Giáo dục khoa cử nho học ở thanh chương thời nguyễn (1802 1919)

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (148.74 KB, 74 trang )

ÐÏ#à¡±#á################>###þÿ
#################’###########”#######þÿÿÿ####Œ###�###Ž###�###�###‘###ÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿ
ÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿ
ÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿ
ÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿ
ÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿ
ÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿ
ÿì¥Á#G#
#####¿###############ÙŠ####bjbjŽÙŽÙ##################
###"œ##ì³##ì³##v„######&###############<#######ÿÿ##########ÿÿ##########ÿÿ#######
###########]#####î#######î###î#######î#######b#######b#######b###############Ú
######Ú######Ú######Ú##8#######T###f###´###Ú
######ˆS##°###V#######V###"###x#######x#######x#######K#######K#######K#######MS
######OS######OS######OS######OS######OS######OS##$###8V##ô###,X##n###sS########
##############b#######K###########################@###K#######K#######K#######sS
#######0######î#######î#######x###############x###“###V########0#######0#######0
######K###N###î###R###x#######b#######x#######MS######################v###2###¨
##2###î#######î#######î#######î#######K#######MS#######0##>####0######C0######…
Q##œ###@###"###b###############################################################M
S######x###########<###àÆˆ[FCÆ#Ú######Ú######™###l###!
S##,############################################################################
##############################################################

#

Mục lục#Trang##A:
Mở đầu#1##
1. lý do chọn đề tài#1##
2. Lịch sử

nghiên cứu vấn đề#2##
3. Nhiệm vụ và giới hạn của đề tài#3##
4. Phơng pháp
nghiên cứu#3##
5. Bố cục của đề tài#3##B: Nội dung#4##Chơng 1: Khái quát đặc
điểm chung về vị trí địa lý lịch sử, văn hóa và truyền thống giáo dục khoa cử
huyện Thanh Chơng trớc triều Nguyễn (1075 - 1801#4##
1.1. Điều kiện địa lý tự
nhiên huyện Thanh Chơng.#4##
1.1.1. Điều kiện tự nhiên#4##
1.1.2 Địa lý hành chính của Thanh Chơng thời Nguyễn#7##
1. 2. Điều kiện lịch
sử văn hóa.#9##
1. 2. 1. Con ngời Thanh Chơng#9##
1. 2. 2. C
dân và bản sắc văn hóa#11##
1.3. Truyền thống giáo dục khoa cử Thanh Chơng
trớc triều Nguyễn#16##
1.3.1. Tiểu sử tóm tắt các vị Đại khoa.#17##
1.3.2. Danh sách các vị Cử nhân.#21##Chơng 2: Giáo dục khoa cử Nho học ở Thanh
Chơng thời Nguyễn (1802 - 1919)#23##
2.1. Vài nét về tình hình giáo dục khoa
cử Nho học triều Nguyễn#23##
2.2. Hệ thống trờng lớp và tình hình thầy trò
Thanh Chơng thời Nguyễn#27##
2.3. Tổng hợp thành tựu về khoa bảng#33##
2.3.1.Tiểu sử tóm tắt các vị Đại khoa.#35##2.3.2 . Danh sách các vị Cử
nhân#38##2.3.3. Những làng và dòng họ khoa bảng tiêu biểu #44##
2.4. Một số
nhân vật khoa bảng tiêu biểu#52##

2.4.1. Đinh Nhật Thận#52##
2.4.2. Phan Sỹ Thục#58##
2.4.3. Cụ Giải Chính với cuộc treo bảng thi Hơng#62##
2.5. Một số đặc điểm giáo dục khoa cử Nho học Thanh Chơng thời
Nguyễn #66##C: Kết luận:#69##Tài liệu tham khảo#73##Phụ lục#75##

a: Phần mở đầuLý do chọn đề tài.Lịch sử địa phơng là một kho tàng vô giá, vô
tận, là nền tảng và là một phần máu thịt của lịch sử dân tộc. Song vấn đề này
hiện nay cha đợc nghiên cứu một cách kỹ lỡng, có hệ thống, nhiều địa phơng,
nhiều di tích đang bị lãng quên. Lịch sử giáo dục khoa cử các huyện, các tỉnh
nói riêng mới chỉ lẻ tẻ đâu đó dăm bảy khóa luận, luận văn. Nằm ở phía Tây Nam
tỉnh Nghệ An, Thanh Chơng là một vùng địa linh nhân kiệt, có bề dày lịch sử
văn hóa, có truyền thống về giáo dục khoa cử. Nhân dân Thanh Chơng vốn có truyền
thống yêu nớc nồng nàn và đấu tranh bất khuất. Mặc dù vậy, nhng hiện nay vẫn cha
có một tài liệu nào đề cập một cách chi tiết, lý giải đợc vấn đề này.Cách đây
trên dới 200 năm, Tiến sĩ Bùi Dơng Lịch (1758-1827) trong cuốn Phong thổ chí
đã có nhận xét về đất và ngời Thanh Chơng rằng: Phong tục địa phơng khoáng đạt,
cảnh sắc thiên nhiên tơi đẹp, kẻ sĩ chăm chỉ đèn sách, trau dồi lễ nghĩa và
Hoàng Hữu Xứng- một văn thần đời Tự Đức (1848 -1883) cũng viết về Thanh Chơng
trong cuốn Đồng khánh địa chí lợc với câu mở đầu: Kẻ sĩ chăm việc học hành,
trọng khí tiết Do tôn chuộng đạo học mà ngời dân Thanh Chơng trải từ thế hệ
này qua thế hệ khác đã phải Thắt lng buộc bụng để nuôi con cái học hành và coi
sự thành đạt bằng học hành là lẽ sống cao đẹp nhất.Nổi bật một số tên tuổi đợc
coi là danh nhân của đất nớc nh : Nguyễn Đình Cổn (1652 -1685); Nguyễn Phùng
Thời (1685 -1754); Phan Sỹ Thục; Đinh Nhật Thận; Đặng Nguyên CẩnLà ngời con đợc
sinh ra trên mảnh đất Thanh Chơng, một miền quê giàu truyền thống hiếu học và
yêu nớc, là vùng đất hứa của khoa bảng trải dài theo thời gian hàng mấy thế kỷ,
đợc tiếp thu và lĩnh hội những truyền thống tốt đẹp đó là một niềm tự hào vinh
dự cho tôi. Bởi vậy, mà tôi luôn mong muốn đóng góp một phần công sức nhỏ bé của

