Sáng kiến kinh nghiệm ứng dụng sơ đồ tư duy trong dạy học tin học

PHÒNG GIÁO DỤC ĐÀO TẠO QUẬN 7
TRƯỜNG TIỂU HỌC KIM ĐỒNG
TỔ BỘ MÔN NĂNG KHIẾU
----------

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
Đề tài: “Giải pháp ứng dụng sơ đồ tư duy trong
giảng dạy bộ môn tin học ở trường tiểu học Kim
Đồng - quận 7 , Tp. HCM "

Tên tác giả : Nguyễn Trịnh Ngọc Hân
Chức danh : Tổ trưởng tổ bộ môn năng khiếu
Năm thực hiện : 2013 - 2014
MỤC LỤC


Nội dung

Trang

I.Đặt vấn đề

2

II.Nội dung đề tài

3

i. Thực trạng của vấn đề
ii. Nội dung và các biện pháp thực hiện
iii. Các phương pháp hoạt động thực tiễn

iv. Hiệu quả

3
3
6
7

III. Kết luận

7

IV. Tài liệu tham khảo

8

I. ĐẶT VẤN ĐỀ :

2


Năm học 2013 – 2014 là năm học Bộ Giáo Dục – Đào Tạo tiếp tục
đổi mới phương pháp dạy học nhằm nâng cao chất lượng đào tạo dạy và
học. Một trong những phương pháp dạy học mới và hiện đại nhất được
đưa vào là phương pháp dạy học bằng sơ đồ tư duy.
Sơ đồ tư duy (SĐTD) còn gọi là bản đồ tư duy, lược đồ tư duy,…
là hình thức ghi chép nhằm tìm tòi đào sâu, mở rộng một ý tưởng, hệ
thống hóa một chủ đề hay một mạch kiến thức,… bằng cách kết hợp việc
sử dụng đồng thời hình ảnh, đường nét, màu sắc, chữ viết với sự tư duy
tích cực. Đặc biệt đây là một sơ đồ mở, không yêu cầu tỉ lệ, chi tiết chặt
chẽ như bản đồ địa lí, có thể vẽ thêm hoặc bớt các nhánh, mỗi người vẽ

một kiểu khác nhau, dùng màu sắc, hình ảnh, các cụm từ diễn đạt khác
nhau, cùng một chủ đề nhưng mỗi người có thể “thể hiện” nó dưới dạng
SĐTD theo một cách riêng, do đó việc lập SĐTD phát huy được tối đa
khả năng sáng tạo của mỗi người. (trích Dạy tốt – học tốt ở tiểu học bằng
bản đồ tư duy,của TS. Trần Đình Châu và TS. Đặng Thị Thu Thủy).
Qua nghiên cứu và thực nghiệm giảng dạy, cho thấy một số giáo
viên còn gặp khó khăn trong việc tổ chức hoạt động dạy học trên lớp với
việc thiết kế và sử dụng SĐTD. Tôi nhận thấy cần tiến hành nghiên cứu
những biện pháp tổ chức nhằm thực hiện việc ứng dụng SĐTD một cách
có hiệu quả, tiến hành khảo sát và tổng kết kinh nghiệm của một số
trường đã tiến hành tốt SĐTD. Đó chính là lý do tôi chọn đề tài “ Giải
pháp ứng dụng sơ đồ tư duy trong giảng dạy bộ môn tin học ở
trường tiểu học Kim Đồng - quận 7 , Tp. HCM “ .

II.NỘI DUNG:
3


i. Thực trạng của vấn đề :
Trong quá trình giảng dạy tại trường Kim Đồng, tôi nhận thấy SĐTD có
ý nghĩa rất quan trọng :
+ Logic, mạch lạc giúp người học nắm bắt kiến thức nhanh, hiệu quả.
+ Trực quan, dễ nhìn, dễ hiểu, dễ nhớ.
+ Giúp hệ thống hóa kiến thức: Giáo viên sử dụng SĐTD để hệ thống
kiến thức một cách khoa học và logic, nội dung bài học được thể hiện trên
bản đồ một cách trực quan mà không bị bỏ sót ý.
+ Nhìn thấy “ bức tranh” tổng thể mà lại chi tiết. SĐTD hỗ trợ người học
hệ thống hóa tất cả các thông tin liên quan một cách đơn giản.
Sử dụng bản đồ tư duy để xây dựng nội dung bài học sẽ giúp học sinh rèn
luyện khả năng tư duy, học sinh hiểu được bài học một cách rõ ràng và

nhanh chóng.

