Báo cáo các công ước quốc tế về quyền con người mà việt nam là thành viên và vấn đề nội luật hoá

nghiên cứu - trao đổi

TS. Nguyễn Văn Tuân *

1. Cỏc cụng c quc t v quyn con
ngi m Vit Nam l thnh viờn
Thc hin ch trng nht quỏn ca Nh
nc, Vit Nam ó tham gia nhiu cụng c
quc t quan trng, trong ú cú cỏc cụng c
v nhõn quyn. Cụng c quc t v nhõn
quyn quan trng u tiờn Vit Nam kớ kt l
Cụng c quc t v xoỏ b mi hỡnh thc
phõn bit i x vi ph n nm 1979 (Vit
Nam kớ Cụng c ny ngy 27/11/1981 v
phờ chun thỏng 2/1982).
Cụng c quc t v cỏc quyn dõn s v
chớnh tr nm 1966 v Cụng c quc t v cỏc
quyn kinh t, vn hoỏ nm 1966 (Vit Nam
gia nhp 2 cụng c ny ngy 24/9/1982).
Vit Nam l nc u tiờn chõu v
nc th 2 trờn th gii tr thnh thnh viờn
Cụng c quc t v quyn tr em sau khi kớ
Cụng c ny thỏng 1/1990 v phờ chun
ngy 20/2/1991. Vit Nam cng ó phờ chun
2 ngh nh th b sung Cụng c quc t v
quyn tr em (Ngh nh th khụng bt buc
v tr em trong xung t v trang v Ngh
nh th khụng bt buc v chng s dng tr
em trong mi dõm, tranh nh khiờu dõm).
Ngoi ra Vit Nam cũn l thnh viờn ca
mt s cụng c khỏc nh: Cụng c quc

t v xoỏ b cỏc hỡnh thc phõn bit chng
tc nm 1966 v Cụng c v ngn nga v
trng tr ti Apacthai nm 1973 (Vit Nam
gia nhp 2 cụng c ny ngy 9/6/1981).
40

2. Vn ni lut hoỏ cỏc quy nh
bo v quyn con ngi trong cỏc cụng
c quc t m Vit Nam l thnh viờn
2.1. Ngha v ni lut hoỏ
Ngha v ni lut hoỏ cỏc quy nh ca
cụng c quc t núi chung v cụng c
quc t v quyn con ngi núi riờng ó
c ghi nhn trong bn thõn cỏc cụng c
m Vit Nam l thnh viờn. Vic chuyn hoỏ
cỏc quy nh ca cụng c quc t m Vit
Nam l mt bờn kớ kt c quy nh c th
trong Lut kớ kt, gia nhp v thc hin iu
c quc t nm 2005. Khon 3 iu 6 Lut
kớ kt, gia nhp v thc hin iu c quc
t nm 2005 quy nh: "Cn c vo yờu cu,
ni dung, tớnh cht ca iu c quc t,
Quc hi, Ch tch nc, Chớnh ph khi
quyt nh chp nhn s rng buc ca iu
c quc t ng thi quyt nh ỏp dng
trc tip ton b hoc mt phn iu c
quc t ú i vi c quan, t chc, cỏ nhõn
trong trng hp quy nh ca iu c
quc t ó rừ, chi tit thc hin; quyt
nh hoc kin ngh sa i, b sung, bói b

hoc ban hnh vn bn quy phm phỏp lut
thc hin iu c quc t ú".
Yờu cu thc thi cỏc cụng c quc t v
quyn con ngi phi trờn c s cỏc nguyờn
tc ca lut iu c quc t. Quc gia thnh
viờn phi cú ngha v xõy dng c ch phỏp
* B t phỏp

tạp chí luật học số 5/2010


nghiên cứu - trao đổi

lut quc gia phự hp vi yờu cu ca vic
thc hin cỏc cam kt quc t v quyn con
ngi. iu 2 Cụng c quc t v cỏc
quyn dõn s v chớnh tr nm 1966 quy
nh: "1. Mi quc gia thnh viờn ca Cụng
c ny cam kt tụn trng v bo m cho
mi ngi trong phm vi lónh th v thm
quyn phỏp lớ ca mỡnh cỏc quyn ó c
cụng nhn trong Cụng c ny, khụng phõn
bit chng tc, mu da, gii tớnh, ngụn ng,
tụn giỏo, chớnh kin hoc mi quan im
khỏc, ngun gc dõn tc v xó hi, ti sn,
dũng dừi hoc cỏc iu kin khỏc.
2. Trong trng hp quy nh trờn õy cha
c th hin bng cỏc bin phỏp lp phỏp
hoc cỏc bin phỏp khỏc thỡ mi quc gia
thnh viờn ca Cụng c ny cam kt s tin

hnh cỏc bin phỏp cn thit phự hp vi quy
trỡnh nờu trong hin phỏp ca mỡnh v nhng
quy nh ca Cụng c ny ban hnh
phỏp lut v nhng bin phỏp cn thit khỏc,
nhm mc ớch thc hin cú hiu qu cỏc
quyn c cụng nhn trong Cụng c ny.
2.2. Thc trng ni lut hoỏ núi chung
Chớnh sỏch nht quỏn ca Nh nc Vit
Nam l tụn trng v bo m quyn con
ngi. Chớnh sỏch ú da trờn nhn thc ca
Nh nc Vit Nam coi quyn con ngi l
giỏ tr chung ca nhõn loi c to lp qua
s phn u ca cỏc dõn tc qua cỏc thi i.
Chớnh sỏch tụn trng quyn con ngi ca
Nh nc Vit Nam cng cú gc r sõu xa t
truyn thng lch s v vn hoỏ cú b dy
hng nghỡn nm ca dõn tc Vit Nam.(1)
Vic tham gia cỏc cụng c quc t v
quyn con ngi l s cam kt chớnh trphỏp lớ ca Nh nc ta trong s nghip bo
v quyn con ngi trc cng ng th
gii. Trong s nghip i mi ngy nay,
tạp chí luật học số 5/2010

