỏo ó giỳp Trung Qu c th i Th

ng C

ỏn, ti p t c khu ch tr
.

ng v con c a ngi l Chõu

ng Nho giỏo, di n gi i Kinh D ch do vua Ph c

Hy truy n l i, h th ng húa l nghi v s t t .
Ph

c hũa bỡnh, dõn chỳng trờn

i hũa, t o ra m t n n luõn lý cú c n b n v ng ch c.

Ti p theo n i nh Chõu, vua V n V
Cụng

), m i ch ra ỏo móo v sai

ú l kh i th y c a Nho giỏo, hỡnh thnh

do th c t k t h p v i huy n lý c a Tr i

thu n d

i v g ch ng, t ú m i cú

(Hiờn Viờn Hu nh

ng Hi t ra ch ra ch vi t.

m u, d y ng

i. Nh ng v ch n

Vo cu i th i nh Chõu, i vua Linh V

ú l Nho giỏo thu c Nh t K

ng, n m 551 tr

c Tõy l ch, c

Kh ng T ó ra i. ễng ó ch nh n v san nh kinh sỏch, ph c h ng Nho
giỏo, t o thnh m t Nho giỏo cú h c thuy t cú h th ng ch t ch , x ng ngang
hng v i v i Lóo giỏo v Ph t giỏo.
.

K t khi

c

õy

c coi l Nho giỏo th i Nh K Ph

c Kh ng T ph c h ng, n i ti p v sau Nho giỏo

c

cỏc v Thỏnh nhõn nh T T , M nh T phỏt huy n r c r , nh ng r i c ng
suy tn theo th i gian vỡ khụng cú b c ti gi i n i ti p. M c dự v y, t t

ng

Nho giỏo c ng ó n sõu v tr thnh chu n m c o c trong i s ng v n
húa c a ng

i dõn, c bi t l Vi t Nam.
Trang 7



THÖ VIEÄN ÑIEÄN TÖÛ TRÖÏC TUYEÁN
S

III.
Ng

L

C V H C THUY T C A NHO GIÁO

i sáng l p ra phái Nho gia là Kh ng T (551-479), tên th t là Kh ng

Khâu, t là Tr ng Ni, ng

in

c L . Xu t thân trong m t gia đình quý t c suy

KIL

OBO
OKS
.CO
M

vong, ông tr n đ i lo cho nh ng ho t đ ng giáo d c, v n hóa.
niên, có m t d o ông ra làm quan. T t

n th i trung

ng c a ông ph n ánh t p trung trong

cu n Lu n ng , đó là tác ph m do môn nhân cùng h c trò c a ông ghi chép l i
nh ng câu chuy n, nh ng m u h i tho i, nh ng câu gi i đáp th c m c c a ông
và h c trò.
V ph

ng di n Tri t h c, Kh ng T dao đ ng gi a duy tâm và duy v t.

M t m t ông tuyên d

ng “s m nh tr i, s ng ch t có m nh, giàu sang t i tr i”;

m t m t l i nói “tr i có gì đâu mà b n mùa v n hành v n v t sinh tr

ng”; m t

m t “kính qu th n mà nên xa qu th n”, m t khác l i “không nói nh ng quái
l c lo n th n”. Tuy ông không rõ ràng ph nh n s t n t i c a qu th n, trái l i
nh n r ng qu th n th t không có nh h

ng

ng gì đ n cu c s ng th c t i c a con

i. Nh n th c lu n c a Kh ng t có tính n

m i sinh ra mà đã bi t là b c trên, ng

c đôi. M t m t ông nói: “ng

i

i ph i h c m i bi t là h ng th ”. M t

khác, ông không th a nh n b t c m t h ng ng

i nào sinh ra mà đã bi t, g m

c chính ông. Trong Thu t Nhi ông đã nói: “Ta không ph i là ng

i sinh ra mà

đã bi t, ham đ o đ i x a, ta ch thích đ o ngày x a mà lo c n m n h c thôi”.
Bên c nh đó, ông còn kh ng đ nh m t cách tr u t

ng có tri th c tiên nghi m.

Vì theo ông, b t k m t tri th c nào đ u ph i thông qua đi u tai nghe m t th y
mà có. M t m t ông nói “duy th
và h ng ngu

“Tính t

d

ng trí d h ngu b t di” (ch có h ng trí

i là không thay đ i, xê d ch đ

ng c n, t p t

trên

c). M t khác, ông l i nói

ng vi n”. Nh v y, ông đã th a nh n con em nhà b n

ti n c ng có th thành ng

i có đ c h nh. S m u thu n gi a y u t duy tâm và

duy v t trong quan đi m tri t h c c a ông có liên quan m t thi t đ n y u t b o
th v i nh ng y u t c i l
V ph

ng trong quan đi m chính tr c a ông.

ng di n chính tr , Kh ng T v n hy v ng quay tr v v i th i đ i

sinh ho t Tây Chu: l nh c chinh ph t đ u do m nh l nh thiên t ban b ra. Ông
Trang 8

THÖ VIEÄN ÑIEÄN TÖÛ TRÖÏC TUYEÁN
không tán thành m t s c i cách trái v i l nhà Chu. Nh v y, ông có tính b o
th

m t m c đ nh t đ nh. Tuy nhiên, đ i v i l , ông ch tr

ng nên có nh ng

s t t

KIL
OBO
OKS
.CO
M

thêm b t c n thi t. Ông đã nh p Nhân vào v i L . Ông nói L l y Nhân làm c
ng, và Nhân l y L làm nguyên t c chính tr . Ông xem Nhân là ph m

trù cao nh t c a luân lý đ o đ c, đem hàm ngh a c b n c a nó mà lý gi i thành
Nhân là yêu ng
khi đ

i, th hi n m t s tôn tr ng nh t đ nh đ i v i nhân cách, trong

ng th i h ng quý t c ch nô không coi nô l là ng
V t t

c m i ng

i.

