Một số kinh nghiệm giảng dạy sinh thái học thông qua các sơ đồ

M C ÍCH C A

TÀI:

rong xu th chung c a s phát tri n khoa h c, kinh t ngày nay là c n ph i có
nh ng cán b khoa h c k thu t chuyên ngành, nh ng con ng i n ng ng,
có tri th c và ph m ch t chu n b cho n n khoa h c, kinh t Vi t Nam c t cánh và h i
nh p cùng th gi i.
áp ng yêu c u c a xã h i, ngành giáo d c Vi t Nam c ng ang chuy n mình
ào t o t t nh ng cán b khoa h c k thu t trong s n xu t Nông – Lâm – Ng nghi p
( ang là nh ng ngành chính, có l c l ng lao ng l n c a n c ta, là nh ng ngành góp
ph n r t quan tr ng trong n n kinh t hi n nay)
Sinh thái h c là l nh v c khoa h c hi n nay ang phát tri n nhanh, m nh và có
nhi u ngành mà xã h i ang quan tâm nhi u nh : Công ngh môi tr ng, c i t o, b o v
môi tr ng và phát tri n b n v ng.
V i m c ích có t m chi n l

c nh trên, nhi m v tr

c m t c a m i giáo viên là:

- Giúp h c sinh hi u
c nh ng ki n th c ph thông c a Sinh thái h c
sau này
dù các em i h c ngành ngh nào thì c ng ph i hi u m i quan h h u c! gi a sinh v t
v i môi tr ng.
- ào t o

c nh ng h c sinh có kh n ng h c lên trong các tr

ng H kh i B.

- Thay m"t cho phong trào h c sinh gi#i c a T$nh, cùng tham gia trong các k% thi
h c sinh gi#i Qu c Gia.

II. LÝ DO CH N

TÀI:

V n
v môi tr ng, s ch xanh
ng ph , ph xanh &i tr c, b o v v n gen
quý hi m c a ng, Th c v t , ô mhi'm môi tr ng, c i bi n, b o v môi tr ng và phát
tri n b n v ng… ang
c các ban ngành trong c n c cùng th gi i quan tâm nh t
hi n nay.
N i dung v Sinh thái h c
i h c và H c sinh gi#i.

c th hi n nhi u trong

thi c a các c p: T t nghi p,

Vi c hi u ki n th c Sinh thái h c thông qua các s! &, bi u &, & th … làm t ng
s h ng thú khi h c b môn.

III. M T S

THU N L I VÀ KHÓ KH N C A

TÀI:

1- Thu n l i:
- N i dung
tài
c p n m i quan h gi a Sinh v t – Sinh v t; Sinh v t – Môi
tr ng; Sinh v t – Con ng i và môi tr ng…, là nh ng i t ng g n g i trong cu c
s ng c a h c sinh.
- N i dung c a
tài là nh ng ki n th c c! b n nh(m áp ng
d c ý th c b o v môi tr ng s ng cho các em.

c m c ích giáo

- Trong cu c s ng c a các em sau này, dù làm ngành ngh gì c ng c n có ki n th c
c! b n v Sinh thái h c.
1


- N i dung Sinh thái h c có nhi u ví d th c t d' hi u, nhi u tranh nh sinh

2 – Khó kh n: Khi th c hi n

ng

tài, tôi g"p ph i m t s khó kh n nh sau:

- N i dung ki n th c v Sinh thái h c là r ng, th i l
khái ni m tr)u t ng khó hi u.

ng là không nhi u, có nhi u

- Trong phân ph i ch !ng trình Sinh thái h c
c x p vào cu i c p h c, do ó s
l nh h i ki n th c ph n này i v i h c sinh là mang tính ch t v i vàng, ch a k p ào
sâu, ch a
c ôn luy n k càng.
- Có nh ng ki n th c khó phân bi t

c m t cách chính xác.