ng li nht quỏn ca ng, Nh nc ta
l t con ngi v trớ trung tõm ca cỏc
chớnh sỏch kinh t, xó hi, trong ú thỳc y
v bo v quyn con ngi c xem l
nhõn t quan trng cho s bn vng ca t
nc. Tham gia hu ht cỏc cụng c quc
t v quyn con ngi l n lc to ln ca

Nh nc ta, ú cng l thnh tớch c
cng ng quc t ghi nhn v ỏnh giỏ cao.
Vic tham gia cỏc cụng c quc t ny th
hin cam kt v quyt tõm cao ca Nh
nc Vit Nam trong vic thỳc y v tụn
trng cỏc quyn con ngi nh cỏc quy nh
ca phỏp lut quc t v quyn con ngi.
Mt trong nhng nguyờn tc lp phỏp ca
Nh nc Cng ho xó hi ch ngha Vit
Nam khi tham gia cỏc quan h quc t l
tuõn th iu c quc t m Cng ho xó
hi ch ngha Vit Nam l thnh viờn" (khon
6 iu 3 Lut kớ kt, gia nhp v thc hin
iu c quc t nm 2005). V mt lp
phỏp, trong trng hp vic thc hin iu
c quc t ũi hi phi sa i, b sung, hu
b hay ban hnh vn bn quy phm phỏp lut
ca Vit Nam, c quan xut kớ kt, tham
gia v cỏc c quan nh nc hu quan cú
trỏch nhim t mỡnh hoc kin ngh vi c
quan nh nc cú thm quyn kp thi sa
i, b sung, hu b hoc ban hnh vn bn
ú theo quy nh ca phỏp lut.
Mt trong nhng thun li cho cụng tỏc
"ni lut hoỏ" cỏc iu c quc t v quyn
con ngi l ch t bn thõn phỏp lut Vit
Nam m tiờu biu l qua bn hin phỏp ó
c ban hnh hon ton phự hp v ghi nhn
hu ht cỏc quyn c bn ca con ngi c
quy nh trong hai cụng c quc t quan

trng nht v quyn con ngi v trong Tuyờn
ngụn th gii v quyn con ngi nm 1948.
41


nghiên cứu - trao đổi

Nh nc Vit Nam ht sc coi trng
vic xõy dng h thng phỏp lut ton din v
bo m v thỳc y quyn con ngi. Ch
tớnh riờng t nm 1986 n nay, Nh nc ta
ó ban hnh, sa i khong 13.000 vn bn
lut v di lut. Theo quy nh ca phỏp
lut, cỏc vn bn quy phm phỏp lut phi
c gii thiu, tham kho ý kin ca nhõn
dõn bng cỏc hỡnh thc khỏc nhau; hu ht
cỏc d ỏn lut, phỏp lnh c ng cụng
khai, rng rói trờn cỏc phng tin thụng tin
i chỳng tranh th ý kin cỏc tng lp
nhõn dõn.(2) Nu ch tớnh t nm 1992 n
nay, khụng k cỏc vn bn do Chớnh ph v
cỏc c quan nh nc khỏc cú thm quyn
ban hnh, Quc hi ó thụng qua 183 vn bn
lut, trong ú cú khong 48 vn bn cú liờn
quan trc tip n bo v quyn v t do c
bn ca cụng dõn; U ban thng v Quc
hi ban hnh 125 phỏp lnh, trong ú cú
khong 39 vn bn liờn quan trc tip n
bo v quyn v t do c bn ca cụng dõn.(3)
Quyn con ngi c ghi nhn trong

hng lot cỏc vn bn phỏp lut quc gia, c
bit l Hin phỏp. Quỏ trỡnh xõy dng bn
hin phỏp (Hin phỏp nm 1946, Hin phỏp
nm 1959, Hin phỏp nm 1980 v Hin phỏp
nm 1992) cho thy cỏc nguyờn tc c bn v
quyn con ngi trong cỏc cụng c quc t
v quyn con ngi m Nh nc Vit Nam
ó kớ kt, c ghi nhn vo cỏc vn bn quy
phm phỏp lut ca quc gia. Trong quỏ trỡnh
lp hin, cỏc quyn dõn s, chớnh tr, kinh t,
xó hi v vn hoỏ, quyn ca tr em, ph n,
ca ngi thiu s... ngy cng c th hin
rừ nột, y , ngy cng c hon thin c
v b rng v b sõu, c bo m bng cỏc
c ch, bin phỏp thc hin hiu qu hn.
Tuy nhiờn, trong cỏc bn hin phỏp sau, cỏc
42

quyn con ngi, quyn cụng dõn ngy mt
hon chnh, khụng phi l s sao chộp cỏc
quy nh ca hin phỏp trc. Cỏc ch nh
phỏp lut cú tớnh vn ng v phỏt trin theo
nguyờn tc k tha bin chng.
Trong hn hai thp k thc hin cụng
cuc i mi, Vit Nam ó t c nhng
thnh qu to ln v lp phỏp trong lnh vc
bo v quyn con ngi. õy cng l nhng
c gng to ln ca Nh nc ta trong vic
chuyn hoỏ cỏc quy nh v quyn con ngi
trong cỏc iu c quc t v quyn con

