Xu thế phát triển của kinh tế tri thức và những tác động đối với quan hệ kinh tế quốc tế (nguyễn đức hùng)

K ËU HƯÅI THẪO KHOA HỔC

41

XU THÏË PHẤT TRIÏÍN CA KINH TÏË TRI THÛÁC
VÂ NHÛÄNG TẤC ÀƯÅNG ÀƯËI VÚÁI QUAN HÏÅ
KINH TÏË QËC TÏË
ÀC. NGUỴN ÀÛÁC HNG
Trúå l Bưå trûúãng Ngoẩi giao

Trong cën sấch xët bẫn nùm 1985 vúái nhan àïì "Cấch mẩng
giấ trõ tri thûác - sûå kïët thc ca xậ hưåi cưng nghiïåp vâ sûå múã àêìu
ca xậ hưåi giấ trõ tri thûác", nhâ tûúng lai hổc Nhêåt Bẫn Kaiokutai
àậ tiïn àoấn rùçng tri thûác sệ trúã thânh cưåi ngìn ch ëu àïí phất
triïín kinh tïë vâ tđch lu tû bẫn, nïìn kinh tïë dûåa trïn tri thûác àang
àûúåc thai nghến trong lông xậ hưåi hiïån nay sệ thay thïë mư hònh
kinh tïë cưng nghiïåp theo phûúng thûác truìn thưëng. Mûúâi lùm nùm
àậ qua, vúái nhûäng phất triïín rêët nhanh vâ rêët múái trong cấc hoẩt
àưång kinh tïë, nhûäng tiïën bưå mang tđnh cấch mẩng trong cấch tưí
chûác vâ hoẩt àưång ca cấc doanh nghiïåp, sûå tùng trûúãng ca nùng
sët vâ hiïåu sët lao àưång ca nhiïìu nïìn kinh tïë trïn thïë giúái mâ
nïìn tẫng ca nố chđnh lâ ûáng dng nhûäng thânh tûåu ca tri thûác
vâo phất triïín lûåc lûúång sẫn xët vâ thay àưíi cấc phûúng thûác quẫn
l kinh doanh thò tiïn àoấn àố dûúâng nhû àang ngây câng trúã
thânh sûå thêåt. Trïn cú súã nhûäng hiïån tûúång phất triïín múái nây, tûâ
gốc àưå ngoẩi giao, bâi viïët nây thûã phên tđch vâ xin àûa ra mưåt sưë
suy nghơ vïì xu hûúáng phất triïín múái ca nïìn kinh tïë thïë giúái cng
nhûäng tấc àưång ca nố àưëi vúái quan hïå kinh tïë qëc tïë.
I. SÛÅ XËT HIÏÅN NÏÌN KINH TÏË TRI THÛÁC TRÏN THÏË GIÚÁI?

Nhûäng tiïën bưå cố tđnh bng nưí ca lûåc lûúång sẫn xët do tấc

àưång ca cåc cấch mẩng khoa hổc-cưng nghïå hiïån àẩi nhûäng nùm
gêìn àêy, àùåc biïåt lâ úã cấc nûúác phất triïín vâ cấc nûúác cưng nghiïåp
múái (NICs), àang lâm xët hiïån mưåt hònh thấi kinh tïë múái dûåa ch


KINH TÏË TRI THÛÁC VÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀƯËI VÚÁI VIÏÅT NAM

42

ëu vâo viïåc sẫn xët, phên bưí vâ sûã dng tri thûác. Nhiïìu ngûúâi gổi
àố lâ "Kinh tïë tri thûác" (knowledge economy hóåc knowledge-based
economy) hóåc "Kinh tïë múái", hay "Kinh tïë hêåu cưng nghiïåp" ... D
cho tïn gổi thïë nâo ài nûäa, àêy lâ mưåt vêën àïì múái, mưåt cấch tiïëp cêån
múái àưëi vúái xu hûúáng phất triïín ca kinh tïë thïë giúái. Do àố chng ta
cêìn nghiïn cûáu súám. Cố thïí nối trûúác rùçng, khấi niïåm kinh tïë tri
thûác ra àúâi phẫn ấnh mưåt quan àiïím phất triïín múái vïì chêët ca nïìn
kinh tïë thïë giúái khi mâ tri thûác trúã thânh vûâa lâ nưåi dung vûâa lâ
àưång lûåc ca sẫn xët.
Khưng đt nhâ phên tđch cho rùçng dûúái tấc àưång ca cấch mẩng
khoa hổc cưng nghïå vâ toân cêìu hoấ, kinh tïë tri thûác àang hònh
thânh úã nhiïìu nûúác phất triïín vâ sệ trúã thânh mưåt xu thïë qëc tïë
lúán trong mưåt hóåc hai thêåp k túái. Tuy nhiïn, bao giúâ thò Nïìn kinh
tïë tri thûác sệ hiïån hònh mưåt cấch hoân chónh vâ lan toẫ ra toân thïë
giúái thò côn cố nhiïìu kiïën khấc nhau: nhûäng ngûúâi lẩc quan nhêët
cho rùçng àiïìu àố sệ xẫy ra vâo khoẫng nûãa cëi thêåp k thûá 2 ca
thïë k 21; Liïn Húåp qëc thò dûå bấo vâo thêåp k thûá 3; mưåt sưë ngûúâi
khấc lẩi cho rùçng giai àoẩn quấ àưå sang kinh tïë tri thûác sệ kếo dâi
sët thïë k 21 vâ àưëi vúái Viïåt Nam quan trổng lâ thúâi gian dûå bấo
nây trng vúái giai àoẩn chng ta àang xêy dûång chiïën lûúåc phất
triïín, cưng nghiïåp hốa vâ hiïån àẩi hốa.

