Bài giảng quản trị rủi ro các định chế tài chính chương 4 PGS TS trần thị thái hà

QUẢN TRỊ RỦI RO
CÁC ĐỊNH CHẾ TÀI CHÍNH
Giảng viên: PGS.TS Trần Thị Thái Hà

1


Chương 4
RỦI RO
HOẠT ĐỘNG NGOẠI BẢNG


Khái niệm
các hoạt động ngoại bảng
• Hoạt động OBS không xuất hiện trên bảng CĐKT,
và thường được thể hiện trong thuyết minh các
báo cáo tài chính.
• Tài sản và nợ ngoại bảng: những khoản mục “tùy
thuộc”, có tiềm năng tạo ra các dòng tiền âm hoặc
dương trong tương lai, tác động tới:
– Bảng CĐKT
– Khả năng thu lợi nhuận
– Hoạt động tổng thể


Các hoạt động OBS chủ yếu
•
•
•
•

Cam kết khoản vay
Thư tín dụng
Thư tín dụng dự phòng
Hợp đồng các công cụ phái sinh (kỳ hạn, tương lai,
quyền chọn, hoán đổi).


“Tùy thuộc”?
• Tài sản hoặc nợ có thể xuất hiện hoặc không xuất
hiện trên bảng CĐKT.
• Tài sản tùy thuộc: nếu một sự kiện ngẫu nhiên xẩy
ra, sẽ được chuyển vào bên tài sản của bảng cân
đối kế toán.
• Nợ tùy thuộc: nếu một sự kiện ngẫu nhiên xẩy ra
sẽ được chuyển vào bên nợ của bảng cân đối kế
toán.
– Ví dụ: thư tín dụng thể hiện một nghĩa vụ tiềm năng. Khi
xẩy ra vỡ nợ của khách hàng, khoản nghĩa vụ này được
chuyển vào bên nợ của bảng CĐKT của ngân hàng.
5


OBS và giá trị ròng của FI
• Khi có các hoạt động OBS, việc tính giá trị ròng
(NW) của một FI phải bổ sung thêm giá trị thị
trường của các tài sản tùy thuộc và nợ tùy thuộc.
• Xác suất để một khoản mục OBS chuyển vào bảng
CĐKT nhỏ hơn 1, → định giá chúng rất phức tạp.
• Cách tính những giá trị bổ sung thay đổi theo loại
hoạt động ngoại bảng:

– Thư tín dụng, cam kết khoản vay: tương đương với
những quyền chọn (options)
– Các hợp đồng công cụ phái sinh: tương đương với các
khoản quy đổi nội bảng (on balance-sheet)


Ví dụ
Bảng A: định giá tài sản ròng của một FI (truyền thống)
Tài sản
MV của tài sản (A)

Nợ
100

MV của nợ (L)
Tài sản ròng (E)

100

90
10
100

Bảng B: định giá tài sản ròng của một FI tính tới giá trị của
các hoạt động OBS
Tài sản
MV của tài sản (A)
MV của tài sản tùy
thuộc (CA)

Nợ
100
50
150

MV của nợ (L)
Tài sản ròng (E)
MV của nợ tùy thuộc

90
5
55
150
7


• Theo cách truyền thống:
E = A – L = 100 – 90 = 10
VCSH = 10 và hệ số vốn/tài sản = 10%.
• Khi tính MV của các khoản mục ngoại bảng, giá trị
ròng thực sự của chủ sở hữu (E) là
E = (A – L) + (CA – CL)
= (100 – 90) + (50 – 55) = 5, thay vì 10.
• Kết luận: Gia tăng hoạt động ngoại bảng có thể làm
giảm sút vốn chủ sở hữu, dẫn FI đến chỗ mất khả
năng thanh toán.
8


Quyền chọn gắn với OBS

• Nhiều khoản mục OBS mang các đặc tính của
quyền chọn
– cam kết khoản vay (= quyền chọn vay).
– thư tín dụng (quyền chọn vỡ nợ).