mình vào sự phát triển của quê hơng, muốn khơi dậy những giá trị văn hóa tốt
đẹp, muốn viết lên những lời ca ngợi trân trọng nhất về quê hơng. Tất cả những
điều đó đã thôi thúc tôi muốn tìm hiểu về vùng đất học của quê hơng mình.Hơn nữa
là sinh viên ngành sử, đã từ lâu ấp ủ mong ớc sẽ tự mình tổng hợp lại những
thành tựu về giá trị tinh thần của ông cha qua truyền thống giáo dục khoa cử Nho
học ở huyện nhà, để qua đó giúp cho bản thân tôi và các thế hệ sau này hiểu biết
đợc phần nào giá trị to lớn và đẹp đẽ mà ông cha ta đã dựng lên, để cho dòng
chảy tri thức sẽ chẳng bao giờ ngừng trên vùng đất Thanh Chơng. Chính vì vậy mà
tôi mạnh dạn chọn đề tài: Giáo dục khoa cử Nho học ở huyện Thanh Chơng dới thời
Nguyễn 1802- 1919 làm đề tài khóa luận tốt nghiệp đại học của mình. Mặc dù tôi
biết đó là một đề tài không dễ dàng trong việc su tầm và xử lý t liệu. Nhng tôi
tin rằng bằng lòng say mê của mình, sự giúp đỡ tận tình của thầy giáo Hồ Sỹ Huỳ
và các thầy cô giáo trong bộ môn lịch sử Việt Nam, tôi có thể góp một phần nhỏ
vào việc tái hiện lại nền giáo dục khoa cử Nho học ở huyện Thanh Chơng thời
Nguyễn.Với tinh thần ôn cũ để biết mới, hy vọng rằng nghiên cứu này sẽ góp một
ý kiến nhỏ vào một đề tài lớn về tìm hiểu nền giáo dục và khoa bảng Nho học, góp
phần nhận thức những u, nhợc điểm của nền giáo dục và khoa cử dới thời Nguyễn.
Ngoài ra, sau khi hoàn thành đề tài này sẽ giúp ích cho tôi trong việc hiểu biết
thêm về truyền thống văn hóa, bản sắc của dân tộc Việt từ ngàn xa và bản chất
con ngời xứ Nghệ vùng quê Thanh Chơng nói riêng.2- Lịch sử nghiên cứu vấn đề.
Qua những tài liệu mà chúng tôi thu thập đợc, thì vấn đề giáo dục khoa cử Nho
học ở Thanh Chơng cha có một công trình nghiên cứu nào tìm hiểu kỹ. Các ý kiến
có chăng chỉ lớt qua một vài khía cạnh về giáo dục ở Thanh Chơng trong bối cảnh
nói về giáo dục Nghệ Tĩnh nói chung. Tác giả Bùi Dơng Lịch trong cuốn Nghệ An
ký XB (1993), Ninh Viết Giao trong Hơng ớc Nghệ An (1984) có nêu những nhận
xét chung về đặc điểm địa lý, lịch sử trong đó cũng nói đến chế độ giáo dục
khoa cử ở Nghệ An, trong bối cảnh chung của đất nớc qua từng thời kỳ. Các tài
liệu này có đề cập đến chế độ thi cử của từng giai đoạn. Cuốn Những ông nghè
ông cống triều Nguyễn của tác giả Bùi Hạnh Cẩn, Nguyễn Loan, Lan Phơng (1995),
hay cuốn Khoa bảng Việt Nam của Ngô Đức Thọ chủ biên (1919) đã nêu tóm tắt

tiểu sử các Cử nhân, Tiến sĩ, Phó bảng Việt Nam trớc thời Nguyễn, trong đó có
những ngời quê ở Nghệ An từ (1075-1919). Thông qua các tài liệu trên, Đào Tam
Tĩnh trong cuốn Khoa bảng Nghệ An(2000) đã phác thảo đầy đủ chế độ giáo dục
khoa cử ở Nghệ An (1075 -1917). Công trình này ghi lại hệ thống trờng lớp, thể
lệ thi, danh sách Tiến sĩ, Phó bảng, Cử nhân Nghệ An. Trong Năm thế kỷ văn nôm
ngời Nghệ của Thái Kim Đĩnh (1994), Danh nhân Nghệ An tập 1 NXB Nghệ An
(1998), Nhà giáo danh tiếng đất Lam Hồng(1996); Thanh Chơng đất và ngời NXB
Nghệ An (2005); Lịch sử Đảng bộ huyện Thanh Chơng Ban chấp hành Đảng bộ huyện
Thanh Chơng NXB Chính trị Quốc gia (2005)đã phác hoạ vị trí của xứ Nghệ xa

( Nghệ An - Hà Tĩnh), luôn có truyền thống hiếu học với các địa danh ngọn bút
cồn nghiên, trong đó đã ít nhiều đề cập đến mảnh đất giàu truyền thống yêu nớc
và hiếu học ở Thanh Chơng .Ngoài ra có rất nhiều cuốn sách viết về tiểu sử, giai
thoại cuả các nhà khoa bảng Việt Nam. Nhng từ trớc đến nay cha có một công trình
nào nghiên cứu chuyên khảo cụ thể về giáo dục khoa cử Nho học ở Thanh Chơng dới
thời Nguyễn. Đây là sự khó khăn nhng cũng là niềm tự hào của tôi, đợc là một
trong những ngời đầu tiên đặt bút tìm hiểu truyền thống giáo dục khoa cử ở quê
hơng mình.3. Nhiệm vụ và giới hạn của đề tài.Cũng nh những vùng quê khác, Thanh
Chơng đã tiếp thu và lu giữ những giá trị văn hoá, những truyền thống tốt đẹp
của cha ông, nổi bật là truyền thống hiếu học và truyền thống yêu nớc bất khuất.
Tuy nhiên trong phạm vi nghiên cứu của đề tài này tôi chỉ đề cập đến truyền
thống hiếu học của Thanh Chơng dới thời Nguyễn với những vấn đề sau:Thứ nhất:
Nêu khái quát Thanh Chơng về vị trí địa lý, đặc điểm tự nhiên, khí hậu, lịch sử
và văn hóa của huyện Thanh Chơng, từ đó hình thành nên bản sắc văn hoá riêng
biệt, tạo nên tính cách, tâm hồn riêng của ngời dân nơi đây. Đó là truyền
thống hiếu học và tôn s trọng đạo.Thứ hai: Đề tài đi sâu nghiên cứu chế độ giáo
dục khoa cử Nho học ở Thanh Chơng dới thời Nguyễn (1802 -1919) làm sáng tỏ phần
nào tình hình giáo dục khoa cử, các kỳ thi Hơng, thi Hội, danh sách các vị Đại
khoa, Tiến sĩ, Cử nhân, những dòng họ, những làng xã có truyền thống giáo dục,

đỗ đạt cao và những tấm gơng trong việc tu dỡng đạo đức. Qua đó đề tài nêu lên
sự phát triển vơn lên của nền giáo dục Thanh Chơng trong chiều dài lịch sử (1802
-1919). Cuối cùng khóa luận đề cập đến đặc điểm, ý nghĩa, một số đánh giá, nhận
xét khẳng định lại những đóng góp của khoa cử ở Thanh Chơng đối với những thành
tựu của khoa cử Nghệ An nói riêng dân tộc nói chung.4. Phơng pháp nghiên cứu.
Để nghiên cứu đề tài này chúng tôi đã thu thập từ nhiều nguồn t liệu khác nhau:T liệu qua điều tra thực tế ở địa bàn huyện Thanh Chơng.- Su tầm thống kê các
tài liệu có liên quan đến truyền thống văn hoá giáo dục huyện Thanh Chơng.Với
các phơng pháp nghiên cứu sau:- Phơng pháp su tầm, thống kê và phân loại t liệu
dựa trên những tiêu chí nhất định.- Phơng pháp miêu tả: Ghi chép lại những sự
kiện mà các t liệu đã ghi.- Phơng pháp phân tích tổng hợp các con số, trích dẫn
đối chiếu và đánh giá vấn đề. Đồng thời chúng tôi còn sử dụng phơng pháp lịch sử
và phơng pháp logic để làm sáng tỏ nhiều sự kiện nhằm rút ra những nhận xét
khách quan hơn.5. Bố cục của đề tài.Ngoài phần mở đầu, kết luận, phụ lục, khóa
luận gồm hai chơng:Chơng 1: Khái quát đặc điểm chung về điều kiện tự nhiên, điều
kiện lịch sử văn hóa và truyền thống giáo dục huyện Thanh Chơng trớc triều
Nguyễn (1075 - 1801).Chơng 2: Giáo dục khoa cử Nho học ở Thanh Chơng thời
Nguyễn (1802 - 1919)