Bêët lån thïë nâo thò cng àang diïỵn ra trïn thûåc tïë sûå quấ àưå
sang mưåt nïìn kinh tïë khấc vúái nïìn kinh tïë tưìn tẩi cho túái nay. Quấ
trònh chuín giao nây àậ vâ àang diïỵn ra mẩnh mệ trong cấc nïìn
kinh tïë àậ phất triïín, àùåc biïåt lâ úã M, Canada, Têy Êu, Nhêåt,
Singapore, Hưìng Kưng, c. Cấc nûúác cưng nghiïåp múái (NICs) tûâ mưåt
sưë nùm gêìn àêy cng àậ hûúáng mẩnh vâo kinh tïë tri thûác. Quấ
trònh quấ àưå sang kinh tïë tri thûác khưng hoân toân loẩi bỗ cấc nûúác
àang phất triïín. Khưng đt nûúác trong sưë nây (nhû Trung Qëc, êën
Àưå, Ma-lai-xi-a, Thấi Lan...) àậ têåp trung nưỵ lûåc phất triïín mưåt sưë
ngânh kinh tïë tri thûác. Do tđnh quấ àưå àố nïn sệ cố sûå àan xen giûäa
cấc nhên tưë ca nïìn kinh tïë c vâ nhûäng nhên tưë ca nïìn kinh tïë
múái; ngay trong tûâng lơnh vûåc sẫn xët c thïí d lâ nưng nghiïåp
hay cưng nghiïåp, nhûäng ëu tưë truìn thưëng àïí tẩo nïn cấc sẫn
phêím vêỵn tiïëp tc tham gia vâo quấ trònh sẫn xët, nhûng giấ trõ
ca chng trong cêëu thânh sẫn phêím ngây câng giẫm ài, vâ ngûúåc
lẩi giấ trõ ca phêìn chêët xấm (vưën con ngûúâi, cưng nghïå cao vâ
thưng tin) ngây câng chiïëm võ trđ ấp àẫo. Àưìng thúâi, cưng nghïå


K ËU HƯÅI THẪO KHOA HỔC

43

thưng tin/Internet, cưng nghïå viïỵn thưng, cưng nghïå gien... àậ vâ
àang tẩo ra nhiïìu sẫn phêím, dõch v vâ k nghïå múái. Nhûäng
phûúng tiïån nây cng àậ dêìn thay àưíi nïëp sưëng, nïëp nghơ cng nhû
cấch lâm viïåc vâ giẫi trđ ca xậ hưåi.
Nhiïìu nghiïn cûáu trïn thïë giúái, àùåc biïåt lâ nghiïn cûáu ca
Nhốm àùåc trấch thåc APEC vïì kinh tïë tri thûác vûâa múái cưng bưë,
cho thêëy úã hêìu hïët cấc nûúác thåc Tưí chûác Húåp tấc kinh tïë vâ Phất

triïín (OECD), mưåt sưë nïìn kinh tïë phất triïín trong APEC nhû M,
Canada, Nhêåt, Singapore, c, cấc ëu tưë ca kinh tïë tri thûác àậ
phất triïín úã mûác khấ cao. Trong cấc nûúác thåc OECD, cấc ngânh
cưng nghiïåp dûåa trïn tri thûác (knowledge based industries: cưng
nghïå cao vâ tûúng àưëi cao, thưng tin, tâi chđnh, bẫo hiïím, dõch v
cưång àưìng, xậ hưåi vâ chùm sốc sûác khoễ) àậ àống gốp trïn 40%
GDP. T lïå nây lâ 57,3% úã Singapore, 55,3% úã M, 53% úã Nhêåt, 51%
úã Canada vâ 48% úã c. Cấc cú súã hẩ têìng thưng tin (ITC) àûúåc àùåc
biïåt quan têm àêìu tû vâ phất triïín mẩnh úã nhûäng nûúác nây àẫm
bẫo tưët cấc nhu cêìu thưng tin vúái giấ cẫ ngây câng giẫm. Àêy lâ mưåt
trong mưåt sưë lơnh vûåc cố mûác tùng trûúãng cao nhêët: c vâ Canada cố
túái 50% sưë ngûúâi sûã dng àiïån thoẩi di àưång, 40% cố mấy computer,
30% sûã dng mẩng internet. Thûúng mẩi àiïån tûã, mưåt lơnh vûåc
quan trổng ca kinh tïë tri thûác, phất triïín hïët sûác nhanh chống,
àùåc biïåt lâ úã M, Canada, c. Mûác tùng trong lơnh vûåc nây trong vâi
nùm qua àẩt túái vâi trùm %/nùm. Nhiïìu nûúác phất triïín àậ thay àưíi
rộ rïåt chđnh sấch, chuín hùèn ûu tiïn cao cho viïåc tùng àêìu tû vâo
phất triïín khoa hổc, cưng nghïå vâ giấo dc. Nùm 1995, tưíng àêìu tû
ca nhâ nûúác cho nghiïn cûáu khoa hổc, cưng nghïå múái vâ phất triïín
giấo dc chiïëm 8,8% GDP úã Canada, 8,4% úã M, 6,8 % úã c vâ 6,6%
úã Nhêåt. Tđnh tûâ giûäa thêåp niïn 80 trúã lẩi àêy, mûác tùng bònh qn
àêìu tû vâo lơnh vûåc nây ca cấc nûúác trïn àẩt 2,8 %/nùm. Viïåc phất
triïín cấc ngânh kinh tïë tri thûác kếo theo àôi hỗi cố mưåt àưåi ng
cưng nhên tri thûác (nhûäng ngûúâi lao àưång àûúåc àâo tẩo cố kiïën thûác
vâ trònh àưå nghïì nghiïåp cao). Àưåi ng nây trong cấc nûúác phất triïín
tùng lïn nhanh chống: hiïån nay t lïå cưng nhên tri thûác chiïëm gêìn
40% lûåc lûúång lao àưång trong cấc nûúác nối trïn; dûå kiïën àïën nùm
2010 sệ tùng lïn àïën 80%. Riïng úã M, chó riïng trong lơnh vûåc cưng
nghïå thưng tin vưën chó chiïëm khoẫng 8,3% tưíng sẫn phêím qëc nưåi
nhûng àậ àống gốp gêìn mưåt phêìn ba sûå tùng trûúãng ca nïìn kinh

tïë M vâ mưåt nûãa sûå tùng trûúãng vïì nùng sët ca nûúác nây tûâ


KINH TÏË TRI THÛÁC VÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀƯËI VÚÁI VIÏÅT NAM

