Kinh tế tri thức và những vẫn đề đặt ra cho việt nam

K ËU HƯÅI THẪO KHOA HỔC

91

KINH TÏË TRI THÛÁC VÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ
ÀÙÅT RA CHO VIÏÅT NAM
ÀC. TRÊÌN VIÏÅT PHÛÚNG
Vùn phông Chđnh ph

A - NHÙỈC LẨI MƯÅT VÂI NHÊÅN THÛÁC VÏÌ NÏÌN KINH TÏË TRI THÛÁC

1. Nïëu nối mưåt cấch chùåt chệ, tưi khưng àưìng cấch gổi:"nïìn
kinh tïë tri thûác trong xậ hưåi thưng tin".
Tưi mën gổi àố lâ: "Nïìn kinh tïë vâ xậ hưåi ca trđ tụå sấng tẩo
vâ sûå phất triïín tûå do ca con ngûúâi, cho mưỵi ngûúâi vâ cho mổi
ngûúâi".
Nïìn kinh tïë dûåa trïn tri thûác, hóåc ngùỉn gổn hún, nïìn kinh tïë
tri thûác, theo cấch hiïíu vâ cấch gổi xët xûá tûâ M - Êu chûâng mưåt
thêåp k nay, lâ tiïìn àïì vêåt chêët cho sûå xët hiïån, trẫi qua cấch
mẩng giẫi phống con ngûúâi, ca xậ hưåi múái.
Loâi ngûúâi côn phẫi phêën àêëu sët nhûäng chùång àûúâng dâi àêìy
àau khưí, hy sinh vâ gian trn, vêët vẫ múái àïën àûúåc xậ hưåi êëy, song
ấnh sấng ca nố àậ hế lïn úã chên trúâi xa.
Ngun nhên ra àúâi ca nïìn kinh tïë múái vâ xậ hưåi múái lâ toân
diïån. ÚÃ àêy, cng vúái vai trô ca cấch mẩng khoa hổc vâ cưng nghïå
vâ ca nïìn kinh tïë thõ trûúâng hiïån àẩi àang toân cêìu hoấ, lâ 2
ngun nhên àậ àûúåc phên tđch nhiïìu lêìn, tưi mën nhêën mẩnh
têìm quan trổng ca ngun nhên chđnh trõ vâ vùn hoấ: khng
hoẫng toân diïån ca nïìn vùn minh tû bẫn ch nghơa, chđnh vò hiïån
àẩi nïn câng lưỵi thúâi, bêët lûåc vâ àêìy tưåi ấc, thêët bẩi ca ch nghơa
tên tûå do, phấ sẫn ca nïìn dên ch àẩi diïån Êu - M, bïë tùỉc ca

hònh thûác tưí chûác cấc àẫng chđnh trõ, bêët trùỉc vâ xung àưåt trong mưåt


KINH TÏË TRI THÛÁC VÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀƯËI VÚÁI VIÏÅT NAM

92

thïë giúái chưìng chêët mêu thỵn. Vâ mùåt khấc, thûác tónh ca con
ngûúâi vâ ca cấc dên tưåc, phất triïín ca dên ch trûåc tiïëp, xậ hưåi
dên sûå vâ cấc hiïåp hưåi phi chđnh ph, tûå khùèng àõnh ca cấc bẫn sùỉc
dên tưåc, trổng lûúång ca vùn hoấ vâ con ngûúâi trong phất triïín, àêëu
tranh ca cấc lûåc lûúång hoâ bònh, àưåc lêåp dên tưåc, dên ch vâ tiïën
bưå xậ hưåi vò mưåt xậ hưåi tưët àểp hún.
Tấc àưång ca quấ trònh xët hiïån xậ hưåi múái êëy lâ toân diïån,
lâm chuín biïën sêu sùỉc cẫ 10 nhên tưë thûúâng àûúåc coi lâ nhûäng
nhên tưë húåp thânh ca xậ hưåi. Àố lâ:
1) Dên ch chđnh trõ
2) Giấo dc sët àúâi
3) Tùng trûúãng kinh tïë
4) Phất triïín vùn hoấ
5) Cưng bùçng xậ hưåi
6) Gòn giûä mưi trûúâng
7) An ninh qëc phông
8) Bẫn sùỉc dên tưåc
9) Hưåi nhêåp qëc tïë
10) Bûâng núã con ngûúâi
Àiïìu àấng ch lâ ngây câng nhiïìu cưng trònh ca nhiïìu nhâ
nghiïn cûáu, tûâ nhûäng chên trúâi chđnh trõ khấc nhau, cưng nhêån
rùçng cấch mẩng khoa hổc vâ cưng nghïå khưng chó lâ mưåt lûåc lûúång
sẫn xët trûåc tiïëp cûåc k to lúán, mâ, hún thïë nhiïìu, àố chđnh lâ sûác