ng giáo d c, l n đ u tiên ông đ xu t có th d y d đ

c cho t t

i, t c là ông đã đ phá gi i h n th t c khi n cho giáo d c

trên m t

trình đ nh t đ nh đã h

ng m cho qu n chúng nhân dân. Trong th c ti n giáo

d c, ông nh n m nh “d y ng

i không bi t m i”, “d y có th t d n d t ng

i

h c d ti p thu”. Ông chú ý phát huy tính n ng đ ng ch quan c a h c sinh, khi
h c sinh t c m th y có v n đ thì m i nêu ra gi ng gi i t ng đi m. Trong Thu t
Nhi, ông nói: “Không b c t c vì không hi u đ
không h m h c vì không nói ra đ

c, thì ta không b o cho mà bi t,

c, thì ta không b o cho mà nói, c m t góc,

ch ng bi t xét đ n ba góc, thì ta không b o l i v y”. Ông luôn yêu c u h c sinh
ph i t tìm tòi, h c h i. Ph i n m ch c cái c t lõi c a v n đ đ đ a ra nh ng
ph

ng pháp h p lý. T t

ng c a ông đã có nh ng nh h

ng vô cùng sâu xa

trong l ch s giáo d c Trung Qu c.
V ph

ng di n thái đ và ph

ng pháp h c t p, Kh ng t đã có nhi u

quan đi m, có nh ng s phân tích sâu s c. Ông d y h c trò: “Bi t cái gì nh n là
bi t, ch ng bi t cái gì nh n là ch ng bi t, nh th là bi t v y”. Theo quan ni m
c a ông n u gi i ch m vào vi c h c t p thì
“Trong ba ng

i cùng đi, h n có ng

đâu c ng tìm th y th y đ h c:

i là th y ta, ch n đi u thi n c a h mà

theo, nêu đi u b t thi n c a h mà s a đ i”. Ông đ c bi t chú ý đ n s k t h p
gi a h c t p và nghi n ng m suy ngh . Yêu c u h c ph i đi đôi v i hành, th

ng

xuyên ôn luy n l i nh ng ki n th c c . Trong th i c đ i, nh ng nguyên t c c a
ông đã thành cách ngôn ch đ o gi a vi c x s gi a ng

i v i ng

i, ngày nay

v n có ý ngh a tích c c.
Trang 9



THÖ VIEÄN ÑIEÄN TÖÛ TRÖÏC TUYEÁN
Ng

i th y v đ i th hai c a Nho gia là M nh T (385-304), tên th t là

Kha, t là T D , ng

in

c Trâu, t ng th nghi p v i môn nhân c a Kh ng

C p, t c T T , cháu n i c a Kh ng T . M nh T c ng gi ng Kh ng t , đi chu
c mà ch a t ng làm quan, su t m t đ i ch lo d y h c. T t

KIL
OBO
OKS
.CO
M

du kh p n

ng

c a ông ch y u phán nh trong b y thiên sách M nh T do ông cùng h c trò
c a ông biên so n qua nh ng l i bàn lu n c a b n thân ông.

C t lõi tri t h c c a M nh T là Thuy t tính thi n và Thuy t l
Ông nh n r ng, m i ng

ng tri.

i đ u có nh ng m m m ng đ y đ v quan ni m c

b n đ o đ c phong ki n: Lòng tr c n là đ u m i đ c nhân, lòng h gi n là đ u
m i đ c ngh a, lòng t nh

ng là đ u m i đ c l , lòng ph i trái là đ u m i đ c

trí. B n đ u m i y cùng v i đ i s ng c a con ng
t chi, m i ng

i đ u gi ng nhau. Có ng

i ta mà đ n, c ng nh ta có

i không ph i thành thi n nhân, không

ph i là t i nhân tính có gì sai ki t mà vì ng

i đó không lo b i d

ng, m r ng

b y nhiêu đ u m i thi n, do đó mà đánh m t b n tính. M nh T nh n r ng trí
th c c a ng

i ch có th có đ

không h c mà bi t đó là l

c cùng v i cu c s ng c a ta.

ng n ng.

i u con ng

i u không lo ngh mà bi t, đó là l

i
ng

tri. Theo ông, s manh nha c a t t c tri th c đa

n i tâm c a con ng

r t chú ý phát huy tính n ng đ ng c a con ng

i, nh n m nh t duy lý tính

i. Ông

ngang hàng v i nh n th c c m tính: “L tai con m t không lo ngh , cái tâm s lo
ngh . Lo ngh thì đ
x

c, không lo ngh thì không đ

ng th gi i quan: “V n v t đ u đ

c cái gì”. M nh t còn đ

ta”. Nh v y t t

ng c a ông thu c

duy tâm lu n ch quan.
T t

ng dân b n là tinh hoa c a quan đi m chính tr c a ông. Ông th a

nh n r ng, đ i v i m t qu c gia dân là quý, xã t c là hàng th sau dân, vua là
nh . Cho nên Vua ph i có trách nhi m v i b tôi, còn b tôi ph i trung thành v i

Vua. Ông nói: “Vua xem b tôi nh tay chân, thì b tôi xem Vua nh tâm phúc,
Vua xem b tôi nh chó ng a, thì b tôi xem Vua nh dân th

ng, Vua xem b

tôi nh bùn đ t rau c , thì b tôi xem Vua nh thù đ ch.”. Ông xem gi a Vua tôi
có m t quan h qua l i

m t trình đ nh t đ nh, không có s ph c tùng và ngh a
Trang 10



THÖ VIEÄN ÑIEÄN TÖÛ TRÖÏC TUYEÁN
v l thu c tr i sinh.

i u này có ch b t đ ng v i đ o Vua cho ra vua, tôi cho

ra tôi c a Kh ng T .
Quan đi m c a Kh ng T và M nh T có nh ng đi m b t đ ng nh ng
xã h i lý t

KIL
OBO
OKS
.CO
M

đ u t u chung vào v n đ l y con ng

i làm tr ng, mong mu n xây d ng m t

ng, thiên h thái bình, ai c ng đ

c a Nho đã t o cho Trung Qu c th i Th
T đ i T ng tr v sau, Kh ng T đ

c giáo d c và h c hành. T t

ng

ng c có n n t ng luân lý v ng ch c.

c tôn là Chí Thánh Tiên S , còn M nh T

là Á Thánh Công.

Trang 11



THÖ VIEÄN ÑIEÄN TÖÛ TRÖÏC TUYEÁN
CH

NG 2: H C THUY T NHO GIÁO TRONG V N HÓA GIA

ÌNH

VI T NAM
Trong m i xã h i, gia đình luôn là y u t c u thành quan tr ng nh t.

