Tổ chức hoạt động ngoại khóa chương cơ học vật lí 6 THCS (LV01135)

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI 2

KHỔNG MẠNH TUẤN

TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHOÁ CHƯƠNG
“CƠ HỌC” - VẬT LÍ 6 THCS

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

HÀ NỘI, 2013


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI 2

KHỔNG MẠNH TUẤN

TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHOÁ CHƯƠNG
“CƠ HỌC” - VẬT LÍ 6 THCS
Chuyên ngành: Lí luận và phương pháp dạy học bộ môn vật lí
Mã số: 60 14 10 11

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Người hướng dẫn khoa học
TS. NGUYỄN THẾ KHÔI

HÀ NỘI, 2013

3

LỜI CẢM ƠN
Xin chân thành cảm ơn các thầy cô giáo trong tổ Phương pháp dạy học
vật lí, khoa Vật lí, phòng Sau đại học và các thầy cô giáo trường ĐHSP Hà
Nội 2 đã giúp tôi hoàn thành khóa học.
Với lòng biết ơn sâu sắc, xin chân thành cảm ơn TS Nguyễn Thế KhôiTrưởng khoa vật lítrường ĐHSP Hà Nội 2, người đã tận tình hướng dẫn, giúp
đỡ tôi trong suốt thời gian thực hiện đề tài này.
Xin chân thành cảm ơn Ban Giám hiệu và các bậc phụ huynh học sinh
trường THCS Đồng Quế - huyện Sông Lô –tỉnh Vĩnh Phúc, các bạn đồng
nghiệp đã giúp đỡ tôi trong quá trình thực nghiệm đề tài này.
Nhân dịp này, xin chân thành cảm ơn tất cả bạn bè, người thân đã động
viên, giúp đỡ tôi trong quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành đề tài của
mình.
Hà Nội, Ngày tháng 5 năm 2013

Tác giả: Khổng Mạnh Tuấn


4

LỜI CAM ĐOAN
Xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi.Các kết quả
nghiên cứu của luận văn là trung thực.luận văn này chưa từng được công bố
trong bất kì công trình nào. Nếu sai, tôi hoàn toàn chịu trách nhiệm.
Hà Nội, Ngày tháng 5 năm 2013
Người viết cam đoan

Khổng Mạnh Tuấn

5

CÁC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN
- Độ chia nhỏ nhất

ĐCNN

- Giới hạn đo

GHĐ

- Hoạt động ngoại khóa

HĐNK

- Nghiên cứu giáo dục

NCGD

- Nhà xuất bản

NXB

- Nhà xuất bản Đại học Quốc gia

NXBĐHQG

- Nhà xuất bản giáo dục

NXBGD

- Phó giáo sư – Tiến sĩ

PGS, TS

- Sách giáo khoa

SGK

- Tổ chức thương mại thế giới

WTO

- Trung học cơ sở

THCS

- Trung học phổ thông

THPT


6

MỤC LỤC
Trang
LỜI CẢM ƠN
MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1
1. Lý do chọn đề tài................................................................................. 1

2. Mục đích nghiên cứu của đề tài .......................................................... 3
3. Đối tượng nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu ................................... 3
4. Giả thuyết khoa học của đề tài ............................................................ 3
5. Nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài ......................................................... 3
6. Phương pháp nghiên cứu .................................................................... 4
7. Đóng góp của đề tài ............................................................................ 4
8. Cấu trúc của luận văn .......................................................................... 5
NỘI DUNG………………………………………………………………… 6
CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC TỔ CHỨC
HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHOÁCHƯƠNG “CƠ HỌC” - VẬT LÍ 6 THCS
1.1. Tính tích cực và năng lực sáng tạo của học sinh trong học tập ................. 6
1.1.1. Tính tích cực của học sinh trong học tập ...................................... 6
1.1.2. Năng lực sáng tạo của học sinh .................................................... 8
1.2. Vị trí, nhiệm vụ và tác dụng của hoạt động ngoại khoá trong hệ thống các
hình thức tổ chức dạy học ở nhà trường phổ thông ........................................ 10
1.2.1. Vị trí của hoạt động ngoại khóa trong hệ thống các hình thức tổ
chức dạy học ở trường phổ thông……………………………………………10
1.2.2. Nhiệm vụ của hoạt động ngoại khoá .......................................... 10
1.2.3. Tác dụng của hoạt động ngoại khóa vật lí .................................. 11
1.3. Các đặc điểm của giờ học ngoại khoá ...................................................... 12
1.4. Nội dung, hình thức tổ chức và phương pháp hướng dẫn ngoại khoá vềvật
lí ....................................................................................................................... 13


7

1.4.1. Nội dung ngoại khoá vật lí…………………………………….13
1.4.2. Các hình thức hoạt động ngoại khoá…………………………14
1.4.3. Các kiểu hướng dẫn hoạt động ngoại khóa vật lí……………22
1.5. Quy trình tổ chức hoạt động ngoại khoá về vật lí .................................... 24