B- nội dung.Chơng 1Khái quát đặc điểm chung về điều kiện tự nhiên, Điều kiện
lịch sử văn hóa và truyền thống giáo dục huyện Thanh Chơng trớc triều Nguyễn
(1075 - 1801)1.1. Điều kiện địa lý tự nhiên huyện Thanh Chơng.1.1.1. Điều kiện
tự nhiên.Huyện Thanh Chơng ở phía Tây Nam tỉnh Nghệ An, nằm trong toạ độ từ
18034 đến 18055 vĩ độ Bắc và từ 104055 đến 105030 kinh độ Đông. Phía Bắc
giáp huyện Đô Lơng và huyện Anh Sơn; Phía Nam giáp tỉnh Hà Tĩnh; Phía Đông giáp
huyện Nam Đàn; Phía Tây và Tây Nam giáp huyện Anh Sơn và tỉnh BôlyKhămxay (nớc
Cộng hoà dân chủ nhân dân Lào), với đờng biên giới quốc gia dài 53 km. Diện tích
tự nhiên của Thanh Chơng là 1.127, 63km2, xếp thứ 5 trong 19 huyện thành thị
trong tỉnh. [3;11]Địa hình Thanh Chơng rất đa dạng. Tính đa dạng này là kết quả
của một quá trình kiến tạo lâu dài và phức tạp. Núi đồi trung du là dạng địa

hình chiếm phần lớn đất đai của huyện. Núi non hùng vĩ nhất là dãy Giăng Màn có
đỉnh cao 1.026m tạo thành ranh giới tự nhiên với tỉnh Bôlykhămxay (Lào), tiếp
đến là các tỉnh Nác La cao 838m, đỉnh Vũ Trụ cao 987m, đỉnh Bè Noi cao 509m,
đỉnh Đại Can cao 582m, đỉnh Thác Muối cao 328m. Núi đồi tầng tầng lớp lớp, tạo
thành những cánh rừng trùng điệp. Phía hữu ngạn sông Lam đồi núi xen kẽ, có dãy
chạy dọc, có dãy chạy ngang, có dãy chạy ven bờ sông, cắt xẻ địa bàn Thanh Chơng ra nhiều mảng, tạo nên những cánh đồng nhỏ hẹp. Chỉ có vùng Thanh Xuân, Võ
Liệt, Thanh Liên là có những cánh đồng tơng đối rộng. Phía tả ngạn sông Lam,
suốt một giải từ chân núi Cuồi kéo xuống đến rú Dung, núi đồi liên tiếp nh bát
úp, nổi lên có đỉnh Côn Vinh cao188m, rú Nguộc (Ngọc Sơn) cao 109m. Cũng nh các
vùng miền núi khác trong tỉnh, vùng đất Thanh Chơng do khai thác lâu đời, bồi
trúc kém nên đất đai trở nên cằn cỗi và ong hoá nhanh, trừ vùng đất màu mỡ ven
sông Lam và sông Giăng.Về thổ nhỡng: Thanh Chơng có 7 nhóm đất, nhiều nhất là
loại đất phe ra lit đỏ vùng đồi núi thấp, rồi đến đất phe ra lit vàng vùng đồi,
đất phù sa, đất phe ra lít xói mòn trơ sỏi đá, đất phe ra lít mùn vàng trên
núi, đất lúa vùng đồi núi và đất nâu vàng phát triển trên phù sa cổ và lũ tích.
Rừng Thanh Chơng vốn có nhiều gỗ quý nh: Lim xanh, táu, dổi, de, vàng tim cùng
các loại lâm sản khác nh song, mây, tre, nứa, luồng, mét hệ thực vật rừng phong
phú về chủng loại. Trong đó rừng lá rộng nhiệt đới là phổ biến nhất.Động vật
rừng từ xa có nhiều voi, hổ, nai, khỉ, lợn rừngTuy bị chặt phá nhiều nhng trữ
lợng gỗ vẫn còn khá lớn. Tính đến năm 2000 trữ lợng gỗ có 1.834.780m3.[3;12]Về
khoáng sản: Thanh Chơng có trữ lợng đá vôi khá lớn ở Hạnh Lâm, Thanh Ngọc,
Thanh Mỹ, đá granít ở Thanh Thuỷ, đá cuội, sỏi ở bãi sông Lam, sông Giăng, đất
sét ở Thanh Lơng, Thanh Khai, Thanh Dơng, Thanh NgọcTrong lòng đất có thể có
các loại khoáng sản khác, nhng ngành địa chất cha khảo sát thăm dò kỹ lỡng.Về
sông ngòi: Sông Lam (tức sông Cả) bắt nguồn từ Thợng Lào, chạy theo hớng Tây Bắc
- Đông Nam qua các huyện Kỳ Sơn, Tơng Dơng, Con Cuông, Anh Sơn, Đô Lơng, chảy
dọc huyện Thanh Chơng chia huyện ra hai vùng: hữu ngạn và tả ngạn. Sông Lam là
một đờng giao thông thuỷ quan trọng, nó bồi đắp phù sa màu mỡ ven sông, nhng
về mùa ma nó trở nên hung dữ, thờng gây úng lụt ở vùng thấp. Sông Lam còn có
các phụ lu trong địa bàn huyện Thanh Chơng nh sông Giăng, sông Trai, sông Rộ,

sông Nậy, sông Triều và sông Đa Cơng (rào Gang).Với hệ thống sông ngòi chằng
chịt khắp huyện, ngoài tuyến đò dọc, từ lâu đời nhân dân còn mở hàng chục chuyến
đò ngang, tạo điều kiện giao thông vận tải, giao lu giữa các vùng trong huyện.
Do địa thế sông núi hiểm trở nên Thanh Chơng là một vị trí chiến lợc quan trọng
về mặt quân sự. Ngời xa đã đánh giá địa thế Thanh Chơng là tứ tắc (ngăn lấp cả
4 mặt).Với cảnh núi non trùng điệp, sông nớc lợn quanh tạo cho Thanh Chơng dáng
vẻ thơ mộng sơn thuỷ hữu tình, đẹp nh những bức tranh thuỷ mặc. Những thắng
cảnh nh Thác Muối, vực Cối, rú Nguộc, ngọn Tháp Bút, dãy Giăng Mànđã làm cho
quang cảnh đất trời Thanh Chơng thêm bội phần tơi đẹp. Ngời xa đã từng ca ngợi:
hình thế Thanh Chơng đẹp nhất ở xứ Hữu kỳ (vùng đất từ Quảng trị ra Thanh
Hoá).Về giao thông vận tải: Ngoài đờng thuỷ với hệ thống sông ngòi kể trên,
Thanh Chơng còn có đờng Hồ Chí Minh dài 53 km chạy dọc theo hớng Tây Bắc Đông
Nam từ Thanh Đức tới Thanh Xuân qua 11 xã, đờng quốc lộ 46 từ Thanh Khai đến
Ngọc Sơn rồi chạy ngang qua Võ Liệt, cắt đờng Hồ Chí Minh tới cửa khẩu Thanh
Thuỷ, đờng số 15 chạy từ Ngọc Sơn lên Thanh Hng theo hớng gần nh song song với
đờng Hồ Chí Minh, ngoài ra Thanh Chơng còn có nhiều đờng mòn qua Lào và các đờng
liên xã, liên thôn thuận lợi cho sản xuất và giao lu giữa các vùng nội huyện.
Khí hậu: Thanh Chơng nằm trong vùng tiểu khí hậu Bắc Trung bộ (nhiệt đới gió
mùa) một năm có đủ 4 mùa: xuân, hạ, thu, đông. Mùa hè có gió Tây Nam (gió Lào)
rất nóng nực. Mùa thu thờng ma nhiều, kéo theo bão lụt. Mùa đông và mùa xuân có