ngi m Vit Nam ó tham gia. Cỏc bỏo cỏo
ca Vit Nam v vic thc hin Cụng c v
quyn con ngi ó c cng ng quc t
ỏnh giỏ cao, c bit trong vn hon thin
h thng phỏp lut bo v quyn con ngi.
Trong cụng cuc i mi nhm xõy dng
nh nc phỏp quyn Vit Nam, ỏp ng
mc tiờu dõn giu, nc mnh, xó hi cụng
bng, dõn ch, vn minh, Vit Nam rt coi
trng vic xõy dng v hon thin h thng
phỏp lut trong ú cú phỏp lut bo v quyn
con ngi. iu 50 Hin phỏp nm 1992 quy
nh: " nc Cng ho xó hi ch ngha Vit
Nam, cỏc quyn con ngi v chớnh tr, dõn s
kinh t, vn hoỏ v xó hi c tụn trng, th
hin cỏc quyn cụng dõn v c quy nh
trong Hin phỏp v phỏp lut" . Quc hi v
y ban thng v Quc hi trong cỏc khoỏ
gn õy ó thụng qua mt s lng ln lut v
phỏp lnh. Nh ú, vic bo v quyn con
ngi Vit Nam ó khụng ngng c y
mnh. Mt s lut quan trng ó c thụng
qua nh B lut hỡnh s, B lut t tng hỡnh
s, B lut dõn s, B lut t tng dõn s, B
lut lao ng, Lut cụng on, Lut giỏo dc,
Lut thng mi, Lut doanh nghip, Lut lut
s, Lut tr giỳp phỏp lớ... cú ý ngha quan
tạp chí luật học số 5/2010

nghiên cứu - trao đổi

trng trong vic phỏt huy cỏc quyn dõn s,
chớnh tr cng nh cỏc quyn kinh t, vn hoỏ
v xó hi cho mi cụng dõn. Vic Quc hi
thụng qua B lut hỡnh s nm 1999 v B
lut t tng hỡnh s nm 2003, vi nhng ni
dung phự hp c ch th trng Vit Nam
cng l nhõn t cú ý ngha quan trng trong
vic bo v quyn con ngi.
Cỏc c quan hnh phỏp v t phỏp cn c
trờn c s cỏc vn bn ú tin hnh m
bo v bo v cỏc quyn con ngi trong
phm vi, chc nng, thm quyn v quyn hn
ca mỡnh. Nu nh cú s vi phm quyn con
ngi t bt kỡ ch th no thỡ cỏ nhõn, ch th
khỏc cú th khiu ni, t cỏo... vi c quan cú
thm quyn v vic vi phm. bo v quyn
con ngi, phỏp lut quc gia khụng ch phi
cú h thng phỏp lut v mt ni dung m cũn
phi cú h thng phỏp lut v mt hỡnh thc
y tng ng bo m cú c ch xột
x, gii quyt tranh chp i vi cỏc trng
hp vi phm quyn con ngi.(4)
2.3 Thc trng ni lut hoỏ trong lnh
vc t phỏp hỡnh s
1. B lut hỡnh s u tiờn ca nc Cng
ho xó hi ch ngha Vit Nam c Quc
hi thụng qua ngy 27/5/1985 v cú hiu lc
thi hnh t ngy 01/01/1986. B lut hỡnh s

nm 1985 ó phỏt huy vai trũ v tỏc dng to
ln trong u tranh phũng, chng ti phm
ng thi l cụng c sc bộn ca Nh nc
trong vic bo v quyn v li ớch hp phỏp
ca cụng dõn, gúp phn tớch cc trong vic
xõy dng nh nc phỏp quyn Vit Nam.
Hin phỏp nm 1992 ra i ỏnh du
mt giai on phỏt trin mi ca t nc.
Cỏc quy nh ca Hin phỏp nm 1992 ó
to ra nhng c s phỏp lớ quan trng, to
ng lc cho s phỏt trin ton din t nc
tạp chí luật học số 5/2010

nht l trong lnh vc kinh t. Cỏc quan h
xó hi bo m cỏc quyn t do, dõn ch ca
cụng dõn, bo v quyn con ngi ó c
khng nh trong Hin phỏp nm 1992 th
hin bn cht dõn ch, tin b ca ch xó
hi ch ngha, ca Nh nc Vit Nam cn
c quỏn trit v bo v bng cỏc quy
phm ca B lut hỡnh s.
Yờu cu i mi mi mt i sng t
nc t ra nhim v xem xột sa i, b
sung B lut hỡnh s nm 1985 mt cỏch c
bn ton din nhm kp thi th ch hoỏ
chớnh sỏch ca ng v Nh nc Vit Nam
trong giai on mi, bo m hiu qu cao
ca cuc u tranh phũng nga v chng ti
phm, gúp phn bo m quyn con ngi.
B lut hỡnh s nm 1999 ó th hin