mẩnh bïn trong vâ chêët keo kïët dđnh têët cẫ 10 nhên tưë ca xậ hưåi
múái vûâa kïí trïn.
Phẫi nối thïm rùçng khẫ nùng êëy ca cấch mẩng khoa hổc vâ
cưng nghïå lâ mưåt khẫ nùng chûa tûâng diïỵn ra thânh hiïån thûåc úã
mûác tẩm gổi àấng hâi lông úã bêët k àêu, vâ trûúác nhêët lâ úã nûúác
M. Thêåm chđ, nhiïìu khi khoa hổc vâ cưng nghïå bõ lẩm dng vâ lâm
mếo mố àïën mûác rêët nguy hẩi, do chẩy theo lúåi nhån vâ do nhûäng
àưång cú àen tưëi khấc. Súã dơ nhû vêåy chđnh vò gùåp rêët nhiïìu trúã ngẩi
cho viïåc hiïån thûåc hoấ cấc thânh quẫ khoa hổc vâ cưng nghïå, mâ trúã
ngẩi lúán nhêët lâ thiïëu nhûäng biïën àưíi chđnh trõ, xậ hưåi cêìn thiïët.


K ËU HƯÅI THẪO KHOA HỔC

93

Cố mưåt cấch hiïíu lâ tûå thên sûå vêån àưång ca cấch mẩng khoa
hổc vâ cưng nghïå vâ ca nïìn kinh tïë thõ trûúâng hiïån àẩi sệ chùèng
cêìn cấch mẩng, chùèng cêìn biïën àưíi cú bẫn, sêu xa vïì bẫn chêët chïë
àưå xậ hưåi, cûá têët ëu lâm xët hiïån vâ phất triïín nïìn kinh tïë tri
thûác vâ xậ hưåi thưng tin, trong àố con ngûúâi àûúåc tûå do, cố mổi nhên
quìn, àẩt mổi lúåi đch, sưëng cåc àúâi hẩnh phc. Khưng phẫi thïë vâ
khưng thïí nhû thïë !
Mưåt cấi nhòn tưíng thïí vâ toân diïån gip chng ta khưng bõ rúi
vâo cấi cẫnh: "trấnh vỗ dûa lẩi gùåp vỗ dûâa", chuín mưåt cấch nguy
hẩi khưng kếm gò, tûâ sai lêìm kinh tïë lån ph àõnh thõ trûúâng sang
sai lêìm kinh tïë lån sng bấi thõ trûúâng.
Kinh tïë lâ trung têm, àiïìu êëy àng, song nối têm tûác lâ nối
diïån, khưng cố diïån thò têm chó lâ àiïím chûá khưng côn lâ têm. Quan
hïå giûäa têm vâ diïån khưng phẫi lâ têm trûúác diïån sau, cng khưng