ng ông v n có truy n th ng đ

KIL
OBO
OKS
.CO
M

này càng t ra đúng đ n đ i v i các xã h i ph

cao các m i quan h c ng đ ng h n th hi n cá nhân. Các tr
ph

ng

ông th

ng có khuynh h

ng phái t t

i. Chúng th

ng mang tính

ng n i và khô c ng, có ngh a là t p trung giáo hu n con ng

đ t giác theo nh ng khuôn m u đ
này đ

ng

ng thi t l p nh ng chu n m c đ o đ c d a

trên vai trò và các m i quan h xã h i c a con ng
ch t h

i u

i

m c

c đ t s n t r t lâu đ i. Nh ng khuôn m u

c áp d ng không đ i trong m i tr

ng h p, m i đ i t

ng mà quên đi

y u t linh đ ng c a v n hóa ng x .
Nho giáo, m t tr
tránh kh i nh ng nh
đ i v i con ng

ng phái t t

ng l n c a Trung Qu c, c ng không

c đi m c h u đó. Nó thi t l p nh ng gi i h n vô hình

i và ng n c n s phá cách b ng đ nh ki n xã h i. Con ng

hành đ ng theo nh ng “t m g

ng” mà theo Nho giáo là nh ng ng

i

i quân t ,

nh ng ph m h nh đ o đ c c n noi theo. Nh v y trong xã h i hình thành nên
m t l p ng

i ch bi t suy ngh theo nh ng quy t c sáo r ng, khô c ng mà quên

đi vi c phát tri n cái tôi cá nhân c a mình. Trì tr trong t duy nh n th c c a
con ng

i mang l i s kém phát tri n c a xã h i. Tuy nhiên c ng ph i th a nh n

r ng Nho giáo đóng m t vai trò vô cùng to l n trong vi c giáo d c nhân cách
con ng

i và bình n xã h i.

o đ c, hành vi luôn đ

c quy đ nh ch t ch tùy

thu c vào danh ph n, đ a v hay trình đ tri th c c a m i ng
đi m c a Nho giáo, chúng ta th y không t n t i m t con ng
tôi tách kh i xã h i. Chính vi c nhìn nh n con ng
quan h xã h i đã giúp cho Nho giáo đ ra đ
N u xét trên quan đi m qu n lý đ t n
giáo d c ng

chính nh ng nh

i cá nhân, m t cái

i trong t ng hòa các m i

c nh ng gi i pháp bình n xã h i.

c, Nho giáo là m t công c h u hi u đ

i dân và kh i d y trong h ham mu n h

b c “thánh nhân” hay ng

i. Trong quan

i “quân t ” và đ

ng thi n đ tr thành

c “l u danh thiên c ”. Lúc này

c đi m c a Nho giáo đã đ c p bên trên l i có tác d ng h n
Trang 12



THÖ VIEÄN ÑIEÄN TÖÛ TRÖÏC TUYEÁN
ch hành đ ng c a con ng

i trong m t gi i h n mong mu n, mang l i m t xã

h i n đ nh h n.
Nho giáo cho r ng m i ng

ó là quan h PH

KIL
OBO
OKS
.CO
M

quan h t nhiên.

i trong xã h i đ u b trói bu c b i n m m i
– T , PHU – THÊ, HUYNH –

,

QUÂN – TH N, và B N – H U. N m m i quan h này ph n ánh hai m t c a

cu c s ng hi n th c là quan h gia đình và quan h xã h i. Trong m i quan h
y Nho giáo đã đ a ra nh ng chu n m c đ o đ c t
Trí, Tín, Hi u, Trung. Trong đó t

ng ng: Nhân, Ngh a, L ,

ng ng v i m i quan h , Nho giáo đ t ra

nh ng yêu c u mang tính quy ph m đ o đ c riêng. Trong ph m vi bài ti u lu n
này s đ c p đ n h c thuy t c a Nho giáo Trung Qu c t i ba m i quan h trong
gia đình ng
I.

i Vi t là PH – T , PHU – THÊ, và HUYNH –

H C THUY T NHO GIÁO TRONG QUAN H PH

.
-T

L ch s hàng ngàn n m B c thu c đã mang l i cho v n hóa Vi t Nam
nh ng nh h
dàng th y đ
c a con ng
th t c c

ng nh t đ nh t n n v n hóa Trung Qu c. Chúng ta có th d
c l i s ng, chu n m c đ o đ c và hành vi ng x khá t
i s ng

ng đ ng

hai qu c gia này. R t nhi u phong t c, t p quán nh l t t,

i xin, n u ng có ngu n g c t Trung Qu c nay đã tr thành m t

ph n v n hóa Vi t Nam. Tuy nhiên dáng d p c a v n hóa Trung Hoa mà đi n
hình là Nho giáo đ

c th hi n rõ nh t trong c c u, quan h gi a các thành viên

và tôn ti tr t t trong gia đình ng
Trong quan ni m c a ng

i Vi t.

i Vi t Nam và Trung Qu c, gia đình là t bào

nh nh t hình thành nên xã h i, trong đó các thành viên đ u đóng vai trò chung
đ gia đình là m t t ch c có ích cho xã h i. H n th n a ng

i Vi t Nam và

ng

i Trung Qu c c còn xem gia đình là m t c th th ng nh t cùng chung

h

ng vinh nh c v i t ng thành viên trong gia đình. Do đó m i có chuy n “con

làm, cha ch u” hay “Chu di c u t c” có ngh a là m t ng

i ch u t i, chín h liên

đ i ph i ch u chém đ u. Có l chính vì v y mà h th ng giáo d c t c là t t

ng

Nho giáo lúc b y gi quy đ nh nghiêm ng t nh ng lu t l đi u ch nh hành vi c a
t ng thành viên trong gia đình. Quan đi m “nam tôn, n ti” đã mang l i quy n
Trang 13



THÖ VIEÄN ÑIEÄN TÖÛ TRÖÏC TUYEÁN
l c t i cao cho ng

i đàn ông hay ng

i cha trong gia đình. H có quy n quy t

đ nh m i vi c nh ng đ ng th i h c ng là ng
gia đình. Nh v y, luôn t n t i hai con ng
dung thiên b m c a ng
ng

i cha, ng

i mà mà ng

i ch gia đình ph i đ i

i ch ng th c th v i lòng yêu th

ng, bao

ông. Nh ng song song v i con ng

i này là

KIL
OBO
OKS
.CO
M

m t. Th nh t đó là ng

i ch u trách nhi m chính trong

i Á

i ch gia đình mang đ m t t

ng gia tr

ng có trách nhi m n i b

ct

tiên mang l i vinh quang cho gia đình. S xung đ t này c ng t n t i trong các
thành viên khác đó là xung đ t gi a ý th c tuân th lu t l và mong mu n v

n

t i s công b ng. Và chính đi u này đã t o ra nh ng câu chuy n th t c m đ ng
trong m i quan h Ph - T , hay còn g i là quan h cha – con.
Quan h cha – con là m t trong ba m i quan h c b n c a con ng

i.

