Triết lý đạo đức trong kho tàng tục ngữ, ca dao, dân ca việt nam

H C VI N CHÍNH TR QU C GIA
H CHÍ MINH

Lê HLÊ

HUY

CLEEEEEuy

TH

Th c

LÊ HUY TH C
UY

TH CLEEEEEuy

Th

TRI T LÝ O C
TRONG KHO TÀNG T C NG ,
CA DAO, DÂN CA VI T NAM
TÓM T T LU N ÁN TI N S TRI T H C
CHUYÊN NGÀNH: CNDVBC VÀ CNDVLS
MÃ S : 62 22 03 02

HÀ N I - 2015


CƠNG TRÌNH

C HỒN THÀNH

T I H C VI N CHÍNH TR QU C GIA H CHÍ MINH

Ng

ih

ng d n khoa h c: GS.TS. Nguyên Ngoc Long

Ph n bi n 1:..........................................................................
Ph n bi n 2:..........................................................................
Ph n bi n 3:..........................................................................

Lu n án

c b o v tr

cH i

ng ch m lu n án c p H c vi n

h p t i H c vi n Chính tr qu c gia H Chí Minh
vào lúc. gi

ngày......tháng

n m 2015

Có th tìm hi u Lu n án t i Th vi n Qu c gia
và Th vi n H c vi n Chính tr qu c gia H Chí Minh


DANH M C CƠNG TRÌNH NGHIÊN C U C A TÁC GI
à CƠNG B CĨ LIÊN QUAN
N LU N ÁN
1. Lê Huy Th c (1994), Trang T - s c thái t t ng và tình c m , T p
chí Nghiên c u lý lu n, (5), tr.61-65 và trong (2000),
o gia và
v n hóa, NXB V n hóa-Thơng tin, Hà N i, tr.94-106.
2. Lê Huy Th c, Tr nh L H ng (1996), H Chí Minh v i v n
ồn
k t l ng giáo , Thơng tin Khoa h c chính tr , (1), tr.23-26.
3. Lê Huy Th c (1999), Tìm hi u m t s quan i m c a ch ngh a Mác Lênin v b n ch t tôn giáo và s v n d ng c a
ng ta , T p chí
L ch s
ng, (4), tr.20-23.
4. Lê Huy Th c (2003),
i m i, nâng cao ch t l ng công tác giáo d c
ào t o-m t bi n pháp quan tr ng xây d ng, phát tri n kinh t tri
th c Vi t Nam , T p chí Khoa h c chính tr , (4), tr.32-36.
5. Lê Huy Th c (2003), Cán b lãnh o chính tr - khái ni m, c i m
ho t ng và ph m ch t o c, tác phong , vi t cho
tài c p B
n m 2002 - 2003 c a Vi n Tri t h c, H c vi n Chính tr qu c gia
H Chí Minh, ã nghi m thu, ng T p chí L ch s
ng, (11),
tr.60-62.
6. Lê Huy Th c (2003), Quan ni m v

o c và ph ng pháp giáo d c
o c trong t c ng , th ca dân gian Vi t Nam , T p chí Lý lu n
chính tr , (11), tr.41-45.
7. Lê Huy Th c (2003),
o c - m t giá tr
c tôn vinh trong t c
ng , th ca dân gian Vi t Nam , T p chí Khoa h c chính tr , (6),
tr.16-22.
8. Lê Huy Th c (2004),
xây d ng, phát tri n kinh t tri th c Vi t
Nam , T p chí Sinh ho t lý lu n, (3), tr.24-30.
9. Lê Huy Th c (2004), Tri t lý v h nh phúc trong t c ng , th ca dân
gian Vi t Nam , T p chí Tri t h c, (2), tr.36-42.
10. Lê Huy Th c (2004), Tình yêu và b t h nh trong th ca dân gian Vi t
Nam , T p chí Di n àn v n ngh Vi t Nam, (4), tr.65-67.
11. Lê Huy Th c (2005), Hôn nhân b t h nh trong t c ng , th ca dân
gian Vi t Nam , T p chí Báo chí và tuyên truy n, (1), tr. 58-60.
12. Lê Huy Th c (2005), Tiêu chí ki m nh o c trong t c ng , th
ca dân gian Vi t Nam , T p chí Tri t h c, (9), tr.40-44.


13. Lê Huy Th c (2005), B n ch t và d ng lý t ng c a h nh phúc trong
t c ng , th ca dân gian Vi t Nam , Thơng tin V n hóa và phát
tri n,(5), tr.39-43. S a, b sung làm tham lu n tham gia H i th o
qu c t v Tri t h c gi i t i H c vi n Chính tr qu c gia H Chí
Minh t ngày 2 n ngày 8 -1 - 2008.
14. Lê Huy Th c (2005), H Chí Minh v
i ng cán b , ng viên th c
hi n, phát huy dân ch
nông thôn , T p chí Lý lu n chính tr , (3),

tr.12-15.
15. Lê Huy Th c (2005), T c ng , th ca dân gian Vi t Nam v
o c,
c tr ng b n ch t c a con ng i c n
c quan tâm giáo d c , T p
chí Thông tin khoa h c xã h i, (11), tr. 16-23.
16. Lê Huy Th c (2010), Quan ni m v h nh phúc d i d ng lý t ng c a
nó trong t c ng , th ca dân gian Vi t Nam , T p chí Tri t h c, (1),
tr.75-79.
17. Lê Huy Th c (2011), V bài ca dao có nhân v t mang tên B m , T p
chí Ki n th c ngày nay, (739), tr.36-38.
18. Lê Huy Th c (2011), V m t cách ánh giá ph m ch t cao p c a
hoa sen , Thơng tin V n hóa và phát tri n, (3), tr.42-43.
19. Lê Huy Th c (2011), T nh ng câu t c ng v tình yêu th ng con
c a ng i m , suy ngh
n các hành vi th t c hi n nay , Thông
tin V n hóa và phát tri n, (12), tr.35-36.
20. Lê Huy Th c (2011), V n
o c trong t c ng , th ca dân gian Vi t
Nam và góp ph n b i p ph m ch t ó n c ta hi n nay , vi t cho
tài c l p c p Nhà n c, mã s T L.2008 G/09, ã nghi m thu,
37 tr. in A4.
21. Lê Thái H c (bút danh c a Lê Huy Th c) (2011), T c ng , th ca
dân gian Vi t Nam và góp ph n giáo d c tình yêu quê h ng, T
qu c cho con ng i m i n c ta , vi t cho
tài c l p c p
Nhà n c, mã s
T L.2008 G/09, ã nghi m thu, 26 tr. in A4.
22. Lê Bình Giang (bút danh c a Lê Huy Th c) (2011), Ch d n h ng
thi n trong t c ng , ca dao c a dân t c ta và góp ph n xây d ng v n

hóa, o c m i Vi t Nam , vi t cho
tài c l p c p Nhà
n c, mã s T L.2008 G/09, ã nghi m thu, 27 tr. in A4.
23. Lê H i D ng (bút danh c a Lê Huy Th c) (2011), N i dung và tính
ch t th i s c a v n
ân ngh a, trách nhi m trong t c ng , th ca
dân gian Vi t Nam , vi t cho
tài c l p c p Nhà n c, mã s
T L.2008 G/09, ã nghi m thu, 34 tr. in A4.


24. Lê Khánh Ki t (bút danh c a Lê Huy Th c) (2011), S phê phán thói
i trong t c ng , th ca dân gian Vi t Nam và ý ngh a th i s c a
v n
ó , vi t cho
tài
c l p c p Nhà n c, mã s
T L.2008 G/09, ã nghi m thu, 45 tr. in A4.
25. Lê Huy Th c (2011), Nhân bàn v cách hi u sai câu t c ng H c
th y ch ng tày h c b n , T p chí Nhà v n, (12), tr. 108-112.
26. Lê Huy Th c (2012), V tình yêu quê h ng t n c qua t c ng ,
th ca dân gian Vi t Nam , T p chí Thơng tin khoa h c xã h i, (12),
tr.40-46.
27. Lê Huy Th c (2012), Thao tác so sánh trong t c ng , th ca dân
gian Vi t Nam , trong K y u H i th o khoa h c Nghiên c u và
gi ng d y lơgích h c
Vi t Nam hi n nay, NXB
i h c S
ph m, Hà N i, tr.165-174.
28. Lê Huy Th c (2013), Tìm hi u con ng i, tình c m và t t ng c a

hai tác gia Lão - Trang trong tri t h c c
i Trung Qu c , T p chí
Nghiên c u Trung Qu c, (1), tr. 60-70.
29. Lê Huy Th c (2013), Tình c m v ch ng trong t c ng , th ca dân
gian Vi t Nam , T p chí Nghiên c u gia ình và gi i, (1), tr.28-33.
30. Lê Huy Th c (2013), Bàn thêm v câu t c ng H c th y ch ng tày
h c b n , ph n 1 , Chuyên san D m ngàn t Vi t, (7), NXB V n
hóa -Thơng tin, Hà N i, tr.49-58.
31. Lê Huy Th c (2014), Bàn thêm v câu t c ng H c th y ch ng tày
h c b n , ph n 2 , Chuyên san D m ngàn t Vi t, (8), NXB V n
hóa -Thơng tin, Hà N i, tr. 74-82.
32. Lê Huy Th c (2014), Nh ng lo ng i, h i ti c và bi k ch v tình yêu
trong th ca dân gian Vi t Nam , Chuyên san D m ngàn t Vi t,
(9), NXB V n hóa - Thơng tin, Hà N i, tr. 117-127.
33. Lê Huy Th c (2014), Thói ng o m n, b p b m, gi t o b ch trích
trong v n ngh dân gian , T p chí C a bi n, (1), tr. 94-95.
34. Lê Huy Th c (2014), V s phê phán, gi u c t ch ng b nh khoe
khoang trong t c ng , th ca dân gian Vi t Nam , T p chí V n ngh
H i D ng, (3), tr. 38-40.
35. Lê Huy Th c (2014), M y câu t c ng v tình yêu th ng con c a
ng i m , T p chí V n ngh Tây Ninh, (1), tr. 22-23.
36. Lê Huy Th c (2015), Bài ca dao v tình yêu th ng con c a ng i
cha , Chuyên san D m ngàn t Vi t, (11), NXB V n hóa - Thông
tin, Hà N i, tr. 70-73.


