Phong tục trong lễ Tết Nguyên Đán

THÖ VIEÄN ÑIEÄN TÖÛ TRÖÏC TUYEÁN
L I NÓI

U

"Phong" là n n n p đã lan truy n r ng rãi; "T c" là thói quen lâu đ i. N i

OBO
OK S
.CO
M

dung "phong t c" bao hàm theo đó m i m t sinh ho t xã h i.
Nh c đ n "phong t c", ta luôn có th hình dung ra r t nhi u nh ng n n n p,
thói quen vô cùng quen thu c, g n g i nh ng c ng vô cùng da d ng và phong phú.
B i l , phong t c có th đã tr thành lu t t c, n sâu, bén r trong nhân dân r t b n
ch t, có s c m nh h n c nh ng đ o lu t. H n th n a, trong truy n th ng v n hóa
c a dân t c ta, có nhi u thu n phong m t c c n cho đ o lý làm ng
c

ng xã h i. Tuy v y, trên m t đ t n

mi n đ t n

i, cho k

c v i 54 dân t c, sinh s ng trên kh p m i

c thì vi c tìm hi u v phong t c dân t c d

ng nh là m t công vi c

vô cùng h p d n và c ng th t khó kh n! B i l đó, em ch xin b

c đ u tìm hi u

m t vài phong t c g n g i, quen thu c nh t c a dân t c nói chung, c th là l T t
Nguyên

án. Trong kh n ng c a mình, mong mu n tìm hi u v m t vài phong

trong l t t Nguyên án c truy n c a dân t c mà b n thân đ
tìm hi u qua sách v , đ
nh ng đi u mình đ

c ch ng ki n, đ

c

c tr i nghi m th c t và nh t là c m th y tâm đ c v i

c h c, đ

c tìm hi u và đ

c ch ng ki n!

***

Phong t c không ng ng bi n đ i theo trào l u bi n đ i v n hóa xã h i,

nh ng là nh ng bi n đ i có quy lu t, không d dàng đ

c m i ngu i, m i nhà tuân

theo. Vì phong t c hay thì s đ

c m i ng

d thì nhi u ng

c nhau b d n. B n thân trong m i phong t c c ng

KIL

i c ng b t ch

l i có nh ng thói quen đ

i b t ch

c, l u truy n, còn phong t c

c d n c i bi n cho phù h p v i th i đ i mà v n gi cái

c t lõi mang tính b n ch t c a t ng phong t c. L t t c ng không tách mình kh i
nh ng qui lu t phát tri n đó. Chính b i th , khi nói đ n b t k m t l t t nào c ng
không th quên nh c đ n nh ng s tích đ

c coi nh kh i ngu n lý gi i cho s ra

đ i c a nó, và h n th , còn đ di n t ý ngh a sâu s c, giá tr v n hóa t t đ p c a
dân t c.
1



THÖ VIEÄN ÑIEÄN TÖÛ TRÖÏC TUYEÁN
***
Nói đ n l t t Vi t Nam g n li n v i m t nét đ c tr ng c a lao đ ng truy n
th ng

Vi t Nam. ó là ngh lúa n

c mang tính th i v cao. Ng

i nông dân khi

KIL
OBO
OKS
.CO
M

có vi c hay theo v mùa thì làm l ng t t b t, t i t m m t m i, mi ng n cái
đ i khái, cho nên lúc r nh r i, ng
vì l đó mà

c ng

i nông nghi p có tâm lý ch i bù, n bù. Chính

Vi t Nam ta, T t nh t c ng nhi u mà h i hè c ng l m.

Theo nghiên c u, ch "T t" là bi n âm t ch "ti t" mà ra ("C s v n hóa
Vi t Nam - Tr n Ng c Thêm). Các ngày l t t đ

c phân b theo th i gian trong

n m, xen vào kho ng tr ng trong l ch th i v . L T t g m có hai ph n: Cúng t
tiên và n u ng bù cho nh ng lúc lao đ ng v t v . "T t" đi li n v i " n T t".
D

i đây xin đ

c đi vào c th m t vài phong t c trong l T t Nguyên án

truy n th ng tiêu bi u.

***

2



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
N I DUNG
T t Nguyờn

ỏn (hay T t C ) l l h i c truy n l n nh t, lõu i nh t, cú

ph m vi ph bi n r ng nh t, t Nam Quan n C Mau v c vựng h i o, t ng

KIL
OBO
OKS
.CO
M

b ng v nh n nh p nh t c a dõn t c. T nh ng th k xa x a th i Lý, Tr n, Lờ, ụng
cha ta ó c hnh l T t hng n m m t cỏch trang tr ng.
1. T t Nguyờn ỏn cú t bao gi ?

Ngu n g c T t Nguyờn ỏn cú t i Ng
i Tam V

, Tam V

ng.

ng, nh H , chu ng m u en, nờn ch n thỏng u n m, t c

thỏng Giờng, nh m thỏng D n. Nh Th

ng, thớch mu tr ng, l y thỏng S u (con

trõu), thỏng ch p lm thỏng u n m. Qua nh Chu (1050 - 256 tr
nguyờn), a s c , ch n thỏng Tý (con chu t), thỏng m

c cụng

i m t lm thỏng T t.

Cỏc vua chỳa núi trờn, theo ngy gi , lỳc m i t o thiờn l p a: ngh a l gi
Tý thỡ cú tr i, gi S u thỡ cú t, gi D n sinh loi ng
nhau.

n i

i m t ra ngy t t khỏc

ụng Chu, Kh ng Phu T ra i, i ngy t t vo m t thỏng nh t

nh: thỏng D n. Mói n i T n (th k III tr
l i i qua thỏng H i (con l n), t c thỏng M
Cho n khi nh Hỏn tr vỡ, Hỏn V

c Cụng nguyờn), T n Th y Hong

i.