ii. Nội dung và biện pháp thực hiện :
Ngay từ đầu năm học, sau khi đăng kí đề tài SKKN tôi đã tìm hiểu, áp
dung dạy học tin học bằng sơ đồ tư duy. Từ đó tôi tự lập kế hoạch giảng dạy
cho từng tiết học. Nếu không sử dụng phần mềm, giáo viên có thể linh động
sử dụng hình vẽ tay với những màu sắc, hình ảnh, từ ngữ diễn đạt khác nhau
nhằm giúp học sinh có thể nắm bắt và nhớ được phần cốt lõi của bài giảng
ngay tại lớp học.
Sơ đồ tư duy đặc biệt chú trọng về màu sắc, hình ảnh với từ ngữ ngắn
gọn thể hiện qua mạng liên tưởng (các nhánh trong bài giảng). Từ phần nội
dung chính, giáo viên vẽ ra từng nhánh nhỏ theo từng tiểu mục chính của bài
giảng và chú thích, giảng giải theo một ngôn ngữ dễ hiểu và gần gũi với học
sinh.
Như vậy, thay vì phải học thuộc lòng các khái niệm, định nghĩa hay
cả bài giảng đọc chép như lúc trước, giờ đây học sinh có thể hiểu và nắm
4


được khái niệm qua hình vẽ. Chính sự liên tưởng theo hướng dẫn của giáo
viên cũng giúp các em nhớ được phần trọng tâm của bài giảng.
Để giảng dạy theo sơ đồ tư duy, giáo viên có thể chủ động vẽ hình trên
bảng rồi cho học sinh tiếp tục lên phân nhánh sơ đồ hay để học sinh chia
thành từng nhóm nhỏ rồi tự vẽ sơ đồ theo cách hiểu của mình sau đó giáo viên
định hướng lại từng nội dung cho học sinh.
Sơ đồ tư duy thực chất là một sơ đồ mở không theo một khuôn mẫu
hay tỷ lệ nhất định mà là cách hệ thống kiến thức tạo ra một tiết học sinh
động, đầy màu sắc và thực sự hiệu quả. Giảng dạy theo sơ đồ tư duy phát
huy tính tích cực nhiều nhất trong các giờ ôn tập. Khi học sinh trở thành
chủ thể thành nhân vật trung tâm trong mỗi tiết học, các em sẽ trở nên hào

hứng và hăng say hơn trong học tập.
Sơ đồ tư duy hay bản đồ tư duy (Mind Map) là hình thức ghi chép sử
dụng màu sắc, hình ảnh nhằm tìm tòi đào sâu, mở rộng một ý tưởng, tóm tắt
những ý chính của một nội dung, hệ thống hoá một chủ đề. Nó là một công
cụ tổ chức tư duy được tác giả Tony Buzan (Anh) nghiên cứu kỹ lưỡng và
phổ biến rộng khắp thế giới.
Tony Buzan sinh năm 1942, chuyên gia hàng đầu thế giới về nghiên
cứu hoạt động của bộ não và là cha đẻ của Mind Map.
Phương pháp tư duy của ông được dạy và sử dụng ở khoảng 500 tập
đoàn, công ty hàng đầu thế giới; hơn 250 triệu người sử dụng phương pháp
Mind Map của Tony Buzan; khoảng hơn 3 tỷ người đã từng xem và nghe
chương trình của ông (ông đã từng sang Việt Nam năm 2007 để nói chuyện
về lĩnh vực nghiên cứu của mình).
Trong dạy học: Việc sử dụng sơ đồ tư duy huy động tối đa tiềm
năng của bộ não, giúp học sinh học tập tích cực, hỗ trợ hiệu quả các
phương pháp dạy học.
5


Vận dụng sơ đồ tư duy trong dạy học, giáo viên giúp học sinh có
thói quen tổng kết một vấn đề, một chủ đề đã đọc – đã học, theo cách hiểu
của học sinh với dạng sơ đồ tư duy.
Sau khi cho học sinh làm quen với một số sơ đồ tư duy có sẵn, giáo
viên đưa ra một chủ đề chính, đặt chủ đề này ở vị trí trung tâm bảng (hoặc
vào trang vở, tờ giấy/ bìa) rồi đặt câu hỏi gợi ý để học sinh vẽ tiếp các nhánh
cấp 1, cấp 2, cấp 3... Mỗi bài học được tự vẽ kiến thức trọng tâm trên một
trang giấy, giúp học sinh dễ ôn tập, dễ xem lại kiến thức khi cần.
Học sinh học tập bằng sơ đồ tư duy sẽ phát triển khả năng thẩm mỹ
do việc thiết kế nó phải bố cục màu sắc, các đường nét, các nhánh sao cho
đẹp, sắp xếp các ý tưởng khoa học, súc tích… Và đó chính là để học sinh