M

U

1. Tính c p thi t c a tài
Tồn ng, toàn dân, toàn quân Vi t Nam ã, ang trong quá trình th c
hi n ch tr ng,
ng l i, chính sách i m i, cơng nghi p hóa, hi n i hóa,
h i nh p, h p tác v i các n c trong khu v c và trên th gi i
ti n lên ch
ngh a xã h i, mà th c ch t và c t t nh t là xây d ng n n kinh t có n ng su t
cao, phát tri n nhanh, m nh, b n v ng, ng th i t ng b c phát tri n kinh t tri
th c theo xu th chung c a th i i.
V n
kinh t - xã h i nói trên n c ta hi n nay không nh ng không
tách r i, bi t l p, mà cịn có quan h bi n ch ng, g n bó máu th t v i nhi m v
quan tr ng khác là xây d ng và phát tri n n n v n hóa m i xã h i ch ngh a
trên T qu c ta lúc này. B i vì, th c ti n l ch s ã ch ng minh, kh ng nh sau
ây c a ng C ng s n Vi t Nam t i i h i VIII là hồn tồn chính xác: V n
hóa là n n t ng tinh th n c a xã h i, v a là m c tiêu, v a là ng l c thúc y
s phát tri n kinh t - xã h i .
Vì th , trong quá trình i m i
phát tri n,
ng ã nhi u l n nh n
m nh t i không ít v n ki n quan tr ng v n
ph i xây d ng n n v n hóa tiên
ti n, m à b n s c dân t c và k th a, phát huy các giá tr v n hóa truy n
th ng tích c c, ti n b c a dân t c. Nh ng, nhi m v l ch s y s khơng th
hồn thành v i k t qu m mãn n u nh không có s tìm hi u các s n ph m,
giá tr v n hóa c a dân t c ã
c hun úc nên t hàng nghìn n m lao ng
s n xu t, u tranh ánh u i gi c ngo i xâm, ch ng thiên tai, xây d ng và
b o v T qu c c a nhân dân ta. Ph i nghiên c u
có s hi u bi t v n hóa

truy n th ng, r i m i k th a, phát huy, xây d ng và phát tri n n n v n hóa
tiên ti n
c.
Nghiên c u v n hóa dân t c
gi gìn, k th a, phát huy nh ng giá tr
tích c c trong ó ln là cơng vi c mang tính c p bách.
V n hóa, v n ngh dân gian là m t ph n quan tr ng trong toàn b di s n
tinh th n, t t ng c a dân t c. ó là m t
tài mang tính th i s , là i
t ng c n
c nghiên c u. B i th ,
ng C ng s n Vi t Nam ã ghi rõ
trong Báo cáo chính tr trình i h i VIII nh sau: K th a và phát huy các
giá tr tinh th n, o c và th m m , các di s n v n hóa, ngh thu t c a dân
t c .
n
i h i X,
ng ti p t c nh n m nh: B o t n và phát huy v n
hóa, v n ngh dân gian. K t h p hài hòa vi c b o v , phát huy các di s n v n
hóa v i các ho t ng phát tri n kinh t . Và, t i i h i XI, ng v n ch
tr ng: b o t n và phát huy các giá tr v n hóa t t p c a dân t c . Tóm
l i, trong giai o n cách m ng m i hi n nay,
ng ta có s coi tr ng vi c
nhân lên các giá tr tích c c c a ph m ch t o c và di s n v n hóa dân
gian c a dân t c.
th c hi n ch tr ng này c a ng, chúng ta ph i t p


trung nghiên c u nhi u n i dung trong di s n v n hóa nói trên. C n ti p c n
hi u bi t các n i dung, ý ngh a tích c c trong v n hóa, ngh thu t dân

gian r i m i có ý th c và vi c làm b o t n, phát huy
c nh ng giá tr áng
quý t i di s n y. Chính vì v y, ã t lâu, c bi t là trong giai o n i m i
phát tri n hi n nay, gi i nghiên c u ã t p trung tâm trí làm sáng t nhi u
v n
thu c kho tàng v n hóa ngh thu t dân gian Vi t Nam. n c ta ã
n hành nhi u cơng trình bàn v v n hóa, v n ngh dân gian nói chung vi t
r t công phu, b th , dày 300, 400 trang, có quy n gơm ngót 3000 trang.
Nh ng, vi c nghiên c u v
o c d i góc
tri t h c trong sáng tác dân
gian n nay có th nói cịn q ít i. Ch a có cơng trình nào bàn lu n n
m c t ng i k l ng, chuyên sâu, kho ng 100, 200 trang v v n
o
c và các n i dung tri t h c khác trong t c ng , th ca dân gian Vi t Nam.
y là nh ng lý do ã thôi thúc tôi nghiên c u và vi t lu n án v tri t lý
o c trong t c ng , ca dao, dân ca Vi t Nam.
Làm công vi c trên, tơi có ý th c qn tri t t t ng, ch tr ng,
ng
l i c a ng C ng S n Vi t Nam v v n hóa nói chung, v v n hóa dân gian
nói riêng; thêm n a, góp ph n vào vi c c n
c bù p trong công tác
nghiên c u c a chúng ta hi n nay.
2. M c ích, nhi m v nghiên c u
Tác gi nh m m c ích ch ng t có m t h th ng tri t lý v
o ct i
kho tàng t c ng , ca dao, dân ca Vi t Nam, kh ng nh trong ó g m nhi u
quan i m, t t ng áng
c coi tr ng, t
y góp ph n th c hi n ch

tr ng c a ng là k th a, phát huy các giá tr tinh th n, ao c, thâm my,
v n hóa, ngh thu t c a dân t c, va bô tuc chô khi m khuy t trong i sông ly
luân cua chung ta luc nay.
Mu n v y, ng i vi t lu n án ph i hoàn thành nh ng nhi m v sau:
1) T ng lu n k t qu nghiên c u h u quan, xác nh n i hàm m t s
khái ni m
c c p trong lu n án.
2) Ti p c n m y v n chung v
o c t i kho tàng t c ng , ca dao, dân
ca Vi t Nam trong truy n th ng.
3) Bàn v cái thi n - khái ni m, v n trung tâm c a o c h c - và các
hành vi ác - cái i l p v i cái thi n trong t c ng , ca dao, dân ca Vi t Nam.
4) Trình bày v h nh phúc và b t h nh - nh ng khái ni m, v n c b n
c a o ch c
c di n gi i trong t c ng , ca dao, dân ca Vi t Nam.
3. i t ng, ph m vi nghiên c u
i t ng nghiên c u c a tác gi lu n án là kho tàng t c ng , ca dao,
dân ca Vi t Nam và nhi u tác ph m h u quan.
Ph m vi ti p c n c a ng i vi t cơng trình này xin
c gi i h n h p, c
th h n
th c hi n nhi m v nghiên c u nói trên, t c là ch tìm hi u
nh ng m nh , tác ph m tri t lý v
o c t i kho tàng t c ng , ca dao,


dân ca Vi t Nam
c l u gi t trong truy n th ng.
4. C s lý lu n và ph ng pháp nghiên c u
C s lý lu n c a cơng trình này là nh ng quan i m, nguyên lý trong

ch ngh a duy v t bi n ch ng, ch ngh a duy v t l ch s , t t ng H Chí
Minh và v n ki n ng C ng s n Vi t Nam.
Ph ng pháp khoa h c
c áp d ng
hoàn thành lu n án là: k t h p
ph ng pháp phân tích v i ph ng pháp t ng h p, l ch s v i lơgích, quy
n p v i di n d ch, tr u t ng v i c th , v.v..
5. óng góp m i c a lu n án
1) Góp ph n ch ng minh, kh ng nh trong t c ng , ca dao dân ca Vi t
Nam hàm ch a nhi u nhân t , quan i m, lý lu n tri t h c nói chung và tri t h c
v
o c nói riêng áng
c ghi nh n, trân tr ng, gi gìn và qu ng bá.
2) Trình bày có h th ng, nhi u chiêu c nh m t s v n
o cd i
góc
tri t h c.
3)
xu t m t s ý ki n, cách gi i thích m i trong nghiên c u t c ng ,
ca dao, dân ca Vi t Nam.
6. Ý ngh a c a lu n án
Cơng trình này có th dùng làm tài li u tham kh o cho h c viên, sinh
viên, cán b nghiên c u, gi ng d y, cho b n c th ng th c v t c ng , ca
dao, dân ca, v l ch s t t ng Vi t Nam, v
o c, tri t h c nói chung và
góp ph n giáo d c, xây d ng con ng i có nhân cách, ph m ch t m i n c
ta hi n nay.
7. K t c u c a lu n án
Lu n án g m có ph n m
u, ti p theo là 4 ch ng, t t c g m 9 ti t, và

k t lu n; k
n b n kê 36 cơng trình ã ng t i c a tác gi có liên quan v i
lu n án; cu i cùng là danh m c 118 tài li u tham kh o chính.
Ch

ng 1. T NG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN C U

1.1. T GÓC
NAM

NGHIÊN C U T C NG , CA DAO, DÂN CA VI T

Cu n sách T c ng ca dao dân ca Vi t Nam c a V Ng c Phan, Nhà
xu t b n Khoa h c xã h i, Hà N i, 1998, ngoài ph n s u t p, tuy n ch n, tác
gi bàn v t c ng , th ca dân gian Vi t Nam d i góc
v n h c là chính,
v
o c c ng
c th hi n thông qua vi c phân chia nh ng tác ph m nói
trên theo ch
nh : tình yêu nam n , tình ngh a v ch ng, n i kh c c (b t
h nh) c a nơng dân, v.v..
B giáo trình V n h c dân gian Vi t Nam c a inh Gia Khánh (ch biên),
Chu Xuân Diên, Võ Quang Nh n, Nhà xu t b n Giáo d c, Hà N i, 1998 ch y u
nh m m c ích ph c v cho vi c gi ng d y, nghiên c u, h c t p v n h c. T i
ây c ng có ti p c n t c ng , ca dao, dân ca Vi t Nam d i góc tri t h c nói
chung, o c h c nói riêng, c th là bàn v nh ng v n
ân ngh a, h nh