(140 tr

c Cụng nguyờn) l i t

ngy T t vo thỏng D n (t c thỏng Giờng) nh i nh H , v t ú v sau, tr i qua
bao nhiờu th i i, khụng cũn nh vua no thay i v thỏng T t n a.
ụng Ph

n i

ng Súc, ụng cho r ng ngy t o thiờn l p a cú thờm gi ng G, ngy th

hai cú thờm Chú, ngy th ba cú L n, ngy th t sinh Dờ, ngy th n m sinh Trõu,
ngy th sỏu sinh Ng a, ngy th b y sinh lo i Ng
ng c c.

Vỡ th , ngy T t th
b y.

ng

i v ngy th tỏm m i sinh ra

c k t ngy m ng M t cho n h t ngy m ng

2. T t Nguyờn ỏn - nột p truy n th ng dõn t c
T t Nguyờn

ỏn l khõu u tiờn v quan tr ng nh t trong h th ng l h i

Vi t Nam, m ph n "l " c ng nh ph n "t t" u r t phong phỳ c n i dung c ng
3



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
nh hỡnh th c, mang m t giỏ tr nhõn v n sõu s c v m . Vi c ụng cha ta xỏc
nh T t C ỳng vo th i i m k t thỳc m t n m c , m u m t n m m i theo
õm l ch, th i i m k t thỳc mựa mng, m i ng

i r nh r i ngh ng i vui ch i, th m

KIL
OBO
OKS
.CO
M

vi ng l n nhau... v c ng l lỳc giao th i c a ụng tn xuõn t i, l m t chu k v n
hnh v tr , ó ph n ỏnh tinh th n hũa i u gi a con ng
Tr i-Sinh v t), ch NGUYấN cú ngh a l b t u, ch
mai, l kh i i m c a n m m i.
lng xúm, ng

i v i thiờn nhiờn (

t-

N cú ngh a l bu i ban

ng th i, T t c ng l d p gia ỡnh, h hng,

i thõn xa g n sum h p, on t , th m h i, c u chỳc nhau v t

ng

nh tri n ụng b, t tiờn.
Xột

gúc m i quan h gi a con ng

i v thiờn nhiờn, T t - do ti t (th i

ti t) thu n theo s v n hnh c a v tr , l i m giao th i gi a n m c v n m m i,
gi a m t chu k v n hnh c a t tr i, v n v t c cõy, bi u hi n
l nl

s chu chuy n

t cỏc mựa Xuõn, H , Thu, ụng - cú m t ý ngh a c bi t i v i m t xó h i

m n n kinh t v n cũn d a vo nụng nghi p lm chớnh. Theo tớn ng
b t ngu n t quan ni m " n tr i m a n ng ph i thỡ", ng
õy l d p t

i nụng dõn cũn cho

ng nh n cỏc v th n linh cú liờn quan n s

mng nh th n

t, th n M a, th n S m, th n N

ng dõn gian

c, m t c a mựa

c, th n M t tr i... ng

i nụng

dõn c ng khụng quờn n nh ng loi v t, cõy c i ó giỳp , nuụi s ng h , t h t
lỳa n trõu bũ, gia sỳc, gia c m trong nh ng ngy ny.
V ý ngh a nhõn sinh c a T t Nguyờn
tr

ỏn, nhi u nh nghiờn c u cho r ng

c h t ú l T t c a gia ỡnh, T t c a m i nh. Ng

n m m i khi T t n, dự lm b t c ngh gỡ,
xa x cỏch hng ngn kilụmột, v n mong
ỡnh trong 3 ngy T t,
ngụi m , gi ng n
v

c kh n vỏi tr

i Vi t Nam cú t c h ng

b t c n i õu, k c nh ng ng

c tr v sum h p d

i mỏi m gia

c bn th t tiờn, nhỡn l i ngụi nh th ,

c, m nh sõn nh, n i m gút chõn m t th i bộ d i ó tung t ng

c s ng l i v i bao k ni m y p yờu th

ng

n i mỡnh c t ti ng cho i.

"V quờ n T t", ú khụng ph i l m t khỏi ni m thụng th
m t cu c hnh h

i

ng i hay v , m l

ng v n i c i ngu n, m nh t chụn nhau c t r n.
4



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
i Vi t Nam, ngy T t u xuõn l ngy on t ,

Theo quan ni m c a ng

on viờn, m i quan h h hng lng xúm

c m r ng ra, rng bu c l n nhau

thnh o lý chung cho c xó h i : tỡnh gia ỡnh, tỡnh th y trũ, con b nh v i th y

KIL

OBO
OKS
.CO
M

thu c, ụng mai b m i ó t ng tỏc thnh ụi l a, bố b n c tri, con n v ch n ...
T t c ng l d p "tớnh s " m i ho t ng c a m t n m qua, liờn hoan vui m ng
cho ún m t n m v i hy v ng t t lnh cho cỏ nhõn v cho c c ng ng. Nh ng
rừ nột nh t l khụng khớ chu n b T t c a t ng gia ỡnh. B

c vo b t c nh no

trong th i i m ny, c ng cú th nh n th y ngay khụng khớ chu n b T t nh n nh p
v kh n tr

ng, t vi c mua s m, may m c n vi c trang trớ nh c a, chu n b

bỏnh trỏi, c bn, ún ti p ng

i thõn

xa v ...

i v i cỏc gia ỡnh l n, h hng

ụng, cú quan h xó h i r ng, ụng con chỏu, dõu r , thỡ cụng vi c chu n b cng
ph c t p h n.