1.6. Thực tế dạy học chương “Cơ học” - Vật lí 6 THCS ................................ 24
1.6.1. Mục đích ..................................................................................... 24
1.6.2. Phương pháp điều tra .................................................................. 24
1.6.3. Đối tượng và thời gian điều tra ................................................... 25
1.6.4. Kết quả điều tra ........................................................................... 25
Kết luận chương 1 ......................................................................................... 30
CHƯƠNG 2 TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHOÁ VẬT LÍ
CHƯƠNG “CƠ HỌC” CHO HỌC SINH LỚP 6 THCS .......................... 31
2.1. Mục tiêu dạy học chương “Cơ học” - Vật lý 6 THCS ............................. 31
2.1.1. Về kiến thức………………………………………………… 31
2.1.2. Về kỹ năng……………………………………………………31
2.2. Tiến trình tổ chức một số buổi học ngoại khoá chương “Cơ học” Vật lí 6
THCS ............................................................................................................... 32
2.2.1. Ý đồ sư phạm của việc xây dựng nội dung……………………32
2.2.2. Nội dung hoạt động ngoại khóa chương “Cơ học” – Vật lí 6
THCS………………………………………………………………………33
Kết luận chương 2………………………………………………………….76
CHƯƠNG 3 THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ................................................. 77
3.1. Mục đích của thực nghiệm ....................................................................... 77
3.2. Nhiệm vụ của việc thực nghiệm sư phạm ................................................ 77
3.3. Đối tượng và thời gian thực nghiệm sư phạm.......................................... 78
3.4. Tổ chức thực nghiệm sư phạm ................................................................. 78
3.4.1. Chuẩn bị thực nghiệm sư phạm……………………………… 78


8

3.4.2. Tiến trình thực nghiệm sư phạm………………………………78
3.4.3. Kết quả thực nghiệm sư phạm……………………………… 79
3.4.4. Xử lí và phân tích kết quả thực nghiệm sư phạm…………… 79

3.5. Phân tích và đánh giá kết quả thực nghiệm sư phạm ………………….79
3.5.1. Phân tích diễn biến buổi học ngoại khóa thứ nhất…………….79
3.5.2. Phân tích diễn biến buổi học ngoại khóa thứ hai………………81
3.5.3. Phân tích diễn biến buổi học ngoại khóa thứ ba………………87
3.5.4. Đánh giá hiệu quả ba buổi học ngoại khóa……………………92
Kết luận chương 3 ......................................................................................... 93
KẾT LUẬN .................................................................................................... 94
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................... 96
PHỤ LỤC…………………………………………………………………..99


1

MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài:
Thế kỉ XXI là thế kỉ của thời đại khoa học công nghệ thông tin, thời đại
của nền kinh tế tri thức và quá trình toàn cầu hoá đang phát triển nhanh
chóng. Hiện nay, nước ta đang bước vào thời kì công nghiệp hoá, hiện đại hoá
hội nhập với cộng đồng quốc tế và là thành viên của tổ chức Thương mại thế
giới (WTO).Tình hình đó đòi hỏi nước ta phải có tầm nhìn chiến lược mới,
nhất là đối với những nhà làm công tác giáo dục.
Những văn kiện của các thời kì đại hội Đảng toàn quốc đã từng bước
được chỉnh sửa, bổ sung để đáp ứng nhu cầu cần đổi mới của đất nước. Văn
kiện Đại hội Đảng VII, VIII, IX, X,XI và đặc biệt Hội nghị kiểm điểm TƯ 4
khoá XI của Đảng đã nhận thức sâu sắc về ưu, khuyết điểm của nền giáo dục
nước nhà, từ đó đã xác định mục tiêu phát triển giáo dục trong thời kì đổi mới
là: “Đổi mới mạnh mẽ phương pháp giáo dục, khắc phục lối truyền thụ một
chiều, rèn luyện nếp tư duy sáng tạo của người học” (Văn kiện Hội nghị Ban
chấp hành TƯ Đảng khoá VIII), “Coi trọng thực hành, thực nghiệm, ngoại
khoá, làm chủ kiến thức, tránh lối học nhồi nhét, học vẹt, học chay” (Văn kiện

Đại hội đại biểu toàn quốc lần IX) nhằm tạo ra con người lao động mới có ý
thức cộng đồng, có khả năng làm chủ tri thức khoa học công nghệ, có tư duy
sáng tạo, kĩ năng thực hành giỏi, tính kỉ luật cao.Để thực hiện tốt chủ trương,
chính sách của Đảng đề ra, những năm gần đây, ngành giáo dục đã có những
bước chuyển mình đáng kể trong việc đổi mới mục tiêu, nội dung, phương
pháp và hình thức tổ chức dạy học ở tất cả các cấp học, bậc học.
Thực tế dạy học môn vật lí ở nhà trường THCS nói chung, chương “Cơ
học” ở lớp 6 nói riêng cho thấy: Để đáp ứng được mục tiêu chung của chương
trình, mục tiêu cụ thể của từng bài học, nhất thiết phải thực hiện một cách


2

hiệu quả việc đổi mới phương pháp dạy học. Một số phương pháp dạy học
tích cực đã được áp dụng.Tuy nhiên nhìn một cách tổng quan, hiệu quả của
việc làm đó vẫn còn nhiều hạn chế.
Nhằm góp phần vào đổi mới tích cực phương pháp dạy học thì tổ chức
hoạt động ngoại khoá cho học sinh là một yêu cầu cần thiết và hữu ích.Bởi nó
có khả năng lôi cuốn nhiều học sinh tham gia. Do đó, có điều kiện mở
rộng,đào sâu, hoàn thiện kết quả giáo dục giờ lên lớp, đồng thời đó cũng là
điều kiện để người giáo viên phát huy tối đa năng lực và tư duy sáng tạo của
người học. Sử dụng phương pháp dạy học này ngay từ những năm đầu cấp
học sẽ tạo nhiều thuận lợi cho việc thực hiện mục tiêu môn học của những
năm học tiếp theo
Thực tế cho thấy hoạt động ngoại khoá trong dạy học môn vật lí được
khá nhiều tác giả quan tâm.Ví dụ như: Luận văn thạc sĩ Khoa học giáo dục –
2000 củaĐỗ Thị Minh, “Nghiên cứu việc tổ chức một số buổi học ngoại khoá
về phần “Quang hình” cho học sinh lớp 8 THCS miền núi”;luận văn thạc sĩ
Khoa học giáo dục 2001 của Nguyễn Văn Ngà, “Nghiên cứu việc tổ chức một
số buổi học ngoại khoá về chương “Từ trường” cho học sinh lớp 9 THCS