phúc, u tranh, phê phán hành vi ác,v.v. trong kho tàng sáng tác trên m c
nh t nh không i ch ch m c tiêu nghiên c u.
Cơng trình Thi ca bình dân Vi t Nam - tịa lâu ài v n hóa dân t c c a
Nguy n T n Long, Phan Canh, Nhà xu t b n H i Nhà v n n hành t Hà
N i, 1998, g m 4 t p. T p 1 có ph
Nhân sinh quan, t p 2: Xã h i quan,
t p 3: V tr quan, t p 4: Sinh ho t thi ca. Các tiêu
trên khá m màu s c
tri t h c. Tuy v y, nh ng v n
o c d i góc
tri t h c nh l s ng,
c hi u, o lý con ng i, v.v. ch a
c tác gi b sách bàn lu n.
Cơng trình c a Cao Huy nh Tìm hi u ti n trình v n h c dân gian Vi t
Nam, Nhà xu t b n Khoa h c xã h i, Hà N i, 1974, c ng bàn nhi u v ca dao,
dân ca Vi t Nam. Nh ng, ây là cu n sách ch nghiên c u s phát tri n liên
t c c a v n h c dân gian n c ta. Các v n
o c nh ân ngh a, trách
nhi m, ch giáo nh ng cá nhân cùng ngu n c i c n ph i yêu th ng, g n bó
v i nhau, c nh báo, giáo d c m i thành viên trong xã h i ph i s ng nhân h u,
tránh làm vi c ác m i
c bàn m c
h n ch và phù h p v i nhi m v ,
m c tiêu nghiên c u ã xác nh.
B Tuy n t p v n h c dân gian Vi t Nam, Nhà xu t b n Giáo d c, Hà
N i, 2001, g m 5 t p. L i nói u vi t chung cho c 5 t p, trong ó kh ng
nh d t khốt và có lý r ng: v n h c dân gian là m t nhân t quan tr ng
c u thành v n hóa; là m t ph c h p giá tr v n hóa - v n h c - l ch s tri t h c - ngôn ng - tôn giáo - o c, v.v. c a m i dân t c; là i
t ng nghiên c u c a các b môn v n hóa h c, s h c, dân t c h c, tri t
h c, o c h c, ngôn ng h c, tôn giáo h c, âm nh c h c, v

o h c,
v.v..
B sách nói trên ch y u t p trung bàn lu n nhi u v giá tr v n h c,
không i sâu vào nh ng v n tri t h c, o c h c.
Quy n V n h c dân gian các dân t c ít ng i Vi t Nam c a tác gi Võ
Quang Nh n, do Nhà xu t b n i h c và Trung h c chuyên nghi p n hành
t Hà N i vào n m 1983 là m t b ph n trong h th ng giáo trình v n h c
Vi t Nam c a Khoa Ng V n, Tr ng i h c T ng h p Hà N i. B i v y,
vi t v th ca dân gian, s thi và truy n th dân gian, u
c tác gi ch
y u ti p c n d i góc
v n h c.
ây khơng i sâu vào nh ng khía c nh
o c là l
ng nhiên
N m 1996, Nhà xu t b n Ngh An ã n hành cu n Kho tàng ca dao x
Ngh , t.I dày h n 500 trang. Bài nghiên c u, gi i thi u, do Ninh Vi t Giao vi t
m t cách công phu, v ca dao c a ng i Vi t, ng i Thái và v
ng dao x
Ngh . Nh ng v n
v
o c, tri t h c trong kho tàng ca dao x Ngh nh
tr ng o lý, ph m ch t trung th c, lên án hành vi ác, v.v., Ninh Vi t Giao tuy có


bàn lu n, nh ng m i m c
gi n l c, ó c ng khơng ph i là m t khi m
khuy t trong cơng trình c a nhà nghiên c u v n h c.
N m 1997, Nhà xu t b n Khoa h c xã h i n hành t Hà N i cơng trình
50 n m nghiên c u, ph bi n v n hóa, v n ngh dân gian, in chung 38 tham

lu n khoa h c vê nghiên c u, gi ng d y v n h c, v n hóa, v n ngh dân gian
áng
cho chúng ta t hào v di s n tinh th n này c a dân t c. Nh ng,
nh ng v n
o c trong t c ng , ca dao, dân ca Vi t Nam h u nh ch a
c c p
ây.
Cu n V n h c dân gian Vi t Nam trong nhà tr ng c a tác gi Nguy n
Xuân L c do Nhà xu t b n Giáo d c n hành t Hà N i n m 1998, ã c p
nh ng v n
tri t h c (nh n th c) và o c (nhân ngh a) trong các sáng
tác dân gian Vi t Nam. Nh ng, vai v n
tri t h c và o c ó m i ch
c bàn lu n m t cách chung chung xen vào cơng vi c chính là trình bày
nh ng giá tr v n h c ngh thu t c a các tác ph m dân gian. y c ng không
ph i là m t h n ch , thi u sót c a tác gi t p sách, mà là m t h ng ti p c n
v nb n ã
c xác nh.
V Th Thu H ng ã s u t p nhi u bài vi t v ca dao
làm thành n
ph m mang t a Ca dao Vi t Nam - nh ng l i bình, Nhà xu t b n V n hóa Thông tin, Hà N i, 2000. N i dung cu n sách bàn nhi u v ca dao Vi t Nam,
nh ng v nhân t tri t h c và o c trong ó m i ch
c c p s l c.
Cu n T c ng Vi t Nam c a nhóm biên so n Chu Xuân Diên, L ng
V n ang, Ph ng Tri do Nhà xu t b n Khoa h c xã h i in và phát hành t
Hà N i n m 1998. Ngoài ph n s u t p t c ng Vi t Nam, n i dung sách còn
c p nhi u v n
tri t h c, o c trong t c ng Vi t Nam nh ng m i
d ng l i cách phân lo i, ch n, s p x p các tác ph m t c ng theo ch
nh thi n - ác, ân ngh a - b i b c, trách nhi m, phát tri n, suy tàn, s thay

i, v.v. ph c v cho công vi c h c t p và gi ng d y v n h c.
Tac phâm T c ng - ca dao Vi t Nam, Nhà xu t b n Lao ng n hành
t Hà N i, n m 2005, Cao Tuy t Minh tuy n ch n và vi t L i nói u. Trong
L i nói u vào lo i ng n g n nh t này, ng i vi t ã t ra chú ý ch ch a
bàn n m y v n
o c trong t c ng , ca dao Vi t Nam.
Nh ng y u t duy v t và bi n ch ng trong t c ng , ca dao Vi t Nam là
lu n v n th c s tri t h c ã b o v thành cơng t i H c vi n Chính tr qu c
gia H Chí Minh n m 1996. ây là cơng trình c a Võ Hồng Kh i nghiên
c u khá nghiêm túc v giá tr tri t h c, trong ó có
c p vài khía c nh o
c t i kho tàng t c ng , ca dao Vi t Nam.
Ti u lu n C m nh n tri t lý t c ng , ca dao c a tác gi Song Phan, ng
Ng i Hà N i, 08:31'AM - Th n m, 27-10-2005. T trích d n, phân tích, bình
lu n nhi u giá tr tri t h c trong t c ng , ca dao, tác gi ã i n m y nh n xét
xác áng: tri t lý trong t c ng , ca dao v a mang tính riêng c a dân t c, v a


mang tính chung c a tồn nhân lo i. Cơng trình t ng i g n v i tài v tri t
lý o c trong t c ng , th ca dân gian Vi t Nam.
Ti u lu n Tìm hi u nh ng y u t tri t h c (hay tri t lý dân gian) trong
t c ng Vi t Nam c a V Hùng, T p chí Tri t h c, 09-01-2007, 11:48:55.
ây, tác gi l p lu n, t c ng không ph i là tri t h c nh ng v ph ng di n
nào ó nó r t g n g i v i tri t h c, là "tri t lý dân gian", "tri t lý c a nhân
dân lao ng".
Bài H t ng c tr m tích c a S ng Nguy t Minh, T p chí Ti p th và Gia
ình, 06:50'PM - Th b y, 17-01-2009 bàn v t c ng và ca dao là ph ng ti n
ng i Vi t giãi bày tâm tr ng, tình c m ho c g i g m tâm s lúc bu n au và c
khi h nh phúc. Qua ti u lu n ng n này, ng i vi t ã có suy ngh sâu s c v m t
s khía c nh o c trong t c ng , ca dao Vi t Nam.

Tr lên là t ng quan k t qu s u t p và nghiên c u trong nh ng tác
ph m ti p c n t c ng , ca dao, dân ca Vi t Nam ch y u d i góc
v n
h c. Trong ó, m t s cơng trình ã ít nhi u bàn lu n v n
o c t i kho
tàng sáng tác nói trên. Có th kh ng nh nh ng n ph m y là r t có giá tr ,
giúp ích nhi u cho vi c nghiên c u tri t lý o c trong t c ng , ca dao, dân
ca Vi t Nam c v t li u, c v xác nh nhi m v , m c tiêu và n i dung
hoàn t t.
1.2. T NH NG NGHIÊN C U V