c t tng ln ca chớnh sỏch x lớ l phõn
hoỏ ti phm, bo m tớnh nghiờm minh,
cụng bng, nhõn o bng cỏch cỏ th hoỏ cỏc
hnh vi phm ti, t ú phõn hoỏ ti phm,
phõn hoỏ trỏch nhim hỡnh s v hỡnh pht.
Cỏc ch nh, nguyờn tc, cỏc chng iu,
cỏc ti danh ca B lut hỡnh s nm 1999
th hin nh hng rt c thự, tiờu biu cho
bc phỏt trin mi ca phỏp lut hỡnh s
Vit Nam trong giai on hin nay: ú l quỏ
trỡnh cú tớnh cht giao thoa, an xen gia hai
chiu hng va phi hỡnh s hoỏ, va hỡnh s
hoỏ. iu ú khụng phi ngu nhiờn m phn
ỏnh rt rừ nột c trng ca xó hi Vit Nam
hin nay ang trong giai on xõy dng nn
kinh t th trng nh hng xó hi ch
ngha, xõy dng nh nc phỏp quyn ca
dõn, do dõn v vỡ dõn, xó hi dõn giu, nc
mnh, cụng bng, dõn ch, vn minh.
Chớnh sỏch hỡnh s ca thi kỡ phỏt trin
mi ca Vit Nam khụng nhng phn ỏnh
c y tớnh a dng ca quỏ trỡnh
43


nghiên cứu - trao đổi

chuyn i m cũn phn ỏnh y hn bn
cht vn minh tin b, bn cht nhõn o ca
xó hi Vit Nam trờn c s k tha truyn

thng nhõn bn, nhõn vn ca xó hi Vit
Nam, va th hin bn cht u vit, nhõn
o ca xó hi ch ngha. B lut hỡnh s
nm 1999 tip thu cú chn lc cỏc thnh tu,
tinh hoa ca khoa hc v thc tin phỏp lut
hỡnh s ca cỏc nc trờn th gii.
S phi hỡnh s hoỏ th hin trc tip
trc ht vic loi b ra khi B lut hỡnh
s nm 1999 nhng hnh vi vn tip tc din
ra trong i sng xó hi nhng nay trong
hon cnh mi, mc nguy him cho xó
hi thay i, khụng nht thit phi x lớ bng
bin phỏp hỡnh s. Trong tinh thn ú, mt
trong nhng biu hin c thự c vn
dng B lut hỡnh s nm1999 l thỏi
i vi mc nguy him cho xó hi trong
hnh vi ca ngi cha thnh niờn. Vic x
lớ ngi cha thnh niờn phm ti ch yu
nhm giỏo dc, giỳp h sa cha sai lm,
phỏt trin lnh mnh v tr thnh cụng dõn
cú ớch cho xó hi.
B lut hỡnh s nm 1999 ti iu 3 ó b
sung nguyờn tc x lớ l: Mi ngi phm ti
u bỡnh ng trc phỏp lut khụng phõn
bit nam, n, dõn tc, tớn ngng, tụn giỏo,
thnh phn, a v xó hi th hin nht quỏn
chớnh sỏch khụng phõn bit i x, bt lun
ngi phm ti l ai u b x lớ cụng minh
trc phỏp lut, khụng thiờn v.
2. m bo trt t k cng xó hi, bo

v cỏc quyn c bn ca cụng dõn ó c
phỏp lut ghi nhn, nh nc phi s dng
quyn lc ca mỡnh chng li mi hnh vi
vi phm phỏp lut nht l trong lnh vc hỡnh
s. Gii quyt cỏc v ỏn hỡnh s mt cỏch
khỏch quan, ỳng phỏp lut l s th hin
44

vic bo v quyn con ngi. Nh nc phi
ngn chn hoc x lớ kp thi khụng cho
nhng hnh vi phm ti xõm phm n quyn
con ngi. Nhng khụng phi vỡ vic x lớ
nhanh chúng v ỏn hỡnh s m quyn t do
ca con ngi b xõm phm.
Nh nc thụng qua hot ng t tng
hỡnh s bo v quyn con ngi. Nhng
cng chớnh trong hot ng t tng hỡnh s
ny m quyn con ngi cng d b vi phm
nht. Thụng qua hot ng t tng hỡnh s
m c quan tin hnh t tng phi gii quyt
v ỏn hỡnh s m ú s phn phỏp lớ ca
mt con ngi s c nh ot hoc l
tc b h mt s quyn hoc l bo v
quyn ca h. Mc ớch ca t tng hỡnh s
l x ỳng ngi, ỳng ti nhng cng
khụng c lm oan ngi vụ ti.
B lut t tng hỡnh s nm 1988 ỏnh
du bc tin mi ca quỏ trỡnh phỏp in
hoỏ phỏp lut t tng hỡnh s ng thi cựng
vi B lut hỡnh s nm 1985 l c s phỏp

lớ m bo quyn con ngi trong t tng
hỡnh s. Trong B lut t tng hỡnh s cú
nhiu quy nh mang tớnh nguyờn tc l c
s phỏp lớ quan trng tin hnh hot ng
t tng hỡnh s v bo v quyn con ngi.
Sau gn 15 nm thi hnh, B lut t tng
hỡnh s nm 1988 ó c sa i, b sung
ba ln (6/1990; 12/1992 v 6/2000). Cỏc ln
sa i, b sung ny mi tp trung vo mt
s iu ỏp ng kp thi yờu cu, ũi hi
ca thc tin u tranh phũng, chng ti phm.
B lut t tng hỡnh s nm 2003 ó
c Quc hi khoỏ XI, k hp th t thụng
qua ngy 26/11/2003 v cú hiu lc thi hnh
t ngy 01/7/2004. Vi 8 phn, 37 chng
v 346 iu, trong ú cú 260 iu sa i, 48
tạp chí luật học số 5/2010