• Phương pháp ước tính giá trị đơn giản: tính delta
của một quyền chọn. Nhân delta với giá trị mệnh
giá của quyền chọn.
• Delta của quyền chọn: độ nhạy cảm của giá trị của
một quyền chọn đối với thay đổi một đơn vị trong
giá của chứng khoán cơ sở, nhân với giá trị mệnh
giá của quyền chọn.


Ví dụ
• Giả sử một FI mua QCM trên các trái phiếu với
mệnh giá là 100 triệu $, tức có một tài sản tùy
thuộc (OBS).
• Gọi d = delta của quyền chọn
• F = mệnh giá quyền chọn = 100 triệu $.


Thay đổi trong giá
của quyền chọn
d = Delta của một
=
=
quyền chọn
Thay đổi trong
giá của chứng khoán cơ sở

dO =0,25
dS

• Giá trị của một tài sản tùy thuộc = Delta x mệnh giá
của quyền chọn = 0,25 x 100 triệu = 25 triệu $.
• Nếu một FI bán quyền chọn, quyền chọn đó sẽ được
định giá như một khoản nợ tùy thuộc.

11


Các hợp đồng công cụ phái sinh
• Để định giá, phải chuyển đổi những vị thế này
thành một giá trị tương đương của tài sản cơ sở.
• Ví dụ: một swap lãi suất thả nổi-cố định, 10 năm,
20 tr $, theo đó FI nhận được 20 khoản lãi cố
định nửa năm, 8%/năm và phải trả lãi suất thả
nổi nửa năm, tham chiếu Libor. Tương đương:
– Bên tài sản = một trái phiếu 10 năm, 8%, 20 triệu $.
– Bên nợ = một trái phiếu 10 năm, 20 triệu $, lãi suất thả
nổi, xác định lại sau mỗi nửa năm.


Minh họa swap lãi suất
FI (A)
Tài sản ngắn hạn
(khoản vay kinh doanh chỉ
số hóa)

Nợ dài hạn
(4 năm, 10%)

FI (B)

%
10

c

h
n
ị
ốđ

LI B
OR

+2

%

Tài sản dài hạn
(mortgage lãi suất cố
định)

Nợ ngắn hạn
(CD một năm)

SWAP LÃI SUẤT CỐ ĐỊNH – THẢ NỔI

– Giá trị thị trường của swap = PV của khoản chênh lệch
giữa hai dòng tiền, dòng tiền của trái phiếu có lãi suất cố
định và dòng tiền dự tính trên trái phiếu thả nổi lãi suất.
– MV thường là một tỷ lệ rất nhỏ của giá trị mệnh giá của
swap. (Trong ví dụ này là 3%)


Lợi suất,rủi ro của hoạt động OBS
• 1980s, các NHTM lớn tìm kiếm hoạt động OBS, do
– Gia tăng mất mát khoản vay tới các nước kém phát triển
và Đông Âu
– Tính biến động của lãi suất tăng lên
– Thu lãi ròng giảm trên bảng CĐKT, do cạnh tranh với khu
vực phi ngân hàng.

• Hoạt động OBS giúp cho các ngân hàng:
– Thu được phí bù đắp khoản giảm sút về lãi ròng
– Tránh được chi phí quản lý hoặc thuế, do những đòi hỏi
về dự trữ, về bảo hiểm tiền gửi và an toàn vốn không
tính trên hoạt động OBS.


• Các hoạt động OBS tăng mạnh, rủi ro cũng tăng
theo.
• Các cơ quan quản lý buộc phải áp đặt những đòi
hỏi về vốn lên các hoạt động OBS và thừa nhận FI
có rủi ro mất khả năng thanh toán do việc theo đuổi
những hoạt động này.

16


Cam kết khoản vay
• Hợp đồng cam kết khoản vay: là cam kết của một
FI cho vay tới một lượng tối đa xác định, với những
điều kiện xác định về lãi suất, trong một khoảng
thời gian xác định.
• FI đòi: phí ban đầu (up-front fee) trên quy mô của
hạn mức; phí trả sau (back-end fee) trên số dư
không sử dụng tới vào cuối kỳ.
• Bên vay có thể rút tiền trong hạn mức vào bất kỳ
thời điểm nào trong thời hạn của cam kết.