O

C XÃ H I NĨI CHUNG

Có nhi u tr c tác v v n
này ã
c xã h i hóa. Sau ây ch t ng
quan m y tác ph m tiêu bi u nh t.
ng H u Toàn qua bài H ng các giá tr
o c theo h chu n giá tr
chân - thi n - m , T p chí Tri t h c, 06:30'PM - Th sáu, 04-08-2006, cho
r ng, chúng ta và c c ng ng nhân lo i v a tr i qua nh ng th p niên c a
thiên niên k th hai v i nh ng bi n ng d d i mang tính tồn c u b c
sang thiên niên k th ba ch c s l i di n ra v i nh ng bi n ng khó l ng,
d n các qu c gia, dân t c t i s liên k t qu c t b ng quá trình tồn c u hóa;
tồn c u hóa theo ph ng phát tri n kinh t th tr ng khi mà thang giá tr và
chu n giá tr
các n c còn nhi u khác bi t ang t ra nh ng v n
c p

bách cho m i qu c gia, dân t c trong vi c nh h ng giá tr nói chung, nh
h ng các giá tr o c truy n th ng nói riêng.
K t qu nghiên c u mang t a
M i quan h gi a l i ích cá nhân và
o c xã h i trong n n kinh t th tr ng Vi t Nam hi n nay c a Ph m
V n
c, T p chí Tri t h c, 12:00' - Th ba, 28-11-2006. Theo tác gi , công
cu c i m i t n c ã thu
c nh ng thành t u to l n, ng th i t ra
cho chúng ta nhi u v n
áng quan tâm, trong ó có v n
o c. T
phân tích, tác gi i n k t lu n l i ích cá nhân trong n n kinh t th tr ng
ã tác ng n o c theo hai h ng trái ng c nhau: 1) l i ích cá nhân
góp ph n t o nên các giá tr và chu n m c o c m i; 2) l i ích cá nhân có


th làm b ng ho i các giá tr
o c truy n th ng c a con ng i. Vì v y,
ánh giá tích c c hay tiêu c c c a l i ích cá nhân i v i o c, c n xem
xét hi u qu mà l i ích ó em l i có phù h p v i l i ích chung c a tồn xã
h i hay khơng.
ng th i, khơng th nói m t cách gi n n r ng, s xu ng
c pv
o c hoàn toàn b t ngu n t vi c khuy n khích l i ích cá nhân c a
ng i lao ng.
Cơng trình V tính quy lu t c a s hình thành h giá tr và chu n m c
o c m i c a Nguy n V n Phúc, T p chí Tri t h c, 08:07' PM - Th t ,
27-06-2007, bàn v s hình thành h giá tr và chu n m c o c m i. Tác
gi cho r ng, m t trong nh ng v n

c coi là có ý ngh a quy t nh i
v i s nghi p xây d ng o c hi n nay là hình thành h giá tr và chu n
m c o c m i.
gi i quy t v n
này, ph i phân tích tồn di n và y
cac nhân t tác ng n quá trình hình thành h giá tr chu n m c o
c m i, trong ó, kinh t th tr ng, ti n b công ngh , giao l u v n hóa là
nh ng nhân t c b n nh t; vi c phân tích quy nh c a nh ng nhân t ó s
làm b c l nhi u tính quy lu t c a s hình thành h giá tr chu n m c o
c c v m t n i dung, v trí, c v m t gi i pháp xây d ng, hoàn thi n h
giá tr và chu n m c o c m i.
Cu n sách do Nguy n Duy Quý ch biên mang tên o c xã h i n c
ta hi n nay: v n
và gi i pháp, Nhà xu t b n Chính tr qu c gia, Hà N i,
2007, bàn lu n nhi u và sâu s c v n
o c xã h i nh m m c tiêu góp ph n
xây d ng con ng i m i, n n o c m i n c ta hi n nay. Nó ch ra, ta,
pháp lu t khơng y , thi u ng b , kém hi u l c và hi u qu v i khơng ít
bi u hi n nhu nh c, non y u c a nhi u t ch c, c quan có tr ng trách thi
hành, b o v pháp lu t, s h h ng, thối hóa c a m t b ph n cán b , ng
viên, cơng ch c có quy n l c; x lý pháp lu t ch a nghiêm, nguyên t c m i
ng i bình ng tr c pháp lu t ch a
c th c hi n nghiêm ch nh, vì th làm
suy y u th ch , quy n dân ch c a m i ng i dân, nguyên t c công b ng xã
h i b vi ph m, và còn t o ra m nh t dung d ng cho nh ng hành vi ph n o
c, cái ác, cái x u, cái gi , phi nhân tính t n t i, phát tri n; giáo d c o c,
v n hóa o c, nh t là giáo d c truy n th ng b xem nh , th m chí ã có lúc
b tr ng; ng ti n lên ngôi, l i s ng v l i, v k , th c d ng, tôn th các giá tr
v t ch t, các ti n nghi tiêu dùng và h ng l c, s tr i d y c a ch ngh a cá nhân
c c oan ... ã l n át và làm xói mòn các giá tr tinh th n, làm h y ho i o c,

nhân cách, v.v.. T nghiên c u, tác gi cu n sách
xu t các gi i pháp nh m
gi i quy t nh ng v n c p bách c a o c xã h i ta hi n nay.
Nh ng tác gi vi t v
o c t i các th i i m l ch s khác nhau u có
th coi o c xã h i n c ta hi n nay: v n và gi i pháp và ba cơng trình
v
o c xã h i ã i m qua k trên là tài li u h u quan, c n tham kh o. B i


vì t t c nh ng tr c tác y u có i m chung là bàn v
hình thành con ng i m i mang ph m ch t, giá tr ti n b .

o

c và góp ph n

1.3. c¸ch hiểu các khái niệm triết lý, triết luận, đạo
đức, tục ngữ, ca dao, dân ca

1.3.1. Tri t lý
Nhi u ng i ã nh nh a tri t lý ( v i t cách m t danh t ) có ngh a 1
là "lý lu n tri t h c" [86, tr.1282](trong d u móc, tr c d u ph y là s tài
li u tham kh o chính ghi cu i lu n án, sau d u ph y là s trang c a tài li u
ó).
ây, ch tri t là tri t h c, ch lý là lý lu n; gi i thích tri t lý là
lý lu n tri t h c . y là cách hi u úng v khái ni m tri t lý. V n theo các
tác gi
a ra nh ngh a chính xác nói trên cịn gi i thích tri t lý (v i t cách
m t danh t ) có ngh a 2 là "quan ni m chung c a con ng i v nh ng v n

nhân sinh và xã h i" [86, tr.1282]. Gi i thích này là úng, nh ng ch a y
. B i vì lý lu n tri t h c, t c tri t lý, không ch là quan ni m chung c a
con ng i v nh ng v n
nhân sinh và xã h i, mà còn v c gi i t nhiên
n a.
Tri t h c bao gi c ng
c dùng v i t cách m t danh t , còn tri t lý
c dùng v i t cách m t danh t , nó có 2 ngh a nh nói trên. Nó cịn
th ng
c s d ng v i t cách m t ng t v i ngh a là bàn lu n, gi i
trình v tri t h c.
1.3.2. Tri t lu n
Khái ni m tri t lu n
c dùng trong khơng ít n ph m. Tác gi lu n án
này c ng s d ng nhi u l n khái ni m y. N i hàm c a khái ni m tri t lu n
c s d ng v i t cách m t tính t v i ngh a là mang n i dung, ý ngh a tri t
h c.
1.3.3. o c
Trong i s ng xã h i, ng i ta nói và
c nghe nhi u v
o c.
T i i s ng lý lu n khơng ch có nói, nghe, mà cịn vi t khơng ít v
o c.
Nh ng, o c là gì thì hi n nhiên t n t i nh ng s khác bi t ho c b t c p
nh t nh. Có tác gi
nh ngh a o c "là m t hình th c ý th c xã h i c
bi t, bao g m m t h th ng nh ng quan i m, quan ni m, nh ng quy t c,
nguyên t c, chu n m c xã h i. Nó ra i, t n t i, và bi n i t nhu c u c a
xã h i" [48, tr.12]. nh ngh a này h i dài, nên
c l c b i nhi u ch a

th a. o c khơng ph i là hình thái ý th c xã h i c bi t. Tơn giáo m i là
hình thái ý th c xã h i c bi t và r t ph c t p. Hai ch "nguyên t c" th t ra
là quy t c ban u, quy t c g c, vì v y, nó ã
c bao hàm trong hai ch
"quy t c" r i, nó khơng c n ph i vi t ra cho nh ngh a dài dòng thêm. nh
ngh a trên g m hai câu ph c nên h i dài. nh ngh a m t khái ni m c n
c
di n t ng n g n trong m t câu thôi.


Nên nh ngh a ng n g n và b o m y
ý ngh a cho khái ni m o
c: là m t hình thái ý th c xã h i, bao g m nh ng quy nh mang tính l ch
s v ngh a v c a ng i này i v i ng i khác và toàn xã h i. nh ngh a
o c nh th là theo ph ng pháp c a Lênin ã ch giáo: em khái ni m
c n nh ngh a quy vào m t khái ni m r ng h n [ 110,tr.171 - 172]. R i
k ó, ch ra nh ng c i m riêng c a khái ni m c n nh ngh a. Nó b o
m quy t c nh ngh a ph i ng n g n [ 41,tr. 100] vì g m có m t câu
khơng dài. Nó bao hàm 3 ý ngh a: 1) Kh ng nh o c là m t hình thái ý
th c xã h i; 2) Nói rõ o c bao g m nh ng quy nh v ngh a v c a con
ng i; 3) Nh ng quy nh v ngh a v c a con ng i nói trên mang tính l ch
s , t c là nó úng, phù h p trong m i giai o n nh t nh, vì th , có bi u
hi n
c coi là ph m ch t t t vào th i k này, nh ng l i b phê phán t i
hoàn c nh l ch s khác, ch ng h n, th ch ng nuôi con, không l y ch ng
khác coi nh t m g ng sáng v
o c trong ch
phong ki n, song t i
xã h i m i thì ch ng cú gỡ ỏng khen ng i.
1.3.4. Tục ngữ