nghiªn cøu - trao ®æi

điều bổ sung và 38 điều giữ nguyên của Bộ
luật tố tụng hình sự năm 1988.
Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003 đã thể
hiện được mục tiêu quan trọng là nhằm bảo
đảm thực hiện dân chủ hơn nữa trong hoạt
động tố tụng hình sự. Nhiệm vụ của tố tụng
hình sự không chỉ là phát hiện tội phạm và
trừng phạt người phạm tội mà còn phải bảo
đảm và tôn trọng các quyền tự do, dân chủ

của công dân, không được làm oan người vô
tội. Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003 kế
thừa, phát triển những nguyên tắc truyền
thống và được khẳng định trong thực tế áp
dụng và bổ sung một số nguyên tắc mới
nhằm bảo đảm hơn nữa quyền con người
trong tố tụng hình sự.
* Bảo đảm quyền bình đẳng của mọi
công dân trước pháp luật và toà án
Mọi công dân đều bình đẳng trước pháp
luật và toà án là nguyên tắc tố tụng hình sự
được thể hiện trong Điều 5 và Điều 19 của
Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003. Mọi
người đều bình đẳng trước pháp luật thể hiện
ở chỗ là mỗi người đều được pháp luật bảo
vệ và chịu trách nhiệm trước pháp luật khi
có vi phạm pháp luật, được sử dụng những
quyền và nghĩa vụ như nhau không phân biệt
nam, nữ, dân tộc, tín ngưỡng, tôn giáo, thành
phần xã hội, địa vị xã hội, trình độ học vấn.
Bất kì người nào có hành vi vi phạm
pháp luật đều bị xử lí, đối với người phạm
tội thì phải chịu trách nhiệm hình sự cho dù
họ là ai, ở cương vị nào. Ngược lại đối với
những người không có hành vi trái pháp luật
thì không ai có quyền xâm phạm đến quyền
và lợi ích hợp pháp của họ.
Mọi công dân đều bình đẳng trước toà án
có nghĩa là mọi công dân đều chịu trách
nhiệm về hành vi phạm tội của mình trước

t¹p chÝ luËt häc sè 5/2010

một toà án có thẩm quyền xét xử vụ án đó.
Đối với tất cả người phạm tội đều áp dụng
thống nhất các quy định trong Bộ luật hình
sự và Bộ luật tố tụng hình sự mà không có
quy định riêng nào mang tính ưu đãi cho
người này so với người khác và cũng không
có cơ quan tiến hành tố tụng cũng như thủ
tục đặc biệt để áp dụng riêng, mang tính ưu
tiên cho bất cứ ai.
Bình đẳng trước pháp luật và toà án có
nghĩa là mọi công dân đều chịu trách nhiệm
như nhau trước nhà nước và xã hội đối với
hành vi phạm tội của mình. Người phạm tội
bị truy cứu trách nhiệm hình sự không phụ
thuộc vào vị trí công tác, thành tích đã có…
Quyền bình đẳng của công dân trước
pháp luật và toà án được thể hiện trong việc
bảo đảm quyền bình đẳng của những người
tham gia tố tụng để bảo vệ quyền và lợi ích
hợp pháp của mình. Những người tham gia
tố tụng và những người đại diện cho họ
trong phiên toà được sử dụng quyền bình
đẳng trong việc đưa ra chứng cứ và yêu cầu.
Nguyên tắc bảo đảm quyền bình đẳng của
mọi công dân trước pháp luật và toà án không
chỉ thể hiện ở giai đoạn xét xử mà còn thể hiện
ở tất cả các giai đoạn tố tụng hình sự.
* Tôn trọng và bảo vệ các quyền cơ bản

của công dân
Tôn trọng và bảo vệ các quyền cơ bản của
công dân là nguyên tắc quan trọng trong tố
tụng hình sự và được ghi nhận trong nhiều
quy định của Bộ luật tố tụng hình sự. Nguyên
tắc này thể hiện tính dân chủ trong hoạt động
tố tụng hình sự, luôn luôn đề cao và tôn trọng
quyền của con người. Cùng với nhiệm vụ đấu
tranh chống tội phạm, không để lọt tội phạm,
các cơ quan tiến hành tố tụng còn bảo đảm
các quyền cơ bản của công dân không bị xâm
45


nghiên cứu - trao đổi

phm, khụng vỡ mc ớch tỡm ra ti phm m
cú nhng hnh vi trỏi phỏp lut, xõm phm
n quyn ca con ngi.
Cỏc c quan iu tra, vin kim sỏt v
to ỏn ỏp dng cỏc bin phỏp ngn chn
cng nh cỏc bin phỏp cng ch khỏc ch
khi tht s cn thit cho vic thc hin
nhim v t tng hỡnh s theo nhng cn c
v th tc do B lut t tng hỡnh s quy
nh. Nguyờn tc tụn trng v bo v cỏc
quyn c bn ca cụng dõn trong t tng
hỡnh s khụng ch nhm bo v quyn v t
do ca b can, b cỏo m cũn i vi nhng
ngi tham gia t tng hỡnh s khỏc.