- V n s ng c a các em v i thiên nhiên còn non, nh t là nh ng h c sinh * Th tr n,
Th xã, Thành ph …
V i nh ng i u nh ã nêu trên, khi gi ng d y ph n sinh thái h c tôi ã xây d ng
các khái ni m ho"c ki n th c bài h c b(ng nh ng s! &, & th , bi u &… giúp các em
hi u bài, t tin và t k t qu t t khi g"p nh ng n i dung này.
Vì v y, tôi m nh d n

a ra

tài:
!"
#

R t mong

c nh ng ý ki n óng góp c a quý th y cô và các b n &ng ngh êp.

*

*

*

*

2


N I DUNG C A

PH N B:

TÀI.

:

I- C

TH VÀ MÔI TR

NG:
$

1- Môi tr

% &

' ()

ng và các nhân t sinh thái:

a/ Môi tr ng s ng: là ph n không gian bao quanh sinh v t, mà * ó các y u t
c u t o nên môi tr ng có quan h tr c ti p ho"c gián ti p lên s sinh tr *ng và phát
tri n c a sinh v t.
- Môi tr ng g&m 2 y u t ó là:
+ Y u t vô sinh (là nh ng y u t không s ng).
+ Y u t h u sinh ( là nh ng y u t s ng hay các sinh v t )
- Có 4 lo i môi tr ng: + MT t.
+ MT n c.
+ MT không khí + MT sinh v t
b/ Nhân t sinh thái: là nh ng thành ph n c u t o nên môi tr ng, có tác ng tr c
ti p ho"c gián ti p lên i s ng ,sinh tr *ng và phát tri n c a sinh v t .
- Các nhóm sinh thái bao g&m :
+ Nhân t vô sinh : ánh sáng , nhi t , n c, gió,
m….
+ Nhân t h u sinh : các nhóm sinh v t và nhân t con ng i

2- Gi i h n sinh thái:
Gi i h n sinh thái là kho ng giá tr xác nh c a m t nhân t sinh thái mà trong
kho ng ó sinh v t có th t&n t i và phát tri n n nh theo th i gian.
Trong gi i h n sinh thái có m t kho ng mà sinh v t có th sinh tr *ng và phát tri n
t t nh t g i là kho ng thu n l i, kho ng còn l i g i là kho ng ch ng ch u.

3- N i

và

Sinh thái:

N!i * là a i m c trú c a sinh v t hay là n!i th

ch a nhi u sinh thái.

ng g"p c a các loài và có th

+ sinh thái c a m t loài là m t “không gian sinh thái” mà * ó t t c các nhân t
sinh thái quy nh s t&n t i và phát tri n n nh lâu dài c a loài.

4- Các nhân t vô sinh nh h

ng

n

i s ng c a sinh v t:

Nhi t : nh h *ng tr c ti p
n
i s ng c a sinh v t ho"c nh h *ng gián
ti p thông qua s bi n i c a các y u t khác nh l ng m a, b ng tuy t,
m,
l ng b c h!i, gió…
, sinh v t bi n nhi t, trong quá trình phát tri n có s k t h p ch"t ch-, gi a th i
gian và nhi t
c g i là “th i gian sinh lý” và bi u di'n d i d ng bi u th c:
T = ( x – k).n
Trong ó:
T: t ng s nhi t h u hi u.
x: nhi t
môi tr ng.
k: ng .ng nhi t phát tri n

n: s ngày c n hoàn thành 1 chu k% s ng.
Trong cùng m t loài T và k không i nên:
3