miền núi”; luận văn thạc sĩ Khoa học giáo dục 2002 của Lê Huệ Anh
về“Nghiên cứu tổ chức một số buổi học ngoại khoá của chương “Động cơ
điện” cho học sinh lớp 9 THCS miền núi”; luận văn thạc sĩ Khoa học giáo
dục 2003 của Nguyễn Thị Hồng Minh về“Nghiên cứu tổ chức một số buổi
học ngoại khoá về chương “Nhiệt học” cho học sinh lớp 6 THCS”; luận văn
thạc sĩ Khoa học giáo dục 2007 của Đào Thị Hà về“Nghiên cứu tổ chức hoạt
động ngoại khoá về “Lực ma sát” học sinh lớp 10 THPT” nhằm phát huy tính
tích cực và bồi dưỡng năng lực sáng tạo của học sinh…Các đề tài khoa học
nói trên đã nghiên cứu tổ chức một số buổi HĐNK ở một số chương, bài học
không chỉ ở trường THCS mà ở cả THPT và sau khi học, học sinh đã ít nhiều


3

có kiến thức, kinh nghiệm về nội dung và hình thức hoạt động ngoại khóa.
Tuy nhiên, cho đến nay chưa có đề tài nghiên cứu HĐNK nào ở chương đầu
tiên của chương trình vật lí là chương “Cơ học” của giáo trình Vật lí 6 THCS.
Xuất phát từ những lí do trên, chúng tôi đã chọn đề tài nghiên cứu “Tổ
chức hoạt động ngoại khoá chương “Cơ học” -Vật lí 6 THCS” với mong
muốn góp một phần nhỏ bé vào việc nâng cao chất lượng học bộ môn vật lí
trong nhà trường phổ thông.
2. Mục đích nghiên cứu
Thiết kế và tổ chức một số buổi học ngoại khóa chương “Cơ học” - Vật
lí 6 THCS nhằm kích thích hứng thú học tập,củng cố kiến thức, vận dụng kiến
thức, phát huy được tính tích cực và rèn kĩ năng hoạt động sáng tạo của học
sinh.
3. Đối tượng nghiên cứu và phạmvi nghiên cứu
- Đối tượng nghiên cứu: Hoạt động dạy học vật lí ở trường THCS.
- Phạm vi nghiên cứu: Hoạt động dạy học ngoại khóa vật lí về chương
“Cơ học” cho học sinh lớp 6 THCS trên địa bàn huyện Sông Lô tỉnh Vĩnh

Phúc.
4. Giả thiết khoa học của đề tài
Nếu tổ chức các buổi hoạt động ngoại khóa có nội dung phù hợp,
phong phú, hình thức đa dạng và phương pháp hấp dẫn thì sẽ kích thích hứng
thú học tập,củng cố kiến thức và rèn kĩ năng, vận dụng kiến thức, phát huy
được tính tích cực và hoạt động sáng tạo của học sinh.
5. Nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài
5.1. Nghiên cứu các cơ sở lí luận của việc tổ chức hoạt động học tập
ngoại khóa nói chung và hoạt động học tập ngoại khóa môn vật lí nói riêng.
Đặc biệt là việc xây dựng nội dung, hình thức tổ chức, phương pháp dạy học
các buổi ngoại khóa và các con đường dạy học ứng dụng kiến thức vật lí.


4

5.2.Nghiên cứu mục tiêu, tư tưởng chỉ đạo và các định hướng của
chương trình môn Vật lí 6 THCS. Nghiên cứu thực tế dạy học vật lí chương
“Cơ học” – Vật lí 6 THCS, đặc biệt chú ý tới hạn chế, khó khăn của học sinh
khi học chương này.
5.3. Xây dựng nội dung, dự kiến hình thức và soạn thảo tiến trình
hướng dẫn một số buổi học ngoại khóa về chương“Cơ học” – Vật lí 6 THCS.
5.4. Tiến hành thực nghiệm sư phạm nhằm khẳng định giả thuyết của
đề tài.
6. Phương pháp nghiên cứu
Để thực hiện các nhiệm vụ nghiên cứu trên, chúng tôi sử dụng phối
hợp các phương pháp nghiên cứu sau:
- Nghiên cứu các tài liệu về tâm lí học, lôgic học, lí luận dạy học vật lí
hiện đại... Nghiên cứu chương trình vật lí nói chung, chương trình và nội
dung sách giáo khoa, sách bài tập, sách giáo viên và các tài liệu tham khảo
liên quan đến dạy học chương “Cơ học” vật lí 6. Từ đó lựa chọn các tiêu chí

về nội dung, hình thức tổ chức hoạt động ngoại khóa sẽ thực hiện.
- Điều tra thực tế học chương “Cơ học” – Vật lí 6 THCS bằng nhiều
hình thức như (dự giờ, phỏng vấn giáo viên và học sinh, phiếu điều tra học
tập) nhằm tìm hiểu về trang thiết bị thí nghiệm các phương pháp và hình thức
tổ chức dạy học chương này về mức độ nắm vững kiến thức, tính tích cực và
hứng thú của học sinh để làm cơ sở sở thực tiễn soạn thảo nội dung hình thức
hoạt động ngoại khóa.
- Thực nghiệm sư phạm nhằm kiểm tra tính khả thi của các buổi học
ngoại khóa. Từ đó hoàn thiện nội dung tiến trình đã xây dựng.