Ví dụ
Phí trả trước,
1/8% trên hạn mức

0

Cam kết 10 triệu $
trong 1 năm

Phí trả sau,1/4% trên
phần không sử dụng

1

Lợi suất hứa hẹn trên một cam kết
khoản vay
Tính lợi suất hứa hẹn trên một cam kết khoản vay 1 năm
– BR = lãi suất trên khoản vay = 12%
– m = mức bù rủi ro = 2%
– f1 = phí trả trước = 1/8%
– f2 = phí trả sau = ¼%
– b = số dư bảo đảm = 10%
– RR = dự trữ bắt buộc = 10%
– td = tỷ lệ rút hạn mức dự tính (0 < td < 1) = 75%


f1  f 2 (1  td )  ( BR  m )td
1 k  1
td  [b (td )(1  RR )]
0,00125  0,0025 ( 0, 25 )  ( 0,12  0,02 ) 0,75
1 k  1
0,75  [( 0,10 )( 0,75 )( 0,9 )]
0,106875
1 k  1
 1,1566  k  15 ,66 %
0,682500


Bốn loại rủi ro “tùy thuộc” trên cam
kết khoản vay
• Chỉ khi người vay thực sự rút tiền, khoản vay mới
xuất hiện trên bảng CĐKT. Tại t0, FI phải sẵn sàng
cung cấp khoản vay 10 triệu $

• Cung cấp một cam kết khoản vay, FI gặp phải:
–
–
–
–

Rủi ro lãi suất
Rủi ro rút hạn mức
Rủi ro tín dụng
Rủi ro tài trợ tổng thể


Rủi ro lãi suất
• Khoản vay cam kết có thể với một lãi suất cố định
hoặc lãi suất biến đổi.
• Nếu lãi suất cam kết là cố định, khi lãi suất tăng
trong thời kỳ cam kết:
– Thu lãi ròng giảm, do chi phí huy động tăng.
– Người vay sẽ rút toàn bộ hạn mức, thực hiện quyền
chọn vay với lãi suất thấp hơn mức lãi suất thị trường.

• Với lãi suất cam kết được thả nổi: không xóa bỏ
hoàn toàn được rủi ro lãi suất do lãi suất tham
chiếu và chi phí huy động không biến động hoàn
toàn bằng nhau (basis risk).


Rủi ro sử dụng hạn mức
• FI phải sẵn sàng cung cấp đầy đủ hạn mức (10
triệu $) đã cam kết; người vay có quyền chọn linh

hoạt, vay trong khoảng từ 0$ tới 10 triệu $.
• Rủi ro: FI không thể biết chắc chắn thời điểm người
vay yêu cầu đủ 10 triệu $.
• Giải pháp: đòi phí trả sau trên lượng vốn không sử
dụng, nhằm khuyến khích rút hết hạn mức.


Rủi ro tín dụng
• Lãi suất tính trên khoản vay cam kết đã bao gồm
một khoản bù rủi ro tín dụng dựa trên đánh giá hiện
thời đối với người vay.
• Trong kỳ cam kết, uy tín tín dụng của người vay có
thể giảm sút, nhưng mức bù rủi ro đã ấn định.
• Giải pháp: đưa vào điều khoản về sự thay đổi bất
lợi trong điều kiện của bên vay, theo đó cam kết có
thể bị hủy hoặc được đặt giá lại.


Rủi ro tài trợ tổng thể
• Nhiều công ty lớn có nhiều khoản vay cam kết tại
nhiều FI, để bảo hiểm cho khan hiếm tín dụng trong
tương lai.
• Khi khan hiếm tín dụng, tổng cầu tín dụng đối với
các khoản vay cam kết là lớn nhất, cũng chính là
lúc việc vay và tài trợ của FI có chi phí cao và khó
khăn.
• → Hiệu ứng cầu tăng tổng thể làm tăng chi phí huy
động của FI cao hơn mức bình thường.