T = (x1 – k).n1 = (x2 – k).n2 = (x3 – k).n3
Ánh sáng:
- S thích nghi c a th c v t:
Liên quan n c ng
ánh sáng, th c v t
c chia thành 3 nhóm
+ Nhóm cây a sáng: nhi u loài c#, b& , phi lao, lúa…
+ Nhóm cây a bóng: phong lan, g)ng, ri ng, lá l t…
+ Nhóm ch u bóng: g&m nh ng loài phát tri n
c c n!i giàu sáng và c n!i ít
sáng t o nên t ng th m xanh * áy r)ng.
- S thích nghi c a ng v t.
, ng v t chia làm 3 nhóm:
+ Nhóm a ho t ng ban ngày: th giác phát tri n và thân có màu s c s"c s. (
nh n bi t &ng lo i, ngu/ tr ng, hay do n t…)
+ Nhóm a ho t ng ban êm: mang "c i m thích nghi : thân có màu t i, m t r t
tinh hay tiêu gi m , xúc giác phát tri n…( l !n, cá bi n…)
+ Nhóm a ho t ng lúc chênh t i, chênh sáng (hoàng hôn nh mu i d!i ho"c bình
minh nh nhi u loài chim)
- Nh p i u sinh h c.
m: Sinh v t có nhóm a m, a m v)a và ch u h n.

II- QU N TH SINH V T:
1- Qu n th là gì?
Qu n th sinh v t là m t nhóm cá th cùng loài cùng s ng trong m t kho ng không

gian xác nh, trong m t th i gian nh t nh và có kh n ng sinh s n cho th h m i.

2- Quan h gi a các cá th trong qu n th :
a. Quan h h tr :
Trong qu n th các cá th cùng loài h tr nhau trong các ho t ng s ng nh l y
th c n, ch ng k0 thù, hay sinh s n…
Quan h h tr th hi n hi u qu c a nhóm cao h!n hi u qu c a t)ng cá th .
b. Quan h c nh tranh:
C nh tranh gi a các cá th trong qu n th x y ra khi m t
cá th c a qu n th t ng
lên quá cao, ngu&n s ng trong môi tr ng không
cung c p cho m i cá th c a qu n
th .
Các cá th trong qu n th có th c nh tranh nhau v th c n, n!i *, ánh sáng, ho"c
các con c giành nhau con cái giao ph i….
S c nh tranh d1n t i qu n th luôn phát tri n * m c cân b(ng.

3- Các !c tr ng c b n c a qu n th .
M i qu n th có mang nh ng nét "c tr ng c! b n, ó là d u hi u phân bi t qu n
th này v i qu n th khác. ó là "c tr ng v t$ l gi i tính, thành ph n nhóm tu i, s
phân b các cá th , m t
cá th , kích th c c a qu n th , và m i quan h gi a qu n th
v i môi tr ng s ng.
a. T l gi i tính:
T$ l gi i tính là t$ l gi a s cá th
c và s cá th cái trong qu n th . t$ l gi i tính
thích h p m b o cho hi u qu sinh s n duy trì nòi gi ng.
4

T$ l gi i tính là "c tr ng cho loài và có th b thay i tu% vào i u ki n môi
tr ng s ng.
b. C u trúc tu i:
Có th phân c u trúc tu i thành tu i sinh thái, tu i sinh lí và tu i qu n th . C ng có
th chia qu n th thành nhóm có tu i còn non (tu i tr c sinh s n), nhóm tu i trung bình
(tu i ang sinh s n) và nhóm già y u (tu i sau sinh s n).
Khi môi tr ng s ng tr* nên kh c nghi t các cá th non và già y u b ch t nhi u nên
nhóm tu i trung bình chi m u th .
c. S phân b c a các cá th trong qu n th :

α - Phân b

theo nhóm:

Các cá th h tr l1n nhau ch ng l i i u ki n b t l i c a môi tr
β - Phân b

ng

ng.

u:

Làm gi m m c c nh tranh gi a các cá th .

γ - Phân b ng u nhiên:
Sinh v t t n d ng
c ngu&n s ng ti m tàng trong môi tr ng.
d. M t :
M t

cá th c a qu n th là s l ng cá th tính trên m t !n v di n tích hay th
tích. M t
cá th c a qu n th nh h *ng r t l n n vi c s2 d ng các ngu&n s ng
trong môi tr ng, t$ l sinh s n và t$ l t2 vong c a các cá th .
M t
cá th có nh h *ng t i m c
s2 d ng ngu&n s ng trong môi tr ng, t i
kh n ng sinh s n và t2 vong c a cá th .
M t
cá th c a qu n th là không n nh mà có th b thay i theo s bi n ng
c a môi tr ng s ng
e. Kích th c c a qu n th sinh v t:
α . Khái ni m:
Là t ng s cá th hay t ng kh i l ng ho"c t ng n ng l ng ch a trong qu n th .
M i qu n th có m t kích th c "c tr ng, kích th c qu n th dao ng t) giá tr
t i thi u n giá tr t i a.
β . Nguyên nhân:
- Kích th c qu n th
c mô t b(ng công th c t ng quát d i ây:
Nt = NO + B - D + I - E