Duy trì m i quan h này c ng là duy trì tôn ti tr t t trong gia đình c ng nh xã
h i và ràng bu c trách nhi m gi a con ng
đã nh h
hi n d

i v i con ng

ng sâu s c đ n chu n m c đ o đ c gia đình ng

i. T t

ng Nho giáo

i Vi t, và đ

c th

i nhi u góc đ khác nhau. Chu n m c đ o đ c trong quan h cha – con

t p trung bi u hi n trong khuôn kh c a T , Hi u và L .

Trang 14



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN

Cha m ph i yờu th

ng, nuụi d

tr ng cha m (Hi u, L ). Cha m l ng

i th

ng xuyờn giỏo d c con tr thỏi ,

i trờn, tụn s tr ng o, nh

KIL
OBO
OKS
.CO
M

c ch , n núi l phộp, tụn kớnh ng

ng con cỏi (T ), cũn con cỏi ph i kớnh

nhau, nh t tiờn th

ng nh n l n

ng d y: D y con t thu cũn th . Ca dao Vi t Nam cú

cõu: Cõy xanh thỡ lỏ c ng xanh, cha m hi n lnh c cho con, cú ngh a l
cha m ph i luụn gi l i n, ti ng núi c ng nh tỏc phong lm vi c con cỏi
noi theo. Cha m l ng

i th y u tiờn nh h

ng cho con cỏi, rốn luy n cho

con cỏi n n n p h c t p v c tớnh t t. Trong Kinh L cú ghi: ngay t khi con
cỏi n tu i bi t n c m, cha m c n thi t ph i d y nú bi t s d ng tay ph i,
con trai bi t th a d , con gỏi bi t nhu hũaKhi con lờn sỏu tu i, hóy d y chỳng
v s h c v m s Tỏm tu i, d y chỳng khi ra vo hay khi ng i vo bn n,
nh t nh t ph i theo sau b c tr
nh nM

ng th

ng, b t u d y chỳng bi t nh

i tu i, cho ra ngoi h c thờm sỏch v khỏcb t u h

chỳng v L , s m t i tuõn theo nghi th c c a tr nh Hai m
i m , b t u h c L d y chỳng thu n h u v hi u L .

ng

ng d n

i tu i l lm l

o lm cha m quy

nh ph i nuụi n ng, ch m súc, v t o i u ki n cho con cỏi h c hnh n n i
n ch n dự ú l con trai hay con gỏi. Tuy nhiờn t t
Nho giỏo x a ch coi ph n l con ng


c vi c i s , m i



c n tr

ng nam tụn, n ti c a

i c a gia ỡnh v ch n ụng m i lm

c xó h i tụn tr ng. Do ú, vi c ch cú nam gi i m i

ng h c c ng l i u d hi u. T t

gỏi c a nh ng gia ỡnh giu cú hay quý t c.

ng ny c ng khụng lo i tr con

i v i m t s cụ gỏi thụng minh

v ham h c h i, gia ỡnh ch cú th t o i u ki n b ng cỏch m i th y giỏo v nh
d y ch cho con mỡnh. Th m chớ cỏc cụng chỳa, ti u th c ng khụng
tr

ng cụng m ph i h c

cỏc l p c bi t dnh riờng cho ph n .

cỏc tớn i u Nho giỏo dnh cho ph n .
t

ng hi n i n t ph

c n

ú, h h c

i u ny t ra khỏ khỏc bi t v i t

ng Tõy: Nam n bỡnh quy n, cú ngh a l ph n

c ng cú m i quy n v ngh a v nh nam gi i v h c ng cú th
giỏo d c y cú th tr thnh ng

i cú ớch trong t

ch

ng ch

ng lai. Nh ó núi
Trang 15



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
trờn, m i thnh viờn trong gia ỡnh u t n t i s u tranh gi a t t
v n ti n b h

ng nho giỏo h kh c. Tuy nhiờn con

i Vi t trong xó h i x a luụn ng v nh ng t t

nh ng l i

ng nho giỏo tuy h kh c

c s h u thu n b i lu t phỏp v nh ki n xó h i. B t k hnh

KIL
OBO
OKS
.CO
M

ng

ng t i s cụng b ng v t t

ng nhõn

ng phỏ cỏch no c ng cú th mang l i tai h a v s ụ danh cho c gia ỡnh hay
dũng h . Trong l ch s Vi t Nam cú nhi u ph n n i ti ng v ti n ng v h c
v n nh n s Ngụ Chi Lan (th k 16),

on Th

i m, H Xuõn H

ng v b

Huy n Thanh Quan (th k th 18) b i nh ng úng gúp c a h cho n n v n h c
ngh thu t Vi t Nam. Ti n ng c a h khụng thua kộm b t k ng tr


ng th i no v nh ra c ng cú nh ng úng gúp to l n cho t n

nh ki n nho giỏo ó trúi bu c ti n ng c a h
mt t

c. Tuy v y,

nh ng tỏc ph m v n th mang

ng b t bỡnh v s b t cụng gi i tớnh. Cú l ng

nh t trong l ch s n

ng phu

i ph n thnh cụng

c Vi t Nam l b Nguy n Th Du, ng

i ó dỏm phỏ b

nh ng quy t c, lu t l nho giỏo phong ki n c i trang thnh nam nhi i h c v
tr ng nguyờn vo n m 17 tu i. Cõu chuy n v b l m t minh ch ng cho tỡnh
c m cha con ó th ng
Theo

c nh ng nh ch Nho giỏo l c h u x a.

i nam Nh t th ng chớ v bỏo Nam Phong s 24-6-1919 c a

Nguy n H u Ti n, b Nguy n Th Du quờ
T nh H i D

lng Ki t

c, huy n Chớ Linh,

ng. N m 10 tu i b theo cha t n n lờn Cao B ng. B v n thụng

minh, ch m h c nờn 10 tu i b ó bi t lm v n, lm th v cú ti i ỏp r t
nhanh. Ng

i cha ti c ti c a con gỏi, cho con c i trang thnh nam v cho i h c.

B h c r t gi i, thụng lu kinh s . N m Quý T (1953), nh M c sau khi th t
tr n b kinh ụ lờn Cao B ng, M c Kớnh Cung ó t l p lm vua l y niờn hi u l
Cn Th ng.

n n m 1961, tri u M c m khoa thi. B Nguy n Th Du v th y

d y mỡnh cựng i thi cựng v i nhi u s t khỏc. Nguy n Th Du v i cỏi tờn
Nguy n Ng c Ton ó th khoa khi v a trũn 17 tu i. Trong y n ti c ói cỏc
tõn khoa, M c Kớnh Cung th y phong cỏch v hỡnh dỏng v tr ng nguyờn tr cú
v khỏc th

ng, sinh lũng ng v c, g n h i v cu i cựng nh vua khỏm phỏ ra v

tõn khoa ny l i l gỏi gi trai. T i khi quõn ty ỡnh, nh ng vua M c th

ng

Trang 16



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
c m lũng hi u h c c a cụ gỏi tr , ph c n ti s c c a cụ, khụng nh ng khụng
tr ng ph t m cũn n p cung, phong lm Tinh Phi (Sao Sa) ng ý khen v a xinh
p, thụng minh, v a sỏng lỏng nh m t vỡ sao.