Đó là những câu ngắn gọn, thường có vần điệu, đúc kết tri thức, kinh
nghiệm sống, phẩm chất đạo đức, lao động sản xuất, đấu tranh xà hội của
nhân dân qua nhiều thế hệ. Thí dụ: "Ăn lấy chắc, mặc lấy bền" [1, tr.26].
Thí dụ khác: "Bạc đầu chưa hết dại"; "Bạc ba quan tha hồ mở bát, cháo ba
đồng chê đắt không ăn" [1, tr.27].
1.3.5. Ca dao
Là thơ ca dân gian được truyền miệng từ người này sang người khác,
đời này qua đời khác, thường là theo thể thơ lục bát cho dễ nhớ, dễ thuộc.
Thí dụ: "Ai ăn cau cưới thì đền / Tuổi em còn bé chưa nên lấy chồng" [1,
tr.175]; "Gặp em anh chẳng dám chào / Sợ ba má hỏi: thằng nào biết con"
[1, tr.437].
1.3.6. Dân ca
Đấy là những câu, bài hát lưu truyền có sự sửa đổi ít nhiều trong dân
gian. Chẳng hạn, câu sau đây: "Người ơi người ở đừng về / Người về em
những khóc thầm / Bên song, vạt áo ướt đầm nh­ m­a / ... Ng­êi vỊ em
nh¾n mÊy lêi / Sông sâu chớ lội, đò đầy chớ đi" [96, tr.118].
Tục ngữ, ca dao, dân ca là ba loại hình sáng tác dân gian khác nhau và
thường là không rõ tác giả (chứ không phải là không có tác giả), bởi vì được
lưu truyền, thêm bớt, sửa đổi trong dân chúng vµ cïng víi thêi gian. Nh­ng,
mét sè khơng t bai ca dao, dân ca hiện đại có ghi rõ tác giả.
Nhiều tác phẩm tục ngữ, ca dao, dân ca chỉ có sự khác biệt một
cách tương đối. Chẳng hạn, câu "Ta vỊ ta t¾m ao ta / Dï trong dï đục ao
nhà vẫn hơn" có thể được coi là tác phẩm tục ngữ [1, tr.140], nhưng
nhiều nhà nghiên cứu cho đấy là câu ca dao [20, tr.397]; tác phẩm ca dao
"Đêm qua mới gọi là đêm / Ruột xót như mi, d¹ mỊm nh­ d­a" [20,


tr.165], khi được quần chúng lao động hoặc các nghệ sĩ dân gian đem ra
hát xướng thì đương nhiên trở thành khúc dân ca [96, tr.551]. Những
cách hiểu khác nhau ấy đều chấp nhận được, chứ không phải là tùy tiện,

bị phản bác, vì không hề làm sai lệch đi ý nghĩa, nội dung tác phẩm dân
gian của chúng ta.
Một số khái niệm trên đây còn có những cách hiểu khác nhau trong
giới nghiên cứu. Vì thế, chúng cần được xác định rõ nội hàm để sử dụng tại
công trình khoa học về triết lý đạo đức trong tục ngữ, ca dao, dân ca Việt
Nam. o là công việc chung nên làm tr c khi ban vờ cac nụi dung riêng
cu thê theo c nh báo sau ây c a Lênin: ng i nào b t tay vào nh ng v n
riêng tr c khi gi i quy t nh ng v n
chung, thì k ó, trên m i b c
i, s không tránh kh i v p ph i nh ng v n
chung ó m t cách
khơng t giác [109,tr.437].
Qua vi c t ng quan ba ch c tác ph m, u sách tiêu bi u v s u t m,
nghiên c u t c ng , ca dao, dân ca Vi t Nam và o c trên ây cho th y:
v n tri t lý o c trong kho tàng t c ng , ca dao, dân ca Vi t Nam còn là
m t kho ng tr ng, ch a
c t p trung bàn lu n. Vì th , ng i vi t cơng trình
này dành nhi u th i gian, cơng s c tìm hi u v n tri t lý nói trên nh m góp
ph n: hi n th c hóa ch tr ng c a ng C ng s n Vi t Nam v k th a, phát
huy các giá tr tinh th n, o c, th m m , các di s n v n hóa, ngh thu t c a
dân t c, và gi m b t ch khi m khuy t trong i s ng lý lu n cua chung ta hi n
nay.
Ch ng 2. GIÁ TR
O
C VÀ THÓI
I
D a vào m t c i m c a o c xã h i và c a ph m trù o c h c
có tính phân c c rõ ràng (thí d : thi n và ác, h nh phúc và b t h nh, v.v.),
nên sau ch ng 1 bàn m y v n
chung, n ch ng 2 này, tác gi lu n án

trình bày nh ng n i dung, phâm chât i l p nhau cua con ng i trong t c
ng , ca dao dân ca Vi t Nam là giá tr o c và thói i.
2.1. KH NG

NH GIÁ TR

O

C

T c ng , ca dao, dân ca Vi t Nam, ó là nh ng m nh , câu th , khúc
hát ng n g n, súc tích, ph n ánh cu c s ng xã h i ch y u theo l i bình dân
và có nhi u hình nh, màu s c, âm h ng l i n t ng khó qn trong tâm
trí ng i c. ó là u th c a kho tàng sáng tác dân gian nói trên. Chính vì
th cha ơng chúng ta ã có ý th c dùng lo i hình sáng tác y
tôn vinh và
giáo d c o c cho c ng ng.
2.1.1. o c, m t giá tr
c tôn vinh
Trong kho tàng t c ng , th ca dân gian Vi t Nam nhi u l n nh n m nh
ph m ch t o c là m t giá tr thu c v b n ch t c a con ng i ph i
c coi
tr ng trên h t, tr c tiên so v i các giá tr khác c a m i cá nhân, nó có vai trị,


tác d ng không nh , em l i nhi u l i ích c v v t ch t, c v tinh th n, danh
d , là c s xây d ng tình u và hơn nhân c a con ng i.
Nh ng tác gi kho tàng t c ng và th ca dân gian Vi t Nam còn tri t lý
kh ng nh ph m ch t o c h n h n v
p hình th c con ng i, và

cao quý h n ti n b c, v t ch t.
2.1.2. o c, m t giá tr c n quan tâm giáo d c
Ti p c n kho tàng t c ng , ca dao, dân ca Vi t Nam thì m t i u d
nh n th y là tác gi di s n mang nhi u ý ngh a này có quan ni m và nh n
m nh o c, c tr ng b n ch t c a con ng i c n
c quan tâm giáo
d c. Nhi u câu t c ng , ca dao v a là s ph n ánh th c t
i s ng, v a là
s giáo d c con ng i v
c tính khiêm t n, v tinh th n, t m lịng, hành
ng v tha, vì s nghi p chung, v ph m ch t chân th t, ngh a tình, chung
thu .
T c ng , th ca dân gian Vi t Nam còn t ra r t quan tâm giáo d c o c
cho con ng i b ng ch d n cách hàng ng úng m c. Tác gi lu n án quan
ni m ch d n cách hành ng úng m c là m t khía c nh o c b i vì nh ch
ngh a duy v t l ch s và v n ki n ng ta ã nhi u l n nh n m nh ph m ch t o
c c a m i cá nhân bao gi c ng bi u hi n hành ng, vi c làm c a con
ng i. òi h i nh ng nhân v t
c tơn kính c n ch ng t mình là t m g ng
sáng, là hình nh m u m c và ph i tránh làm vi c b t chính cho k d i h c
t p, ch u nh h ng tích c c, khơng b tác ng x u v nhân ph m, ó là m t
ph ng th c giáo d c o c khác trong t c ng , ca dao, dân ca Vi t Nam.
2.2. PHÊ PHÁN THĨI
I
Làm nên khơng t tác ph m t c ng , ca dao, dân ca
phê phán nhi u
thói i, cha ơng ta nh m m c ích giáo d c, nh h ng cho cháu con lúc
ng th i và nh ng th h sau có suy ngh , vi c làm h ng thi n, ng th i
c nh báo, ng n ch n l i t duy, hành ng c ác. Ng i vi t lu n án có ch
nh phân tích, bình lu n các sáng tác y k ti p ti t v kh ng nh giá tr o

c trong t c ng , ca dao, dân ca Vi t Nam. Qua y ch ng t nh ng v n
o c trong kho tàng sáng tác nói trên có tính phân c c, i l p nhau r t rõ
ràng.
2.2.1. ua òi, l i lao ng, ham n ch i quá áng
M t th c t hi n nhiên là trong i s ng xã h i t x a n nay ã có khơng
ít ng i m c ch ng t t ua òi. Làm nên nhiêu tác ph m t c ng
y ch t tri t
lý phê phán thói x u y, tác gi bình dân ã chê trách, gi u c t nh ng k hay
b t ch c vi c làm c a ng i khác, nh ng ng i khác làm hay, t t, p bao
nhiêu thì k ua òi y l i làm d , t i t , x u xí b y nhiêu.
Thói x u c a khơng ít ng i là l i lao ng, ham n ch i quá áng
c
tác gi t c ng , ca dao, dân ca Vi t Nam t p trung kích m nh m .


Nh ng tác ph m ca dao sau ây u ng th i v a phê phán ai ó ã
ham ch i l i l i lao ng: "Làm thì ch ng mu n b ng ai / n thì th nh t
th hai trong làng", " n thì n nh ng mi ng ngon / Làm thì ch n vi c c n
con mà làm". Câu t c ng " ng b c thì qua, ng quà thì nh " nói lên s
b t bình c a tác gi
i v i h ng ng i ch ch m ch m n u ng, còn nh ng
vi c làm c n thi t cho cu c s ng th ng nh t dù r t nh nh c ng ch ng
quan tâm và d quên i.
2.2.2. Ngu d t, khoe khoang
Nhi u tác gi t c ng , ca dao, dân ca Vi t Nam t ra có ý th c phê phán
b ng cách m a mai, gi u c t m t cách cay c nh ng bi u hi n ngu d t c a
ng i i. "Th gian cịn d i ch a khơn / S ng m c áo rách, ch t chôn áo lành".
i câu ca dao trên, tác gi c a nó khơng ch phê phán m t quan ni m sai
l m c h u mà còn mong con cháu cùng các th h h u sinh ph i o n tuy t,
không tái di n ch ng t t y.