Trong ó : Nt và No là s l ng cá th c a qu n th * th i i m t & to
• B: m c sinh s n
• D: m c t2 vong.
• I: m c nh p c .
• E: m c di c
B n y u t trên là nh ng nguyên nhân gây ra s bi n i s l ng c a qu n th .
γ . S t ng tr ng kích th c qu n th :
Trong i u ki n môi tr ng không b gi i h n: (ch n l c r).
5

- M i nhân t không gây nh h *ng lên i s ng thì:
M c sinh s n c a qu n th là t i a.
M c t2 vong là t i thi u.
M c t ng tr *ng là t i a, qu n th t ng tr *ng theo “ti m n ng sinh
h c” v n có c a nó.
S l ng cá th trong qu n th t ng r t nhanh theo th i gian, ki u hàm m
v i
ng cong d ng ch J
Trong i u ki n môi tr ng b gi i h n: (ch n l c k).
- Trong th c t , s t ng tr *ng kích th c qu n th a s loài u b gi i h n b*i
các nhân t môi tr ng ó là: th c n, n c u ng, d .ng khí, d ch b nh, v t ký sinh, v t
n th t… do ó qu n th ch$ có th
t
c s l ng t i a, cân b(ng v i s c ch u ng
c a môi tr ng.
ng cong có d ng ch S.

4- Bi n "ng s l #ng cá th c a qu n th :

a/ Bi n ng không theo chu k%.
- X y ra do các nhân t ng1u nhiên: bão l t , cháy, ô nhi'm…
- Do không ki m soát
c nên th ng nguy h i cho i s ng c a nhi u loài, nh t
là nh ng loài có vùng phân b h3p và kích th c qùân th nh#.
b/ Bi n ng theo chu k%:
- Chu k% ngày êm, chu k% tu n tr ng và ho t ng c a thu4 tri u, chu k% mùa, chu
k% n m.

5- C ch

i$u ch%nh s l #ng cá th c a qu n th :

Nh ng y u t ph thu c m t
tham gia ki m soát s l ng c a qu n th g&m:
* S c nh tranh trong n i b loài.
* S c nh tranh gi a các loài trong qu n xã sinh v t.
* Con m&i - V t d , v t ch - ký sinh và b nh t t.
* S di c c a m t nhóm cá th trong qu n th .
* S h sinh (hay c ng sinh)gi a các loài trong qu n xã

III- QU N XÃ SINH V T:
1- Khái ni m:
T p h p các qu n th sinh v t thu c các loài sinh v t khác nhau cùng s ng trong m t
kho ng không gian, trong m t kho ng th i gian xác nh g i là qu n xã sinh v t. Các
qu n th trong qu n xã tác ng tr c ti p n môi tr ng và tác ng qua l i v i nhau,
hình thành nên m t th th ng nh t và do ó qu n xã có c u trúc t !ng
n nh.