gió mùa Đông bắc rét buốt. Khí hậu khắc nghiệt ở Thanh Chơng có ảnh hởng đáng kể
đến sinh hoạt của con ngời và cây trồng, vật nuôi.Mặc dù thời tiết khí hậu khắc
nghiệt, gây khó khăn trong sản xuất và đời sống nhng với tính cần cù, nhẫn nại,
nhân dân Thanh Chơng đã tạo ra đợc những sản vật đặc trng của từng vùng.[3;1314]

1.1.2. Địa lý hành chính của Thanh Chơng.Ngợc dòng lịch sử, từ trớc công nguyên
cho tới nay, vùng đất Thanh Chơng đã trải qua nhiều thay đổi về đơn vị hành

chính với nhiều tên gọi khác nhau. Năm 111 trớc công nguyên (thời thuộc Hán)
vùng đất này nằm trong huyện Hàm Hoan, quận Cửu Chân. Từ năm 602 (thời thuộc
Tuỳ), nằm trong huyện Cửu Đức, quận Nhật Nam. Thời Tiền Lê (980 -1009) nằm trong
châu Hoan. Thời Lý (thế kỷ XII) nằm trong châu Nghệ An. Thời Trần (thế kỷ XIII)
nằm trong Phủ Nghệ An. Theo sách
Miửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử

ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử

öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö

öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö

öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö

öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö

ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử của ngời

Thanh Chơng. Trớc đây không lâu, cứ đến ngày mồng năm tháng năm (âm lịch) nhân
dân ăn tết Đoan Ngọ xong, kéo nhau ra bãi núi treo, chia đoàn, chia phe, rồi lấy
đá ném nhau. Trong lúc chơi bên này tiến, bên kia thoái, tiếng hò reo inh ỏi,
những hòn đá ném đi nghe vù vù, liên tiếp nhau, tối tăm mặt mũi. Bà con các nơi
rủ nhau đến xem rất đông. Thực ra tục ném đá này có tính chất lịch sử. Từ chỗ
các em chăn trâu bò bày trận cờ lau để kỷ niệm ông Đinh Tiên Hoàng trong ngày
đầu xuân, nó đã trở thành tục ném đá có tính chất ăn thua, trong những ngày giỗ
Khuất Nguyên. Dẫu sao nó cũng thể hiện tính cách can đảm, gan góc, lầm lỳ của
con ngời Cát Ngạn, con ngời Thanh Chơng. Tính cách ấy đợc tình cảm tốt đẹp đối
với tổ quốc, đối với quê hơng nung nấu, đã biến thành tinh thần quật khởi hào
hùng, mỗi lần vung gơm chém giặc trong, giặc ngoài và ngày qua tháng lại nhẫn
nại cải tạo thiên nhiên xây dựng đời sống. Giờ đây tính cách ấy đang biến thành
sức mạnh để con ngời Thanh Chơng đem hết khả năng xây dựng quê hơng, xây dựng xã
hội mới trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nớc của chế độ ta.1.3.
Truyền thống giáo dục khoa cử Thanh Chơng trớc thời Nguyễn.Đã bao đời nay vùng
đất Thanh Chơng không chỉ có tiếng về cảnh quan cẩm tú sơn thủy hữu tình mà
còn đợc mệnh danh là xứ sở của truyền thống hiếu học. Con em Thanh Chơng cho đến
tận bây giờ không chỉ là ham học mà luôn luôn phải vợt lên nghèo đói với đủ bề
thiếu thốn để dốc chí học tập. Với cuộc sống thuần nông giữa một vùng bán sơn
địa nằm kẹp giữa một bên núi, một bên sông nên đất đai Thanh Chơng đã ít lại
cằn cỗi ở nơi cao thì thờng khô hạn, nơi trũng thấp thì thờng lũ lụt thất thờng. Sản vật lại chẳng có gì đáng kể[11; 84]- nên lam lũ, đói nghèo đối với
ngời dân Thanh Chơng chẳng lấy gì làm lạ. Mặc dầu vậy nhng ngay cả đến các triều
đại phong kiến xa cũng coi đây là vùng đất học, là nơi sản sinh ra các bậc anh
tài cho đất nớc.Sau đây là các gơng mặt tiêu biểu:1.3.1. Tiểu sử tóm tắt các vị
Đại khoa.1. Nguyễn Sĩ Giáo. (1638- ?), Ngời xã Mỹ Sơn, nay là xã Thanh Mai,
huyện Thanh Chơng. đậu Giải nguyên thi Hơng. 27 tuổi đậu Đệ Tam Giáp Tiến sĩ,
khoa Giáp Thìn Cảnh Trị 2 (1664), đời Lê Huyền Tông.Làm quan Thiên Đô Ngự sử,
Hàn lâm thị độc, bị cách chuyển làm Hộ khoa đô cấp sự trung, về trí sĩ.2.
Nguyễn Tiến Tài (1642 - 1698). Ngời xã Nhân Vực, nay là xã Thanh Giang, huyện
Thanh Chơng. 23 tuổi đậu Đệ Tam Giáp Tiến sĩ, khoa Giáp Thìn, Cảnh Trị 2

(1664), đời Lê Huyền Tông, làm quan đến Hữu bộ thị lang, tớc tử.Sử ký chép:
ông đi sứ Thanh năm chính hoà 6 (1685), thăng Đô Ngự sử, năm 1695 do sai sót
trong cuộc điều tra án kiện, bị giáng chức.3. Nguyễn Đình cổn (1652 - 1685).
Ngời xã Bích Triều, nay là xã Thanh Giang, huyện Thanh Chơng. Đậu Giải nguyên
thi Hơng. 25 tuổi thi khoa Sĩ vọng, đậu Đệ Tam Giáp Tiến sĩ, khoa Bính Thìn,
Vĩnh Trị 1 (1676), đời Lê Hy Tông, cùng năm này đậu tiếp khoa Đông các, đợc
ngời đơng thời ca ngợi là Nhất niên lỡng vinh quy (một năm hai lần vinh hiển
về làng), ông làm quan đến chức Thiêm đô Ngự sử và đã từng dẫn đầu đoàn sứ giả
qua nhà Thanh (Trung Quốc).4. Nguyễn Phùng Thời. (1685 - 1754). Có sách viết là
Nguyễn Phùng Thì, ngời xã Hoa Lâm, nay là xã Ngọc Sơn, huyện Thanh Chơng. 31
tuổi đậu Đệ tam Giáp Tiến sĩ, khoa ất Mùi .Vĩnh Thịnh 11 (1715), đời Lê Dụ