5

7. Đóng góp của đề tài
- Làm sáng tỏ và cụ thể hóa cơ sở lí luận của việc tổ chức tình huống
dạy học và định hướng hoạt động tích cực, tự chủ của học sinh thông qua việc
thiết kế các tiến trình dạy học các kiến thức cụ thể
- Phân tích nội dung kiến thức, thiết lập được sơ đồ biểu đạt lôgic của
tiến trình dạy một số kiến thức chương “Cơ học” phù hợp với trình độ học
sinh lớp 6 THCS; soạn thảo được tiến trình dạy học đối với từng đơn vị đó
theo hướng phát huy hoạt động nhận thức tích cực, tự chủ.
- Bổ sung tài liệu tham khảo cho các giáo viên dạy học vật lí THCS,
sinh viên các trường Đại học sư phạm, đóng góp một phần đổi mới phương
pháp dạy học, nâng cao chất lượng dạy học chương “Cơ học” vật lí 6 THCS.
8. Cấu trúc luận văn
Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Phụ lục và Tài liệu tham khảo, Luận văn
gồm ba chương:
Chương 1.Cơ sở lí luận và thực tiễn tổ chức hoạt động ngoại khóa chương
“Cơ học” - Vật lí 6 THCS.
Chương 2.Tổ chức hoạt động ngoại khóa chương “Cơ học” - Vật lí 6 THCS.

Chương 3. Thực nghiệm sư phạm


6

CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN TỔ CHỨC
HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA CHƯƠNG “CƠ HỌC”- VẬT LÍ 6 THCS
1.1. Tính tích cực và năng lực sáng tạo của học sinh trong học tập
1.1.1. Tính tích cực của học sinh trong học tập
1.1.1.1. Khái niệm về tính tích cực trong học tập của học sinh
Tính tích cực trong học tập là một hiện tượng sư phạm biểu hiện ở sự
cố gắng cao về nhiều mặt trong học tập. Học tập là môi trường hợp riêng của
nhận thức “Một sự nhận thức làm cho dễ dàng đi và được thực hiện dưới sự
chỉ đạo của giáo viên” (P.N.Erddơniv,1974). Vì vậy nói tới tích cực học tập
thực chất là nói tới tích cực nhận thức, tích cực nhận thức là trạng thái hoạt
động nhận thức của học sinh, đặc trưng của khát vọng học tập, cố gắng trí tuệ
và nghị lực cao trong quá trình nắm vững kiến thức.
Con người chỉ thực sự nắm vững cái mà chính mình giành được bằng
hoạt động của bản thân.Học sinh thông hiểu và ghi nhớ những gì đã trải qua
trong quá trình hoạt động nhận thức tích cực của mình.
1.1.1.2. Các biểu hiện của tính tích cực học tập
Có những trường hợp tích cực học tập biểu thị ở những hoạt động bên
ngoài nhưng quan trọng là sự biểu hiện ở những hoạt động trí tuệ, hai hình
thức biểu hiện này thường đi liền với nhau. Theo G.I.Sukina (1979) có thể
nêu những biểu hiện của tính tích cực hoạt động như sau:
+ Học sinh khao khát tự nguyện tham gia trả lời các câu hỏi của giáo
viên, bổ sung câu trả lời của bạn, thích được phát biểu ý kiến của mình về
những vấn đề nêu ra.
+ Học sinh hay nêu thắc mắc đòi hỏi giải thích cặn kẽ những vấn đề
giáo viên trình bày chưa đủ rõ.

7

+ Học sinh chủ động vận dụng linh hoạt kiến thức, kỹ năng đã học để
nhận ra vấn đề mới.
+ Học sinh muốn được đóng góp với thầy những thông tin mới lấy từ
nhiều nguồn khác nhau, có khi vượt ra ngoài bài học, môn học.
+ Ngoài những biểu hiện trên mà giáo viên dễ nhận thấy còn có biểu
hiện về mặt xúc cảm khó nhận thấy như: Thờ ơ hay hào hứng, phớt lờ hay
ngạc nhiên…Những dấu hiệu này biểu hiện khác nhau ở từng cá thể học sinh,
bộc lộ rõ ở các lớp học sinh bé, kín đáo ở các học sinh lớp trên.
Những biểu hiện của tính tích cực trên là những căn cứ để chúng tôi
đánh giá hiệu quả của việc tổ chức hoạt động ngoại khoá trong dạy học
chương “Cơ học” – Vật lí 6 THCS.
1.1.1.3. Các cấp độ của tính tích cực học tập.
Có thể phân biệt 3 cấp độ khác nhau từ thấp đến cao:
+ Cấp độ 1- Bắt chước: Học sinh tích cực bắt chước hoạt động của giáo
viên và của bạn bè. Trong hành động bắt chước cũng có sự gắng sức của thần
kinh và cơ bắp.
+ Cấp độ 2-Tìm tòi: Học sinh tìm cáchđộc lập giải quyết vấn đề,mò
mẫm những cách giải khác nhau để tìm ra lời giải hợp lý.
+ Cấp độ 3- Sáng tạo:Học sinh nghĩ ra cách giải mới độc đáo hoặc cấu
tạo nhũng bài tập mới, hoặc cố gắng lắp đặt những thí nghiệm mới để chứng
minh bài học.
Như vậy, đối với học sinh tất cả những gì mà giáo viên chưa dạy, học
sinh chưa biết, qua trao đổi với bạn bè mà họ “Tự nghĩ ra” đều coi mang tính
sáng tạo. Các nhà khoa học đều cho rằng trong quá trình hoạt động sáng tạo,
lúc cần đến sự sáng tạo là lúc mà không tìm ra con đường lôgic để suy ra
những điều đã biết, đề ra phương pháp mới. Vậy học tập sáng tạo là một yêu