44

1995 àïën 1999. Sưë ngûúâi lâm viïåc liïn quan àïën lơnh vûåc Internet
tùng gêëp àưi trong nùm 1999 vâ thu nhêåp hâng nùm ca ngânh nây
tùng 74%. Theo nhêån àõnh ca sấch "Kinh tïë tri thûác" do Trung
Qëc xët bẫn, thò kinh tïë tri thûác cố khẫ nùng àống gốp tưët vâo
viïåc giẫi quët cưng ùn viïåc lâm vâ nhêån àõnh: "d úã bêët k nûúác
phất triïín hay àang phất triïín, cưng nghïå k thåt cao àïìu tẩo ra
cú hưåi viïåc lâm. Cưng nghïå phêìn mïìm êën Àưå tẩo ra 50 vẩn cú hưåi
viïåc lâm cố lûúng cao cho ngûúâi êën cẫ úã trong vâ ngoâi nûúác. Cấc
khu khai thấc k thåt cao ca Trung Qëc cng àậ tẩo àûúåc hún 2
triïåu viïåc lâm cho cưng nhên. Ngûúâi ta cng dûå àoấn rùçng, nïëu
phất triïín toân diïån cấc ngânh k thåt cao khấc thò viïåc tẩo ra
nhiïìu cú hưåi viïåc lâm hún nûäa lâ hoân toân khẫ quan.
Àưëi vúái cấc nûúác chêåm phất triïín hún trong APEC, nghiïn cûáu
ca Nhốm àùåc trấch nối trïn cng chó ra rùçng hêìu hïët cấc nïìn kinh
tïë thåc loẩi cưng nghiïåp múái nhû Hân Qëc, Àâi Loan, Hưìng Kưng
cng àậ chuín mẩnh theo hûúáng phất triïín kinh tïë tri thûác vâ àậ
àẩt àûúåc nhiïìu tiïën bưå. Mưåt sưë nûúác khấc nhû Trung Qëc, Thấi
Lan, Ma-lai-xi-a, Chi-lï cng àậ tđch cûåc chín bõ cấc cú súã cú bẫn
cho phất triïín kinh tïë tri thûác, àùåc biïåt lâ àậ têåp trung xêy dûång vâ
phất triïín nhûäng ngânh kinh tïë dûåa trïn tri thûác nhû thưng tin,
cưng nghïå phêìn mïìm, nghiïn cûáu vâ ûáng dng mưåt sưë cưng nghïå
hiïån àẩi, dõch v, àâo tẩo-giấo dc... Trûúác tònh hònh àố, APEC
àang tđch cûåc nghiïn cûáu vâ xêy dûång chûúng trònh húåp tấc giûäa cấc

thânh viïn nhùçm cng nhau phất triïín kinh tïë tri thûác. Vêën àïì nây
àang dêìn dêìn trúã thânh mưåt ch àïì vâ nưåi dung quan trổng trong
húåp tấc APEC.
Nhû vêåy, cố thïí thêëy phất triïín kinh tïë tri thûác àang trúã thânh
xu hûúáng ca thïë giúái, trûúác hïët lâ trong cấc nûúác phất triïín vâ cấc
nûúác cưng nghiïåp múái vâ lâ vêën àïì múái trong húåp tấc qëc tïë. Nố
phẫn ấnh mưåt quan àiïím phất triïín chiïìu sêu múái ca nïìn kinh tïë
thïë giúái. Àưång lûåc ch ëu ca xu hûúáng nây lâ sûå bng nưí ca tiïën
bưå khoa hổc cưng nghïå trong nhiïìu lơnh vûåc, trong àố àùåc biïåt lâ
trong lơnh vûåc thưng tin-tin hổc, quẫn l vâ sinh hổc, vâ do xu thïë
toân cêìu hoấ.
II. TẤC ÀƯÅNG CA XU THÏË PHẤT TRIÏÍN KINH TÏË TRI THÛÁC TÚÁI QUAN
HÏÅ KINH TÏË QËC TÏË

Quấ trònh chuín tûâ kinh tïë cưng nghiïåp sang kinh tïë tri thûác
cố tấc àưång mẩnh mệ túái toân bưå quan hïå kinh tïë qëc tïë, tûâ phûúng


