Sự cần thiết khách quan và vai trò của bảo hiểm xã hội (1)

Sự cần thiết khách quan và vai trò của bảo hiểm xã hội

Sự cần thiết khách quan và
vai trò của bảo hiểm xã hội
Bởi:
Đại Học Kinh Tế Quốc Dân

Sự cần thiết khách quan của BHXH
Thời tiết có bốn mùa xuân, hạ, thu, đông. Mùa xuân cây cối tươi tốt, đâm chồi nảy lộc.
Qua hạ sang thu, đông lại về. Sống trong trời đất con người, ai cũng luôn mong muốn
được tồn tại, phát triển, trường tồn mãi mãi. Nhưng cũng như quy luật của tự nhiên, thực
tại luôn có sự thay đổi, biến hóa bởi ai cũng phải trải qua các giai đoạn phát triển của
đời người đó là sinh ra, lớn lên, trưởng thành và chết. Đó là vòng: sinh, lão, bệnh, tử và
ước muốn của con người là có được cuộc sống an sinh, hạnh phúc. Nhưng quy luật của
tạo hóa là sinh ra lớn lên và già yếu mà ai cũng phải trải qua. Đi theo cùng quy luật đó
là những rủi ro, ốm đau, bệnh tật, hoạn nạn có thể đến bất cứ lúc nào trong cuộc sống.
Hơn nữa, con người từ thời sơ khai là xã hội nguyên thuỷ cho đến nay không ai có thể
tồn tại độc lập, sống bên ngoài sự giúp đỡ, chia sẻ của cộng đồng, bè bạn và người thân
của mình. Bởi trong thực tế không phải lúc nào con người cũng chỉ gặp thuận lợi, có
đầy đủ thu nhập ổn định và mọi điều kiện sinh sống đều diễn ra bình thường như mình
mong muốn mà trái lại có rất nhiều khó khăn bất lợi, ít nhiều ngẫu nhiên phát sinh làm
cho người ta bị giảm hoặc mất thu nhập như: bệnh tật, tuổi già, tai nạn lao động và bệnh
nghề nghiệp… Khi rơi vào những hoàn cảnh, trường hợp này thì các nhu cầu cần thiết
trong cuộc sống không chỉ mất đi mà trái lại còn phát sinh thêm những làm cho người
lao động khó có thể đảm đương được. Chính xuất phát từ bản chất mong muốn tồn tại
và vượt qua những khó khăn trở ngại của cuộc sống khi rủi ro xảy ra đã đòi hỏi những
người lao động (NLĐ) và xã hội loài người phải tìm ra được biện pháp nào đó để giải
quyết những vấn đề trên và thực tế là họ đã tìm ra nhiều cách giải quyết khác nhau như:
san sẻ rủi ro, đùm bọc lẫn nhau trong nội bộ cộng đồng, đi vay, đi xin hoặc dựa vào
sự cứu trợ của nhà nước… Nhưng những cách này chỉ mang tính tạm thời, thụ động và
không chắc chắn.

Lịch sử cũng đã chứng minh từ khi nền kinh tế hàng hóa phát triển và việc thuê mướn
lao động cũng đã trở lên phổ biến thì đồng thời cũng là mẫu thuẫn chủ thợ trong xã hộ
cũng phát sinh. Nguyên nhân sâu sa và cũng là nguyên nhân chủ yếu của mâu thuẫn trên
là những thuê mướn lao động - chủ sử dụng lao động (NSDLĐ) không mong muốn bị
buộc phải đảm bảo thu nhập cho nhập cho người lao động mà mình thuê mướn (NLĐ)
1/5