8

cầu cao đối với học sinh, nhưng chúng ta có thể tạo ra các điều kiện thuận lợi
để cho học sinh tập dượt làm quen dần.
Cấp độ cao nhất của tính tích cực là sáng tạo, tuy nhiên sự sáng tạo
cũng có đặc điểm riêng, dưới đây là đặc điểm của sự sáng tạo và những biểu
hiện của nó.
1.1.2 Năng lực sáng tạo của học sinh
1.1.2.1. Khái niệm về năng lực sáng tạo
“Sáng tạo là một loạt hoạt động mà kết quả của nó là một sản phẩm
tinh thần hay vật chất có tính cách tân, có ý nghĩa xã hội, có giá trị” (Sáng tạo,
Bách khoa toàn thư Liên Xô. Tập 42, trang 54)
Năng lực sáng tạo là khả năng là tạo ra những giá trị mới về vật chất và
tinh thần, tìm ra cái mới, giải pháp mới, công cụ mới, vận dụng thành công
những hiểu biết đã có vào hoàn cảnh mới.
Như vậy sản phẩm của sự sáng tạo không thể suy ra từ cái đã biết bằng
cách suy luận lôgic hay bắt chước làm theo.
1.1.2.2. Đặc điểm của sự sáng tạo
Trong tư duy biện giải, lôgic, trí thức được đạt đến bằng cách suy luận
liên tiếp, trong đó mỗi một tư tưởng tiếp theo đều xuất phát một cách lôgic từ
cái có trước, phụ thuộc vào cái có trước và là tiền đề của cái tiếp theo. Tri
thức đạt được là hiển nhiên, chắc chắn không thể bắt bẻ được.
+ Sự sáng tạo dựa trên tư duy trực giác, trong sáng tạo tri thức thu nhận
một cách nhảy vọt, một cách trực tiếp, các giai đoạn của nó không thể hiện
một cách minh bạch và người suy nghĩ tới quyết định cái đó, con đường đó
vẫn chưa được sáng tỏ ngay cả đối với chủ thể sáng tạo.
+ Tính chủ quan của sự sáng tạo: Đặc điểm quan trọng nhất của sự sáng
tạo là tính cách tân của sản phẩm tạo ra có tính chủ quan. Bất cứ một con

người bình thường nào cũng đều tham gia sáng tạo trong cuộc sống của mình,


9

người này có thể phát minh ra cái mà người khác trước đó phát minh ra hàng
nghìn lần. Tuy nhiên đối với nhà khoa học thì chỉ những phát minh mà nhân
loại chưa hề biết đến mới được coi là sáng tạo mới. Còn đối với học sinh thì
sự sáng tạo là tạo ra cái mới đối với bản thân mình, chứ giáo viên và người
khác có thể đã biết rồi. Bởi vậy hoạt động sáng tạo đối với học sinh mang ý
nghĩa là một hoạt động tập dượt sáng tạo lại. Điều quan trọng cần đạt được
không phải là sản phẩm sáng tạo mà là khả năng sáng tạo của họ. Kiến thức
học sinh sáng tạo ra sau này sẽ quên đi vì ít nhiều được dùng đến, còn năng
lực sáng tạo của họ sẽ luôn luôn được sử dụng trong hoạt động thực tiễn sau
này nhất là trong nền kinh tế thị trường cạnh tranh quyết liệt như hiện nay.
1.1.2.3. Các biểu hiện của sáng tạo
Trong học tập sự sáng tạo của học sinh được thể hiện qua các hành
động cụ thể như sau:
+ Từ kinh nghiệm thực tế, từ kiến thức đã có, học sinh nêu được giả
thuyết. Trong chế tạo dụng cụ thí nghiệm thì học sinh đưa ra được các
phương án thiết kế, chế tạo dụng cụ và cùng một thí nghiệm đưa ra được
nhiều cách chế tạo khác nhau. Đề xuất được những sáng kiến kỹ thuật để thí
nghiệm chính xác hơn, bền đẹp hơn. Học sinh đưa ra được dự đoán hệ quả
của giả thuyết. Cụ thể học sinh đưa ra được dự đoán kết quả thí nghiệm, dự
đoán được phương án nào chính xác nhất, phương án nào mắc sai số…
+ Đề xuất được những phương án dùng những dụng cụ thí nghệm đã
chế tạo để làm thí nghiệm kiểm tra các dự đoán trên và kiểm nghiệm lại các
kiến thức lý thuyết đã học.
+ Vận dụng kiến thức lý thuyết vào thực tế một cách linh hoạt như giải
thích một số hiện tượng vật lí và một số ứng dụng kỹ thuật có liên quan.

Chính những biểu hiện trên đây là tiêu chí để chúng tôi đánh giá tích
cực và năng lực sáng tạo của học sinh.