Khụng bi t T t c truy n c a dõn t c xu t hi n t bao gi , nh ng ó tr nờn
thiờng liờng, g n bú trong tõm h n, tỡnh c m c a m i ng

i dõn Vi t Nam. Nh ng

t c l trũ vui trong d p T t, chi c bỏnh ch ng xanh, mõm ng qu trờn bn th gia
tiờn, cnh o, ch u qu t khoe s c trong m i gia ỡnh ó tr thnh m t ph n hỡnh
nh c a quờ h

ng m i ng

b i h i nh v t n
thu

i Vi t Nam dự s ng

n i õu m i xuõn v l i

c v i bao tỡnh c m nh nhung tha thi t. Lm sao quờn

c

u th cựng ỏm tr con ng i võy quanh n i bỏnh ch ng sụi sựng s c ch gi

v t bỏnh! Lm sao cú th quờn

c nh ng phiờn ch T t r p tr i hoa!

3. M t s phong t c i li n v i T t Nguyờn ỏn
3.1. T t Tỏo Quõn

T t Tỏo quõn vo ngy 23 thỏng Ch p - ng

i ta coi õy l ngy "vua b p"

lờn ch u Tr i tõu l i vi c b p nỳc, lm n, c x c a gia ỡnh trong n m qua.
Cú nhi u tớch lý gi i v xu t x t p t c ny. Trong ú cú truy n thuy t nh
sau x a cú hai v ch ng nghốo kh quỏ, ph i b nhau. Sau ú, ng

iv l y

ch ng giu. M t hụm, ang t vng mó ngoi sõn, th y m t ng

i vo n xin,

nh n ra chớnh l ch ng c nờn ng

c

i v ng lũng, em c m g o, ti n b c ra cho.
5



THÖ VIEÄN ÑIEÄN TÖÛ TRÖÏC TUYEÁN
Ng

i ch ng m i bi t chuy n, nghi ng v . Ng

t v n. Ng

i v đâm khó x , lao vào b p l a

i ch ng c n ng tình, c ng nh y vào l a ch t theo. Ng

ân h n, đâm đ u vào l a n t! Tr i th y ba ng

i ch ng m i

i đ u có ngh a nên phong cho h

KIL
OBO
OKS
.CO
M

làm "vua b p". T tích đó m i có t c th cúng "Táo quân" và trong dân gian có
câu: "Th gian m t v m t ch ng, không nh vua b p hai ông m t ba". Ngày nay
c đ n phiên ch 23 tháng Ch p hàng n m, m i gia đình th

ng mua hai m ông,

m t m bà b ng gi y và 3 con cá làm "ng a" (cá chép hóa r ng) đ Táo quân lên
ch u tr i. Sau khi cúng trong b p, m đ
ao, h , sông...

c đ t và 3 con cá chép đ

c mang th

Theo t p t c, đ n ngày 23 tháng ch p là ngày đ a ti n ông Táo v tr i đ tâu

vi c tr n gian, thì không khí T t b t đ u rõ nét. Ngày x a d

i th i phong ki n, t

tri u đình đ n quan ch c hàng t nh, hàng huy n đ u ngh vi c sau l "Ph t th c"
(t c l r a n, r a tri n).

c p tri u đình, trong l này có s hi n di n c a nhà

vua, các quan đ u m c ph m ph c uy nghiêm. Xem th đ bi t r ng ngày t t đ

c

coi tr ng nh th nào. Sau đó, các quan c t vào t , niêm phong c n th n. Không
m t v n b n nào đ

c ki m n, m i pháp đình đ u đóng c a. Con n không th b

sai áp, các t i ti u hình không b tr ng ph t, t i n ng thì giam ch đ n ngày m ng 7
tháng giêng (l khai h ) m i ti n hành gi i quy t. Nh v y, T t C kéo dài t ngày
23 tháng ch p (m t tu n tr
giao th a).

T p t c này v n d đ
ngh a, đ

c giao th a) đ n m ng 7 tháng giêng (m t tu n sau

c lý gi i b i s tích mang đ m d u n tr ng tình tr ng

c l u truy n đ n hi n nay v n không h m t đi giá tr v n hóa. H n th

n a, câu chuy n Táo quân lên ch u Tr i còn nh m giáo con ng

i ta vào vi c rèn

luy n, c g ng s ng t t, s ng thi n trong su t n m đ cu i n m đ

c báo cáo công

tr ng, thành tích.

ó c ng là tính nhân v n sâu đ m trong tâm h n ng

i Vi t và là

nét đ p c a truy n th ng dân t c.
3.2. Chu n b đón T t

6



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
T t Nguyờn
ngh a ú m ng

ỏn l m t d p l t t quan tr ng nh t trong n m. Chớnh b i ý
i ng

i, nh nh u b t tay chu n b ún m t cỏi T t sung tỳc,

m m.
n p s a so n.

KIL
OBO
OKS
.CO
M

Nh ng ngy giỏp T t, n i n i u nh n nh p khỏc th

ng. Nh no c ng t p

n ụng, con trai l n thu d n nh c a, quột vụi, ỏnh búng ng,

treo tranh, cõu i m i, lau quột bn th t tiờn. Cỏc b, cỏc cụ lo vi c n T t, by
khay ng qu , dõng lờn tr i t, t tiờn, ụng b t lũng thnh kớnh " n qu nh
ng

i tr ng cõy".