K ËU HƯÅI THẪO KHOA HỔC

45

thûác hoẩt àưång kinh tïë qëc tïë àïën nưåi dung, cêëu trc ca cấc mưëi
quan hïå nây. Sú bưå xin hònh dung mưåt sưë tấc àưång ch ëu ca quấ
trònh nây nhû sau:
1. Kinh tïë tri thûác gốp phêìn àêíy nhanh quấ trònh toân cêìu hoấ,
mưåt xu thïë tấc àưång sêu rưång àưëi vúái cấc quan hïå qëc tïë hiïån àẩi
Vïì mùåt l thuët, do kinh tïë tri thûác dûåa ch ëu trïn viïåc tẩo
ra vâ sûã dng tri thûác vưën mang bẫn chêët nùng àưång, lan toẫ khưng
biïn giúái - trong àố trûúác hïët lâ khoa hổc-cưng nghïå, àùåc biïåt lâ

trong lơnh vûåc thưng tin, mưåt lơnh vûåc cố tđnh thưng quan rêët cao,
lûåc lûúång sẫn xët thïë giúái vâ cấc hoẩt àưång kinh tïë ca con ngûúâi
ngây câng àûúåc qëc tïë hoấ vâ àa phûúng hoấ trïn phẩm vi toân
cêìu.
Vïì mùåt thûåc tiïỵn, toân cêìu hoấ hay lâ quấ trònh xậ hưåi hốa sẫn
xët trïn quy mư toân cêìu ngây nay àậ lâ mưåt xu thïë khấch quan
àûúåc thc àêíy ch ëu búãi nhûäng tiïën bưå ca khoa hổc-cưng nghïå
(mùåc d cố mùåt cấc nûúác phất triïín vâ têåp àoân tû bẫn ra sûác thc
àêíy vâ lúåi dng toân cêìu hốa vò lúåi đch ca riïng hổ). Quẫ vêåy, trong
gêìn mưåt thêåp k qua, tưíng giấ trõ thûúng mẩi thïë giúái àậ tùng lïn
gêìn gêëp 2 lêìn (àẩt mûác tùng hâng nùm trïn 7%, cao hún 2 lêìn so vúái
mûác tùng GDP); tưíng FDI tùng gêìn 3 lêìn, àẩt trïn 4400 t USD vâo
1999 vúái mûác tùng bònh qn hâng nùm lâ trïn 12% (tđnh trong
vông 2 thêåp k qua); hiïån nay, mưỵi ngây tưíng giấ trõ cấc giao dõch
tâi chđnh qëc tïë lïn túái 3500 t USD. Trïn 50.000 cưng ty xun
qëc gia vúái khoẫng 300.000 cưng ty con nùçm khùỉp cấc nûúác trïn
thïë giúái kiïím soất gêìn 50% GDP, 60% tưíng mêåu dõch, 80-90% danh
mc cấc sẫn phêím cưng nghïå cao vâ 90% tưíng FDI ca toân thïë
giúái.
Àïí têån dng mùåt tđch cûåc vâ giânh võ trđ trong phên cưng lao
àưång qëc tïë trong bưëi cẫnh toân cêìu hoấ, úã nhiïìu nûúác, nhêët lâ cấc
nûúác phất triïín, Nhâ nûúác àùåc biïåt khuën khđch viïåc phất triïín vâ
sûã dng cấc khoa hổc-cưng nghïå cao trong sẫn xët. Cấc cưng ty
cng ra sûác nùỉm bùỉt vâ ûáng dng nhûäng tiïën bưå múái vïì khoa hổc
cưng nghïå àïí tùng sûác cẩnh tranh vâ múã rưång thõ trûúâng ca mònh
khưng phẫi chó úã trong nûúác mâ cẫ úã nûúác ngoâi. Trong thêåp k qua,
ngûúâi ta tđnh rùçng khoa hổc vâ cưng nghïå àậ àống gốp túái trïn 60%
vâo mûác tùng GDP trong cấc nûúác phất triïín, àùåc biïåt úã M túái trïn
70%. Bïn cẩnh àố, trïn phûúng diïån vơ mư, cấc nûúác àïìu tòm cấch

KINH TÏË TRI THÛÁC VÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀƯËI VÚÁI VIÏÅT NAM

46

tùng cûúâng hưåi nhêåp kinh tïë qëc tïë àïí têån dng tưëi àa cấc cú hưåi vâ
hẩn chïë cấc bêët lúåi ca quấ trònh toân cêìu hoấ. Trong 50 nùm qua,
hún 100 àõnh chïë kinh tïë qëc tïë (toân cêìu vâ khu vûåc) àậ ra àúâi,
chó riïng trong thêåp k 90, sưë lûúång cấc àõnh chïë múái thânh lêåp
tùng gêëp 3 lêìn thêåp k 80.
2. Kinh tïë tri thûác phất triïín sệ lâm cho phên cưng lao àưång trúã
nïn sêu sùỉc vâ rưång khùỉp toân cêìu
Cng vúái quấ trònh chuín tûâ xậ hưåi cưng nghiïåp sang xậ hưåi
tri thûác, tri thûác mâ trûúác hïët lâ khoa hổc-cưng nghïå sệ phất triïín
hïët sûác nhanh chống, lâm cho phên cưng lao àưång qëc tïë phất triïín
cẫ vïì chiïìu rưång lêỵn chiïìu sêu, búãi vò trong thúâi àẩi kinh tïë tri thûác,
thay vò àêët àai, tâi ngun vâ vưën trûúác àêy, tri thûác ngây câng lâm
nïn giấ trõ ấp àẫo trong mưỵi sẫn phêím. Cấc nûúác cố thïë mẩnh vïì
khoa hổc-cưng nghïå ra sûác àêìu tû, phất triïín nhûäng ngânh kinh tïë
dûåa trïn tri thûác. Trong nhûäng nùm qua, M rấo riïët chuín nhanh
sang nïìn kinh tïë tri thûác, àùåc biïåt àêìu tû phất triïín nhûäng ngânh
nhû thưng tin, v tr, sinh hổc, dõch v cao cêëp... Nhêåt nưỵ lûåc nêng
cêëp cấc cú súã nghiïn cûáu khoa hổc cưng nghïå, àêìu tû sêu vâo
chûúng trònh nghiïn cûáu nano. Trung Qëc àûa ra "Kïë hoẩch 863"
vúái 15 lơnh vûåc khoa hổc cưng nghïå cêìn têåp trung phất triïín nhùçm
súám àíi kõp trònh àưå thïë giúái. Singapore têåp trung ûu tiïn phất
triïín cưng nghïå àiïån tûã, tin hổc vâ tûå àưång. Àưëi lêåp vúái xu thïë cấc
nûúác phất triïín nùỉm giûä ûu thïë tri thûác - khoa hổc cưng nghïå hûúáng
mẩnh vâo phất triïín cấc ngânh dûåa trïn tri thûác, cấc nûúác àang vâ
kếm phất triïín, do trònh àưå khoa hổc - cưng nghïå thêëp, thiïëu àưåi