10

Để phát huy tính tích cực và bồi dưỡng năng lực của học sinh có thể
thông qua hoạt động học tập trên lớp và hoạt động ngoại khoá.Đề tài về dạy
học nội khoá đã có nhiều, vì vậy chúng tôi chọn và đi sâu nghiên cứu về hoạt
động ngoại khoá.
1.2. Vị trí, nhiệm vụ và tác dụng của hoạt động ngoại khóa trong hệ
thống các hình thức tổ chức dạy học ở trường phổ thông
Hoạt động ngoại khóa vật lí là một trong những hoạt động giáo dục ngoài
giờ lên lớp, có tổ chức, có kế hoạch, có phương hướng xác định, được học
sinh tiến hành theo nguyên tắc tự nguyện ở ngoài giờ lên lớp, dưới sự hướng
dẫn của giáo viên nhằm bổ sung và mở rộng kiến thức vật lí, gây hứng thú và
phát triển tư duy khi học tập môn vật lí. Nó có tác dụng lớn cả về ba mặt: giáo
dục, giáo dưỡng và giáo dục kỹ thuật tổng hợp.
1.2.1. Vị trí của hoạt động ngoại khóa trong hệ thống các hình thức
tổ chức dạy học ở trường phổ thông
Nhà trường phổ thông gồm có ba hình thức tổ chức đào tạo là: dạy học
trên lớp, giáo dục lao động kỹ thuật tổng hợp và hướng nghiệp dạy nghề, công
tác giáo dục ngoài giờ lên lớp.
Công tác giáo dục ngoài giờ lên lớp bao gồm những hoạt động rộng rãi
trong các lĩnh vực sau: xã hội – chính trị; văn hóa – khoa học, nghệ thuật, thể
dục thể thao, quốc phòng.
Công tác ngoại khóa nói chung và công tác ngoại khóa vật lí nói riêng
thuộc lĩnh vực thứ hai của toàn bộ công tác giáo dục ngoài giờ lên lớp ở
trường phổ thông, đó là giáo dục văn hóa – khoa học.
1.2.2. Nhiệm vụ của hoạt động ngoại khóa

HĐNK có ba nhiệm vụ chính là: Giáo dục về nhận thức; Giáo dục về
thái độ; Rèn luyện kỹ năng.


11

a) Về nhận thức:
- Hoạt động ngoại khoá giúp học sinh bổ sung, củng cố, hoàn thiện
những tri thức đã học trên lớp giúp các em có những hiểu biết mới, mở rộng
nhãn quan với thế giới xung quanh, cộng đồng xã hội.
- Hoạt động ngoại khoá còn giúp học sinh biết vận dụng những tri thức
đã học để giải quyết các vấn đề do thực tiễn đời sống đặt ra và hiểu biết về
chính trị xã hội.
b) Về thái độ:
- Trước hết, hoạt động ngoại khoá tạo cho học sinh sự hứng thú và lòng
ham muốn hoạt động, phù hợp tâm lý lứa tuổi, lôi cuốn các em tự giác tham
gia.
- Hoạt động ngoại khoá còn bồi dưỡng cho học sinh những tình cảm
đạo đức trong sáng giáo dục cho học sinh tính đoàn kết, xây dựng cho học
sinh lối sống và nếp sống phù hợp với đạo đức và pháp luật, truyền thống tốt
đẹp của địa phương và của đất nước.
- Cuối cùng, hoạt động ngoại khoá bồi dưỡng cho học sinh tính tích
cực, tính năng động, tự giác sẵn sàng tham gia những hoạt động xã hội, hoạt
động tập thể của lớp, của trường.
c) Về rèn luyện kỹ năng:
Hoạt động ngoại khoá rèn luyện cho học sinh kỹ năng giao tiếp, ứng xử
có văn hóa, kỹ năng tự quản, kỹ năng tổ chức, kỹ năng điều khiển, hòa nhập
để thực hiện tốt nhiệm vụ do thầy, cô giáo, tập thể giao cho.
1.2.3. Tác dụng của hoạt động ngoại khóa vật lí
- Tác dụng giáo dục:

+ Hoạt động ngoại khóa chủ yếu dựa trên tinh thần tự nguyện, tự giác
của học sinh. Dựa vào đặc điểm tâm lý lứa tuổi mà lôi cuốn học sinh vào


12

những hoạt động thực tế để giáo dục cho họ tính tổ chức, tính kế hoạch và
tinh thần làm chủ.
+ Công tác ngoại khóa sẽ làm cho quá trình dạy học thêm phong phú. Tính đa
dạng muôn hình muôn vẻ của nó làm cho việc học tập của học sinh thêm sinh
động và hứng thú, đó là một điều kiện tiên quyết để phát triển tài năng. Bởi
vậy, công tác ngoại khóa ở trường phổ thông là một hình thức dạy học, trong
đó người giáo viên dựa vào hứng thú của học sinh đối với một loại hoạt động
nào đó vừa phát hiện vừa bồi dưỡng các năng lực và tài năng của họ, trước hết
là tập hợp và phát huy óc sáng tạo, tinh thần dám nghĩ, dám làm.
- Tác dụng giáo dưỡng:
+ Hoạt động ngoại khóa vật lí có tác dụng giúp học sinh củng cố, đào
sâu, mở rộng, hệ thống hóa kiến thức vật lí đã học trên lớp. Thông qua những
hình thức tổ chức đa dạng và lí thú như: Hội vui vật lí, các trò chơi vật lí, báo
tường vật lí…
+ Hoạt động ngoại khóa vật lí là điều kiện tốt để mở rộng kiến thức cho
học sinh, giúp học sinh biết liên hệ giữa lí thuyết với thực tiễn, nhấn mạnh vai
trò của vật lí thông qua các ứng dụng của nó trong đời sống và kỹ thuật.
- Tác dụng giáo dục kỹ thuật tổng hợp:
Thông qua hoạt động ngoại khóa, học sinh sẽ được rèn luyện một số
mặt nào đó trong các mặt sau.
+ Bồi dưỡng kỹ năng làm mộc, nguội, rèn, mắc điện, vẽ và trang trí…
+ Tập sử dụng các dụng cụ đo lường cơ bản, những máy móc đơn giản.
+ Tập viết báo cáo, thuyết minh, trình bày một vấn đề.
1.3. Các đặc điểm của giờ học ngoại khóa

- Việc tổ chức công tác ngoại khóa dựa trên tính tự nguyện không bắt
buộc, có sự hướng dẫn của giáo viên và sự hứng thú của học sinh, trên cơ sở
đó học sinh sẽ yêu thích công việc, phát triển được tài năng của họ.