chó lâ têm chđnh diïån ph, mâ lâ quan hïå tûúng tấc sêu sùỉc vâ
phong ph.
Àïí thån tiïån cho sûå trònh bây, sau àêy tẩm dng thåt ngûä àậ
khấ phưí cêåp lâ "nïìn kinh tïë tri thûác", àûúåc hiïíu theo cấch nhòn tưíng
thïí vâ trong mưëi quan hïå giûäa têm vâ diïån nhû vûâa nïu trïn.
2. Khưng cố hai nïìn kinh tïë tri thûác nâo giưëng nhau, tuy kinh
tïë tri thûác cố mưåt sưë àùåc trûng chung, àậ àûúåc cấc nhâ nghiïn cûáu
trïn thïë giúái vâ úã nûúác ta giúái thiïåu khấ rộ.
Mưỵi nûúác xêy dûång nïìn kinh tïë tri thûác ca mònh, trong hoân
cẫnh vâ vúái àùåc àiïím ca mònh, theo chiïën lûúåc, chđnh sấch, giẫi
phấp vâ bûúác ài ca mònh.
Cưë nhiïn, cố thïí vâ cêìn hổc têåp tûâ kinh nghiïåm ca nhiïìu nûúác
khấc nhau.
3. Nhûäng nûúác rêët nghêo vâ rêët chêåm phất triïín, úã hẩng chốt
trïn thïë giúái, cêìn hay chûa cêìn, cố thïí hay chûa thïí tđnh ngay àïën
viïåc chín bõ tûâ bêy giúâ vâ tiïën lïn thûåc hiïån nïìn kinh tïë tri thûác
trong mưåt triïín vổng khưng xa? Nïëu cêìn vâ cố thïí lâm, thò lâm
nhûäng gò, nhû thïë nâo, bùçng ngìn lûåc nâo, vúái nhûäng ai, vâo lc
nâo?
Hònh nhû trong kiïën ca nhûäng nhâ hoẩch àõnh chđnh sấch
vâ nhûäng nhâ nghiïn cûáu trïn thïë giúái, vïì cêu hỗi lúán nây, cố hai
cấch trẫ lúâi trấi ngûúåc hùèn nhau.


KINH TÏË TRI THÛÁC VÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀƯËI VÚÁI VIÏÅT NAM

94

Viïåt Nam ta phẫi cố cêu trẫ lúâi ca chđnh mònh. Chng ta àậ
àùåt ra cêu hỗi nây vâ àậ cố cêu trẫ lúâi chûa?

B - THÛÅC TRẨNG HIÏÅN NAY ÚÃ NÛÚÁC TA VÏÌ NHÊÅN THÛÁC VÂ HÂNH
ÀƯÅNG CHÍN BÕ VÂ TIÏËN TÚÁI NÏÌN KINH TÏË TRI THÛÁC

Tưi xin nối mưåt sưë nhêån xết ngùỉn.
1. Viïåc giúái thiïåu úã nûúác ta vïì nïìn kinh tïë tri thûác trïn thïë giúái,
tuy chó múái lâm tûâ cấch àêy khưng lêu, song àậ cố khưng đt bâi vúã,
sấch bấo. Àố lâ nhûäng tû liïåu nối vïì mưåt sưë nhêån thûác chung vâ
nhûäng viïåc lâm ca thiïn hẩ, kêm theo mưåt vâi gúåi côn rêët àẩi thïí
vïì nhûäng hïå quẫ àưëi vúái nûúác ta.
Sûå phưí biïën, tòm hiïíu, nghiïn cûáu nhûäng tû liïåu giúái thiïåu nây
úã nûúác ta hiïån rêët đt ỗi, lưỵ mưỵ, ngay trong giúái lậnh àẩo, quẫn l vâ
giúái nghiïn cûáu. Doanh nghiïåp vâ dên hêìu nhû chûa biïët àïën.
2. Trong nghiïn cûáu chiïën lûúåc 10 nùm vâ kïë hoẩch 5 nùm túái,
tûâ "kinh tïë tri thûác" cố àûúåc nhùỉc àïën mưåt cấch lûúát qua, vâ nïìn
kinh tïë tri thûác cố àûúåc xem nhû mưåt têìm nhòn triïín vổng, song
chûa thïí nối rùçng chiïën lûúåc 10 nùm vâ kïë hoẩch 5 nùm túái àậ tđnh
toấn àûúåc àêìy à vâ thiïët thûåc nhûäng cưng viïåc chín bõ vâ tiïën túái
nïìn kinh tïë tri thûác úã Viïåt Nam. Chiïën lûúåc cưng nghiïåp hoấ, hiïån
àẩi hoấ chûa àõnh hûúáng rộ vïì nïìn kinh tïë tri thûác, tuy àậ cố nhûäng
ëu tưë cố tđnh chín bõ theo àõnh hûúáng êëy.
3 . Xem xết, cên nhùỉc vïì thån lúåi vâ khố khùn ca Viïåt Nam,
thò thêëy, xư ài b lẩi, so vúái nhûäng nûúác hiïån úã cng mưåt trònh àưå
kinh tïë côn rêët kếm phất triïín, Viïåt Nam ta cố nhiïìu thån lúåi hún
àïí chín bõ vâ tiïën àïën nïìn kinh tïë tri thûác úã Viïåt Nam.
C - NHÛÄNG CƯNG VIÏÅC CHNG TA CỐ THÏÍ VÂ CÊÌN LÂM