2- Các !c tr ng c b n c a qu n xã:
a. Tính a d ng v loài trong qu n xã:
Thành ph n loài
c "c tr ng b*i s l ng loài, s cá th c a loài. ó là s a
d ng v loài c a qu n xã.
Các qu n xã th ng khác nhau v s l ng loài trong sinh c nh mà chúng c trú. S
a d ng v loài ph thu c vào các nhân t vô sinh, s c nh tranh gi a các loài…
Trong m t sinh c nh xác nh, khi s loài t ng lên, chúng ph i chia s0 nhau ngu&n
s ng, do ó s l ng cá th c a m i loài ph i gi m i.
b. c tr ng v c u trúc c a qu n xã:

6


- S l ng c a các nhóm loài.
Trong qu n xã th ng g&m ba nhóm loài: loài u th , loài th y u, loài ng1u nhiên,
m i nhóm loài có m t vai trò nh t nh. Cùng v i ba nhóm trên còn có loài ch ch t và
loài "c tr ng.
- Ho t ng ch c n ng c a các nhóm loài.
Theo ch c n ng, qu n xã g&m sinh v t t d .ng, sinh v t d d .ng và nhóm sinh v t
phân gi i.
c. S phân b c a các loài trong không gian.
áp ng cho các nhu c u s ng khác nhau mà các loài sinh v t ã có ki u phân b
khác nhau trong không gian. S phân t ng theo chi u th5ng ng ho"c phân b theo
ph !ng ngang.
S phân t ng c a th c v t kéo theo s phân t ng c a các nhóm ng v t ki m n và
c trú * ó.

3- Quan h gi a các loài trong qu n xã sinh v t:
a. Quan h h tr :
Quan h c ng sinh:
ây là ki u quan h mà hai loài chung s ng th ng xuyên v i nhau, mang l i l i ích
cho nhau. Trong m i quan h c ng sinh các loài quan h ch"t ch- v i nhau, nhi u tr ng
h p khi tách r i nhau c hai loài u ch t.
Quan h h p tác:
Trong quan h h p tác c hai loài s ng d a vào nhau, u có l i nh ng không b t
bu c, không g n bó ch"t ch- nh quan h c ng sinh.
Quan h h i sinh :
Các sinh v t khác loài s ng chung v i nhau, trong ó loài s ng h i sinh có l i, còn
loài
c h i sinh là không có l i gì.

b. Quan h
i kháng:(c nh tranh)
- 6c ch - c m nhi'm.
- V t n th t – Con m&i.
- V t ký sinh - V t ch .
- C nh tranh gi a các loài và phân ly sinh thái.

4- M i quan h d& d 'ng:
a. Chu i th c n và b c dinh d ng.
Chu i th c n th hi n m i quan h v
ó loài này s2 d ng loài kia làm th c n,
khác hình thành nên m t chu i th c n.
Ví d : C# Sâu Ngoé s c Chu
b. L i th c n.
L i th c n là t p h p các chu i th
lo i th c n khác nhau và là th c n cho
th c n c a l i th c n.
c. Tháp sinh thái.

dinh d .ng gi a các loài trong qu n xã, trong
n phiên mình nó l i làm th c n cho m t loài
t &ng

R n h mang

i bàng.

c n, trong ó có vài m t xích s2 d ng nhi u
nhi u loài khác tr* thành i m n i các chu i

7


Có ba d ng tháp chính là tháp n ng l ng, tháp s l ng và tháp sinh kh i. trong ó
ch$ có tháp n ng l ng là có d ng chu n, Ngh a là n ng l ng c a v t làm m&i bao gi
c ng l n,
cung c p n d th)a nuôi sinh v t tiêu th mình.

5- Di(n th sinh thái:
a. Khái ni m:
Di'n th là quá trình phát tri n thay th tu n t c a các qu n xã sinh v t, t) d ng
kh*i u qua các d ng trung gian
t n qu n xã cu i cùng t !ng i n nh.
b. Nguyên nhân
- Do tác ng bên ngoài.
Do tác ng c a thiên tai ho"c các ho t ng c a con ng i ã phá hu4 qu n xã,
qu n xã bu c ph i khôi ph c l i t) u.
- Do tác ng bên trong.
Do s c nh tranh gi a các loài trong qu n xã.
S phát tri n c a loài u th
nm c
làm bi n i môi tr ng s ng theo h ng
b t l i cho mình, nh ng t o i u ki n thu n l i cho loài u th khác có s c c nh tranh
cao thay th .
c. Các d ng di n th .
- Di'n th nguyên sinh.
Di'n th nguyên sinh b t u t) m t môi tr ng tr ng tr!n ch a có m t qu n th
sinh v t nào. Các qu n th tiên phong phát tri n tr c. T !ng ng v i s thay i c a
các nhân t môi tr ng, các qu n th thay th phát tri n k ti p theo h ng hoàn thi n
d n, cu i cùng hình thành nên m t qu n xã n nh.