13

- Việc tổ chức các buổi học ngoại khóa thường được lập kế hoạch cụ
thể ngay từ đầu năm học. Bản kế hoạch đó gồm cả mục đích, nội dung, hình
thức tổ chức và lịch hoạt động cụ thể cho từng buổi ngoại khóa.
- Số lượng học sinh tham gia hoạt động ngoại khóa là không hạn chế,
có thể hoạt động ngoại khóa theo nhóm hoặc theo tập thể đông người. Trong
điều kiện cho phép có thể huy động học sinh toàn trường tham gia, không
phân biệt học sinh kém giỏi tham gia mà chỉ chú ý hạt nhân nòng cốt của
buổi ngoại khóa.
- Hình thức tổ chức ngoại khóa rất phong phú, đa dạng. Việc đánh giá
kết quả các buổi học ngoại khóa của học sinh có thể căn cứ vào nhiều tiêu chí
và nhiều hình thức như:
+ Sản phẩm của buổi ngoại khóa
+Tính sáng tạo, tích cực của học sinh
+ Kết qủa được đánh giá công khai của cả giáo viên lẫn học sinh
+Việc đánh giá có thể qua điểm số hoặc không qua điểm số nhưng phải
qua hình thức động viên khích lệ, phê bình học sinh kịp thời.
1.4. Nội dung, hình thức tổ chức và phương pháp hướng dẫn ngoại khóa
về vật lý
1.4.1. Nội dung ngoại khóa vật lí
Nội dung ngoại khóa phải bổ sung kiến thức cho nội khóa, củng cố, đào
sâu, mở rộng hợp lý các kiến thức trong chương trình vật lí, bổ sung về mặt lý
thuyết mà học sinh còn thiếu hụt hay mắc sai lầm khi học nội khóa.
Nội dung ngoại khóa vật lí có thể gồm một số công việc chính như sau:

+ Đào sâu những kiến thức về vật lí và kỹ thuật.
+ Nghiên cứu các lĩnh vực riêng biệt của vật lí học áp dụng như: kỹ
thuật điện, kỹ thuật vô tuyến, kỹ thuật chụp ảnh…


14

+ Thiết kế chế tạo và lắp ráp các dụng cụ thí nghiệm vật lí và trang thiết
bị kỹ thuật.
1.4.2. Các hình thức hoạt động ngoại khóa
- Hoạt động ngoại khóa vật lí được tổ chức dưới nhều hình thức đa
dạng, phong phú như:
+ Đọc sách, báo về vật lí, kỹ thuật.
+ Học sinh tổ chức những buổi báo cáo và dạ hội về các vấn đề vật lí và
kỹ thuật, có thể có biểu diễn thí nghiệm.
+ Tham quan ngoại khóa về vật lí và kỹ thuật.
+ Học sinh chế tạo dụng cụ, cơ chế và máy móc đơn giản.
+ Ra báo tường hoặc tập san về vật lí và kỹ thuật.
+ Chuẩn bị để tham dự thi học sinh giỏi hoặc những kỳ thi khác dành
cho môn vật lí ở trường phổ thông được học sinh tham gia.
- Các hoạt động ngoại khóa thông thường được học sinh tham gia dưới
nhiều hình thức cá nhân, nhóm hoặc tập thể.
+ Việc đọc sách báo là một ví dụ điển hình về hoạt động ngoại khóa cá
nhân.
+ Nhóm ngoại khóa vật lí là một thí dụ về hình thức về hoạt động
nhóm.
+ Dạ hội vật lí với một số đông học sinh tham gia là một thí dụ về hoạt
động ngoại khóa tập thể, ở đó có thể tổ chức các trò chơi vật lí.
- Các hoạt động ngoại khóa có thể có tính chất bất thường, chẳng hạn
như triển lãm ngoại khóa chỉ tổ chức mỗi học kỳ hoặc mỗi năm một lần.

- Ngoài ra có thể tổ chức những hoạt động ngoại khóa có thành phần
học sinh thay đổi hoặc cố định.


15

1.4.2.1. Hoạt động ngoại khóa có tính chất cá nhân:
Học sinh đọc sách báo ngoại khóa về vật lí và kỹ thuật là hình thức điển
hình về hoạt động ngoại khoá cá nhân.
Đọc sách báo phổ biến khoa học về vật lí và kỹ thuật là hình thức hoạt
động ngoại khóa đơn giản nhất và dễ thực hiện nhất. Nó thường là yếu tố
chuẩn bị cần thiết cho hoạt động ngoại khóa, đồng thời là một phần căn bản
của hoạt động ngoại khóa, bởi vì có thể nói mọi hình thức hoạt động khác đều
phải có yếu tố này.
Hình thức hoạt động ngoại khóa này một mặt bổ sung nhiều cho các
giờ nội khóa. Mặt khác, giáo dục được học sinh có lòng say mê, thiết tha đọc
sách báo, coi đó là một nguồn cung cấp kiến thức quan trọng và luyện cho
học sinh quen sử dụng các loại sách báo.
Nếu có thể nên tổ chức thành lập một “Tủ sách ngoại khóa vật lí”.Nên
tìm hiểu, trao đổi, học tập kinh nghiệm về việc xây dựng tủ sách của trường
tiên tiến, trường điểm của một huyện, một tỉnh nào đó. Vận động những học
sinh ham thích môn vật lí gửi tặng “Tủ sách ngoại khóa vật lí ” những quyển
sách phổ biến khoa học của mình, để cho toàn thể học sinh trong toàn trường
có thể cùng đọc.
Cũng có thể tổ chức những buổi “Báo cáo khoa học”.Học sinh sẽ chọn
những đề tài mà họ ham thích.Để chuẩn bị báo cáo, giáo viên chỉ cho học sinh
những tài liệu cần đọc và hướng dẫn các em về cách thức hoạt động.Học sinh
sẽ phân công nhau người chuẩn bị báo cáo, người chuẩn bị những thí nghiệm
chứng minh, người chuẩn bị giáo cụ hoặc vẽ tranh ảnh cần thiết… sau khi kế
hoạch đã chuẩn bị xong, giáo viên góp ý và duyệt lại nội dung trước khi báo

cáo.Để lôi cuốn được nhiều người tham gia buổi báo cáo đó, có thể làm công
tác quảng cáo và chuẩn bị thêm vài tiết mục văn nghệ.