Tưi nghơ khưng nïn coi viïåc chín bõ cho nïìn kinh tïë tri thûác úã
nûúác ta côn xa vúâi, chûa nïn àùåt ra, bêy giúâ mâ àậ mú tûúãng àïën thò
chó nhû "con ïëch mën to bùçng con bô".
Trấi lẩi, àố chđnh lâ con àûúâng phất triïín rt ngùỉn, "vûúåt qua

mâ khưng àíi kõp", tẩo ra nhõp tùng trûúãng vâ phất triïín nhanh
vúái chêët lûúång vâ hiïåu quẫ cao, con àûúâng ca tinh thêìn tiïën cưng
bûát phấ, ca quët têm vûún lïn nùỉm bùỉt vâ têån dng thúâi cú.
Vêåy cưng viïåc chng ta cố thïí vâ cêìn lâm lâ gò? Cố lệ cưng viïåc
quan trổng hún cẫ lc nây lâ:


K ËU HƯÅI THẪO KHOA HỔC

95

Àûáng trïn quan àiïím tđch cûåc chín bõ, vâ úã núi nâo cố thïí thò
bùỉt àêìu thûåc hiïån ngay kinh tïë tri thûác, tûác lâ mưåt quan àiïím múái
hún vâ rộ hún hiïån nay – tiïën hânh soất xết lẩi toân bưå cấc ch
trûúng àưíi múái vâ phất triïín àêët nûúác trong 10 nùm tûâ 2001 àïën
2010, tûâ àố bưí sung vâ àiïìu chónh nhûäng àiïìu cêìn thiïët, àùåc biïåt lâ
7 mùåt thûúâng àûúåc coi trổng trong chiïën lûúåc qëc gia thûåc hiïån nïìn
kinh tïë tri thûác ca nhiïìu nûúác àậ phất triïín vâ àang phất triïín,
nhû sau:
- Ch trûúng cưng nghiïåp hoấ vâ hiïån àẩi hoấ;
- Múã mang nïìn kinh tïë thõ trûúâng vùn minh;
- Ch àưång hưåi nhêåp kinh tïë qëc tïë;
- Phất triïín khoa hổc vâ cưng nghïå, nhêët lâ cưng nghïå tin hổc
viïỵn thưng vâ cưng nghïå sinh hổc, cưë gùỉng phêën àêëu gùỉn chûá khưng
tấch rúâi hai cưng nghïå nây.
- Giấo dc vâ àâo tẩo;
- Vùn hoấ vâ xậ hưåi;
- Àưíi múái thïí chïë quẫn l vâ cẫi cấch hânh chđnh.
Sùỉp xïëp 7 àiïím nhû thïë nây lâ theo trònh tûå cưí àiïín ca chng
ta trong cấc chiïën lûúåc vâ kïë hoẩch. Nïëu àưìng chđ nâo trong chng