Sau khi ti n a ụng Tỏo ng

i ta b t u d n d p nh c a, lau chựi cỳng

ụng b t tiờn, treo tranh, cõu i, v c m hoa

nh ng n i trang tr ng chu n b

ún t t. Cựng v i tranh (tranh dõn gian, cõu i), hoa qu l y u t tinh th n cao
quý thanh khi t c a ng

i Vi t Nam trong nh ng ngy u xuõn. Mi n B c cú hoa

éo, mi n Nam cú hoa Mai, hoa éo, hoa Mai t
xuõn c a m i gia ỡnh ng
ng

ng tr ng cho ph

i Vi t Nam. Ngoi cnh éo, cnh Mai, m y ngy t t

i ta cũn "ch i" thờm cõy Qu t chi chớt trỏi vng m ng, t

bi u t

c l c u

phũng khỏch nh

ng cho s sung món, may m n, h nh phỳc...

"Th t m , d a hnh, cõu i .

Cõy nờu, trng phỏo, bỏnh ch ng xanh"

Cõu th kia vang v ng g i nh l i ụi nột c a T t truy n th ng x a.
T t trờn bn th t tiờn c a m i gia ỡnh, ngoi cỏc th bỏnh trỏi u khụng

th thi u mõm ng qu . Mõm ng qu
qu b

mi n B c th

i, qu cam (ho c quớt), h ng, qu t. Cũn

ng g m cú n i chu i xanh,

mi n Nam, mõm ng qu l d a

xiờm, móng c u, u , xoi xanh, nhnh sung ho c m t lo i trỏi cõy khỏc. Ng qu
l l c c a tr i, t
tỳc.
c bi t,

ng tr ng cho ý ni m khỏt khao c a cong

i v s y , sung

m i gia ỡnh u lm b a c m t t niờn, l d p m i thnh viờn

trong gia ỡnh sum v y, quõy qu n bờn mõm c m gia ỡnh, vui v ti n n m c qua
i, ún cho n m m i. Chớnh b i ý ngh a ú m ai ai c ng c g ng thu x p m i
7



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
cụng vi c v on t v i gia ỡnh tr

c b a t t niờn.

õy l m t t p t c r t cú ý

ngh a cao s m m c a h nh phỳc gia ỡnh.
3.3. Cỳng Giao Th a
õy l th i i m thiờng liờng nh t

KIL
OBO
OKS
.CO
M

Ngy T t chớnh th c b t u t giao th a.

trong n m, th i i m chuy n ti p gi a n m c v n m m i, th i i m con ng

i

giao hũa v i thiờn nhiờn, T tiờn tr v sum h p v i con chỏu.
3.3.1. T i sao cỳng giao th a ngoi tr i?

L tr i t cú kh i thu ph i cú t n cựng, m t n m cú b t u t ph i cú k t
thỳc, b t u vo lỳc giao th a, c ng l i k t thỳc vo lỳc giao th a.
Giao th a l gỡ? Theo t i n Hỏn Vi t c a éo Duy Anh ngh a l c giao l i, m i
ún l y. Chớnh vỡ ý ngh a y, nờn hng n m vo lỳc giao ti p gi a hai n m c , m i
ny, cú l tr t ch.

L tr t ch: Tr t ch l gi phỳt cu i cựng c a n m c s p b t u qua n m
m i. Vo lỳc ny, dõn chỳng Vi t Nam theo c l cú lm l Tr t ch. í ngh a c a l
ny l em b h t i nh ng i u x u c a n m c s p qua ún nh ng i u t t p
c a n m m i s p n. L tr t ch cũn l l "khu tr ma qu ", do ú cú t "tr
t ch". L tr t ch c hnh vo lỳc giao th a nờn cũn mang tờn l l giao th a.
Dõn t c no c ng coi phỳt giao th a l thiờng liờng. Cỏc c ta quan ni m:
M i n m, Thiờn ỡnh l i thay ton b quan quõn trụng nom cụng vi c d

i h gi i,

ng u l m t ngi cú v trớ nh quan ton quy n. N m no quan ton quy n gi i
giang anh minh, liờm khi t thỡ h gi i

c nh nh :

c mựa, ớt thiờn tai, khụng

cú chi n tranh, b nh t t...

Trỏi l i, g p ph i ụng l

i bi ng kộm c i, tham lam... thỡ h gi i ch u m i

th kh . V cỏc c hỡnh dung phỳt giao th a l lỳc bn giao, cỏc quan quõn qu n
h gi i h t h n kộo v tr i v quan quõn m i
ti p qu n thiờn h .

c c thỡ o t kộo xu ng h gi i

Cỳng ai trong l Giao th a?

8



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
Cỏc c ta ngy x a c ng hỡnh dung phỳt y ngang tr i quõn i, quõn v y
khụng trung, t p n p, v i vó (nh ng m t tr n ta khụng nhỡn th y

c), th m chớ cú

quan, quõn cũn ch a k p n u ng gỡ.

KIL
OBO
OKS
.CO
M

Nh ng phỳt y, cỏc gia ỡnh a xụi g, bỏnh trỏi, hoa qu , ton
ra ngoi tr i cỳng, v i lũng thnh ti n a ng
v ún ng

n ngu i

i nh tr i ó cai qu n mỡnh n m c

i nh tr i m i xu ng lm nhi m v cai qu n h gi i n m t i.