Quyn bt kh xõm phm v thõn th l
mt trong cỏc quyn c bn ca cụng dõn ó
c Hin phỏp v B lut t tng hỡnh s ghi
nhn. Bt kh xõm phm v thõn th l quyn
thiờng liờng ca con ngi, khụng ai cú quyn
ng n t do cỏ nhõn ca con ngi. Quyn
bt kh xõm phm v thõn th ca cụng dõn
c phỏp lut bo m thụng qua cỏc quy
nh cht ch trong vic bt, giam, gi.
Trong hot ng t tng hỡnh s, nhng
ngi tin hnh t tng phi tụn trng tớnh
mng, sc kho, ti sn, danh d v nhõn phm
ca cụng dõn, nghiờm cm mi hỡnh thc truy
bc, nhc hỡnh, xỳc phm danh d, nhõn phm
ca cụng dõn u b x lớ theo phỏp lut.
Ngi b bt, b giam gi, b truy t, xột
x trỏi phỏp lut cú quyn c bi thng
thit hi v vt cht v phc hi danh d.
Ngi no cú hnh vi trỏi phỏp lut trong vic
bt, gi, truy t, xột x gõy thit hi cho ngi
khỏc phi b x lớ nghiờm minh theo phỏp lut.
B lut hỡnh s quy nh trỏch nhim hỡnh s
i vi nhng ngi tin hnh t tng cú hnh
vi li dng chc v, quyn hn bt giam ngi
trỏi phỏp lut, bc cung, nhc hỡnh.
46

* Suy oỏn vụ ti
Suy oỏn vụ ti trong lch s phỏp lut
ca nc ta ln u tiờn c quy nh trong

B lut t tng hỡnh s nm 1988: Khụng
ai cú th b coi l cú ti, nu cha cú bn ỏn
kt ti ó cú hiu lc ca to ỏn (iu 10).
Nguyờn tc ny ó c Hin phỏp nm
1992 ghi nhn v th hin mt cỏch chớnh
xỏc hn: Khụng ai b coi l cú ti v phi
chu hỡnh pht khi cha cú bn ỏn kt ti ca
to ỏn ó cú hiu lc phỏp lut (iu 72).
Nguyờn tc ny tip tc c ghi nhn trong
B lut t tng hỡnh s nm 2003 vi ni
dung khụng i m ch thay i mt chỳt v
tờn gi ca iu lut, c th l: iu 9.
"Khụng ai b coi l cú ti khi cha cú bn ỏn
kt ti ca to ỏn ó cú hiu lc phỏp lut".
Theo nguyờn tc suy oỏn vụ ti, mt
ngi khụng c coi l cú ti cho n khi
ti ca ngi ú cha c xỏc nh bng
bn ỏn ca to ỏn cú hiu lc phỏp lut.
Khụng cú mt c quan, ngi cú chc v
no cú quyn xỏc nhn mt cụng dõn cú ti
trong vic thc hin ti phm. Ch cú to ỏn
mi cú quyn xột x v ỏn hỡnh s v xỏc
nhn mt ngi l cú ti.
Ch cú bng bn ỏn ca to ỏn c
quyt nh phự hp vi cỏc quy nh ca
lut, cụng dõn mi cú th b coi l cú ti
cng nh chu hỡnh pht.
Bn ỏn c to ỏn tuyờn do kt qu trc
tip ca phiờn to tuõn theo ỳng cỏc nguyờn
tc, yờu cu, hỡnh thc ca t tng. ú l ý

ngha quan trng v lớ lun v thc tin ca
suy oỏn vụ ti trong vic ra bn ỏn ca to
ỏn. Suy oỏn vụ ti xuyờn sut c quỏ trỡnh
tin hnh v ỏn nhng vai trũ quan trng ca
nú l ch lỳc ra bn ỏn, khi to ỏn kim tra
xem cú y cn c cn thit ra bn ỏn
kt ti hoc b cỏo c trng ỏn.
tạp chí luật học số 5/2010


nghiên cứu - trao đổi

Phự hp nguyờn tc suy oỏn vụ ti, bn
ỏn kt ti ch cú th c quyt nh trong
iu kin l ti ca b cỏo c chng minh
y v khụng cũn nghi ng no c, c
chng minh to ỏn trờn c s ch ca
nhng chng c m ó c xem xột v
kim tra phiờn to phự hp vi cỏc quy
nh ca B lut t tng hỡnh s v bo m
cho b can, b cỏo quyn bo cha. Nu cũn
nghi ng trong vic kt ti b cỏo thỡ khụng
c ra bn ỏn kt ti.
* Bo m quyn bo cha ca ngi b
tm gi, b can, b cỏo
Bo m quyn bo cha ca ngi b
tm gi, b can, b cỏo l nguyờn tc t tng
hỡnh s quan trng ó c quy nh trong
B lut t tng hỡnh s nm 2003. Ngi b
tm gi, b can, b cỏo cú quyn t bo cha

hoc nh ngi khỏc bo cha. Quyn bo
cha ca ngi b tm gi, b can, b cỏo
khụng ch l bo m khi s buc ti khụng
cú cn c m cũn l phng tin quan trng
nhn bit s tht, thc hin cỏc bo m
t tng nhm bo v quyn ca con ngi.
Quyn bo cha ca ngi b tm gi, b
can, b cỏo c xem xột trong hai hỡnh
thc: T bo cha v bo cha vi s giỳp
ca ngi bo cha. Hai hỡnh thc ny
c tin hnh song song v cú th s dng
trong tt c cỏc trng hp mt cỏch y .
Quyn bo cha khụng th coi l bo m
nu nh ngi b tm gi, b can, b cỏo
khụng c ngi bo cha giỳp . Bo
m quyn bo cha ca ngi b tm gi,
b can, b cỏo cú ngha l c quan iu tra,
vin kim sỏt v to ỏn cú trỏch nhim gii
thớch cho ngi b tm gi, b can, b cỏo
bit nhng quyn ca h v bo m to mi
iu kin cho h cú th s dng c
tạp chí luật học số 5/2010