T ngu t i trong nh n th c, nhi u ng i ã có nh ng hành ng vơ ích
ho c là r t tai h i. Nh ng câu t c ng , ca dao " ánh bùn sang ao", "Ném bùn
sang ao", "V ch thuy n tìm ki m", "Kh c thuy n tìm g m" "Cây cao bóng
mát ch ng ng i / Ra ng i ch n ng trách tr i khơng râm",v.v., minh ch ng
cho típ ng i ó.
Cho ra i tác ph m ca dao "Con ch ng i trong hang / G i khách i
àng tr i n ng có giơng" cha ơng chúng ta ã phê phán m u ng i quanh
n m, su t i ch ru rú n i thôn cùng, xóm v ng ho c ch n thâm s n, cùng
c c, ít ti p xúc v i m i ng i, va p v i cu c s ng, khơng có i u ki n h c
h i, vì th , s hi u bi t r t h n ch , g n nh con s không, th m chí ph n ánh
sai l ch hi n th c khách quan (tr i n ng thì phán li u là có giơng), th nh ng
l i ngu, ra v mình có ki n th c sâu rơng và ng o m n làm ng i d y b o,
ch d n cho thiên h .
Nhi u tác ph m ca dao Vi t Nam mang n i dung ch trích nh ng ng i
thích khoe khoang xu t phát t ch ch th y ph n h n, u vi t, không nh n ra
i m non y u c a mình so v i i ph ng mà h ph
nh: "Chì khoe chì
n ng h n ng / Sao chì ch ng úc nên c ng, nên chiêng", v.v..
Th t khó hi u, trong xã h i cịn có nh ng cá nhân l i khoe c cái x u,
áng l ch
riêng mình âm th m ch u ng. "L y ch ng ông c ng ông
nghè / L y ch ng ông ph ng c ng khoe l y ch ng" là bài ca dao tr tình
ph n ánh th c t ó. Ơng ph ng t x a n nay
c h u h t ng i Vi t
Nam coi là bi u t ng c a k
u óc ngu c, c c x u v ngo i hình, ch bi t
làm cơng vi c h u h và
ch i cho tr con. L u gi trong kho tàng ca dao
tr tình Vi t Nam m nh "L y ch ng ông ph ng c ng khoe l y ch ng", tác
gi c a nó ã th hi n thái

phê phán b ng l i l tuy nh nhàng nh ng r t
cay c và ch ng nh mu n nh c nh chung c phái p c a chúng ta n u


trót l y ph i ng i ch ng mang ít nhi u ph m ch t nh ông ph ng thì ch có
khoe khoang m t cách qi d .
2.2.3. Nói khốc, k qu c
Nhi u tác ph m t c ng Vi t Nam có n i dung phê phán nh ng ng i
t ng nói và làm khơng có s th ng nh t, c th là phát ngôn nh th này
nh ng làm l i theo l i khác h n, ho c tuyên b thì hay ho l m, n lúc hành
ng thì m i t ra m t nhân cách nh m n, th p hèn.
i m y câu "M t
t c n tr i", "M i voi không
c bát n c xáo", không ít tác gi t c ng
Vi t Nam ã t thái
ph n i, b t bình v i nhi u k nói dóc, b c ng v
nh ng vi c khơng th nào th c hi n
c.
Có nh ng nhân v t tr c cơng chúng ã nói n ng khoác lác, phùng
mang, tr n m t, vung tay, á chân y nh m t võ t ng có s c m nh vơ biên
và ý chí thép gang t ng ánh b i bao k thù hùng m nh, nh ng th c ch t h
l i là th h ng nhát gan, s hãi còn h n c em gái nh tr c b n b t l ng
ng ng sát khí. Nh m gi u c t, phê phán b n ng i ó, cha ơng ta ã
i thi ph m này trong kho tàng ca dao tr tình Vi t Nam: "Nói thì âm n m
chém m i / n b a t i tr i ch ng dám ra sân".
T i kho tàng t c ng , th ca dân gian Vi t Nam có t ng i nhi u tác
ph m mang n i dung phê phán nh ng d u hi u k qu c c a con ng i nh :
" n mày ịi xơi g c, n ch u ịi bánh ch ng".
l i cho con cháu cùng các
th h h u sinh tác ph m t c ng y, cha ông chúng ta t ra l y làm b t bình

v s yêu c u quá cao c a m t s ng i so v i a v c a h trong xã h i. Làm
câu t c ng "Gái già m m", tác gi c a nó ã có ý th c phê phán nh ng ph
n có l i áng l ph i t nh n ra s l m l c a mình r i tu ch nh
tr thành
con ng i t t h n, nh ng th t k l , h l i l n ti ng l p li m i hành vi x u xa
c a mình. Tác gi bình dân Vi t Nam c m th y th c t k c c l l m và ã
làm nên nh ng câu t c ng sau ây
phê phán các hi n t ng y: "Già còn
ch i tr ng b i", "C a s ng làm nghé".
Nh ng tác ph m t c ng , ca dao "Vi c quan lay l t, vi c c t l i c n",
"Khen ai khéo úc chng chì / Dáng thì có dáng, ánh thì khơng kêu", v.v.
mang nhi u ch
, m t trong s ó là phê phán, gi u c t khá cay c nh ng
ng i không bi t ch n vi c, nên làm m t cách k quái.
2.2.4. Khen chê l y
c, v k
Ti p c n kho tàng t c ng , ca dao, dân ca Vi t Nam, chúng ta th y có
khá nhi u tác ph m phê phán theo cách không d d i nh ng t ng i sâu
cay m t ph m ch t c a khơng ít ng i là khen chê l y
c ch c t em l i
l i ích ch c ch n là không chân chính cho ai ó, cịn úng hay sai, ph i ho c
trái, k khen chê ch ng c n bi t, không h b n tâm gì c . "N c cùng m t
gi ng múc ra / ó chê ây c, ó mà h n chi !", "Cam sen, quýt ng t, ng i


chê / Ng i n kh r ng, tôi ghê thay ng i", "N c gi a ng anh chê trong
chê c / N c v ng trâu m anh hì h c khen ngon".
Các tác ph m t c ng "Cha chung khơng ai khóc", "L m sãi khơng ai
óng c a chùa", "Cháy nhà hàng xóm, bình chân nh v i", v.v. chính là s
lên án, phê phán c a tác gi bình dân nh m vào nh ng k quen thói ch bi t

vun vén cho cá nhân mình, ngồi ra ch ng cịn ngh
n vi c công ho c b t
k ai khác.
2.2.5. B p b m, gi t o
Tìm hi u t c ng , th ca dân gian Vi t Nam, gi i nghiên c u c ng nh
công chúng c gi
u
c c m th nhi u tác ph m c s c mang n i
dung, ý ngh a phê phán hai thói x u c a ng i i là b p b m, gi t o. "Th y
cúng ng i c nh gi ng th / M m thì l m b m tay s
a xôi". Tác ph m ca
dao này cho thiên h bi t, con ng i
c xã h i c tôn tr ng g i là "th y"
(h n h n nhi u ng i khác ch
c coi là "th ", là "bác phó", "ơng phó",
v.v.) làm ngh cúng l
c miêu t
ây là ông th y gi , và v này ích th c
là k n c p, b m b m. "Ra
ng võng giá nghênh ngang / V nhà h i v :
"Cám rang âu mày? / Cám rang tơi
c i xay / H chó n m t thì mày v i
ơng !". Tác ph m ca dao Vi t Nam y cho ng i nghe và b n c bi t chân
t ng m t gã àn ông vào h ng nghèo hèn, khi ra ngoài xã h i thì gi u nghèo,
gi b là k giàu sang quy n quý, v nhà thì ph i bày ra cái b n ch t th t,
thi u v n hóa, x ng "ơng" v i v , g i v là "mày", e d a ánh v n u nh v
không b o qu n c n th n mà l i chó n m t kh u ph n cám rang c a anh ta.
Nh ng câu t c ng "Kh u Ph t, tâm xà", "Mi ng b tát, d t ngâm",
v.v. là nh ng tác ph m
c sáng tác

phê phán típ ng i hành ng c
ác, nham hi m nh ng l i có nh ng l i l t bi, phúc h u
l a b p thiên h ,
làm cho cơng chúng có lúc,
âu ó l i l m t ng h là ng i t t , hi n
h u, nhân t .
2.2.6. B t hi u, b i ngh a
Theo quan ni m và nh n th c c a ng i Vi t Nam, trong t t c các giá
tr o c thì hi u là ph m ch t
c chú tr ng c bi t. Chính vì th mà tác
gi t c ng , th ca dân gian Vi t Nam c ng không quên phê phán nh ng bi u
hi n b t hi u trong c ng ng xã h i: " i âu mà b m già / G i nghiêng ai
s a, chén trà ai nâng", "M già h t g o treo niêu / Mà anh kh n , kh n i u
v t vai".
i bài ca dao "S ng thì con ch ng cho n / Ch t thì xơi th t làm
v n t ru i", tác gi c a nó ã bày t thái
không ng ý v i nh ng ng i
con có bi u hi n b t hi u, ch m sóc cha m khơng
c t t , lúc song thân
cịn s ng thì khơng cho n, mãi n khi qua i r i m i làm cho ng i sinh
ra h cái vi c ch ng m y thi t th c.
T i kho tàng t c ng , th ca dân gian Vi t Nam có khá nhi u tác ph m
ch a ng n i dung, ý ngh a phê phán thói i b i ngh a. "Kh i rên quên


th y", " n cháo ái bát", " n cá, b l ", "Th gian l m chuy n khôi hài / H
n
c cá tính bài b n m", "Qua sơng m b. vào sóng", v.v. là nh ng câu
t c ng Vi t Nam. y v a là s khái quát, v a là l i phê phán nghiêm kh c
nh ng ai ó trong xã h i, ngay sau khi

c ng i khác c u giúp, ã khơng
cịn nh , mà v i quên n, th m chí cịn có hành ng h t s c kh n n n i
v i nhân v t l ra ph i tri ân, h n n a, có s
n áp. Tác ph m ca dao "Khi
ch a c u l y tr m àng /
c r i thì l i ph phàng làm ng " c ng mang ý
ngh a và ch a ng thái
b t bình i v i ai ó sau khi nài n , c u mong
ng i giúp mình, n khi
c to i nguy n r i thì khơng nh ng khơng t ra
bi t nh , n n mà cịn có hành ng ph n o c, b c ác, tàn nh n v i
nhân v t s ng ngh a tình.
Ch ng 3. TÌNH C M, VI C LÀM THI N VÀ HÀNH VI ÁC
Cái thi n là ph m trù trung tâm c a o c h c. Trong khoa h c o c,
cái thi n th ng
c bàn lu n g n li n v i ph m trù i l p v i nó là cái ác.
Trong kho tàng t c ng , ca dao, dân ca Vi t Nam ã bàn lu n nhi u v cái thi n
và ác cùng nh ng bi u hi n khác c a ph m trù, v n trung tâm ó. ch ng
này bàn v tình c m, vi c làm thi n g n li n v i v n
i l p c a nó là hành
vi ác
c ph n ánh trong t c ng , da dao, dân ca Vi t Nam.
3.1. BI U D