ng cưng nhên tri thûác, nhòn chung câng bõ ëu thïë, vâ úã vâo võ trđ
sẫn xët, cung cêëp cho thõ trûúâng qëc tïë cấc sẫn phêím, dõch v
thåc loẩi vûâa vâ thêëp cêëp hún vïì cưng nghïå vâ chêët lûúång hóåc đt
hâm lûúång tri thûác hún vâ cấc sẫn phêím úã dẩng ngun nhiïn liïåu
hóåc sú chïë. Nïëu cố tham gia àûúåc vâo mưåt sưë ngânh k thåt cao
thò cng khưng tiïëp cêån àûúåc nhûäng bđ mêåt cưng nghïå cố tđnh quët
àõnh àưëi vúái quấ trònh sẫn xët, quẫn l vâ thûúâng bõ cấc cưng ty
xun qëc gia chi phưëi.
Bïn cẩnh xu thïë trïn ca phên cưng lao àưång qëc tïë, vúái sûå
phất triïín ca tri thûác - khoa hổc vâ cưng nghïå, sûå phên cưng
chun sêu trong húåp tấc qëc tïë cng àûúåc tùng cûúâng theo hûúáng
ngây câng cố nhiïìu nhûäng cưng ty trong cấc nûúác ài chun vâo sẫn


K ËU HƯÅI THẪO KHOA HỔC

47

xët mưåt mùåt hâng, mưåt chi tiïët c thïí nâo àố ca mưåt sẫn phêím
hóåc chó cung cêëp mưåt dõch v chun mưn nhêët àõnh. Tuy nhiïn,
trong hònh thûác phên cưng nây, khuynh hûúáng phên cưng theo
trònh àưå ca trònh tûå cưng nghïå trong sẫn xët ca nưåi bưå ngânh sệ
tiïëp tc phất triïín mẩnh. Loẩi phên cưng nây dûåa trïn ûu thïë
tûúng àưëi khấc nhau vïì ngìn lûåc giûäa cấc nûúác àïí chun mưn hoấ
àưëi vúái cấc khêu ca trònh tûå cưng nghïå gia cưng. Theo àố, cấc nûúác
phất triïín chuín mưåt sưë cưng àoẩn sẫn xët sang cấc nûúác àang
phất triïín (cố thïí lâ mưåt sưë chi tiïët hóåc lùỉp rấp) nhùçm têån dng
nhên cưng rễ vâ ngìn tâi ngun ca cấc nûúác nây.
Tấc àưång chung ca nhûäng chiïìu hûúáng trïn àûa àïën cấc hiïån
tûúång: vûâa cố siïu sấp nhêåp (àïí cố sûác mẩnh, àêìu tû cưng nghïå hiïån

àẩi tưën tiïìn...) vûâa cố sûå ra àúâi câng nhiïìu cưng ty vûâa vâ nhỗ.
Trong mêëy nùm trúã lẩi àêy chng ta àậ chûáng kiïën mưåt lân sống
mua bấn vâ sấp nhêåp khưíng lưì giûäa cấc cưng ty trong nhiïìu nûúác
trïn thïë giúái vúái tưíng trõ giấ giao dõch lïn túái hâng chc nghòn t
USD. Ngûúåc lẩi vúái xu hûúáng mua bấn, sấp nhêåp giûäa cấc cưng ty,
cng àưìng thúâi diïỵn ra mưåt xu hûúáng thânh lêåp, duy trò nhiïìu cưng
ty cố quy mư nhỗ, hoẩt àưång rêët linh hoẩt nhúâ vâo hïå thưëng thưng
tin thån lúåi (àùåc biïåt lâ mẩng internet), hóåc chia cấc cưng ty lúán
thânh nhiïìu cưng ty nhỗ trong mưåt sưë lơnh vûåc àïí tùng khẫ nùng
thđch nghi vâ hoẩt àưång hiïåu quẫ hún trong àiïìu kiïån toân cêìu hoấ
vâ chuín tûâ nïìn kinh tïë cưng nghiïåp sang nïìn kinh tïë tri thûác. úã
M hiïån cố trïn 20 triïåu cưng ty, trong àố trïn 90% lâ cưng ty nhỗ;
hâng nùm sưë lûúång cấc cưng ty nhỗ tùng lïn rêët nhanh: vđ d nùm
1993 toân nûúác M cố 666.800 cưng ty nhỗ, nùm 1994 tùng lïn
706.000 cấi. Viïåc tùng sưë lûúång cấc cưng ty nhỗ vûâa do lêåp múái
nhûng cng vûâa lâ kïët quẫ ca quấ trònh chia nhỗ cấc cưng ty lúán.
Cưng ty àiïån bấo àiïån thoẩi M bõ chia thânh 8 cưng ty nhấnh vâ 22
cưng ty chấu, cưng ty IBM bõ chia thânh 13 cưng ty nhỗ.
3. Phất triïín kinh tïë tri thûác sệ lâm thay àưíi sêu sùỉc cú cêëu
kinh tïë thïë giúái vâ cêëu trc ca quan hïå kinh tïë qëc tïë
Vúái sûå xët hiïån ca kinh tïë tri thûác, cú cêëu kinh tïë thïë giúái
àûáng trûúác mưåt sûå thay àưíi sêu sùỉc vâ bêët ngúâ nhêët kïí tûâ khi thïë
giúái chuín tûâ xậ hưåi nưng nghiïåp sang cưng nghiïåp vâo thïë k 18
vâ 19. Trong nhûäng nùm 60, ngânh nưng-lêm-ngû nghiïåp chiïëm
10,4% cú cêëu sẫn phêím thïë giúái, ngânh cưng nghiïåp chiïëm 28,4%,