Vỡ vi c bn giao, ti p qu n cụng vi c h t s c kh n tr

ng nờn cỏc v khụng

th vo trong nh kh kh mõm bỏt m ch cú th d ng vi giõy n v i vng ho c
mang theo, th m chớ ch ch ng ki n lũng thnh c a ch nh.
Vỡ c t

ng t

ng thờm th t cỏc hỡnh nh nh tr i theo mỡnh nh v y nờn

nhi u nh cú c a ua nhau cỳng giao th a r t to v ngh cỏch lm mõm cỳng giao
th a n i lờn b i nh ng c a ngon v t l , trang trớ c u k cỏc quan chỳ ý, quan
tõm n ch h o tõm m phự h cho h v i nh ng u ỏi c bi t.
Bi t th u tõm lý c a ng
ng

i giu, cỏc c ta ó cú nhi u cõu chuy n r n i

i ta hi u r ng: Cỏc quan m c d u phỳt bn giao b n r n kh n tr

l ng

ng nh ng vỡ

i nh tr i nờn cú ti th u hi u ngay "ru t gan" c a gia ch . N u cú ý c u l i,

mua chu c, ỳt lút, cỏc v ch nhỡn d u hi u

khúi h

ng, l a ốn l bi t ngay, v

l p t c cỏc v b i th ng, khụng thốm ngú ngng gỡ n v t cỳng giao th a c a cỏc
nh c u l i y. Trỏi l i, nh ng nh chõn ch t, th t th, s ng b ng lao ng, n
t thỡ cú khi ch c n chộn r

u, nộn h

ng (nh th cụng ỏnh tớn hi u qua h

ốn), cỏc v cú ch c trỏch bi t ngay m vui v th

t
ng

ng th c, d c lũng phự h .

3.3.2. S a l giao th a

Chớnh b i ý ngh a quan tr ng v linh thiờng c a giõy phỳt giao th a nờn
ng

i ng
Ng

i, nh nh u r t chỳ tr ng chu n b s a so n chu ỏo cho th i kh c y.
i ta cỳng giao th a t i cỏc ỡnh, mi u, cỏc v n ch trong xúm c ng nh

t i cỏc t gia. Bn th giao th a

c kờ ra, trờn cú bỡnh h

c thi t l p

gi a tr i. M t chi c h

ng ỏn

ng, hai ng n ốn d u ho c hai ng n n n. L v t g m:

chi c th l n ho c con g, bỏnh ch ng, m t k o, tr u cau, hoa qu , r

un

c v
9



THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
vàng mã, đơi khi có thêm chi c m c a Ð i V
t ch, chng tr ng vang lên, ng
thành tâm c u xin v tân v

ng hành khi n. Ð n gi phút tr

i ch ra kh u l , r i m i ng

i k đó l theo,

ng hành khi n phù h đ trì cho m t n m nhi u may

KIL
OBO
OKS
.CO
M

m n. Các chùa chi n c ng cúng giao th a nh ng l v t là đ chay.
Ngày nay, nghi th c l giao th a v n là m t t p t c vơ cùng quan tr ng c a
m i gia đình ng

i Vi t, dù

trong n

c hay ngồi n

c, dù l v t có th có khác

đi, bàn th thì gi n ti n h n, tùy thu c kinh t gia đình, đi u ki n t nhiên và xã
h i... nh ng m i mâm l v t cúng giao th a v n bi u hi n s thành kính nh x a,
hay c ng là thành tâm thành ý c a m i con ng

ih

ng v nh ng đi u linh thiêng,

mang đ m h n dân t c.

3.4. L cúng Th Cơng

Sau khi cúng giao th a xong, các gia ch c ng kh n Th Cơng, t c là v th n
cai qu n trong nhà. L v t c ng t

ng t nh l cúng giao th a.

3.5. M t s phong t c trong ngày T t c truy n
3.5.1. "T ng c u nghênh tân
ây là t p t c đ

c ti n hành tr

c th i kh c giao th a. Cu i n m qt d n

s ch s nhà c a, sân ngõ, v t b nh ng th rác r
th , đình chùa, đ

i, cùng làng xóm d n d p nhà

ng sá phong quang, t m gi t, c t tóc, may s m qu n áo m i,

trang trí bàn th , lau chùi bàn gh

m chén và m i th th c n v t d ng.

Nhi u gia đình nh c nh , d n dò con cháu t phút giao th a tr đi khơng
qu y khóc, khơng ngh ch ng m, cãi c nhau, khơng nói t c ch i b y, khơng v t rác

vi t v b a bãi. Cha m , anh ch c ng khơng qu m ng, tra ph t con em, đ i v i ai
c ng tay b t m t m ng, vui v ni m n dù l dù quen.

i v i bà con xóm gi ng dù trong n m c có đi u gì khơng hay khơng ph i,
đi u n ng ti ng nh hay xích mích gì đ u xúy xố h t. D u có th c lòng hay khơng
nh ng khơng đ b ng, c ng khơng ai nói khích bác ho c bóng gió, ác ý gì trong
nh ng ngày đ u n m. D u m i g p nhau ít phút tr
coi nh m i g p, ng

c, nh ng sau phút giao th a

i ta chúc nhau nh ng đi u t t lành.
10



THÖ VIEÄN ÑIEÄN TÖÛ TRÖÏC TUYEÁN
3.5.2. Ngày T t
Dân t c ta có nhi u phong t c hay, đáng đ

c g i là thu n phong nh khai

bút, khai canh, hái l c, chúc t t, du xuân, m ng th ... T tr đ n già ai ai c ng bi t,
c cành hoa gói bánh, nghèo c ng

KIL
OBO
OKS
.CO
M

không nh c thì thanh thi u niên c ng mua cho đ
có chi c bánh ch ng, chai r

u.

L chùa, đình, đ n: L giao
th a

nhà xong, ng

i ta kéo nhau

đi l các đình, chùa, mi u, đi n đ
c u phúc, c u may, đ

xin Ph t,

Th n phù h đ trì cho b n thân và
gia đình và nhân d p này ng
th

i chùa cúng l ngày T t

i ta

ng xin qu th đ u n m.