ta àùåt giấo dc vâ khoa hổc cưng nghïå lïn hâng àêìu, thò tưi xin tấn
thânh ngay.
Cố lệ sûå bưí sung vâ àiïìu chónh ch ëu khưng phẫi lâ àùåt ra
nhûäng viïåc múái, hiïån nay chng ta chûa hïì tđnh toấn (sưë viïåc hoân
toân múái cêìn àùåt ra, nïëu cố, cng khưng nhiïìu), mâ ch ëu lâ xûã l
theo mưåt nưåi dung múái hún vâ mưåt cấch thûác múái hún nhûäng viïåc àậ
àûúåc nghiïn cûáu vâ nïu lïn trong chiïën lûúåc.
Àưìng thúâi, àiïìu cố nghơa quët àõnh lâ bưí sung vâ àiïìu chónh
ch trûúng àïën àêu, thò rấo riïët chín bõ, vâ phêìn nâo cố thïí thò
bùỉt tay thûåc hiïån ngay àïën àố.
ÚÃ àêy tưi khưng dấm mẩo måi ài sêu vâo nưåi dung tûâng lơnh
vûåc àậ cố cẫ mưåt àưåi ng chun trấch. Nhû àïì nghõ vïì mưåt cấch
lâm viïåc, tưi mën nïu lïn mưåt sưë cêu hỗi chung, cố thïí àùåt ra cho
mưỵi lơnh vûåc trong 7 lơnh vûåc vûâa kïí tïn trïn àêy, àïí nghiïn cûáu
tòm nhûäng cêu trẫ lúâi:


KINH TÏË TRI THÛÁC VÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀƯËI VÚÁI VIÏÅT NAM

96

1) Vúái nhûäng ch trûúng vâ giẫi phấp nhû hiïån nay, sau 10
nùm, àïën 2010 chng ta gêìn lẩi hay xa ra so vúái nïìn kinh tïë tri
thûác? Chưỵ nâo gêìn lẩi, chưỵ nâo xa ra, chưỵ nâo giûä ngun khoẫng
cấch? Gêìn lẩi vâ xa ra nhû thïë nâo, chûâng nâo vâ vò sao?
Àùåt cêu hỗi êëy mưåt cấch khấc: Dûå thẫo hiïån nay vïì chiïën lûúåc
10 nùm vâ kïë hoẩch 5 nùm túái ca chng ta àậ cố thïí xem lâ hưåi à
nhûäng nhên tưë cố thïí vâ cêìn thiïët àïí chín bõ tiïën túái nïìn kinh tïë
tri thûác úã nûúác ta chûa? Cố chûáa àûång nhûäng nhên tưë nâo trấi
chiïìu, àûa nïìn kinh tïë nûúác ta xa thïm ra so vúái nïìn kinh tïë tri

thûác khưng? Cêìn bưí sung vâ àiïìu chónh nhûäng gò?
C thïí hún:
2) Cố nhûäng àiïìu gò (vïì nưåi dung chđnh sấch vâ vïì cấch thûác
thûåc hiïån) gip chng ta tiïën gêìn túái nïìn kinh tïë tri thûác mâ hiïån
chûa àûúåc àïì ra? Vò sao lẩi nhû vêåy? Cố cêìn vâ cố thïí bưí sung
nhûäng àiïìu êëy vâo chiïën lûúåc 10 nùm vâ kïë hoẩch 5 nùm túái khưng?
3) Cố nhûäng àiïìu gò (vïì nưåi dung chđnh sấch vâ vïì cấch thûác
thûåc hiïån) khiïën chng ta dêỵm chên tẩi chưỵ hóåc thêåm chđ xa ra so
vúái nïìn kinh tïë tri thûác, mâ lẩi àang tưìn tẩi trong chiïën lûúåc, chđnh
sấch, biïån phấp vâ hânh àưång ca chng ta? Lệ phẫi ca sûå tưìn tẩi
nhû vêåy lâ úã chưỵ nâo? Cố àđch àấng khưng (nghơa lâ cố lúåi cho dên,
cho nûúác khưng)? Cố cêìn vâ cố thïí loẩi bỗ nhûäng àiïìu êëy ài khưng?
Hóåc xûã l ra sao?
Nhû chng ta àậ biïët qua kinh nghiïåm nhiïìu lêìn, cố hai cấch
trẫ lúâi nhûäng cêu hỗi trïn àêy:
Mưåt cấch trẫ lúâi dïỵ dậi, qua loa, kïët quẫ lâ viïët thïm mưåt sưë cêu
vâ xoấ ài mưåt sưë cêu khấc trong cấc dûå thẫo chiïën lûúåc, kïë hoẩch vâ
chđnh sấch hiïån cố. Thûåc tïë, kïët quẫ êëy bùçng khưng.
Mưåt cấch trẫ lúâi nghiïm tc, thoẫ àấng, cố hiïåu quẫ, lâ thûåc sûå
nghiïn cûáu cêín thêån, hoẩch àõnh cấc chđnh sấch àiïìu chónh, bưí
sung, vâ khêín trûúng chín bõ thûåc hiïån.
Cưng viïåc nây gùåp khố khùn nhiïìu mùåt, song khưng cố khố
khùn nâo àïën mûác hiïån nay chûa thïí vûúåt qua.
Cố lệ àiïìu quan trổng cố nghơa quët àõnh úã àêy lâ mang
nhûäng hiïíu biïët vïì nïìn kinh tïë tri thûác, nhûäng vêën àïì àùåt ra cho
nûúác ta vâ nhûäng giẫi phấp dûå kiïën cho nhûäng vêën àïì êëy phưí cêåp