KINH TÏË TRI THÛÁC VÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀƯËI VÚÁI VIÏÅT NAM

48

dõch v 50,4%; àïën nhûäng nùm 90, vúái sûå phất triïín ca khoa hổccưng nghïå, cú cêëu trûúác àêy àậ thay àưíi mẩnh mệ vúái cấc t lïå tûúng
ûáng lâ 4,4%, 21%, 62,4%. Trong cấc nûúác phất triïín, cấc ngânh dõch
v àùåc biïåt phất triïín vâ ngây câng àống vai trô quan trổng trong
tưíng sẫn phêím xậ hưåi: Nùm 1997, t lïå tham gia ca khu vûåc dõch
v vâo GDP vâ tẩo cưng ùn viïåc lâm úã M theo thûá tûå lâ 76% vâ
73%, Canada lâ 79,7 % vâ 80%, EU lâ 64 % vâ 60%. Nhû vêåy, cấc
ngânh dûåa trïn tri thûác àậ chiïëm võ trđ ngây câng quan trổng hún
vâ trong tûúng lai vúái sûå phất triïín kinh tïë tri thûác, cấc ngânh dûåa
trïn tri thûác sệ chiïëm võ trđ ấp àẫo trong cú cêëu kinh tïë thïë giúái. Sûå
thay àưíi trong cú cêëu ca kinh tïë cấc nûúác vâ kinh tïë thïë giúái kếo
theo sûå thay àưíi trong cêëu trc ca quan hïå kinh tïë qëc tïë, thïí
hiïån ch ëu trïn cấc khđa cẩnh sau:
Mưåt lâ, nhûäng hâng hoấ, dõch v cố hâm lûúång trđ tụå cao (bao
gưìm cẫ thưng tin vâ tri thûác, trong àố àùåc biïåt lâ tri thûác vïì k
thåt vâ cưng nghïå) ngây câng chiïëm võ trđ ch chưët trong thûúng
mẩi qëc tïë. Chiïìu hûúáng nây àậ àûúåc thïí hiïån tûúng àưëi rộ trong
thûåc tiïỵn thûúng mẩi hâng hoấ thïë giúái. Nùm 1950 t lïå hâng nưng
sẫn chiïëm 47%, hâng cưng nghiïåp chiïëm 38% àïën nùm 1996 cấc t
lïå tûúng ûáng lâ 12% vâ 77%; t lïå cấc hâng hoấ cố k thåt cao àûúåc
trao àưíi qëc tïë tùng nhanh vâ hiïån nay chiïëm 70% trong tưíng cấc
sẫn phêím bn bấn giûäa cấc nûúác phất triïín. Trao àưíi k thåt vâ
cưng nghïå giûäa cấc nûúác àẩt 100 t USD nùm 1990, 250 t USD
nùm 1995 vâ ûúác àẩt trïn 500 t USD nùm 2000. Thûúng mẩi dõch
v cng tùng nhanh vâ chiïëm phêìn ngây câng quan trổng trong
thûúng mẩi qëc tïë. Trong thêåp niïn 90 thûúng mẩi dõch v tùng
cao hún mûác tùng ca thûúng mẩi hâng hoấ 1,5 lêìn vâ hiïån chiïëm
trïn 20% tưíng kim ngẩch thûúng mẩi thïë giúái.
Hai lâ, thûúng mẩi àiïån tûã lâ lơnh vûåc phất triïín nhanh nhêët
vâ sệ àống vai trô hâng àêìu trong thûúng mẩi qëc tïë. Thûåc tïë

trong nhûäng nùm qua cho thêëy, mùåc d lâ mưåt lơnh vûåc côn rêët múái,
nhûng thûúng mẩi àiïån tûã àậ phất triïín vúái mưåt tưëc àưå ghï gúám tûâ
tưíng trõ giấ 17 t USD nùm 1997 lïn trïn 70 t nùm 1999 vâ dûå
kiïën sệ àẩt 1000 t vâo nùm 2002.
Ba lâ, quấ trònh chuín tûâ kinh tïë cưng nghiïåp sang kinh tïë tri
thûác vâ xu thïë toân cêìu hoấ àậ vâ àang lâm thay àưíi cấc lúåi thïë so