NG, CA NG I CÁI THI N

3.1.1. Ân ngh a, trách nhi m c a cha m và con dành cho nhau
Trong tác ph m t c ng , th ca dân gian Vi t Nam có nhi u tri t lý v
cơng lao, tình c m c a cha m dành cho con. Ch ng h n, câu t c ng "Công
cha ngh a m "; nh ng câu ca dao: "Công cha ngh a m núi Hoành S n nào

tày", " n cha n ng l m ai i! / Ngh a m b ng tr i chín tháng c u mang"; và
m y câu dân ca: "Th p ân ph m u xem tày Thái S n", "Công cha nh núi
Thái S n / Ngh a m nh n c trong ngu n ch y ra", "Công cha c m cao
dày / C u mang tr ng n c nh ng ngày còn th "...
V n trong tác ph m ang bàn có nhi u câu tri t lu n là s chi ti t, c th
h n v công nuôi d ng con cái, không qu n gian kh , v t v vì con c a
nh ng ng i làm cha, làm m : "Chim tr i ai d
m lông / Nuôi con ai n k
công tháng ngày", "Nuôi con ai n k ti n c m", "Anh i làm m n ni ai /
Cho áo anh rách cho vai anh mịn ? / Anh i làm m n nuôi con / Áo rách
m c áo, vai mịn m c vai", "Ni con ch ng qu n n thân / Chi u rách m
ch u, áo kh n con n m / Có khi tr i rét c m c m / M t ch ng
c n m ói
ch ng
c n / Mong sao cho con thành thân / i h c i m n (làm) gây
d ng cho con".
Câu t c ng Vi t Nam "M con m t l n da n th t" cùng nh ng câu ca
dao "Gió mùa thu m ru con ng / êm n m canh ch y m th c
v a n m",
v.v. nói lên tình c m sâu n ng, tình th ng u khơng có gi i h n c a ng i m
dành cho con.
Khi t ng k t, khái quát th c t
úc k t thành nh ng câu t c ng "Cá


chu i m u i vì con",v.v., tác gi c a nó ã th hi n t t ng, quan ni m
c a dân t c ta v ngh a v , trách nhi m, l ng tâm c a cha m khơng qu n
ng i, ch u khó, au kh , t n th t vì con.
Trong kho tàng t c ng , th ca dân gian Vi t Nam hàm ch a nhi u
m nh , câu tri t lu n v tình c m và vi c làm c a con cái n áp, ch m

sóc cha m . ây là n i dung có quan h h u c , g n bó máu th t v i ch
công lao c a cha m
i v i con trong t c ng , th ca dân gian Vi t Nam, và
nó c ng c n
c nghiên c u
làm sáng t h n nh ng tri t lý v
o c
t i kho tàng sáng tác nói trên: "Cha m nuôi con t tr ng n c ngây th /
Công cha c m bi t bao gi cho quên", "Ng i bu n nh m ta x a / Mi ng
nhai c m búng, l i l a cá x ng", "Lên non m i bi t non cao / Nuôi con
m i bi t công lao m u t ",v.v..
Tác gi câu ca dao "Trâu lúc ch t t ru i / Sao b ng lúc s ng ng t bùi
là h n" ã th hi n m t quan ni m có lý c a nhi u ng i con v cách ch m
sóc cha m . Theo ây thì c p d ng cho cha m lúc còn s ng
c nhi u giá
tr v t ch t thi t th c s h n h n tình tr ng ít lo cho cha m i u ki n r t c n
s ng và t n t i nh ng l i làm cái vi c t l quá to tát, long tr ng mang ý
ngh a phô tr ng khi h qua i. Tri t lý o c y trong ca dao Vi t Nam
rõ ràng là th hi n m t quan ni m ti n b c a nhi u ng i con bình dân Vi t
Nam.
3.1.2. Nh n th y d y và ng i cho h ng th
T i kho tàng t c ng , th ca dân gian Vi t Nam có nhi u tác ph m
kh ng nh v trí, vai trị quan tr ng c a ng i th y truy n d y ki n th c,
hi u bi t cho m i cá nhân và xã h i.
Trong các tác ph m t c ng c a ng i Thái Vi t Nam có câu v ng i
th y "B m d y không b ng th y d y".
"D t nát tìm th y". "D t kia thì ph i c y th y". "Khơng th y
mày làm
nên". "Có th th y m i
c làm th y". V.v.. ó là m t h m nh , câu

trong t c ng Vi t Nam ã th hi n s quý m n, trân tr ng, tôn vinh nh ng
ng i th y chân chính c a qu n chúng nhân dân.
Tác gi t c ng , th ca dân gian Vi t Nam còn làm nên nhi u câu tri t
lu n ch ng t ng i Vi t Nam không ch h c trong tr ng l p, mà còn hoc
anh em ban be, gia tre hoc tâp lân nhau, h c ngoài xã h i, h c qu n chúng
nhân dân, không lo i tr vi c h c c
nh ng ng i có v n hóa, h c v n
th p, th m chí là mù ch , lao ng chân tay t i m t t n c có n n ti u s n
xu t nông nghi p l c h u nh ng c ng
c k t qu áng k .
Trong kho tàng t c ng ,th ca dân gian Vi t Nam cịn có khơng ít tác
ph m làm nên tri t lý v thái
tình c m c a nhân dân ta bi t, nh và n n
ng i cho h ng th và ghi nh công n c a Bác H , c a ng, c a nh ng
nhân v t ã chi n u, óng góp, hy sinh cho s nghi p chung.


3.1.3. Tình yêu quê h ng, t n c
Con ng i Vi t Nam, nh H Chí Minh t ng nh n m nh, t x a n nay,
có lịng yêu n c n ng nàn, ó là m t ph m ch t, truy n th ng quý báu c a dân
t c ta. V ch
này, tác gi t c ng , ca dao, dân ca Vi t Nam ã bàn lu n, ph n
ánh khá k trong nhi u tác ph m. c sáng tác nói trên, ng i nghiên c u nh n
th y dân Vi t Nam ln có : ni m t hào v
t n c, quê h ng giàu p ; kiêu
hãnh v nh ng di tích v n hố l ch s , chi n công c a dân t c ; trân tr ng ,
th ng quý nh ng ng i lao ng c n m n, gian kh và yêu ngh truy n th ng ;
th ng nh quê h ng, T qu c v i nh ng k ni m khơng th nào qn
c.
ó là nh ng bi u hi n r t sinh ng v tình yêu quê h ng t n c, m t ph m

ch t o c c a con ng i Vi t Nam.
Ph m ch t o c y còn
c nhi u tác gi th ca bình dân c a dân
t c th hi n thơng qua trình bày tình c m sâu n ng c a con ng i Vi t Nam
dành cho cái chung, ó là T qu c. "Ta v ta t m ao ta / Dù trong dù c ao
nhà v n h n". Theo ây thì tác gi câu ca dao và nhân v t tr tình trong ó t
thái , tình c m yêu T qu c Vi t Nam vô cùng, ch không ch y tr n, t b
t n c do cha ông ta xây d ng nên.
Tình yêu quê h ng, t n c c a nhân dân ta còn bi u hi n qua nh ng
d u hi u h ng ghi nh nhi u s ki n l ch s và th ng ti c vô cùng các anh
hùng d ng s ã chi n u, hy sinh cho s nghi p chung, ý chí quy t tâm,
tinh th n h ng hái tham gia ch ng k thù xâm l c c ng
c ph n ánh
nhi u trong t c ng , th ca dân gian Vi t Nam.
3.2. LÊN ÁN, T CÁO HÀNH VI ÁC
3.2.1. C p thành qu lao ng c a ng i khác
Con ng i c ng nh xã h i ch có th t n t i và phát tri n
c b ng
cách thông qua lao ng s n xu t t o ra c a c i v t ch t.
C ng b i th mà c p thành qu lao ng c a ng i khác nh ã
c
ph n ánh trong t c ng , th ca dân gian Vi t Nam, th t s là hành ng t i
ác. Nhi u câu tri t lu n và tác ph m trong kho tàng t c ng , th ca bình dân
ã ch ng t nhân dân ta b c l thái
c m thù, lên án và t cáo b n b t
l ng, th ng tr trong xã h i c ã có hành vi t i ác c p thành qu lao ng
c ah .
3.2.2. Làm
v h nh phúc c a ng i khác
Con ng i nói chung, tr ít cá nhân k d , khác th ng, h u nh ai c ng

m
c, và h n n a, có ý th c xây d ng h nh phúc cho b n thân và gia ình,
cái n v mà các báo chí, ph ng ti n thông tin i chúng th ng g i và vi t
m t cách có hình nh là t m c a m i cá nhân, t bào c a xã h i. Vì v y, làm
v h nh phúc c a ng i khác
c nhi u tác gi t c ng , th ca dân gian
Vi t Nam tri t lý, t cáo ó là m t hành vi t i ác. Hành vi t i ác tày tr i gây nên
s t n th t,
v , bi k ch cho nam n thanh niên có th xu t phát t s ràng
bu c c a l giáo phong ki n.