quyn ca h. Nu c quan tin hnh t tng
khụng bo m cho ngi b tm gi, b can,
b cỏo thc hin quyn bo cha cú ngha l vi
phm cỏc quy nh ca t tng v cú th dn
n vic phi iu tra hoc xột x li v ỏn.
B lut t tng hỡnh s cũn quy nh mt
s trng hp s tham gia ca lut s l bt

buc giai on iu tra cng nh giai on
xột x. Bo m quyn bo cha ca ngi b
tm gi, b can, b cỏo l nguyờn tc dõn ch
ca t tng hỡnh s, th hin tớnh nhõn o
trong t tng hỡnh s. Bo m quyn bo
cha ca ngi b tm gi, b can, b cỏo cn
c hon thin v thc hin theo hng m
rng quyn ca ngi b tm gi, b can, b
cỏo; cho phộp ngi bo cha tham gia t
tng trong mi giai on, trong mi v ỏn;
tng cng trỏch nhim ca c quan nh
nc v ngi cú chc v trong vic bo m
quyn v ngha v ca ngi c bo cha.
* Thm phỏn v hi thm c lp v ch
tuõn theo phỏp lut
Khi xột x v ỏn hỡnh s, thm phỏn v
hi thm phi tuõn theo nhng quy nh ca
phỏp lut t tng hỡnh s, phi a vo
nhng cn c phỏp lut, nhng tỡnh tit c
th ca v ỏn phự hp vi ý thc phỏp lut
i n mt quyt nh ỳng n. í thc
phỏp lut giỳp thm phỏn v hi thm nhn
thc ỳng n v rừ rng nhng quy nh
ca phỏp lut ỏp dng sỏt v ỳng vo
nhng trng hp c th, khụng mỏy múc
hỡnh thc, ỏnh giỏ ỳng ý ngha ca chng
c, tớnh nguy him ca hnh vi phm ti,
nhõn thõn ca b cỏo m quyt nh loi hỡnh
pht v mc hỡnh pht tng ng t
c mc ớch ca cụng tỏc xột x.

Khụng mt c quan nh nc, t chc
hay cỏ nhõn no cú quyn can thip vo
47


nghiên cứu - trao đổi

cụng tỏc xột x ca to ỏn. Khụng ai c
quyn gõy sc ộp bng bt c hỡnh thc no
trong vic xột x tng v ỏn c th. To ỏn
xột x c lp c th hin ch thm
phỏn v hi thm ỏnh giỏ chng c theo
nim tin ni tõm ca mỡnh trờn c s nghiờn
cu mi tỡnh tit ca v ỏn mt cỏch khỏch
quan, ton din v y . i vi h khụng
cú chng c no cú giỏ tr trc.
Nguyờn tc thm phỏn v hi thm c
lp xột x v ch tuõn theo phỏp lut nõng
cao trỏch nhim ca ngi thm phỏn, hi
thm, buc h phi nghiờm chnh tuõn th
phỏp lut hỡnh s, phỏp lut t tng hỡnh s,
ch ng nghiờn cu mi tỡnh tit ca v ỏn,
ra nhng quyt nh phự hp v khụng l
thuc vo nhng lớ do, ý kin ca nhng
ngi tham gia t tng, nhng kt lun buc
ti ca kim sỏt viờn, nu nhng lớ do, ý kin
v kt lun ú khụng phự hp vi thc t,
vi phỏp lut. Nguyờn tc ny bo m cho
vic xột x c ỳng n v cng lm tng
thờm tinh thn trỏch nhim ca thm phỏn v

hi thm. S c lp ca thm phỏn cng th
hin gia nhng thm phỏn vi nhau, gia
cp xột x ny vi cp xột x khỏc.
Ch trng tng cng dõn ch trong
hot ng t tng hỡnh s nhm bo v
quyn v li ớch hp phỏp ca cụng dõn, hn
ch vic oan sai ó c th hin trong ni
dung ca B lut t tng hỡnh s nm 2003.
Vn bo m bỡnh ng, dõn ch v bo
v quyn con ngi th hin s tin b ca
xó hi. Cú th núi B lut t tng hỡnh s
nm 2003 l b lut ca s tin b, dõn ch,
bỡnh ng v bo v quyn con ngi.
3. Mt s vn t ra i vi ni lut hoỏ
Ch trng tham gia cụng c quc t,
trong ú cú cỏc cụng c quc t v quyn
48

con ngi ó chng t quyt tõm ca Nh
nc Vit Nam trong vic bo m thc hin
ngy cng tt cỏc quyn v con ngi ó
c cng ng quc t tha nhn. Chớnh
sỏch ca Nh nc Vit Nam c th hin
bng phỏp lut, thc hin bng nhiu c ch
khỏc nhau v ó t c nhng kt qu tớch
cc trờn thc t. Nh nc Vit Nam rt chỳ
trng xõy dng h thng phỏp lut ton din
v bo m v thỳc y quyn con ngi.
Trong thi gian qua, Nh nc Vit Nam
ó cú nhiu c gng ỏng k trong cụng tỏc