K ËU HƯÅI THẪO KHOA HỔC

49

sấnh ca cấc qëc gia trong thûúng mẩi qëc tïë theo hûúáng giẫm
dêìn cấc lúåi thïë truìn thưëng nhû àêët àai, tâi ngun, nhên cưng rễ,
võ trđ àõa l... vâ tùng vai trô, giấ trõ ca cấc ëu tưë tri thûác. Nûúác
nâo khai thấc, phất triïín tưët ngìn tri thûác sệ cố cú hưåi phất triïín
vâ ngây câng cố võ trđ cao trïn thûúng trûúâng qëc tïë cng nhû vai
trô quan trổng trong quan hïå qëc tïë. Nhòn chung, cấc nûúác phất
triïín cố àiïìu kiïån vâ lúåi thïë hún cấc nûúác àang phất triïín vò nïìn
kinh tïë ca hổ phất triïín cao, àùåc biïåt lâ àậ cố nhiïìu ngânh kinh tïë
dûåa trïn tri thûác khấ phất triïín, lâm ch àûúåc khoa hổc cưng nghïå
hiïån àẩi, nùỉm giûä hêìu hïët cấc ngìn vưën vâ cố àưåi ng nhên cưng
tri thûác àưng àẫo. Do vêåy, quấ trònh toân cêìu hoấ vâ chuín sang
kinh tïë tri thûác àang vâ cố thïí sệ lâm gia tùng sûå phên cûåc vïì trònh
àưå phất triïín vâ khoẫng cấch giâu-nghêo giûäa cấc nûúác trïn thïë
giúái. Tuy nhiïn, quấ trònh nây khưng hoân toân tấc àưång mưåt cấch
tiïu cûåc hóåc bêët lúåi àưëi vúái cấc nûúác àang phất triïín. Trấi lẩi, nố
múã ra nhiïìu cú hưåi mâ cấc nûúác àang phất triïín cố thïí têån dng àïí
"ài tùỉt, àốn àêìu", trïn con àûúâng phất triïín kinh tïë vâ thu hểp dêìn
khoẫng cấch vúái cấc nûúác àậ ài trûúác. Thûåc tïë àậ chûáng minh khưng

đt nûúác trûúác àêy thåc loẩi àang phất triïín, sau 2-3 thêåp k àậ bûát
lïn àûáng vâo hâng cấc nûúác cưng nghiïåp múái.
4. Theo mưåt sưë nhâ kinh tïë, nïìn kinh tïë tri thûác mang àùåc tđnh
tùng trûúãng bïìn vûäng vâ thoất àûúåc sûå phất triïín theo chu k (tùng
trûúãng-suy thoấi). Nïëu àiïìu nây àng thò quan hïå kinh tïë qëc tïë
cng sệ phất triïín mưåt cấch ưín àõnh, nguy cú vïì khng hoẫng kinh
tïë khu vûåc vâ thïë giúái khưng côn lâ bống àen kinh hoâng trm lïn
quan hïå kinh tïë qëc tïë nûäa. Àêy sệ lâ mưåt sûå biïën àưíi lúán vïì chêët
ca quan hïå kinh tïë qëc tïë.
5. Vúái nïìn kinh tïë tri thûác trong mưåt thïë giúái toân cêìu hoấ, vai
trô ca cấc ch thïí quan hïå qëc lïë nối chung vâ quan hïå kinh tïë
qëc tïë nối riïng cố nhûäng biïën àưíi lúán
Vai trô ca cấc ch thïí truìn thưëng lâ cấc Nhâ nûúác-qëc gia
sệ cố nhûäng thay àưíi. Hổc giẫ Richard Rosecrance nhêån àõnh trong
cën "Sûå nưíi lïn ca cấc nhâ nûúác ẫo" nhû sau: "Do ngây câng cố
nhiïìu hậng chuín sẫn xët ra nûúác ngoâi vâ àêët àai trúã nïn kếm
giấ trõ hún cưng nghïå, kiïën thûác vâ àêìu tû trûåc tiïëp, chûác nùng ca
Nhâ nûúác àang àûúåc xem xết lẩi. Cấc Nhâ nûúác phất triïín àang gẩt
dêìn cấc tham vổng vïì qn sûå, chđnh trõ vâ lậnh thưí àïí cưë gùỉng


KINH TÏË TRI THÛÁC VÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀƯËI VÚÁI VIÏÅT NAM

50

giânh lêëy mưåt phêìn lúán hún trong tưíng sẫn lûúång toân cêìu. Theo
ưng, cấc Nhâ nûúác àang dêìn phẫi àiïìu chónh lẩi chûác nùng nhûng
thêím quìn vïì qui mư àõa l sệ khưng cố biïën àưång. Vïì kinh tïë thûúng mẩi, thay vò têåp trung vâo chûác nùng àiïìu khiïín cấc ngìn
lûåc nhû thúâi k trổng thûúng trûúác àêy; chûác nùng ca Nhâ nûúác sệ
ngây câng àûúåc ch trổng vâo viïåc àâm phấn vúái cấc ngìn vưën vâ

lao àưång nûúác ngoâi vâ trong nûúác àïí thu ht chng vïì vng kinh
tïë ca mònh vâ thc àêíy sûå tùng trûúãng".
Bïn cẩnh sûå thay àưíi vai trô ca Nhâ nûúác, cấc ch thïí múái
nhû cấc tưí chûác qëc tïë, cấc àõnh chïë liïn kïët kinh tïë toân cêìu vâ
khu vûåc, cấc cưng ty xun qëc gia (TNC) cng ngây câng cố tiïëng
nối vâ vai trô quan trổng hún trong sinh hoẩt qëc tïë.
6. Quấ trònh phất triïín kinh tïë tri thûác trong mưåt thïë giúái toân
cêìu hoấ lâm thay àưíi so sấnh lûåc lûúång vâ sûå têåp húåp lûåc lûúång theo
trêåt tûå c
Sau sûå tan rậ ca Liïn Xư vâ hïå thưëng xậ hưåi ch nghơa thïë
giúái, sûå têåp húåp lûåc lûúång trong quan hïå qëc tïë nối chung vâ quan
hïå kinh tïë qëc tïë nối riïng dûåa trïn thûác hïå àậ khưng trúã thânh
ëu tưë quan trổng mang tđnh quët àõnh. Dûúái tấc àưång ca toân
cêìu hoấ vâ quấ trònh phất triïín kinh tïë tri thûác, tû duy truìn
thưëng vïì àưåc lêåp ch quìn vïì an ninh qëc gia cng cố nhûäng thay
àưíi; an ninh kinh tïë ngây câng trúã thânh trung têm ca cấc chđnh
sấch an ninh qëc gia vâ lúåi đch kinh tïë trúã thânh àưång lûåc ch ëu
ca cấc têåp húåp lûåc lûúång trïn phẩm vi toân cêìu vâ khu vûåc. Thïë
giúái hai cûåc àậ nhûúâng chưỵ cho mưåt thïë giúái múái àang trong quấ
trònh àa cûåc hoấ vúái nhiïìu trung têm quìn lûåc chđnh trõ-kinh tïë cố
nhûäng mưëi quan hïå àan xen nhiïìu chiïìu vâ cố tấc àưång qua lẩi lêỵn
nhau. Trong mưåt sưë thêåp k túái, khoẫng cấch vïì phất triïín vâ chïnh
lïåch giâu-nghêo giûäa nhốm cấc nûúác phất triïín vâ nhốm cấc nûúác
àang phất triïín sệ tùng thïm nhiïìu nhûng àiïìu àố khưng hùèn cố
nghơa rùçng chó cấc nûúác giâu sệ ngây câng giâu lïn trong khi nhûäng
nûúác nghêo sệ ngây câng nghêo ài. Sûå phên hoấ têët ëu sệ diïỵn ra
nhûng tưi tin rùçng, trong tûúng lai gêìn ngây câng cố nhiïìu nûúác
thåc nhốm cấc nûúác àang phất triïín, do têån dng àûúåc cấc cú hưåi
do toân cêìu hoấ vâ phất triïín kinh tïë tri thûác mang lẩi, bûát lïn vâ
gia nhêåp vâo nhốm cấc nûúác phất triïín.