“Học cách học”: Học sinh được học để tích lũy kiến thức, nhưng từ trước
đến nay học sinh chưa biêt cách học cách để lĩnh hội những kiến thức bộ
môn tin học một cách hiệu quả.
* Những lưu ý giáo viên khi sử dụng sơ đồ tư duy
Màu sắc cũng có tác dụng kích thích bộ não như hình ảnh. Tuy
nhiên, giáo viên cũng không cần phải sử dụng quá nhiều màu sắc. Giáo viên
có thể chỉ cần dùng một hai màu nếu thích và muốn tiết kiệm thời gian.
Vẽ nhiều nhánh cong hơn là đường thẳng để tránh sự buồn tẻ, tạo
sự mềm mại, cuốn hút.
Khi giáo viên sử dụng những từ khóa riêng lẻ, mỗi từ khóa đều
không bị ràng buộc, do đó nó có khả năng khơi dậy các ý tưởng mới, các suy
nghĩ mới.
Nếu trên mỗi nhánh giáo viên viết đầy đủ cả câu thì như vậy giáo
viên sẽ dập tắt khả năng động não và liên tưởng của bộ não học sinh. Não
của học sinh sẽ mất hết hứng thú khi tiếp nhận một thông tin hoàn chỉnh. Vì
vậy, trên mỗi nhánh giáo viên chỉ viết một, hai từ khóa mà thôi. Khi đó, học
6


sinh sẽ viết rất nhanh và khi đọc lại, não của học sinh sẽ được kích thích làm
việc để nối kết thông tin và nhờ vậy, thúc đẩy năng lực gợi nhớ và dần dần
nâng cao khả năng ghi nhớ của học sinh.

iii. Các phương pháp hoạt động thực tiễn :
Một số giáo án mẫu tôi đã xây dựng cho trong các buổi ôn tập hoặc dạy bài
mới trong chương trình Tin học tiểu học tại trường Tiểu học Kim Đồng.
1. Bài học " Máy tính "

2. Bài học "Thư mục"

7


iv. Hiệu quả :
Qua một năm thực hiện đề tài SNKN “Giải pháp ứng dụng sơ đồ
tư duy trong giảng dạy bộ môn tin học ở trường tiểu học Kim Đồng quận 7 , Tp. HCM ” tôi nhận thấy tiết học đạt hiệu quả cao hơn rất nhiều so
với cách dạy truyền thống là đọc chép hoặc một tiết dạy chỉ sử dụng bằng bài
giảng điện tử cho học sinh nhìn chép.

III. KẾT LUẬN :
Sử dụng thành thạo và hiệu quả sơ đồ tư duy trong dạy học sẽ
mang lại nhiều kết quả tốt và đáng khích lệ trong phương thức học tập
của học sinh và phương pháp giảng dạy của giáo viên.
Học sinh sẽ học được phương pháp học tập, tăng tính chủ động,
sáng tạo và phát triển tư duy. Giáo viên sẽ tiết kiệm được thời gian, tăng sự
linh hoạt trong bài giảng, và quan trọng nhất sẽ giúp học sinh nắm được kiến
thức thông qua một “sơ đồ” thể hiện các liên kết chặt chẽ của tri thức.

8


Việc sử dụng các phần mềm mind mapping sẽ làm cho công việc lập
sơ đồ tư duy dễ dàng và linh hoạt hơn, đồng thời, đây cũng là một bước tiến
trong việc ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học nhằm nâng cao hiệu
quả của công tác dạy học.

IV. TÀI LIỆU THAM KHẢO :
1. TS. Trần Đình Châu, TS. Đặng Thị Thu Thủy, Dạy tốt – học tốt ở
tiểu học bằng bản đồ tư duy, Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam .
2. Sách giáo khoa Cùng học tin học Tiểu học Quyển 1, Nhà xuất bản

Giáo dục Việt Nam.
3. Sách giáo khoa Cùng học tin học Tiểu học Quyển 2, Nhà xuất bản
Giáo dục Việt Nam.
4. Sách giáo khoa Cùng học tin học Tiểu học Quyển 3, Nhà xuất bản
Giáo dục Việt Nam.
5. Tony Buzan, Sơ đồ tư duy, Nhà xuất bản Tổng hợp Tp. HCM

9