Hái l c: Ði l đình, chùa, mi u, đi n xong ng

i ta có t c hái tr

c c a đình,

c a đ n m t cành cây g i là cành l c mang v ng ý là "l y l c" c a Tr i đ t Th n
Ph t ban cho. Cành l c này đ

c mang v c m tr

c bàn th cho đ n khi tàn khô.

Ngày nay, t p t c này có bi n đ i đ h p v i yêu c u c a th i đ i. Ng
không t ti n hái lá, b cành làm h i môi tr
l ct

ng tr ng. Ý th c tôn tr ng môi tr

h p hài hòa, giàu ý ngh a t
H

ng l c: Có nhi u ng

ng đó v c m vào bình h

phát đ t đ

ng và phong t c dân t c v n đ

H tin r ng xin đ
đ t quanh n m.

Kén h

ck t

i thay vì hái cành l c l i xin l c t i các đình, đ n,
ng, đ ng kh n vái tr

c bàn th , r i mang

ng bàn th nhà mình. Ng n l a t

ng tr ng cho s

c l y t n i th t v t c là xin Ph t, Thánh phù h cho đ

quanh n m.

kén gi và h

ng n a, mà thay vào đó là mua cành

ng tr ng.

chùa, mi u b ng cách đ t m t n m h
h

i ta s

c phát đ t

c L c c a tr i đ t th n ph t ban cho thì s làm n phát

ng xu t hành: Khi đi l hay khi b
ng xu t hành, đi đúng h

c chân ra kh i nhà, ng

i ta

ng đúng gi đ g p may m n quanh n m.
11



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
Xụng nh: Th
tr

ng ng

i ta kộn m t ng

c gi tr t ch, r i sau l tr t ch thỡ xin h

i "d vớa" trong gia ỡnh ra i t

ng l c ho c hỏi cnh l c

ỡnh chựa

mang v . Lỳc tr v ó sang n m m i v ng ũi ny s t "xụng nh" cho gia ỡnh
ng

KIL
OBO
OKS
.CO
M

mỡnh, mang s t t p quanh n m v cho gia ỡnh. N u khụng cú ng
i ta ph i nh ng

i nh d vớa

i khỏc t t vớa s m ngy m ng m t n xụng nh tr

khi cú khỏch t i chỳc t t, ng

c

i ny em l i s may m n d dói

Hỏi l c, xụng nh, chỳc t t, m ng tu i: ai c ng hy v ng m t n m m i ti
l c d i do, lm n th nh v

ng, m nh kh e ti n b , thnh t h n n m c . L c t

nhiờn n, i hỏi l c (ch l m t cnh non
nh), t mỡnh xụng nh ho c d n tr
nh. B n no vinh d

c ng

gỏnh n

ch n tụn nghiờm mang v

i "nh vớa" m mỡnh thớch n xụng

i khỏc m i n xụng thỡ nờn chỳ ý, ch cú sai h n

s xỳi qu y c n m i v i gia ỡnh ng
thnh th th i tr

c ng

ỡnh chựa,

i ta v c i v i b n.

c, sỏng m ng m t, cú m t s ng

i nghốo gỏnh m t

c n cỏc gia ỡnh gi u cú lõn c n v chỳc h "L c ph

Nh ng ng

i ny

c th

ng ti n r t h u. Nhi u ng

c d i do".

i khụng tin t c xụng nh

nh ng c ng ph i dố d t, ch a dỏm n nh ai s m, s trong n m m i gia ỡnh
ng

i ta x y ra chuy n gỡ khụng hay t i mỡnh "n ng vớa". Chớnh vỡ v y, ỏng l

sỏng m ng m t ụng vui l i hoỏ ớt khỏch, tr nh ng nh ó t xụng nh, vỡ t c
xụng nh ch tớnh ng

i u tiờn n nh, t ng

i th hai tr i khụng tớnh.

Sau l giao th a, cỏc c ta cú nh ng t c l riờng m cho n nay, t thụn quờ
n thnh th , v n cũn nhi u ng

i tụn tr ng th c hi n.

Cỳng giao th a xong c nh quõy qu n quanh mõm c ó chu n b s n, u ng
chộn r

u u tiờn c a n m m i, con cỏi chỳc th ụng b cha m , ụng b cha m

cựng chu n b m t ớt ti n m ng tu i cho con chỏu trong nh v con chỏu hng
xúm lỏng gi ng, b n bố thõn thớch ng trong nh ng bao gi y .
L i chỳc cú cõu cú k h n hoi nh ng xem ng

i ta thớch nh t i u gỡ thỡ

chỳc i u ú, chỳc s c kho l ph bi n nh t. (Trong l i chỳc chỳ ý trỏnh ph m

12



THÖ VIEÄN ÑIEÄN TÖÛ TRÖÏC TUYEÁN
tên huý gia tiên, tránh nh c t i l i l m sai ph m c , x ng hô h p v i l a tu i và
quan h thân thu c).
Chúc T t nh ng ng
cái phúc, h

i", "Tai qua n n kh i", ngh a là ngay trong cái ho c ng tìm th y

KIL
OBO
OKS
.CO
M

"C a đi thay ng

i trong n m c g p r i ro tai ho thì đ ng viên nhau

ng v s t t lành. K c đ i v i ng

i ph m t i v n v i thái đ nh

nhàng, khoan dung. Nh ng, nhìn chung trong nh ng ngày đ u n m, ng

i ta kiêng

không nói t i đi u r i ro ho c x u xa.