Tông, làm quan đến Hình bộ Thợng th, tớc Lâm xuyên bá. Đáng kính phục là con
trai ông - Tiến sĩ Nguyễn Bá Quýnh (1710 - 1772), sau
khi đỗ Tiến sĩ đã trở thành bạn đồng liêu (làm quan đồng triều) thì quả là hiếm
thấy. Bùi Dơng Lịch trong cuốn Nghệ An chí đã viết về trờng hợp hy hữu này nh
sau: Xuân lâm Nguyễn Phùng Thời, cao khoa hiển hoạn; phụ tử đồng triều, nhất
thời vinh hiển nghĩa là: Hai cha con Nguyễn PhùngThời ngời Xuân Lâm, đều đỗ Đại
khoa (Tiến sĩ) và cùng làm quan dới một triều Vua. Thật là vinh hiển một thời.
[20]5. Nguyễn Lâm Thái (1686 - ?). Ngời xã Thổ Hào, nay là xã Thanh Giang, Thanh
Chơng. 54 tuổi đậu Đệ tam Giáp Tiến sĩ (Hội nguyên), khoa Kỷ Mùi - Vĩnh Hựu 5
(1739), đời Lê ý Tông, làm quan đến Giám sát Ngự sử.6. Phạm Kinh Vĩ (1691 - ?)
sau đổi tên là Phạm Công Liêu, ngời xã Thổ Hào, nay là xã Thanh Giang, huyện
Thanh Chơng. Đậu Giải nguyên thi Hơng . 34 tuổi đậu Đệ Tam Giáp Tiến sĩ, khoa
Giáp Thìn - Bảo Thái 5 (1724), đời Lê Dụ Tông, làm quan đến Thừa chánh sứ, bị
bãi chức.7. Nguyễn Bá Quýnh (1710 - 1772). Ngời xã Hoa Lâm, nay là xã Ngọc Sơn,
huyện Thanh Chơng. 24 tuổi đậu Đệ Tam Giáp Tiến sĩ, khoa Quý Sửu - Long Đức 2
(1733), đời Lê Thần Tông, làm quan đến t nghiệp Quốc Tử Giám.8. Nguyễn Thế Bình
(1746 - ?). Ngời xã Cát Ngạn, nay là xã Cát Văn, huyện Thanh Chơng, 30 tuổi

đậu Đệ Tam Giáp Tiến Sĩ, khoa ất Mùi Cảnh Hng 36 (1775), đời Lê Hiển Tông. Làm
quan đến Đốc đồng sơn nam, đến thời Tây Sơn, ông bị ngời có thù với ông giết
hại.9. Bùi Duy Nhợng. Ngời xã Lơng Trờng, huyện Thanh Chơng, đậu Tiến sĩ
khoa Bính Ngọ - Nguyên Hoà 14 (1546).10. Chu Di Hiến (1555 - ?). Ngời xã Đông
Liệt, nay là xã Thanh Lơng, huyện Thanh Chơng, thi Hội trúng Tiến sĩ thời Lê
Mạc (1562 - 1695) làm quan đến Hữu thị lang, thợng tuớng quân, giám sát ngự sử
Đề hình thập tam đạo, Đặc tiến phụ quốc, cẩm y vệ đô chỉ huy sứ, phong tớc
hầu, (theo gia phả họ Chu ở xã Thanh Lơng, và văn bia cầu sông cơng, trong sách
chữ Hán Hoan châu bi ký )11.Chu Phụng Chí. Xã Đông Liệt, nay là xã Thanh Lơng,
huyện Thanh Chơng, đậu Tiến sĩ thời Lê trung Hng (theo gia phả họ Chu ở xã Thanh
Lơng).12. Phan Đình Sinh. Ngời xã Thanh Hng, huyện Thanh Chơng. đậu Tiến sĩ
khoa Tân Hợi (1251), (t liệu đã in trên báo Nghệ An và gia phả họ Phan Đình).13.
Phan Đình ? (cha rõ tên). Ngời xã Thanh Hng, là cha của Phan Đình Sinh, đậu
Tiến sĩ năm (1246) (Theo thần phả đền thờ thành hoàng quan Hầu Hà - Hà Tây, t
liệu in trên báo Nghệ An và gia phả họ Phan Đình).14. Phan Nhân Tờng. Ngời xã
Hoàng Xá, nay là xã Thanh Hà, huyện Thanh Chơng. Thi Hơng đậu Giải nguyên, đậu
Tiến sĩ khoa Bính Ngọ - Nguyên Hoà 4 (1546), làm quan đến Thẩm hình viện. Giám
sát ngự sử. (Theo Đồng yên nhị huyện đăng khoa phổ và gia phả họ Phan ở Thanh
Chơng).15. Nguyễn Ngọc Dật. Ngời xã Cát Ngạn, huyện Thanh Chơng đậu Tiến Sĩ
khoa Bính Ngọ- Nguyên Hoà 14 (1546).[27]Qua thống kê danh mục các vị Đại khoa
ta thấy rõ thành tựu khoa cử Nho học ở Thanh Chơng từ 1075 - 1801 khá cao. Nếu
tính tỷ lệ so với các huyện khác trong Tỉnh thì Thanh Chơng chỉ đứng sau huyện
Nam Đàn huyện Quỳnh Lu và huyện Diễn Châu. Một vấn đề đặt ra là: Tại sao Thanh
Chơng là một huyện ở cách xa Kinh Thành, cách xa trung tâm tỉnh so với nhiều
huyện khác. Vậy mà tỷ lệ đậu đạt của Thanh Chơng lại tơng đối cao. Điều này chỉ
có thể giải thích bằng truyền thống hiếu học, truyền thống tôn s trọng đạo và
đức tính cần cù, chịu khó, ham học hỏi của con ngời Thanh Chơng mà thôi.Trong
số những Tiến sĩ và Cử nhân trên có những ngời hoặc là cha con, hoặc là anh em
trong một nhà. Chẳng hạn nh: Tiến sĩ Nguyễn Phùng Thời (1685 -1754), Tiến sĩ
Nguyễn Bá Quýnh (1710 -1772) và Cử nhân Nguyễn Bá Quý là ba cha con, Tiến sĩ

Phan Nhân Tờng và hai ngời con là Phan Đạo và Phan Đệ cùng với Phan Đình Nho là
con trai của Phan Đạo đều đậu Cử nhân..Truyền thống hiếu học, đậu đạt đó đợc
thể hiện trong từng gia đình, từng dòng họ, từng làng. Mà ở đây ta thấy rõ số
ngời đậu đạt nhiều nhất là tập trung ở họ Nguyễn, họ Phanvà tập trung chủ yếu
nhất là vùng Thanh Giang, Thanh Lơng,Võ LiệtLại vấn đề đặt ra nữa là tại sao ở
các vùng này số ngời đỗ đạt lại nhiều hơn các vùng khác trong huyện. Phải chăng
đó là những vùng có điều kiện địa lý tự nhiên thuận lợi hơn, gần với Trờng thi
hơn. Nh ta đã biết Trờng thi Hơng Nghệ An đợc xây dựng từ đời Lê Thái Tông
(1434 1442) nằm ở phía Nam núi Lam Thành thuộc xã Nghĩa Liệt - huyện Hng
Nguyên, đây cũng là trấn lị của Nghệ An thời Lê, rồi các kì thi ở kinh Thành
các vùng này cũng có điều kiện tham dự hơn các vùng khác . Có thể nói tổng Bích
Hào (nay là các xã Thanh Giang, Thanh Tùng, Thanh Xuân, Thanh Lâm) là tổng có
nhiều ngời đậu Đại Khoa hơn cả . Trong số 6 vị đỗ Đại Khoa của tổng Bích Hào
thì 4 vị thi Hơng (trung khoa) đã đỗ Giải nguyên nên trong huyện lu truyền
câu : Nhất Sĩ (Nguyễn Sĩ Giáo) Nhì Đình (Nguyễn Đình Cổn)Tam Kinh (Phạm Kinh Vỹ)