KIL

OBO
OKS
.CO
M

õy ch l m t trong s r t ớt nh ng gia ỡnh dỏm b qua cỏc quy nh c a
nho giỏo mang l i i u t t p h n cho cỏc thnh viờn, cũn ph n l n u ph i
tuõn th nh ng chu n m c o c nh t nh. Nh ng chu n m c ny

c quy

nh ch t ch i v i t ng cỏ nhõn trong gia ỡnh. Cha m cú ngh a v nuụi
d

ng, ch m súc con cỏi, lm m i i u t t nh t cho con cỏi. V ng

c l i, con

cỏi c ng ph i th c hi n nh ng quy ph m o c nh Hi u, L m Nho giỏo
ra. ú nh m t s i ch xuyờn su t trong gia ỡnh Nho giỏo Vi t Nam.
Ch Hi u trong gia ỡnh c ng
ng

c hi u theo nhi u cỏch khỏc nhau. Cú

i quan ni m Hi u l lỳc nh ph i lo h c hnh, lỳc tr

ng thnh ph i lo lm

n, khụng vi ph m phỏp lu t, o c, khụng lm cha m bu n lũng, lm v

vang gia ỡnh dũng h . Trong tỏc ph m chớnh c a Nho giỏo, Hi u Kinh ó núi
v Hi u o nh sau: Hi u l g c c a c, l ngu n g c c a giỏothõn th túc
da, nh n t cha m , khụng dỏm t n th
hnh o, d

ng ú l kh i u c a Hi u. L p thõn

ng danh v i h u th , lm r ng r cha m , ú l k t c c c a

Hi u. Xột v Hi u, kh i u l lo vi c song thõn, k n l lo vi c vua tụi, sau
cựng m i n vi c l p thõn. Mu n thnh t trong cụng vi c thỡ vi c u tiờn
l ph i n nh
ng

c gia ỡnh vỡ gia ỡnh l c i ngu n v l n n t ng con

i sinh t n v phỏt tri n. Vớ nh m t ng

i khụng cú chõn thỡ cú ti gi i n

õu i ch ng n a c ng khụng th ng v ng, hu ng chi hon thnh t t cụng vi c
xó h i. Vỡ v y, gia ỡnh hũa thu n ờm m bao nhiờu thỡ cỏc thnh viờn trong gia
ỡnh cú th yờn tõm lo trũn vi c xó h i b y nhiờu: T gia, tr qu c, bỡnh thiờn h .
th c hi n

c Hi u, Nho giỏo ũi h i con ng

i tr

gi gỡn v tuõn theo L . Con cỏi ph i luụn hi u kớnh, bi t ph ng d

cha m . Nho giỏo cho r ng ch cú L con ng

c h t ph i bi t
ng ch m súc

i m i tr thnh con ng

i c a xó

h i. Theo Kinh L : Chim anh v cú th bi t núi nh ng v n thu c loi chim, con
tinh tinh cú th bi t núi nh ng v n thu c loi c m thỳ. Lm ng

i m khụng cú
Trang 17



THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
l thì tuy bi t nói đ y nh ng khác gì lồi c m thú? Ch có lồi c m thú là khơng
có l , cho nên cha con
là l y l đ d y ng

l n l n v i nhau. Vì v y, vi c làm c a b c thánh nhân

i khi n ng

phép thì “khi

KIL
OBO

OKS
.CO
M

c m thú.” Nh có l , con ng

i ta ai c ng bi t l đ t phân bi t mình v i

tr

i m i bi t th nào là có hi u v i cha m , bi t l

c cha m ru t ho c cha m ch ng, n u có l nh ph i vâng d

kính c n, ti n thối ph i chu tồn th n tr ng, lên xu ng ra vào ph i cung kính,
khơng dám ho hoe, đ ng h ng hay ngáp dài, khơng đ

c đ ng d a nghiêng ng

li c ngang li c d c, khơng dám phun n

c m i…N u nh cha m

c b t chùi n

có l i l m gì mình v n ph i vui v hòa nhã dùng l i nói ơn hòa mà can gián.
N u can mà (cha m ) khơng nghe l i càng ph i gi thái đ hòa nhã cung kính
h n, đ i cha m ngi ngoai r i l i can gián. N u cha m khơng nghe đ đ n n i
ph m l i l m có t i v i b n bè hàng xóm, ta v n ph i ơn hòa khun can. N u
cha m nóng gi n đánh ta đ n ch y máu, ta v n khơng dám gi n ốn mà v n

ph i kính tr ng hi u thu n v i cha m ” (Kinh L , ch
ph m c a cha m và đ gi đ o làm con, ng

ng 8). Con cái là s n

i con ph i hi u l , tn th các

chu n m c đ o đ c gia đình c ng nh nghe l i và ph ng d

ng cha m . Vì cha

m ln mong mu n nh ng đi u t t đ p đ n v i con cái nên h áp đ t t t

ng

đ rèn con thành ng

ng

i có ích cho xã h i.

đáp ngh a cơng sinh thành d

d c, con cái ph i bi t tơn kính và hi u thu n v i cha m .
T nh ng ngày còn
đ y lòng u th

trong nơi, ng

i Vi t đã đ

c p

b ng l i ru tràn

ng nh bài h c đ u tiên v hi u l v i cha m :
Cơng cha nh núi Thái s n

Ngh a m nh n

c trong ngu n ch y ra

M t lòng th m , kính cha

Cho tròn ch Hi u m i là đ o con.

Khác v i t t

ng hi u thu n c a ng

i ph

ng Tây, đ cao quy n bình đ ng

(c a con cái), Nho giáo quy đ nh con cái ph i nghe l i, nh
đ

c cãi l i cha m : Cha m m ng c a tr

đình ng

i Vi t, con cái khơng đ

ng nh n, khơng

c, con cái lu n c a sau. Trong gia

c t ý quy t đ nh khi ch a đ

c s đ ng ý
Trang 18



THÖ VIEÄN ÑIEÄN TÖÛ TRÖÏC TUYEÁN
c a cha m .
th

i v i h l i nói, quy t đ nh c a cha m đ

c đo c a chu n m c đ o đ c mà ng

c xem là kim ch nam,

i con luôn ph i tuân th :

Cá không n mu i cá

n,
ng con h .