Sự cần thiết khách quan và vai trò của bảo hiểm xã hội

trong trường hợp họ gặp phải những rủi ro. Không cam chịu với thái độ của các chủ sử
dụng lao động, những người lao động đã liên kết lại đấu tranh buộc người chủ sử dụng
lao động phải thực hiện cam kết trả công lao động và đảm bảo cho họ có một thu nhập
nhất định để họ có thể trang trải cho những nhu cầu thiết yếu khi gặp những biến cố làm
mất hoặc giảm thu nhập do mất hoặc giảm khả năng lao động, mất việc làm. Cuộc đấu
tranh này diễn ra ngày càng rộng lớn và có tác động lớn đến nhiều mặt của đời sống kinh
tế xã hội. Do vậy, Nhà nước đã phải đứng ra can thiệp và điều hoà mâu thuẫn. Sự can
thiệp này một mặt đã làm tăng được vai trò của Nhà nước, mặt khác buộc cả giới chủ và
giới thợ phải đóng góp một khoản tiền nhất định hàng tháng được tính toán chặt chẽ dựa
trên xác suất rủi ro xảy ra đối với người làm thuê. Số tiền đóng góp của cả chủ và thợ
hình thành nên một quỹ tiền tệ tập trung trên phạm vi quốc gia. Quỹ này còn được bổ
sung từ Ngân sách Nhà nước khi cần thiết nhằm đảm bảo đời sống cho người lao động
khi họ gặp phải những biến cố bất lợi trong cuộc sống. Chính nhờ những mối quan hệ
ràng buộc đó mà rủi ro, bất lợi của người lao động được dàn trải đều và chia nhỏ rủi ro
của một người cho nhiều người làm cho cuộc sống của NLĐ và gia đình họ ngày càng
được đảm bảo ổn định, đồng thời giới chủ cũng thấy mình có lợi trong nhiều mặt và đảm
bảo được tiến độ sản xuất nâng cao năng xuất lao động.
Xuất phát từ thực tế khách quan trên người ta hiểu ràng toàn bộ những hoạt động với
những mối quan hệ chặt chẽ đó được quan niệm là Bảo hiểm xã hội (BHXH) đối với
người lao động. Đây là một trong những phương thức đối phó hữu hiệu nhất trong hệ

thống An sinh xã hội của quốc gia, là một trong những phát kiến văn minh nhân loại về
khoa học xã hội kết hợp với khoa học tự nhiên để giữ gìn, bảo vệ cuộc sống, sức khoẻ
cho con người.
Đối với Việt Nam, ngay từ khi thành lập nước năm 1945 Chính phủ đã trú trọng đến vấn
đề phát triển chính sách BHXH và bảo trợ xã hội. Đứng đầu là Chủ tịch Hồ Chí Minh đã
sớm quan tâm ban hành và thực hiện ngay từ những ngày đầu thành lập nước và thường
xuyên được bổ sung, điều chỉnh cho phù hợp yêu cầu phát triển thực tiễn của đất nước.
Hệ thống BHXH ngày càng được mở rộng đã góp phần to lớn vào việc ổn định cuộc
sống cho người lao động, góp phần ổn định kinh tế chính trị xã hội của đất nước.
Tất nhiên, BHXH vẫn chưa hoàn toàn khắc phục được những yếu điểm của nó mặc dù
là cho đến nay nó đã trải qua một thời gian dài. Song không thể phủ nhận sự tồn tại của
hệ thống BHXH là một sự cần thiết tất yếu khách quan cho mọi Quốc gia, cho toàn nhân
loại.

Vai trò của BHXH.
Có thể nói từ khi khái niệm BHXH được biết đến ở mọi Quốc gia thì chính sách BHXH
đều do Nhà nước quản lý một cách thống nhất. Trong mọi chế độ xã hội BHXH luôn
đóng vai trò quan trọng và thể hiện được những vai trò to lớn.