K ËU HƯÅI THẪO KHOA HỔC

51

Quấ trònh phất triïín kinh tïë tri thûác sệ gốp phêìn lâm cho cấc
quan hïå qëc tïë ngây câng trúã nïn bònh àùèng hún vâ nhên bẫn hún.
Thïë giúái ngây câng trúã thânh "ngưi nhâ chung" trong àố cấc cưång
àưìng dên tưåc sưëng trong sûå thưëng nhêët vïì mư hònh kinh tïë vâ quẫn
l xậ hưåi nhûng lẩi rêët àa dẩng vïì vùn hoấ vâ thêåm chđ chïë àưå chđnh
trõ.
III. KÏËT LÅN

Mùåc d cố thïí côn nhiïìu kiïën khấc nhau vïì thúâi àiïím xët
hiïån, vâ lan toẫ ca mưåt nïìn kinh tïë hêåu cưng nghiïåp, cng nhû côn
phẫi tiïëp tc nghiïn cûáu k hún vïì bẫn chêët vâ tấc àưång ca nố, àậ
àïën lc cêìn phẫi cố mưåt khấi niïåm múái, mưåt tïn gổi múái cho nïìn
kinh tïë lêëy tri thûác, trûúác hïët lâ khoa hổc-cưng nghïå cao vâ thưng
tin lâm àưång lûåc vâ nưåi dung ch ëu ca sûå phất triïín vâ thõnh
vûúång trong têët cẫ cấc lơnh vûåc ca àúâi sưëng kinh tïë vâ xậ hưåi. Dng
thåt ngûä "kinh tïë dûåa trïn tri thûác" cho mưåt nïìn kinh tïë nhû vêåy
cố lệ cng lâ húåp l. Dûúái tấc àưång mẩnh mệ ca cåc cấch mẩng
khoa hổc cưng nghïå hiïån àẩi vâ xu thïë toân cêìu hoấ, xu hûúáng
chuín sang kinh tïë tri thûác àậ vâ àang lâ mưåt thûåc tïë vâ ngây
câng àûúåc khùèng àõnh trûúác hïët lâ trong cấc nûúác phất triïín vâ cấc
nûúác múái cưng nghiïåp hoấ.
Cng vúái xu thïë toân cêìu hoấ, quấ trònh phất triïín kinh tïë tri
thûác phẫn ấnh nhûäng sûå thay àưíi sêu rưång vïì kinh tïë tûâ bẫn thên
cấc ëu tưë sẫn xët àïën phûúng thûác sẫn xët vâ cấc sẫn phêím lâm

ra... Mùåt khấc, kinh tïë tri thûác sệ tấc àưång hïët sûác to lúán túái cêëu
trc kinh tïë, phûúng thûác hoẩt àưång vâ tưí chûác quẫn l vïì kinh tïë
vâ xậ hưåi trong mưỵi qëc gia cng nhû diïån mẩo, cêëu trc vâ bẫn
chêët ca cấc mưëi quan hïå qëc tïë, àùåc biïåt lâ quan hïå kinh tïë qëc
tïë.
Nhûäng sûå thay àưíi rêët àa dẩng àố àang àùåt ra nhiïìu cú hưåi vâ
thấch thûác cho mưỵi qëc gia, mưỵi doanh nghiïåp. Do àố câng nối lïn
tđnh cêëp thiïët ca viïåc nghiïn cûáu sêu vâ kõp thúâi vêën àïì nây àïí
àõnh ra nhûäng chđnh sấch phất triïín ph húåp, xấc àõnh àûúåc cấc ûu
tiïn àưëi vúái qëc gia trong thúâi gian túái. Àưëi vúái cấc nûúác àang phất
triïín nhû ta àố lâ vêën àïì chưëng nguy cú tt hêåu.
Trïn àêy lâ mưåt sưë suy nghơ bûúác àêìu vâ côn rêët sú lûúåc mâ
chng tưi xin nïu ra àïí chng ta cng tham khẫo./.


Kho Ebook miễ n phí
ebookfree247.blogspot.com
Cơ sở Dữ liệ u Hội t hảo/Tham luận
t huvie nhoit hao.blogspot.com
t huvie nt hamluan.blogspot.com

CHIA SẺ TRI THỨC