KIL
OBO
OKS
.CO
M

Con không nghe cha m tr m đ

V i kinh nghi m s ng và lòng yêu th

ng con cái c a ng

i cha, ng

im v n

luôn mu n nh ng đi u t t đ p cho con cái mình thì quan đi m v ch Hi u trên
là c n thi t và c ng nên coi đó là m t nét đ p c a gia đình Á ông nói chung và
gia đình nho giáo Vi t Nam nói riêng.

Tuy nhiên không ph i m i quan đi m v Hi u thu n c a Nho giáo c ng
đ u mang ý ngh a giáo d c và nhân b n. D a trên t t

ng gia tr

ng, b o th ,

tr ng nam khinh n nên trên nhi u m t Nho giáo c ng có cái nhìn c ng nh c v
ch Hi u. Nh theo quan đi m c a M nh T : không l y v , không sinh con trai,

đ cha m lo bu n…là b t hi u. T t
này đã n sâu trong tâm kh m ng
v n c a ng

ng ph i có con trai đ n i dõi tông đ

ng

i Vi t cho t i t n ngày nay. Tuy trình đ h c

i dân trong xã h i hi n đ i đã đ

c c i thi n đáng k nh ng quan

ni m này đã t n t i trong m t th i gian r t dài tr i qua nhi u th h nên khó có
th đ

c c i bi n trong th i gian ng n. Th c t gia đình Vi t Nam đã và đang

ch u nhi u nh h

ng tiêu c c b i tình tr ng đ c đ có “ng

i th cúng mai

sau”. Gia đình đông con mà không có kh n ng nuôi d y d n t i s đói nghèo,
th t h c và nguy hi m h n là s mâu thu n gi a các thành viên luôn là h qu đi
li n v i t t

ng: “Nh t nam vi t h u, th p n vi t vô”.

nhi u làng quê, v n

đ này còn n ng n đ n m c chuy n có hay không có con trai còn nh h
vinh nh c c a ng
mâm d

i cha. N u không có con trai thì ng

ng t i

i cha luôn b x p ng i

i khi d c bàn, vì h cho r ng nh th là không đ t cách đ ti p

chuy n các c bô lão.

i n hình là có nh ng gia đình vì không sinh đ

c con

trai nên t c m th y “b t hi u” v i t tiên, x u h v i làng xóm nên đã b quê
h

ng đi bi t x . Ngay trong ti ng Trung Qu c, ch H o

ghép l i t b N và b T v i hàm ý r ng nh ng ng
ng

c ng đ

c

i ph n t t là nh ng

i ph n bi t sinh con, nh t là con trai.
Trang 19



THÖ VIEÄN ÑIEÄN TÖÛ TRÖÏC TUYEÁN
Mang trong mình nh ng nh
h

ng t

c đi m c h u, nh ng Nho giáo v n nh

ng đ i tích c c đ i v i truy n th ng, gia phong c a gia đình ng

Vi t t o nên nhi u l p v n hóa gia đình đ c s c. T i nhi u vùng mi n, t t

ng

c áp d ng sáng t o và thích ng đ i v i t p t c, v n hóa riêng

KIL
OBO
OKS
.CO

M

Nho giáo đã đ

i

c a vùng đó. Có th l y ví d nh nhi u dòng h đã l p gia ph , gia pháp đ
giáo d c con cháu duy trì truy n th ng t t đ p t tiên đ l i. Nhi u b n gia pháp
chuy n nh ng quy đ nh thành nh ng câu th , bài vè đ d h c h n.
Bài Vè d y con c a Mai B ch Ng c:

“Ngh nào m t ngh
H c l y cho tinh

Ngh mình không ràng

Vi c mình không thành
C c kh là sách

Ho n n n là th y
N u ai bi t h c

S nên ng

Ho c trong Vè d y con (s a t m

i hay”

Tâm Ph

c, Gò Công ông) :

“…Con đ ng ham b c ham ti n,

em duyên bán r đ phi n cho duyên.

Gái khôn ch ng khác chi c thuy n,

Trai khôn c m bách m i gi ng th ng ngay
Con đ ng v m t, v hai,

n ch i l m l c, có này l y thân.
Con mà ti t ki m ân c n,

Siêng n ng làm l ng đ ph n m no.”

Nh ng bài vè hay nh ng câu ca dao t xa x a đ l i đ u mang đ m nét
nhân v n, tính giáo d c cao đ i v i các thành viên trong m i quan h gia đình.
Qua đây ông cha ta mu n truy n t i t t

ng Nho giáo v trách nhi m và ngh a

v riêng phù h p đ i v i danh ph n c a m i thành viên. Cha m ph i nuôi
Trang 20



THÖ VIEÄN ÑIEÄN TÖÛ TRÖÏC TUYEÁN
d

ng, giáo d c con cái và ng

c l i con cái ph i vâng l i, cung kính v i cha

m . T t c t o nên v n hóa gia đình l y n n t ng Nho giáo làm chu n m c đ o

II.

KIL
OBO
OKS
.CO
M

đ c quy đ nh m i quan h gi a các thành viên.
H C THUY T NHO GIÁO TRONG QUAN H PHU – THÊ
Gia đình là s k t h p c a nh ng cá th có m i quan h huy t th ng trong
xã h i. ây là y u t quan tr ng nh t đ hình thành nên c ng đ ng và t đó hình
thành nên xã h i. Do s

nh h

ng v v n hóa nên quan ni m và vai trò c a gia

đình gi a các xã h i khác nhau có nhi u đi m khác bi t, đ c bi t gi a ph
ông và ph

ng Tây. Ng

i ph

ng Tây v n ch u s

nh h

ng

ng c a n n v n

hóa tôn tr ng cá th cho r ng gia đình là s k t h p gi a nh ng cá th bình đ ng
(cha m và con cái) v i quy n và ngh a v ngang nhau. Trong gia đình, m i
ng

i đ u có quy n phát tri n theo h

ng riêng, ít ch u s tác đ ng c a các

i u này có th th y đ

thành viên còn l i.

các c p v ch ng ph

ng Tây.

c qua cách sinh ho t và đ i x gi a

i v i h , ch ng hay v đ u có s nghi p riêng

và có nh ng kho ng tr i riêng cùng v i nh ng bí m t mà không c n chia s .