Tứ Thái (Nguyễn Lâm Thái) .Câu đó vừa biểu dơng những ngời đỗ Đại khoa, sau khi
đỗ Giải nguyên của huyện Thanh Chơng, đồng thời có ý sâu xa: Muốn nên ngời trớc
hết phải lo học (Sĩ : học trò) có học tử tế mới có vị trí trong xã hội; chốn
Đình trung (Đình ), càng chăm chỉ học thì sẽ bớc qua kì thi ở địa phơng: Thi Hơng, đợc dự
thiửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử

ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử

öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö

öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö

öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö

öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö

öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö

öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
ööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö

ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửm mục 2.3.2)Nh vậy có
thể nói Thanh Chơng không chỉ là vùng đất khoa bảng trong phạm vi tỉnh Nghệ An
mà còn là nơi phát khoa của cả nớc.

2.3.1. Tiểu sử tóm tắt các vị Đại khoa 1- Bùi Sĩ Tuyển hay Đình Tuyển (1798
-1864): Ngời xã Hà Xá, nay là xã Thanh Hà - Thanh Chơng, 40 tuổi đậu Tú tài, đợc
bổ chức Hồng Lô. Sau khi dự kỳ sát hạch đủ điểm dự thi Hội, đậu Phó bảng, Ân
khoa Mậu Thân _ Tự Đức 1 (1848). Làm quan: Hàn Lâm viện tu soạn, Tập hiền viện,
kinh diên khởi c chú, Đốc học Hải Dơng, Lang trung bộ binh, Đốc học Quảng Nam,
Hàn lâm viện thị độc học sĩ, Hồng lô tự khanh, sung sử quán toàn th. Thọ 66
tuổi.2- Đặng Nguyên Cẩn (1867 - 1923):(xem mục 2.2)3- Đinh Nhật Thận (1814 1866): Ngời xóm Xuân Vinh, làng Thanh Liêu, tổng Cát Ngạn, nay là xã Thanh Tiên,
huyện Thanh Chơng, tỉnh Nghệ An.(Xem mục 2.4)4. Lê Đình Thức(1818 -?) : Ngời xã
Thanh La, nay là xã Thanh Lĩnh, Thanh Chơng, 26 tuổi đậu Cử nhân (1843), 31 tuổi
đậu Phó bảng, khoa Mậu Thân Tự Đức 1 (1848). Làm quan, Lang trung, Bang biện
Thái Nguyên, mất vì công việc.5. Nguyễn Hữu Điển (1825 ?): Ngời xã Đại Đồng nay
là xã Thanh Văn, Thanh Chơng, 24 tuổi đậu Cử nhân (1846). 29 tuổi đậu Đệ tam
giáp Tiến sĩ, khoa Quý Sửu - Tự Đức 6 (1853). Ông là con trai duy nhất của Cử
nhân Nguyễn Hữu Bích tri huyện Thiên Thi (Hng Yên), và là hậu duệ đích trởng
đời thứ 9 của quận công Nguyễn Hữu Trác từng làm quan trải đến Thợng th Bộ binh
thời hậu Lê. Sách Đại Nam chính biên liệt truyện của sử quán triều Nguyễn đã
viết về ông có đoạn: Hữu Điển lúc trẻ chăm học, thờ mẹ có hiếu. Tự Đức năm thứ
6 (1853) đỗ Tiến sĩ bổ Hàn Lâm viện biên tu rồi thăng chủ sự. Năm thứ 9 (1856)
thự tri phủ Bình Giang, nhận chức 2 năm, dân rất yên vui. Gặp khi thổ phỉ ở Hng
Yên đến cớp bóc trong hạt, Hữu Điển mang quân đi đánh bắt. Có ngời thấy thế giặc
đang mạnh ngăn lại thì Điển nói rằng: Tôi tạm đợc coi giữ đất này, dẹp giặc,
yên dân là phận sự của tôi. Nay giặc hại dân, có thể ngồi nhìn cho giặc thêm đắc
chí ?. Bèn tiến đi, giặc nhiều không địch nổi, bị chúng giết, ông đợc truy thụ
Hàn lâm thị độc. Tộc phả họ Nguyễn còn cho biết thêm: Hôm lâm sự, vợ Nguyễn Hữu
Điển là bà Nguyễn Thị lấy cớ là ngày xấu nên can ông lui việc quân lại hôm sau.

Hiểu nỗi lòng lo lắng của ngời vợ mới từ Nghệ An lặn lội ra thăm chồng, nhng vì
trách nhiệm không thể dừng nên ông khẽ khàng bảo bà: việc đánh giặc cũng cần
kíp nh việc chữa cháy nên không htể câu nệ vào kén ngày, chọn giờ mà trì hoãn.
vả lại, tôi là mệnh quan cuả triều đình đâu giám coi trọng mạng sống mà để mang
tiếng đắc tội với nớc, với dân[27]. Nh vậy là trớc khi dấn thân vào chốn hiểm
nguy, Nguyễn Hữu Điển đã tai nghe hai lần can ngăn của ngời thân và đồng đội
nhng thảy đều không lay chuyển đợc ý chí và tấm lòng trung thành vì nớc, vì dân
của ông để rồi hy sinh nh một chiến binh quả cảm giữa trận tiền, đợc tặng hàm
Thị độc.6. Nguyễn Sĩ ấn (1816..?), Ngời xã Xuân Lâm, nay là xã Thanh Lơng, Thanh
Chơng, đậu Cử nhân năm 1843, 28 tuổi đậu Phó bảng, Khoa Giáp Thìn Thiệu Trị 4
(1844), làm quan Thị Giảng học sĩ.7. Nguyễn Tài Tuyển (1837 - 1884): Ngời xã Đại
Đồng nay là xã Thanh Văn, Thanh Chơng, 31 tuổi đậu Cử nhân (1867), 41 tuổi đậu
Đệ tam giáp Tiến sĩ, Khoa Đinh Sửu Tự Dức 30 (1877). Làm quan: Tri phủ Tơng Dơng, Sơn phòng sứ Nghệ An, Tham biện, ốm mất, đợc truy tặng Hàn Lâm viện thị
độc.8. Phan Đình Thực : Ngời xã Vũ Liệt, nay là xã Võ Liệt - Thanh Chơng Nghệ
An, con của Cử nhân Phan Xuân Đệ, Cử nhân khoa Nhâm Dần (1842), Phó bảng khoa
Tân Hợi, niên hiệu Tự Đức 4 (1851). Làm quan Hình Bộ biện lý, bị miễn. Sau khi
thi đỗ đợc bổ Hàn Lâm Viện kiểm thảo, tham gia soạn sách văn uyển, sung nội các
hành tẩu, sau đợc điều bổ chức Đồng Tri huyện hai huyện Thanh Sơn - Thanh Thủy,
lại đợc điều về Kinh làm thị giảng ở Viện tập hiền, sung kinh diên khởi c chú.
Sau đó lần lợt nhận chức Thơng biện Nghệ An, án sát Nam Định, lại đợc triệu về
Kinh giữ chức biện lý Hình bộ sự vụ, thăng hàm Hồng lô thiếu tự khanh, can tội
bị sung đi hiệu lực ở Tam Tuyên quân thứ. Bị ốm về quê rồi mất, thọ 52 tuổi.Các
tác phẩm của ông là: Văn uyển (văn); Tam thanh thi văn tập (văn); Ký trai thi
văn tập (văn).9. Phan Sĩ Bằng (1889?): Ngỡi xã Vũ Liệt, nay là xã Võ Liệt,
Thanh Chơng, Nghệ An, 24 tuổi đậu Cử nhân (1912), 25 tuổi đậu Phó bảng, khoa Quý
Sửu Duy Tân 7 (1913), làm quan Giáo Thụ.10. Phan Sĩ Thục (1822 - 1891):.(xem
mục 2.4).[10]Nh vậy qua thống kê ta thấy rõ rằng, nối tiếp truyền thống giáo dục
khoa cử Nho học dới các triều đại Lý - Trần - Hồ - Lê sơ trớc đây, các Nho sĩ
Nghệ An nói chung và Thanh Chơng nói riêng luôn phát huy truyền thống hiếu học
và đã đạt kết quả cao dới triều Nguyễn, nếu tính tỷ lệ so với các địa phơng khác