lp phỏp, trong ú chuyn hoỏ nhiu quy nh
ca cỏc cụng c quc t v quyn con ngi
thnh cỏc quy phm phỏp lut ca Vit Nam.
Tuy nhiờn, h thng phỏp lut ca Vit Nam
"cũn thiu s ng b, cú ch cũn chng
chộo, mõu thun, cha theo kp thc tin, dn
n khú khn, thm chớ hiu sai, lm nh
hng n m bo tớnh hp hin, tớnh kh
thi v s minh bch. Vic nghiờn cu, thc
hin cỏc cụng c quc t m Vit Nam l
thnh viờn cha c quan tõm y . Hiu
qu cụng tỏc tuyờn truyn, ph bin, giỏo dc
phỏp lut cũn hn ch. Thit ch bo m thi
hnh phỏp lut cũn thiu v yu.
Trỡnh nhn thc ca mt b phn cỏn
b cũn bt cp, th hin rừ nột nht l cha
nm c quy nh ca cỏc cụng c quc
t v quyn con ngi m Vit Nam l thnh
viờn; ụi khi cũn khụng nm chc chớnh sỏch
ca Nh nc, quy nh ca phỏp lut Vit
Nam. Vỡ vy, cú ni, cú lỳc cũn xy ra
cỏc vi phm, nh hng n vic th hng
ca ngi dõn. Cựng vi ú l tỡnh trng k
cng, k lut nhiu ni cha nghiờm".(5)
Vỡ vy, vn t ra l cn tip tc hon
thin phỏp lut nhm thc hin cú hiu qu
tạp chí luật học số 5/2010


nghiên cứu - trao đổi

cỏc quyn v con ngi ó c ghi nhn
trong cỏc cụng c quc t v quyn con
ngi m Vit Nam l thnh viờn. Nhim v
c th hoỏ cỏc quy nh ca Hin phỏp nm
1992 v quyn con ngi l ni dung c
u tiờn trong chin lc xõy dng v hon
thin h thng phỏp lut Vit Nam n nm
2020. Trong quỏ trỡnh ni lut hoỏ cỏc quy
nh ca cỏc cụng c quc t m Vit Nam
l thnh viờn trong lnh vc t tng hỡnh s
cn chỳ ý cỏc quy nh mang tớnh nguyờn tc
chung nh sau: 1) Quyn bỡnh ng trc
phỏp lut v c phỏp lut bo v; 2)
Quyn xột x cụng bng; 3) Quyn c suy
oỏn vụ ti; 4) Quyn bo cha; 5) Quyn
ca v thnh niờn; 6) Quyn ca ph n.
Bờn cnh vic hon thin h thng phỏp
lut cng cn chỳ ý n vic hon thin c
ch bo m quyn con ngi, nõng cao nhn
thc v quyn con ngi. Vic bo m
quyn con ngi hin l mt trong nhng vn
c quan tõm hng u ca cng ng
quc t v cng l ca Vit Nam. Mc tiờu
cao nht ng thi cng l biu hin c th v
quyn con ngi Vit nam l phn u ht
sc mỡnh xõy dng dõn giu, nc mnh,
xó hi cụng bng dõn ch, vn minh. Vic
bo m ngy cng tt hn dõn ch, quyn
con ngi va l mc tiờu, va l ng lc

ca cụng cuc i mi, th hin quan h gn
bú mỏu tht gia Nh nc v nhõn dõn(6)./.
(1).Xem: Tp chớ nh nc v phỏp lut, s 6/2009,
tr. 3, 4.
(2).Xem: Tp chớ nh nc v phỏp lut, s 6/2009, tr. 4.
(3).Xem: Tp chớ k hoa hc phỏp lớ, s 5/2009, tr. 27.
(4).Xem: Tp chớ nh nc v phỏp lut, s 7/2009, tr. 17.
(5).Xem: Tp chớ nh nc v phỏp lut, s 6/2009, tr. 7.
(6).Xem: Tp chớ nh nc v phỏp lut, s 6/2009, tr. 8
tạp chí luật học số 5/2010

BN V CC BIN PHP KHN CP
TM THI... (tip theo trang 33)
tranh chp thỡ cha phỏt huy ht hiu qu ca
bin phỏp ny trong vic bo ton ti sn,
bo m hiu qu thi hnh ỏn. Vỡ vy, iu
109 BLTTDS nờn m rng phm vi ỏp dng,
tc l ỏp dng BPKCTT ny i vi cỏc ti
sn ca ng s cú ngha v, khụng ch i
vi ti sn tranh chp.
- V cỏc BPKCTT phong to ti khon,
ti sn ca ngi cú ngha v c quy nh
ti iu 112, iu 113 v iu 114 BLTTDS.
Theo tỏc gi, mc dự BLTTDS tỏch bch
thnh ba BPKCTT phong to khỏc nhau ti
iu 112, iu 113 v iu 114 nhng thc
cht c ba iu lut ny u quy nh v
BPKCTT phong to ti sn ca ngi cú
ngha v. Ba iu lut ny nờn c quy nh
chung thnh BPKCTT phong to ti sn ca

ngi cú ngha v. Ti sn ca ngi cú
ngha v c phỏt hin cú õu thỡ to ỏn
cú th ỏp dng BPKCTT phong to ti sn
ca ngi cú ngha v ú nhm bo ton
chng c, ti sn, m bo vic thi hnh ỏn
ca ngi cú ngha v.
Mt khỏc, phõn bit vi BPKCTT kờ
biờn ti sn, iu kin ỏp dng BPKCTT
phong to ti sn cn c quy nh rừ hn
na. Bn cht ca phong to ti sn l cụ lp,
niờm phong, ct t mi mi liờn h ca ti
sn i vi bờn ngoi, vỡ vy BPKCTT
phong to s c ỏp dng khi ó bit rừ v
ti sn, nm rừ v hin trng, chng loi ti
sn ú. Ti sn b phong to phi l nhng ti
sn sau khi b cụ lp, niờm phong khụng th
giao cho mt ai s dng, bo qun m úng
kớn xong thỡ nguyờn ti ú, trỏnh tỡnh
trng ti sn ú b thay i, tu tỏn./.
49