Ngân sách dành cho gia đình c ng đ
Gia đình đ i v i ng
c m.
Ng
h

i ph

i ph

ng

c trích ra t nh ng kho n thu nh p riêng.

ng Tây ch y u đ

c gi gìn b i m i quan h tình

ông, đ c bi t là Vi t Nam và Trung Qu c, ch u s

nh

ng c a n n v n hóa gia đình (đi n hình là Nho giáo) v n coi gia đình là t

bào c a xã h i. Gia đình ph
đ t Nho giáo. T t

là ti n đ đ t o ra s

ng ông đ

c xây d ng và nuôi d

ng Nho giáo coi tr ng gia đình và s

ng trên m nh

n đ nh c a nó, coi đó

n đ nh xã h i nên đã đ a ra nhi u quy đ nh ch t ch ràng

bu c nh ng m i quan h trong gia đình.

gia đình ph

ng

th y s ràng bu c b i m i quan h tình c m nh v n th y

ông ta không ch
gia đình ph

ng

Tây mà còn th y nhi u s ràng bu c khác nh quan h huy t th ng (gia t c), gia
quy, và quan đi m đ o đ c xã h i. Ng

i ph

ng

ông ít s ng vì l i ích cá

nhân mà ch y u vì l i ích c a gia đình, gia t c nên các thành viên có nh h

ng

Trang 21



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
n nhau trong nhi u m t c a cu c s ng. Chớnh i u ny ó lm cho k t c u gia
ỡnh ph

ng ụng ch t b n h n r t nhi u so v i ph
cú

ng Tõy.

n nh nh v y, Nho giỏo ó ra nh ng quy nh ch t

cs

KIL
OBO
OKS
.CO
M

ch v quy n v ngh a v c a m i thnh viờn trong gia ỡnh. V i quan i m:
Nam tụn, n ti, quy n hnh trong gia ỡnh
ng

i cha trong gia ỡnh. Nh ng t
i v Nho giỏo

c t tụng lm vinh danh gia t c.

c o t o ph i ph c tựng ng

quy n bỡnh ng nh trong xó h i ph

i ch ng,

ng ng v i nh ng c quy n ny l trỏch

nhi m chốo ch ng con thuy n gia ỡnh ti p b
Ng

ng nhiờn thu c v ng

i ch ng, v khụng cú

ng Tõy. Vai trũ c a h ch l ch m lo n i

b cụng vi c trong gia ỡnh v ch m súc ch ng con. Ng

i ph n Nho giỏo

hon h o ph i t t c: Cụng, dung, ngụn, h nh, l n l

t v i ý ngh a l

gi i n cụng gia chỏnh, dung nhan s c x o, núi n ng ý nh , v gi c h nh c a
ng

i con gỏi.

õy ta khụng th y yờu c u v ti n ng v o c nh yờu c u

ph i cú c a b c tu n ki t, b i vỡ Nho giỏo cho r ng ch nam nhi m i lm
vi c l n, m i c n

c

c tụn tr ng. N nhi trong xó h i x a b coi l h ng túc di

trớ ng n hay n ụng nụng n i gi ng kh i, n b sõu s c nh c i ng tr u.
Trong t t
con ng

ng Nho giỏo, n ụng

c coi l con ng

i c a xó h i v n b l

i c a gia ỡnh. S phõn chia rừ rng v vai trũ i ụi v i quy n l i v

ngh a v tuy th hi n s b t cụng v gi i tớnh nh ng c ng mang l i s

n nh

c n thi t trong xó h i m cỏc nh qu n lý mong mu n.

cú th hi u rừ h n v quan i m Nho giỏo trong m i quan h ch ng v
thỡ vai trũ c a t ng ch c ph n trong gia ỡnh v xó h i s
õy:

c xem xột d

i

1. Vai trũ gia ỡnh

Trong gia ỡnh Nho giỏo truy n th ng Vi t Nam, m i quan h ch ng v


c quy nh khỏ rừ rng. Nho giỏo ó ỳc k t m i quan h

lu t nh i v i ng

i v , ng

y vo nh ng quy

i n b trong xó h i l Tam tũng, t c.

Tam tũng T i gia tũng ph ; Xu t giỏ tũng phu; Phu t tũng t , cú ngh a l khi

ch a l y ch ng thỡ ng

i con gỏi ph i nghe l i cha m , khi l y ch ng thỡ ph i
Trang 22



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
ph c tựng ch ng, khi ch ng ch t thỡ ph i

v y m nuụi con, khụng nờn tỏi giỏ.

T c - Cụng (ch m lo cụng vi c gia ỡnh); Dung (ch m súc thõn th cho t t
p, s ch s ); Ngụn (l i núi d u dng, oan chớnh); H nh (ngay th ng, nhõn ỏi
cao c a ng

KIL
OBO
OKS
.CO
M

trong m i vi c). Trong xó h i Nho giỏo, nhu mỡ, d u dng l c tớnh
i ph n . H khụng

c

c a ra ý ki n c a b n thõn mỡnh m ch

ch p nh n vụ i u ki n nh ng gỡ x y ra trong cu c s ng xung quanh. Ngy ngy

thu vộn gia ỡnh, ch m súc ch ng con, khụng
cu c s ng v chu n m c o c c n cú c a ng
Ng
gia tr

c ti p xỳc v i xó h i chớnh l

i ph n .

c l i v i c tớnh nh nhng, nh n nh n l c tớnh m nh m v r t

ng c a ng

i ch ng, ng

i ch gia ỡnh. M i tr t t trong gia ỡnh u

ph i tuõn th nh ng quy t c ó nh s n. Trong b a c m ng


i ph n khụng

c phộp ng i n cựng mõm v i ch ng, bao gi c ng ph i n sau m i ng
i u ny khụng bỡnh th

i.

ng trong m t gia ỡnh hi n i tụn tr ng bỡnh ng

gi i nh ng l i l gia ỡnh Nho giỏo chu n m c trong xó h i. Ngay c vi c giỏo

d c c ng

c phõn bi t theo gi i. Trong khi nam gi i

luy n binh ao thỡ n gi i l i
chỏnh v c h nh ng
l thu c vo ng

c h c ki n th c,

c h c o lm v v i n i dung l n cụng, gia

i ph n c n cú. Cu c s ng c a ng

i ph n hon ton

i n ụng:

L y ch ng thỡ ph i theo ch ng

Ch ng vụ hang r n, hang hựm c ng theo.

Sau khi l p gia th t thỡ ng
s ng c a ng

i v . Ng

i ch ng tr thnh b u tr i, kh ng ch ton b cu c

i ph n ph i ch m lo cho gia ỡnh ch ng, khụng th

b gia ỡnh ch ng quay v nh b m vỡ b t k lý do gỡ vỡ cỏc b c cha m cho
r ng lỳc ú con gỏi khụng thu c v h n a. Nh ng chu n m c o c ny ó
quy nh s ph n c a ng
h p v h khụng th v

i ph n b bú bu c trong cỏi khuụn kh gia ỡnh h n

t qua

c quy t c ú. Cũn ng

i ch ng l ng

i cú

ngh a v lm t t cụng vi c xó h i v l ch l c trong kinh t gia ỡnh, vỡ th
ng

i ch ng

c coi nh cỏnh lỏi c a con thuy n gia ỡnh.