H nh phúc, tình yêu c a l p tr trong xã h i c theo s mô t trong ca
dao Vi t Nam có th cịn b phá h y b i hành vi ác nghi t, ép duyên c a
chính cha m h và b i nhi u nguyên nhân khác mà ng i trong cu c m i
ch c m nh n
c m t cách i th ch ch a g i tên ra
c
3.2.3. Ích k h i nhân, h y di t s s ng c a con ng i
M t lo i hành vi c ác gây h u qu n ng n h n nh ã bàn lu n trên
c ph n ánh trong kho tàng t c ng , th ca dân gian Vi t Nam là nh ng
vi c làm ích k , h i nhân, h y di t s s ng c a con ng i. Trong xã h i có s
phân chia thành giai c p i l p nhau v quy n l i và a v l ch s gi a các
t p oàn ng i v n phong phú, a d ng và ph c t p t tr c n nay u có
m t lo i ng i ác c, b i ngh a,
c n, áng ra ph i ghi nh , có s
n
áp và mong cho ng i khác c ng
c di m phúc nh mình, nh ng, h
khơng nh ng khơng tr n mà còn hành ng ph phàng ph n ngh ch v i ân

nhân, ng th i không mu n b t k ai khác
c th h ng nh mình ã
t ng
c.
"Ném á gi u tay", "Ng m máu phun ng i", v.v. là nh ng tác ph m t c
ng Vi t Nam nói v hành vi c ác c a m t b n ng i nào ó trong xã h i có
hành ng ph phàng, l i nói nham hi m, xuyên t c s th t, làm h i dân lành.
3.2.4. K có quy n th và b n th ng tr ch ng nhân dân, ph n T qu c
Gi i nghiên c u c ng nh công chúng b n c nh n th y nhi u tác gi
t c ng , th ca dân gian Vi t Nam t cáo m nh m t p ồn quan l i, nh ng
k có quy n th trong xã h i c ã gây nên n i kh au, b t h nh cho nhân
dân lao ng. Khái quát th c t ph phàng y, tác gi t c ng Vi t Nam ã
có nhi u câu tri t lu n sau ây: "Quy n sinh quy n sát", " n hi p n áp",
"Cá l n nu t cá bé", v.v..
Trong t c ng , th ca dân gian Vi t Nam có m t h tác ph m, tri t lý t
cáo hành vi ác c c a b n hôn quân b o chúa gây nên n i th ng kh cho
nhân dân ta, h n n a, chúng còn ang tâm m
ng r c k thù v xâm
l c T qu c. Ch ng h n, bài ca dao "T ngày C nh Tr lên ngôi / Khoai
ch a m c ch i ã nh lên n". Thí d khác, khơng ít tác ph m ca dao t cáo
vua T
c và tri u i c a ông làm cho nhân dân c n c ph i kh n kh ,
iêu ng, m t mát, t n th t quá nhi u. "T ngày T
c lên ngôi / C m
ch ng y n i tr khóc nh ri". "V n Niên là V n Niên nào ? Thành xây
x ng lính, hào ào máu dân". t n c d i s tr vì, cai qu n c a v vua
ngu t i y nhân dân v n ói kh l i càng thêm ói kh , th mà ông v n xây
cung i n nguy nga tiêu h y bao ti n c a, s c l c và c s s ng c a khơng ít
dân lành.
3.2.5. Ch ngh a qu c xâm l c Vi t Nam và nô d ch ng bào ta

Trong kho tàng t c ng , th ca dân gian Vi t Nam có nhi u tác ph m lên
án hành vi t i ác c a ch ngh a th c dân,
qu c xâm l c t n c và nô


d ch nhân dân ta. T i ác l n nh t i v i nhân lo i c a ch ngh a th c dân
qu c ã gây ra trên t n c ta là xâm l c và nô d ch. Ng i ph i ch u h u
qu n ng n , kh ng khi p có m t không hai trong l ch s là nhân dân lao
ng Vi t Nam v n yêu chu ng c l p, t do, dân ch và hịa bình. Sau khi
thông qua các bi n pháp th ng m i, th o n truy n giáo, và
c b n vua
quan nhà Nguy n m
ng, th c dân Pháp ã xâm l c Vi t Nam. Ti p
n a, phát xít Nh t c ng nh y vào t n c thân yêu, p giàu c a chúng ta.
K thù s m t c a nhân lo i trong th i i hi n nay là
qu c M c ng
nhòm ngó, h n n a, gây chi n tranh ch ng phá Vi t Nam. B n th c dân,
qu c ã th ng tr , áp b c, bóc l t, nô d ch, làm cho nhân dân ta ph i ch u t n
th t, au th ng n m c không th t ng t ng
c. B ng lo i hình sáng
tác mang nhi u giá tr , ý ngh a (v n h c, tri t h c, xã h i h c, chính tr , v.v.),
khơng ít ng i làm t c ng , th ca dân gian Vi t Nam ã góp ph n lên án, t
cáo t i ác tày tr i c a ch ngh a th c dân,
qu c gây nên cho ng bào,
ng chí c a mình.
Ch ng 4. V N
H NH PHÚC VÀ B T H NH
Ch ng này bàn lu n hai ph m trù c b n c a o c h c ng th i là
nh ng v n
l n c a nhân lo i có tính ch t i l p nhau ã

c trình bày
trong t c ng , ca dao, dân ca Vi t Nam: h nh phúc và b t h nh
4.1. BÀN LU N V H NH PHÚC

H nh phúc là v n
l n c a m i th i i, loài ng i h ng quan tâm và
m
c. Bàn v h nh phúc và nh ng n i dung h u quan khác
làm rõ h n
ph m trù này, ó là m t nhi m v c a nh ng ng i nghiên c u tri t h c nói
chung, o c h c nói riêng. Trong l ch s ã xu t hi n và t n t i nhi u
cách gi i trình khác nhau v h nh phúc. Sau ây là quan ni m c a tác gi t c
ng , ca dao, dân ca Vi t Nam v v n
ó.
4.1.1. C t ngh a h nh phúc và mô t d ng lý t ng c a nó
B n ch t và các khía c nh khác thu c v n
h nh phúc
c nh ng
ng i làm t c ng , th ca dân gian Vi t Nam bàn lu n t ng i k và rõ
trong sáng tác c a mình.
Ng i dân trong t c ng , ca dao, dân ca Vi t Nam c u mong, quan ni m
v h nh phúc không ph i nh ng gì cao xa, k v , mà ngay nh ng ng i
ru t th t là cha m , anh ch em hòa thu n, con cái thành t, là tình tr ng s c
kh e t t c a con ng i, là ti tre có tình u ơi l a.
Tác gi t c ng và th ca dân gian Vi t Nam không ch c t ngh a h nh
phúc c a con ng i mà cịn mơ t d ng lý t ng c a i u may m n, t t lành
y. ó là tình u i n hơn nhân c a trai tài gái s c mang l i ni m vui cho
c gia ình, là ng i v có ch ng gi i giang, trí tu , thành t trên con
ng
h c hành khoa c , là ng i ch ng có v

m ang, t o t n góp cơng s c l n
trong xây d ng h nh phúc gia ình, là cu c s ng hơn nhân có con gái canh


c u vi c nhà, con trai i h c
t, v.v..
4.1.2. Kh ng nh h nh phúc là m t s l a ch n và quy t oán
Trong tác ph m t c ng , th ca dân gian Vi t Nam có nhi u câu, bài
kh ng nh h nh phúc là m t s l a ch n. Nói n tình u, hơn nhân p,
g p i u may m n, t t lành, t c là h nh phúc, khơng ít ng i thiên v tình
c m h n là v lý trí. Nh ng, trong t c ng , ca dao, dân ca Vi t Nam thì
ch ng t r ng, h nh phúc, tình u, hơn nhân c n có m t s l a ch n c a lý
trí. Có nhi u câu t c ng , ca dao làm nên nh ng tri t lý mang n i dung nh c
nh , c nh báo con ng i ( ây là các thi u n ) trong vi c xây d ng h nh
phúc, hơn nhân ph i có s suy xét c a kh i óc tránh vi c ph i h n m t l n
tìm ng i b n i c a mình.
H nh phúc, hơn nhân c a con ng i cịn
c khơng ít tác gi t c ng
và ca dao Vi t Nam trình bày là m t s suy xét c a lý trí t ra c bi t coi
tr ng ph m ch t thông minh. "Thà r ng làm l th m i, còn h n chính th t
nh ng ng i n ngu" và nhi u tác ph m t c ng , ca dao khác ã ch ng
minh nh n xét trên.
H nh phúc, tình u, hơn nhân c a con ng i, theo nhi u tác gi t c ng , ca
dao, dân ca Vi t Nam, còn là v n có s quy t ốn, t c là ph i t quy t nh
m nh b o, d t khoát, khơng do d , khơng s hãi. Khơng ít tác ph m ca dao Vi t
Nam nói v s quy t ốn y. Ca dao Vi t Nam cịn ch d n l p tr c a chúng ta
ph i t mình quy t nh và ph i ch ng quan ni m duy tâm, thuy t ti n nh trong
quan h tình u ơi l a
i n hơn nhân.
4.1.3. H nh phúc, v n

òi h i ch th ph i n ng ng và t b o v
Bàn lu n v h nh phúc, nhi u tác gi t c ng , ca dao, dân ca Vi t Nam ã
nh n m nh ó là v n
ịi h i ch th ph i có s n ng ng. Ch th nói ây
là con ng i có ý th c b ng vi c làm th c t s c i t o, bi n i mơi tr ng,
hồn c nh theo h ng có l i cho mình.
M t trong nh ng bi u hi n n ng ng c a con ng i trong tr ng h p c
th này theo s gi i trình trong t c ng , ca dao, dân ca Vi t Nam là ph i bi t
kh c ph c khó kh n v hồn c nh a lý, khơng gian cách tr , gia c nh không
thu n
i n h nh phúc, hơn nhân.
Khơng ít tác ph m ca dao, dân ca Vi t Nam ch a ng tri t lý v h nh phúc,
hơn nhân, ó là v n
ịi h i ch th ph i bi t b o v b ng nhi u ph ng th c. Gi
gìn h nh phúc, hơn nhân có khi ch v i tình th ng c a ng i v dành cho ch ng,
lúc khác thì b ng cách ng x , hành ng úng m c, h p lý c a con ng i,v.v..
Trên ây là s trình bày nh ng quan i m, t t ng h p lý trong t c ng ,
th ca dân gian Vi t Nam v h nh phúc c a con ng i. Nh ng, trong kho tàng
sáng tác y cịn có nhi u câu tri t lu n gi i thích h nh phúc nói chung c a con
ng i m t cách b t c p. Khơng ít câu t c ng , bài ca dao Vi t Nam trình bày
h nh phúc c a con ng i nh m t s ng u nhiên, nó
âu n, nó i, nó thay