2/5


Sự cần thiết khách quan và vai trò của bảo hiểm xã hội

Đối với người lao động (NLĐ).
Có thể nói BHXH có vai trò rất quan trọng trong việc góp phần đảm bảo cuộc sống ổn
định cho người lao động và gia đình họ khi mà họ gặp những rủi ro bất ngờ như: tai nạn
lao động, ốm đau, thai sản…làm giảm hoặc mất sức lao động gây ảnh hưởng đến thu
nhập của NLĐ. Bởi lẽ, khi NLĐ gặp những rủi ro ảnh hưởng đến thu nhập BHXH sẽ
thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập cho NLĐ và gia đình họ với mức hưởng, thời

điểm và thời gian hưởng theo đúng quy định của Nhà nước. Do vậy, mặc dù có những
tổn thất về thu nhập nhưng với sự bù đắp của BHXH đã phần nào giúp NLĐ có được
những khoản tiền nhất định để trang trải cho các nhu cầu thiết yếu của bản thân và gia
đình họ. Chính do có sự thay thế và bù đắp thu nhập này, BHXH làm cho NLĐ ngày
càng yêu nghề hơn, gắn bó với công việc, sống có trách nhiệm hơn với bản thân, gia
đình bè bạn và cộng đồng hơn; là sợi dây ràng buộc, kích thích họ hăng hái tham gia sản
xuất hơn, gắn kết NSDLĐ với NLĐ lại gần nhau hơn, từ đó nâng cao được năng suất lao
động, tăng sản phẩm xã hội góp phần nâng cao chính cuộc sống của những người tham
gia BHXH.
Ngoài ra BHXH còn bảo vệ và tăng cường sức khoẻ cho NLĐ góp phần tái sản xuất sức
lao động cho NLĐ nhanh chóng trở lại làm việc tạo ra sản phẩm mới cho doanh nghiệp
nói riêng và cho xã hộ nói chung, đồng thời góp phần đảm bảo thu nhập của bản thân
họ.

Đối với người sử dụng lao động (NSDLĐ).
Thực tế trong lao động, sản xuất NLĐ và NSDLĐ vốn có những mâu thuẫn nhất định về
tiền lương, tiền công, thời hạn lao động… Và khi rủi ro sự cố xảy ra, nếu không có sự
giúp đỡ của BHXH thì dễ dẫn đến khả năng tranh chấp giữa NLĐ và NSDLĐ. Vì vậy
BHXH góp phần điều hoà, hạn chế các mâu thuẫn giữa giới chủ và giới thợ, tạo ra môi
trường làm việc ổn định cho người lao động, tạo sự ổn định cho người sử dụng lao động
trong công tác quản lý. Từ đó góp phần nâng cao hiệu quả năng suất lao động của doanh
nghiệp lên.
Hơn nữa, NSDLĐ muốn ổn định và phát triển sản xuất thì ngoài việc đầu tư vào máy
móc, thiết bị, công nghệ… còn phải chăm lo đến đời sống cho người lao động mà mình
thuê mướn, sử dụng. Bởi NSDLĐ khi đã tính đến việc thuê mướn lao động cũng có
nghĩa là lúc đó họ rất cần có NLĐ làm việc cho mình liên tục trong quá trình sản xuất
kinh doanh. Nhưng mong muốn của NSDLĐ đó không phải lúc nào cũng thực hiện
được, bởi trong quá trình sản xuất cũng như trong đời sống NLĐ có thể gặp rủi ro vào
bất kì lúc nào. Và lúc đó, NSDLĐ sẽ không có người làm thuê cho mình dẫn đến gián
đoạn quá trình sản xuất kinh doanh làm giảm năng xuất lao động rồi dẫn đến giảm thu

nhập cho NSDLĐ. Nhưng khi có sự trợ giúp của BHXH, NLĐ không may gặp rủi ro
đó phần nào được khắc phục về mặt tài chính, từ đó NLĐ có điều kiện phục hồi nhanh
những thiệt hại xảy ra. Làm cho người lao động nhanh chóng trở lại làm việc giúp
3/5


Sự cần thiết khách quan và vai trò của bảo hiểm xã hội

NSDLĐ, yên tâm, tích cực lao động sản xuất làm tăng năng xuất lao động, góp phần
tăng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp.