16

1.4.2.2. Hoạt động ngoại khoá theonhóm ngoại khoá vật lí kỹ thuật
Nhóm ngoại khoá vật lí kỹ thuật là hình thức hoạt động ngoại khoá căn
bản ở trường phổ thông. Là một hình thức hoạt động có tổ chức bao gồm một
số học sinh.Nhóm vật lí kỹ thuật có nhiều điều kiện thuận lợi thành công.
Mỗi nhóm ngoại khoá không nên quá 30 học sinh. Có thể thành lập
nhóm riêng cho từng khối lớp như: Nhóm ngoại khoá vật lí 6, nhóm ngoại
khoá vật lí 7. Nhưng cũng có thể gồm những học sinh thuộc các khối lớp khác
như nhóm khối lớp 8 – 9 nhóm khối 10 -11…
1.4.2.2.1. Các nguyên tắc đảm bảo tổ chức tốt các hoạt động ngoại khoá
vật lí
- Nguyên tắc thứ nhất:
Khi tổ chức nhóm ngoại khoá phải dựa vào tính tự nguyện và sự hứng
thú của học sinh.Trên cơ sở yêu thích công việc, tài năng của họ sẽ được nảy
nở và phát triển.Bản thân từ ngoại khoá cũng nói lên sự đòi hỏi của học sinh
tính tự nguyện trong công tác này.
- Nguyên tắc thứ 2:
Để đảm bảo nhóm ngoại khoá có thể tồn tại và hoạt động có kết quả thì
phải phát hiện và xây dựng bằng được hạt nhân của nhóm.Hạt nhân thường
phải là nhóm trưởng, nhóm trưởng phải là người có nhiệt tình cao học lực
thuộc loại tương đối vững vàng đồng thời có khả năng đoàn kết trong nhóm.
- Nguyên tắc thứ 3:
Yếu tố mới và tính vừa sức của đề tài đóng vai trò quan trọng trong
việc duy trì và phát triển hứng thú của nhóm. Quán triệt nguyên tắc ấy, nội
dung hoạt động của nhóm phải mới so với nội khoá không đơn thuần chỉ kiểm

ngiệm hoặc áp dụng dưới dạng quá đơn giản các kiến thức đã học. Khi tổ
chức cần xác định được nội dung thích hợp, khéo tổ chức sao cho học sinh
từng bước tiếp thu được kiến thức kể cả giai đoạn đầu. Khi tổ chức ngoạikhoá


17

cần lường trước điều kiện làm việc của nhóm như: Thời gian, sách báo,
phương tiện địa điểm…
- Nguyên tắc cuối cùng là phải đảm bảo tính nghiêm túc, nhẹ nhàng,
tránh nặng nề, tuỳ tiện tạo không khí thoải mái để chủ động tiếp thu kiến thức.
Ngược lại làm việc thụ động thì dễ cảm thấy nặng nề.Nhóm ngoại khoá cần
có lịch làm việc thường kì, phấn đấu thực hiện có nề nếp tránh đầu voi đuôi
chuột. kế hoạch gọn nhẹ, phù hợp học sinh tin là có thể thực hiện được, trong
quá trình thực hiện kiên quyết kế hoạch không bị phá hỏng, như vậy vừa
nghiêm túc vừa đảm bảo uy tín cho giáo viên.
1.4.2.2.2. Nội dung hoạt động của nhóm ngoại khoá
Bao gồm các nhóm ngoại khoá như: “Chế tạo dụng cụ thí nghiệm vật lí,
nhóm vật lí lý thuyết, các nhóm vật lí kỹ thuật”…
1- Nhóm “Chế tạo dụng cụ thí nghiệm vật lí”
Nên coi nhóm này là nhóm ngoại khoá phổ biến nhất trong thực tế của
công tác ngoại khoá vật lí.Thiết bị thí nghiệm vật lí, đặc biệt là thí nghiệm
phục vụ cho thí nghiệm thực hành đồng loạt của học sinh có tầm quan trọng
rất lớn trong dạy học vật lí.Muốn có nhiều dụng cụ thí nghiệm cho học sinh
sử dụng thực hành thì phải tổ chức cho học sinh tham gia chế tạo những dụng
cụ đó. Nội dung hoạt động nên hướng vào chế tạo thí nghiệm đòi hỏi tính
sáng tạo, nằm trong trọng tâm của chương trình. Những dụng cụ học sinh
nghiên cứu chế tạo giúp nhà trường khắc phục khó khăn thiếu thiết bị thí
nghiệm thì những sản phẩm này cần được các em chế tạo bền đẹp nhằm sử
dụng lâu dài.Như vậy ý nghĩa giáo dục càng được phát huy mạnh mẽ.Vấn đề

lưu gữ lại hình ảnh hoạt động và sản phẩm của nhóm ngoại khoá ở phòng thí
nghiệm gần như là một nguyên tắc.