Trang 23



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
Trong xó h i Vi t Nam hi n i, nh ng quy t c Nho giỏo x a v n t n t i
trong thi t ch m i gia ỡnh c ng nh trong quan i m chu n m c o c c a

m i con ng

i Vi t. Tuy nhiờn nh ng quy t c Nho giỏo ny ó phỏt tri n cựng
i. Quan i m Nho giỏo ti n

KIL
OBO
OKS
.CO
M

v i s ti n b c a xó h i v nh n th c c a con ng

b ó quan tõm ỳng m c h n t i vai trũ c a c a cỏ nhõn, c a ph n h n bờn
c nh vi c duy trỡ nh ng chu n m c v o c v v quan h gia ỡnh. Nh ng t
t

ng ny ó mang s c thỏi m i, nhõn o h n, cụng b ng h n i v i m i cỏ

nhõn b t k gi i tớnh v vai trũ trong xó h i c ng nh trong gia ỡnh. Tuy v y,
trong m t s gia ỡnh Vi t Nam hi n i, t t
s ti n b c a t t

ng m i ó tr nờn ph bi n. T i cỏc gia ỡnh ny, ng

chụng v n gi thỏi gia tr


ng, khụng tụn tr ng quy n c a ng

i

i ph n v n

c phỏp lu t b o v . Hi n nay, b o l c trong cỏc gia ỡnh Vi t v n l i u

nh c nh i c a c xó h i.

ph

ng Tõy, t m y ch c n m nay, phong tro n

quy n phỏt tri n r t m nh m nờn ng
c a mỡnh trong r t nhi u ph
Ng

ng Nho giỏo c v n t n t i b t k

c l i,

ph

ng

i ph n cú th kh ng nh s c l p

ng di n, t phỏp lý n tỡnh c m, xó h i, ti chớnh.

ụng ph n a khụng th thoỏt kh i nh ng quy t c c ng

nh c nờn h ch u r t nhi u thi t thũi trong cu c s ng th
b o l c gia ỡnh khụng ph i l m i, ch ph h , t t

ng nh t.

Vi t Nam,

ng tr ng nam, khinh n

ó kộo theo s b t bỡnh ng gi a ph n v nam gi i. Tr

c õy nh ng ng

i

ph n b hnh h ch y u l s ng ph thu c vo ch ng. Khi chuy n sang kinh
t th tr

ng, vai trũ c a ph n c ng thay i, song th c t ó ghi nh n r t

nhi u tr

ng h p ph n thnh cụng h n v n b ch ng ng

c ói, hnh hung.

Theo nghiờn c u c a H i liờn hi p ph n Vi t Nam thỡ nh ng tr

ng h p ny

chi m 72% trong s nh ng v xung t gia ỡnh. Trờn th c t , hnh vi b o l c
gia ỡnh cú th kộo di

c tr

c h t c ng do nh n th c c a ph n . H cho

r ng, nh ng hnh vi b o l c ú l do s thi u ki m ch , khụng cú l i, v khụng
th so v i ch ng hay v ph i ch u thi t thũi thỡ gia ỡnh m i h nh phỳc. Nh ng
ng

i v ch p nh n ch u ng m t ph n l vỡ mu n nớu kộo h nh phỳc gia

ỡnh v m t ph n c ng l vỡ l i suy ngh x u chng h ai. T t

ng t ti v
Trang 24



THÖ VIEÄN ÑIEÄN TÖÛ TRÖÏC TUYEÁN
thân ph n đàn bà c ng là m t lý do d n đ n s t nguy n ch p nh n quy n l c
t i cao c a nam gi i và đ a v ph thu c c a n gi i trong gia đình. M c dù l i
t duy này l c h u và đi ng

c v i s ti n b c a xã h i nh ng nó đã t n t i

ng

KIL

OBO
OKS
.CO
M

trong kho ng th i gian khá dài nên khó có th thay đ i ngay đ
i ch ng, do nh h

ng c a t duy gia tr

c. V phía

ng, tr ng nam khinh n , t t

đ c quy n, th ng tr c a nam gi i, coi khinh ph n nên nhi u ng
mình đ c quy n đ i x tàn b o, b t công v i ph n .

ng

i t cho

i v i h ph n sinh ra

là đ ph c v , đ b sai khi n. S thi u hi u bi t c ng v i lòng ích k cao đ c a
ng

i ch ng đã mang l i cho gia đình c a chính h nh ng b t h nh, có th gây

s p đ hình t
con cái.

ng ng

i ch gia đình v n t t đ p trong t duy c a ng

i v và

ây là h u qu tàn d c a l i suy ngh c h , l c h u đang nh h

x u t i v n hóa gia đình ng

i Vi t. Nho giáo v i nh ng nh h

nó t i thi t ch gia đình c n đ

ng

ng tích c c c a

c k th a và phát huy. Tuy nhiên, b n thân Nho

giáo c ng ph i t phát tri n đ phù h p v i xu h

ng m i c a th i đ i, mang l i

l i ích l n h n cho quan h gia đình và xã h i.
T t

ng Nho giáo truy n th ng ph n ánh vai trò gia đình trong m i quan

h phu - thê là s b t bình đ ng v gi i. V i thân ph n ng
đóng vai trò th y u, là h u tr
ch ng đóng vai trò ng

ng cho ng

i ch ng. Ng

i v , ph n luôn

c l i, nh ng đ c ông

i ch gia đình ph i đ m trách vai trò xã h i v i trách

nhi m d n d t gia đình ti p n i gia phong.
2. Vai trò xã h i

V n đ đ u tiên c n ph i đ c p t i
h i chính là m i t

quan h v ch ng trong vai trò xã

ng quan v quy n gi a hai ng

i.

ng nhiên v i quan

đi m c a Nho giáo x a thì m i quy n c a nam gi i đ u n ng h n ph n r t
nhi u. Ng

i ch ng trong gia đình Nho giáo th

ng có ba quy n c b n. Th

nh t đó là quy n v ti n c a. Ti n c a, c a c hai v ch ng làm ra, ho c c a
ng

i ch ng hay do ng

i v làm ra, c ng g i là c a ch ng c :

Trai tay không ch ng n mày v

Gái tr m v n c ng th nh ch ng.
Trang 25