Đối với Nhà nước.
• BHXH là một trong những bộ phận quan trọng giúp cho Ngân sách Nhà nước
giảm chi đến mức tối thiểu nhưng vẫn giải quyết được khó khăn về đời sống
cho NLĐ và gia đình họ được phát triển an toàn hơn. Khi NLĐ hoặc NSDLĐ
gặp tai nạn rủi ro sẽ làm quá trình sản xuất kinh doanh bị gián đoạn, năng suất
lao động giảm xuống (cung hàng hoá nhỏ hơn cầu) làm tăng giá cả thị trường
và rất có thể dẫn đến tình trạng lạm phát, khi đó buộc Chính phủ phải can thiệp
điều tiết giá cả để ổn định đời sống của người dân.
• BHXH góp phần giữ vững an ninh, chính trị trong nước ổn định trật tự an toàn
cho xã hội: BHXH điều hoà, hạn chế các mâu thuẫn giữa giới chủ và giới thợ
đồng thời tạo ra môi trường làm việc thuận lợi, ổn định cho người lao động.
Bởi khi mâu thuẫn giữa NLĐ và NSDLĐ chưa được giải quyết sẽ có thể dẫn
đến những cuộc đình công, thậm chí là gây ra những cuộc bãi công lan rộng
trên cả nước của những người công nhân (NLĐ) đến lúc đó sản phẩm lao động
xã không được sản xuất ra, mà nhu cầu tiêu dùng của xã hội vẫn cứ tiếp tục
tăng lên khi đó buộc Chính phủ phải nhập khẩu hàng hoá. Như vậy, Chính phủ
sẽ phải đối mặt với rất nhiều vấn đề như: giữ vững trật tự an toàn xã hội, đảm
bảo nhu cầu tối thiểu của người dân…
• BHXH có vai trò quan trong trọng việc tăng thu, giảm chi cho Ngân sách Nhà

nước:
+ BHXH làm tăng thu cho Ngân sách Nhà nước: BHXH đã làm giảm bớt mâu thuẫ giữa
giới chủ và giới thợ đồng thời gắn kết giữa NSDLĐ và NLĐ, góp phần kích thích NLĐ
hăng hái lao động sản xuất, nâng cao năng xuất lao động cá nhân nói riên đồng thời góp
phần làm tăng năng xuất lao động xã hội nói chung từ đó sản phẩm xã hội tạo ra ngày
một tăng lên có thể đáp ứng được nhu cầu tiêu dùng trong nước và xuất khẩu ra nước
ngoài. Do vậy, ngân sách Nhà nước tăng lên do có một khoản thu được thông qua việc
thu thuế từ các doanh nghiệp sản xuất nói trên.
+ Khi người lao động tham gia BHXH mà không may gặp rủi ro bất ngờ hoặc khi thiên
tai hạn hán, lũ lụt xảy ra… làm giảm hoặc mất khả năng lao động dẫn đến giảm hoặc
mất thu nhập thì sẽ được bù đắp một phần thu nhập từ quỹ BHXH. Lúc này, nếu không
có sự bù đắp của BHXH thì buộc Nhà nước cũng phải đứng ra để cứu trợ hoặc giúp đỡ
cho NLĐ để NLĐ và gia đình họ vượt qua được khó khăn đó. Từ đó góp phần làm giảm
chi cho Ngân sách Nhà nước, đồng thời giảm bớt được các tệ nạn xã hội phát sinh, giữ
vững ổn định chính trị xã hội.
Ngoài ra BHXH giúp cho Nhà nước thực hiện được các công trình xây dựng trọng điểm
của quốc gia, các chương trình phát triển kinh tế, xã hội quốc gia bởi BHXH tập trung
4/5


Sự cần thiết khách quan và vai trò của bảo hiểm xã hội

được nguồn quỹ lớn. Nguồn quỹ này thường dùng để chi trả cho các sự kiện BHXH xảy
ra về sau. Chính vì vậy mà quỹ nhàn rỗi này có một thời gian nhàn rỗi nhất định đặc
biệt là quỹ dành cho chế độ dài hạn. Trong khoảng thời gian nhàn rỗi ấy quỹ BHXH tạo
thành một nguồn vốn lớn đầu tư cho các chương trình phát triển kinh tế xã hội của quốc
gia.

5/5