K ËU HƯÅI THẪO KHOA HỔC

97

mưåt cấch sêu rưång nhêët, àấng tin cêåy nhêët àïí nhêån àûúåc hưìi êm ca
dên tưåc ta, thïë hïå trễ ca nûúác ta, tûâ àố phất huy trong cấc têìng lúáp
nhên dên ta mưåt vùn hoấ thđch húåp vúái kinh tïë tri thûác – vùn hoấ
àưíi múái vâ sấng tẩo, thûåc hiïån mưåt cåc tưíng àưång viïn mổi ngìn
lûåc ca dên tưåc, ca àêët nûúác vûún lïn mẩnh mệ theo hûúáng hiïån
àẩi hoấ êëy.
Tưi xin nối thïm mưåt cht vïì vùn hoấ thđch húåp vúái kinh tïë tri
thûác.
Theo nhûäng tâi liïåu mâ tưi àậ àổc, thò mưåt sưë nhâ nghiïn cûáu
trïn thïë giúái àậ giúái thiïåu vùn hoấ êëy gưìm cố 4 nết àùåc trûng lúán:
Thûá nhêët lâ ch nghơa nhên vùn;
Thûá hai lâ trònh àưå hổc vêën hiïån àẩi tûúng ûáng vúái tûâng cêëp, tûâ
tiïíu hổc àïën sau àẩi hổc, mưỵi cêëp êëy cố sûå hiïån àẩi ca nố. Cưång vúái
trònh àưå hổc vêën hiïån àẩi êëy lâ mưåt k nùng àa diïån, chûá khưng
phẫi àún tuën chó chun sêu;
Thûá ba lâ khất vổng vâ khẫ nùng àưíi múái vâ sấng tẩo. Cố nhiïìu
ngûúâi cho rùçng àêy lâ àùåc trûng quan trổng nhêët ca vùn hoấ thđch
húåp vúái kinh tïë tri thûác;
Thûá tû lâ khẫ nùng thiïët lêåp vâ duy trò nhûäng mưëi quan hïå àưëi
tấc qua nưëi mẩng thưng tin úã quy mư qëc gia vâ toân cêìu (Anh
Phan Ngổc thò àïì nghõ àưíi chûä quan hïå àưëi tấc thânh quan hïå tham
tấc cho chùåt chệ hún). Khẫ nùng thiïët lêåp vâ duy trò nhûäng quan hïå
tham tấc qëc gia vâ toân cêìu qua nưëi mẩng thưng tin nây àûúåc mưåt
sưë nhâ nghiïn cûáu phên tđch lâ gưìm 6 nhên tưë: 1) sûå tưn trổng ngûúâi
khấc; 2) khẫ nùng hiïíu biïët, thưng cẫm vúái ngûúâi khấc; 3) tû duy vâ
ûáng xûã dên ch; 4) khoan dung vâ àưå lûúång; 5) thùèng thùỉn vâ thu
chung trong quan hïå; 6) bònh àùèng vâ cưng l trong quan hïå.
Liïåu chng ta cố à quët têm vâ cố lâm àûúåc cưng viïåc tòm cêu

trẫ lúâi theo cấch thûá hai, nghiïm tc, thoẫ àấng, cố hiïåu quẫ (khưng
cêìu toân, song phẫi àẩt àûúåc mưåt bûúác tiïën rộ rïåt) trong thúâi gian
chûâng 1 nùm trûúác mùỉt khưng?