Quanh n m làm n v t v , ít có đi u ki n qua l i th m h i nhau, nhân ngày
T t đ n chúc m ng nhau, g n bó tình c m th t là đ m đà ý v ; ho c đi u thu c
mi ng tr u, ho c chén trà ly r
ng

u, ch ng t n kém là bao. Hi m m t n i, nhi u

i còn quá câu n , công th c ru m rà, không ch đ ng đ

vùng nông thôn, h đ n chúc T t nhau nh t thi t ph i nâng ly r

c k ho ch. Nhi u
u, n m vài món

th c n gì đó ch m i vui lòng, n m m i t ch i s b "giông" c n m.
Quà T t, l T t: Bình th

ng qua l i h i th m nhau có khi c ng có quà, bi u

l m i ân tình, nh ng phong t c ta đi l T t v n có ý ngh a h n, nh t là đi tr

cT t

càng quý. Lo i tr đ ng c h i l quan trên đ c u danh c u l i thì vi c bi u quà
T t, t ân ngh a tình c m là đi u đáng quý.

H c trò chúc t t th y giáo, b nh nhân chúc t t th y thu c, con r chúc t t b
m v ... quà bi u, quà T t đó không đánh giá theo giá th tr

ng. Nh ng c ng đ ng

nên gò bó, câu n s h n ch tình c m: Không có quà, ng i không dám đ n. Dân t c
ta tuy nghèo nh ng v n tr ng ngh a tình, "L i chào cao h n mâm c ".
L m ng th :
sinh,
th

các n

c Tây Âu th

ng m ng th vào d p k ni m ngày

ta ngày x a ít ai nh chính xác ngày sinh tháng đ nên vào d p đ u xuân

ng t ch c m ng th l c tu n, th p tu n, c u tu n... tính theo tu i m .
Ngày t t ngày Xuân c ng là d p m i ng

đông vui.

C ng vào d p đ u xuân, ng

i đang r nh r i, con cháu t t p

i có ch c t

c khai n, h c trò s phu khai bút,

nhà nông khai canh, th th công khai công, ng

i buôn bán m hàng l y ngày: S ,
13



THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
ng "T dân bách ngh " c a dân t c ta v n c n cù, ai c ng mu n

Nơng, Cơng, th

n m m i v n h i hành thơn làm n sn s , đ u xn ch n ngày t t đ p, b t tay lao
đ ng s m, tránh tình tr ng c b c, r

u chè, h i hè đình đám, vui ch i q đà.

KIL
OBO
OKS
.CO
M

Sau ngày m ng m t, dù có mãi vui t t, ho c còn k ho ch du xn, đón
khách, c ng ch n ngày "Khai ngh ", "Làm l y ngày". N u nh m ng m t là ngày
t t thì chi u m ng m t đã b t đ u. Riêng khai bút thì giao th a xong, ch n gi
hồng đ o b t đ u khơng k m ng m t là ngày t t hay x u. Ng
ch a ai th m

i th th cơng n u

n đ u n m thì c ng t làm cho gia đình mình m t s n ph m, d ng

c gì đó (ngun v t li u đã chu n b s n). Ng

i bn bán, vì ai c ng ch n ngày

t t nên phiên ch đ u xn v n đơng, m c d u ng
hàng l y may", ng

i bán ch bán l y l "m c a

i đi ch ph n l n là đi ch i xn.

C b c: Ngày x a các gia đình có n n p quanh n m c m đốn con cháu
khơng đ

cc b cr

u chè nh ng trong d p t t, nh t là t i 28, 29; gia đình qy

qu n bên n i bánh ch ng thì ơng b cho phép vui ch i, có c tr con ng

il n

nh ng nhà hàng xóm, nh ng gia đình thân c n cùng vui. Tam cúc, c gánh, c
nh y, c t

ng, ki u, ch n, t tơm... ai thích trò nào ch i trò y.

đ a gia tiên, coi nh h t T t thì xé b tam cúc, thu bàn c t
ho c đ t ln khi hố vàng. Thú tiêu khi n này n u gi đ

l khai h , ti n
ng, c t b t tơm

c ý ngh a v n d c a nó

thì khơng thành t n n và h t c x u nh nh ng sai trái, ph m pháp mà ngày nay
tr thành v n n n c a xã h i.

3.5.3. Theo phong t c c truy n VN
T t Ngun
cúng "r

án tr

c h t là t t c a gia đình. Chi u 30 t t, nhà nhà làm l

c" gia tiên và gia th n, th hi n tình c m u ng n

c nh ngu n. Trong 3

ngày t t di n ra 3 cu c g p g l n ngay t i m t nhà. Th nh t là cu c "g p g " c a
các gia th n: Tiên s hay Ngh s - v t đ u tiên d y ngh gia đình mình đang
làm. Th cơng - th n gi đ t n i mình
m i ng

và Táo qn - th n coi vi c n u n c a

i trong nhà. Th hai là cu c "g p g " t tiên, ơng bà... nh ng ng

khu t. Nhân dân quan ni m h

ng h n ng

i đã

i đã khu t c ng v v i con cháu vào
14



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
d p T t. Th ba l cu c g p g c a nh ng ng

i trong nh. Nh m t thúi quen

linh thiờng v b n v ng nh t, m i n m t t n, dự ang

õu lm gỡ... h u nh ai

c ng mong mu n v c g ng tr v on t v i gia ỡnh.
Th i gian ny, ng

KIL
OBO
OKS
.CO
M

Chớnh b i v y, cỳng l ngy T t c ng l m t nghi th c vụ cựng quan tr ng.
i ta cỳng gia tiờn ba ngy T t, bu i sỏng cỳng c m n v i

nh ng mún ó lm s n, bu i chi u bỏnh m t v pha tr m i, chi u mựng ba húa
vng. Lỳc ụng b, cha m cũn s ng, con chỏu ph i bi t ph ng d
vui lũng t t c , n

sao cho ng

il n

ng, võng l i, lm

c vui lũng, hónh di n. Khi cỏc ng

c , ngoi vi c ma chay, chụn c t, con chỏu ph i th ph ng cỏc ng
th ph ng, th

i quỏ

i. Trong vi c

ng con chỏu l p bn th , cỳng

bỏi trong cỏc ngy gi t t. Vi c th cỳng ụng b

l do con chỏu t lũng thnh kớnh v bi t n
nh ng ng

i ó khu t.