trong Tỉnh, thì Thanh Chơng chỉ đứng sau Nam Đàn (36 ngời).Vấn đề đặt ra là tại
sao trong một tỉnh Nghệ An mà số ngời đỗ đạt ở mỗi huyện lại khác nhau? Đó có
thể là do điều kiện tự nhiên cũng nh xã hội của mỗi huyện khác nhau. Nh Nam Đàn
là một huyện có truyền thống giáo dục khoa bảng nổi tiếng cả nớc, với hệ thống
trờng học thuận lợi nh trờng học Nam Sơn của thầy Nguễn Đức Đạt ở làng Hoành

Sơn, xã Nam Hoa Thợng, tổng Trung Cần. Sĩ tử xa gần đến học rất đông. Hơn thế
nữa ngay từ đầu Nam Đàn đã có Hơng ớc nói đến việc học tập và lập trờng lớp để
dạy học trò. Vì vậy mà hệ thống trờng học đợc xây dựng rộng rãi ở Nam Đàn. cho
nên số ngời đậu đạt ở Nam Đàn đông hơn rất nhiều so với huyện Thanh Chơng. Song
dù có chênh lệch về số lợng các vị khoa bảng, nhng Thanh Chơng cùng với các
huyện khác trong tỉnh đã có đóng góp to lớn làm rạng danh cho chế độ giáo dục
khoa cử Nho học ở Nghệ An nói riêng và cả nớc nói chung.Ngày nay, khi lật giở
từng trang về giáo dục khoa cử Nho học dới thời phong kiến Việt Nam, con em
Thanh Chơng không khỏi tự hào về truyền thống hiếu học, tôn s trọng đạo với tinh
thần chịu khó học tập của những ngời đi trớc.2.3.2. Danh sách các vị Cử nhân
STT#Họ Tên#Quê (xã)#Năm đậu#Chức vụ##1#Bùi Vĩnh Tuy#Hoàng Xã(Thanh Hà)#ất Mão
(1855)#Huấn đạo##2#Bùi Xuân Nhự#Võ Liệt#ất Mão (1915)#?##3#Đàm Th Lang#Hàm Lâm
(Thanh Lâm)#Mậu Thân (1848)#Tri huyện##4#Đặng Thai Hài#Lơng Điền(Thanh Xuân)#Mậu
Dần (1878)#Huấn đạo##5#Đặng Thai Nhẫn#Lơng Điền(Thanh Xuân)#Mậu Tý (1888)#?
##6#Đoàn Văn San#Đức Nhuận(Thanh Liên)#Tân Mão (1891)#?##7#Hoàng Nho Nhã#Võ
Liệt#Giáp Ngọ (1834)#Quan Ngự sử##8#Hoàng Phạm Cửu#Thanh Tờng#Mậu Tý (1888)#Giáo
thụ##9#Hoàng Thế Trực#Võ Liệt#Tân Dậu (1861)#?##10#Hoàng Trọng ý#Đồng Luân(Đồng
Văn)#MâụTý (1828)#Tri huyện##11#Hồ Sĩ Hiệp#Thái Nhã(Thanh Khê)#Giáp Thân
(1884)#?##12#Hồ Sĩ Khản#Thái Nhã(Thanh Khê)#Bính Ngọ (1846)#Tri huyện##13#Hồ Sĩ
Tạo#Thái Nhã(Thanh Khê)#Mậu Thìn (1868)#Giáo thụ##14#Hồ Sĩ Tuấn#Thái Nhã(Thanh
Khê)#Canh Ngọ (1870)#?##15#Lê Sĩ Thờng#Đồng Luân(Đồng Văn)#Kỷ Mão (1819)#Lang
trung##16#Lê Tâm#Đại Đồng(Đồng Văn)#Mậu Dần (1878)#Huấn đạo##17#Lê Thứ#Đại Đồng
(Thanh Văn)#Bính Tý (1876)#?##18#Lu Sĩ Chơng#Đại Đồng(Thanh Văn)#ất Mão (1915)#?

##19#Ngô Trí Khơng#Đồng Luân(Đồng Văn)#Giáp Ngọ (1834)#Đốc học##20#Ngô Trí
Thiều#Đồng Luân(Đồng Văn)#Đinh Mão (1867)#Hành tẩu bộ lễ##21#Nguyễn Doãn ái#Đức
Nhuận(Thanh Liên)#Nhâm Ngọ (1882)#?##22#Nguyễn Duy Thúc#Đồng Luân(Đồng Văn)#Mậu
Tý (1888)#?##23#Nguyễn Duy Tự#Đồng Luân(Đồng Văn)#Mậu Tý (1888#?##24#Nguyễn Dũng
Bân#Đồng Luân(Đồng Văn)#ất Dậu (1825)#?##25#Nguyễn Dơng Uy#Võ Liệt#Mậu Dần
(1878)#?##26#Nguyễn Đăng Thái#Trung Lâm(Thanh Khê)#Mậu Tý (1828)#?##27#Nguyễn
Đôn Tín#Đại Đồng(Thanh Văn)#ất Mão (1915)#?##28#Nguyễn Đức Lai#Thanh La(Thanh
Lĩnh)#Mậu Dần (1878)#?##29#Nguyễn Đức Lân#Hàm Lân(Thanh Lâm)#Đinh Mão (1867)#Phó
sứ Sơn phòng##30#Nguyễn Huy Phan#Hoằng Xã(Thanh
Hà)#ấửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử

ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử

ööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö

öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö

öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö

öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö

öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
ööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö

öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö

öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö

öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö
öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö

ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử
ửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửửử

ba chữ Thông nh cù. Ba chữ đó trong câu Tọa mật thất nh thông cù nghĩa là
ngồi trong nhà kín mà rõ nh ban ngày. Tiếng là dạy học nhng chẳng khác gì bị
giam lỏng. Nhân buổi đêm thanh vắng, ngồi một mình, ông bèn lấy rợu ra uống và
ngồi viết một mạch khúc ngâm Thu dạ lữ hoài bằng chữ Hán thể song thất lục
bát. Đây là trờng hợp lạ thứ hai sau khúc Chinh phụ ngâm của Đặng Trần Côn,
lạ ở chỗ thi phẩm của Đặng là viết theo lối tập cổ và có xen thể bốn, năm chữ,
còn Thu dạ lữ hoài của họ Đinh thì đúng là lục bát gián thất từ đầu đến cuối,
suốt trong mọi khổ thơ. Có đoạn đọc lên ta nghe nh sống lại cái không khí của
Cung oán của Kiều :Tích ngã vãng thanh thanh liễu nhứLỡng tam thanh sơ ngữ
hoàng anhNh kim cúc dĩ hàm anhLiễu âm đình ngoại hàn minh lu thiềnTích ngã khứ
phiên phiên đào kiểmLỡng tam chi sơ chiếm đông phongNhi kim lan dĩ thành tùngĐào
yêu hiên ngoại lạc tòng hàn sơng Bản dịch ở nhà cụ Nguyễn Hàm Ninh:Xa ta đi
liễu đang thanh tếChim hoàng anh mới kể ba câuRằng nay cúc đã hoa thâuLiễu kia
nghĩ cũng âu sầu vì veXa ta đi đào khoe tiếu khiểmGió đông phong mới điểm ba
hàngBằng nay lan đã chồi sơngĐào non nghĩ cũng võ vàng vì thuĐinh Nhật Thận
lại trở về với thú điền viên ở Gia Hội. Một giải đất bồi, một dòng sông uốn
khúc, mấy đỉnh núi tiêu sơ, ngụm rợu, chén trà chung vui cùng bạn hữu.Những bậc
tài năng xuất chúng thì cuộc đời thờng ngắn ngủi. Đinh Nhật Thận đã qua đời ở
tuổi 52 nhng sự nghiệp y học và thi ca của ông thì sống mãi với ngời đời. Về lại
Thanh Liêu, Cát Ngạn ta còn nghe câu ca:Non sông GiăngNớc sông GiăngTrời sông
GiăngNhớ chăngEmThu dạ lữ hoài
Lừng danh Đinh Nhật
Thận một đời tài hoaÔng đã để lại tác phẩm : Thu dạ lữ hoài ngâm (văn), nguyên
văn bài này viết bằng chữ Hán, theo thể song thất lục bát, ông tự dịch ra quốc
âm cũng theo thể song thất lục bát.[20]2.4.2. Phan Sỹ Thục (1822 - 1891): Ngời
xã Vũ Liệt, nay là xã Võ Liệt, Thanh chơng, cha của Phan Tĩnh Kham, Phan Sỹ
Ngạc, Phan Sỹ Kiều. Ông sinh năm Nhâm Ngọ, đậu Cử nhân khoa Bính Ngọ (1846), 28
tuổi đỗ Đệ tam giáp đồng Tiến sĩ xuất thân khoa Kỷ Dậu, niên hiệu Tự Đức 2
(1849), đợc bổ chức tri huyện Kiến Thụy. Tiến sĩ Phan Sỹ Thục sinh ra trong một

gia đình nhà Nho nghèo. Sống trong một gia đình quý đạo đức và chuộng việc học,
lớn lên trên mảnh đất giàu truyền thống văn hóa, Phan Sỹ Thục miệt mài đèn sách.
Năm Giáp Ngọ (1846) mới 24 tuổi đã đậu Cử nhân và chỉ 3 năm sau 1849 (Tự Đức năm
thứ hai) đậu Tiến sĩ đứng đầu bảng Tam giáp đồng Tiến sĩ xuất thân. Cụ là ngời
đức độ, tài năng, cơng trực hết lòng vì công việc. Các năm 1850 1854 làm tri
phủ ở Cam Lộ (Quảng Trị), Kiến Thụy (Hải Dơng). Từ năm 1855 đợc điều về Viện tập
hiền tại Huế. Năm 1860 đựơc thăng chức Ngự sử. Năm 1864 Tổng đốc An Tĩnh Hoàng
Kế Viêm dâng sớ với triều đình xin cụ về làm Đốc học Nghệ An Vì đợc sĩ phu hâm
mộ. Trong 3 năm ở tỉnh nhà, cụ đã hết lòng với công việc. Năm 1866 cụ đợc điều
về Huế làm Lang trung Bộ Lại. Năm 1870 theo đề nghị của quan Thái Bảo Nguyễn Tri
Phơng Phan Sỹ Thục là ngời thuần cẩn có lòng u ái, nhà vua phong hàm Hồng lô
tự khanh, và năm 1872 thăng chức Thị lang Bộ Lại, đợc cử làm chánh sứ sang Trung
Quốc, năm 1875 nhà vua phúng dụ: Phan Sỹ Thục thị tùng đã lâu, có làng u ái,
chọn phái đi từ kinh (Huế) vào Nam gia tâm xét hỏi kiến văn nghề thuốc, đồng
thời nghiêm khắc xét quan lại hào hữu tham tàn cỡng bức hoành hành, rồi phái đi
Nam Kỳ xem xét tình hình, sau khi trở về dâng sớ nói rõ tình hình phải sửa sang
công việc, tự tin cáng đáng, đợc nhà vua cho thi hành, Năm 1878 thăng Tham tri
Bộ Binh kiêm Phó đô Ngự sử viện Đô sát tuần vũ các tỉnh miền Trung. Từ năm 1889
tuổi cao nhng vẫn đợc cử làm Đốc học Nghệ An cho đến khi mất.Suốt 40 năm làm
quan Phan Sỹ Thục đã làm đợc nhiều điều có ích cho nớc cho dân, giữ nhiều chức
vụ cao, có quyền lực nhng luôn sống thanh liêm. Sách Đại Nam Liệt Truyện đã
khái quát: Sỹ Thục làm quan hơn 40 năm, trong cái nhà tranh vách đất, hũ gạo
luôn bị rỗng không mà vẫn thản nhiên. Khi qua đời đang làm Đốc học Nghệ An vẫn
trong cảnh nghèo khó. Tổng đốc Nghệ An là Đào Tấn đã tâu với triều đình Phan Sỹ
Thục xuất thân khoa giáp lâu năm đã đợc triều trớc đặc biệt chọn giữ chức Chánh
sứ đi sứ nhà Thanh, đã đợc thăng qua các chức Tham tri, Tuần vũ, giữ chức siêng
năng, ngời có kiến thức, độ lợng, bình sinh thanh liêm, cẩn thận, an tâm sống
nghèo đói trong sạch, thân sỹ trong hạt đều khen là bậc mô phạm lão thành. Ngày
mất đồ khâm liệm không đủ, không có nhà để rớc linh cữu về, tình cảnh chi tiết
rất đáng thơng xót và tởng nhớ. Xin triều đình gia ân truy thu để tỏ lòng tởng

nhớ kẻ nho thần, khuyến khích ngời sĩ tiết.( Sách Đại Nam Liệt Truyện)Trong lúc
vua chúa triều Nguyễn lo ăn chơi, xây dựng cung điện, lăng tẩm, quan lại từ kinh
đô đến nhiều nơi hà hiếp bóc lột nhân dân làm giàu cho mình, Tiến sĩ Phan Sỹ
Thục đã kiên định lối sống của mình khẳng định một nhân cách lớn, một bản lĩnh

Giáo dục khoa cử nho học ở thanh chương thời nguyễn (1802 1919)

Tài liệu liên quan

Tài liệu bạn tìm kiếm đã sẵn sàng tải về