T t chớnh th c th

ng

c l trong 3

ngy "Mựng m t T t cha, mựng hai T t m , mựng ba T t th y" - cú ngh a l ngy
T t

c coi nh m t d p ng

i ng

i, nh nh sum v y: mựng m t T t sang

nh n i chỳc T t, mựng hai sang nh ngo i, mựng ba n th m th y (ý ngh a c a
truy n th ng hi u h c v tr ng tỡnh tr ng ngh a c a dõn t c).
3.5.4. T c kiờng hút rỏc i trong ba ngy T t
Trong "S u th n ký" cú chuy n ng
Thanh Th o

i lỏi buụn tờn l u Minh i qua h

c thu th n cho m t con h u tờn l Nh Nguyờn, em v nh

c

vi n m thỡ giu to. M t hụm, nhõn ngy mựng M t T t, u Minh ỏnh nú, nú chui
vo ng rỏc m bi n m t, t ú nh u Minh l i nghốo i. K t ú kiờng khụng
hút rỏc ngy T t.

T p t c ny cú th gi õy ch
khỏc bi t, nh ng nhỡn chung, ng

c l u truy n m vi c th c hi n cú nh ng

i ta v n gi tõm ni m "cú th cú thiờng, cú kiờng

15



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
cú lnh" th hi n

thỏi , sinh ho t gi gỡn, trỏnh quột hút rỏc i trong 3 ngy

T t.
3.6. L Khai h

KIL
OBO
OKS
.CO
M

Theo t c l Vi t Nam, ngy m ng b y thỏng Giờng l ngy h cõy nờu. Cõy
nờu tr ng trong n m, khi s a so n ún t t cựng v i cung tờn b ng vụi tr ng v
tr

c c a nh "tr ma qu ", nay
L h nờu cũn

Tr i é t, ng

c h xu ng.

c g i l l Khai H . Nhõn d p ny, ngoi l gi a tr i cỳng

i ta cũn s a l cỳng Gia Tiờn, cỳng Th Cụng v th n Ti. Th

sau ngy l ny, m i cụng vi c th

ng xuyờn m i

ng

c b t u tr l i.

***

16



THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
L IK T
Tóm l i, ngày T t là ngày tiêu bi u cho truy n th ng v n hố t t đ p c a dân
c r t nhi u nh ng giá tr v n hóa

KIL
OBO
OKS
.CO
M

t c. Tìm hi u v T t truy n th ng ta nh n ra đ

th t t t đ p c a dân t c. M i chúng ta ch c c ng mong mu n giá nh phát huy
thu n phong m t c đó, t gia đình ra xã h i, ai ai c ng đ i x v i nhau trên thu n
d

i hồ, kính giá u tr ... thì đ t n

c q h

ng s ngày càng thêm t

i đ p,

giàu m nh, xã h i s càng phát tri n trên chính cái n n giá tr truy n th ng dân t c
t t đ p đó.

T t là d p đ con ng
c ng c tr v q h

i tr v c i ngu n. Ai dù có đi đâu xa vào ngày này,

ng đ đ

c sum h p v i ng

i thân d

i mái m gia đình,

th m ph n m t tiên, g p l i h hàng, làng xóm. Ngày T t c ng làm cho con ng
tr nên vui v h n, đ l

i

ng h n. N u ai có gì đó khơng v a lòng nhau thì d p này

c ng b qua h t đ mong n m m i s

n

v i nhau t t đ p h n, hồ thu n h n.

Có l đó là ý ngh a nhân b n c a T t Vi t Nam.

TÀI LI U THAM KH O

1.

Phong t c Vi t Nam - 100 đi u nên bi t

Nhà xu t b n v n hóa dân t c
2.

C s v n hóa Vi t Nam - Tr n Ng c Thêm

3.

M t s trang web v tin t c, dân t c h c, v n hóa, du l ch.

17



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN

L I NểI

KIL
OBO
OKS
.CO
M

M CL C
U ....................................................................................................... 1

N I DUNG ............................................................................................................ 3
1. T t Nguyờn ỏn cú t bao gi ? ................................................................................................. 3
2. T t Nguyờn ỏn - nột p truy n th ng dõn t c .............................................................. 3
3. M t s phong t c i li n v i T t Nguyờn ỏn ................................................................... 5
3.1. T t Tỏo Quõn ............................................................................................ 5
3.2. Chu n b ún T t ...................................................................................... 6
3.3. Cỳng Giao Th a ....................................................................................... 8
3.3.1. T i sao cỳng giao th a ngoi tr i? .................................................... 8
3.3.2. S a l giao th a.................................................................................. 9
3.4. L cỳng Th Cụng .................................................................................. 10
3.5. M t s phong t c trong ngy T t c truy n ............................................ 10
3.5.1. T ng c u nghờnh tõn ....................................................................... 10
3.5.2. Ngy T t............................................................................................ 11
3.5.3. Theo phong t c c truy n VN ........................................................... 14
3.5.4. T c kiờng hút rỏc i trong ba ngy T t.............................................................. 15
3.6. L Khai h ............................................................................................... 16
L I K T.............................................................................................................. 17
TI LI U THAM KH O................................................................................... 17

18