- Di'n th th sinh.
Di'n th th sinh là ki u di'n th x y ra * môi tr ng mà tr c ây ã t)ng t&n t i
m t qu n xã, nh ng ã b hu4 di t m t ph n hay hoàn toàn.

IV- H) SINH THÁI:
1- Khái ni m:
H sinh thái là t p h p qu n xã sinh v t v i môi tr ng vô sinh c a nó. Trong h
sinh thái các sinh v t t !ng tác v i nhau và t !ng tác v i môi tr ng hình thành nên chu
trình sinh a hoá và s bi n i n ng l ng.

2. Các thành ph n c*u trúc c a h sinh thái
M t h sinh thái g&m các y u t sau:
Các y u t thu c qu n xã sinh v t.
Sinh v t s n xu t.
Sinh v t tiêu th .
Sinh v t phân gi i.
Các y u t vô sinh c a qu n xã s ng.
Các ch t vô c!.
Các ch t h u c!.
Các y u t khí h u.

3. Các ki u h sinh thái
8


b. Các h sinh thái t nhiên
Các h sinh thái t nhiên
c hình thành b(ng các qui lu t t nhiên. R t a d ng: t)
m t gi t n c l y t) ao, n m t cánh r)ng c c l n, hoang m c hay i d !ng.
b. Các h sinh thái nhân t o:

H sinh thái nhân t o là h sinh thái do chính con ng i t o ra. T) h sinh thái c c
bé nh trong ng nghi m, m t b cá, m t p n c, m t cánh &ng hay m t ô th ....

4. Các chu trình sinh – &a – hoá trong h sinh thái:
b. Khái ni m:
Chu trình sinh a hoá hay chu trình v t ch t trong h sinh thái là s trao
các nguyên t hoá h c gi a qu n xã và môi tr ng.

b. Chu trình n

i liên t c

c:

c. Chu trình Cacbon.
d. Chu trình Nit
e. Chu trình photpho

5. Dòng n+ng l #ng trong h sinh thái:
b. Bi n i n ng l ng trong h sinh thái:
Các b c x quang h p khi i vào h sinh thái thí ph n l n n ng l ng b th t thoát,
ch$ m t ph n r t nh#
c th c v t h p thu và chuy n thành hoá n ng tích tr trong các
h p ch t h u c! tích tr trong các mô.
N ng l ng di chuy n trong h sinh thái theo chu i th c n. Cu i cùng t t c xác bã
c a sinh v t b phân gi i thành các ch t vô c! và gi i phóng n ng l ng ra môi tr ng *
d ng nhi t. Qua m i b c th c n, n ng l ng b tiêu hao m t ph n, do không s2 d ng
c, không tiêu hoá
c, và thoát ra môi tr ng * d ng nhi t.
Nh v y, n ng l ng i theo dòng và ch$

c sinh v t s2 d ng m t l n qua chu i
th c n.
Hi u su t sinh thái có th
c bi u di'n b(ng bi u th c t ng quát d i ây:
Hi u su t sinh thái là t$ l t !ng i % gi a n ng l ng tích t trong m t b c dinh
d .ng nào ó v i m t b c phía tr c b t kì,
c tính theo công th c.
eff =

C i+1
.100
C1

Trong ó:
eff là hi u su t sinh thái (%)
Ci là b c dinh d .ng.
Ci+1 là b c dinh d .ng th i+1 sau b c Ci
Do m t nhi u n ng l ng hao h t, nên chu i th c n không th dài, th
b c i v i h sinh thái d i n c, 4-5 b c i v i h sinh thái trên c n.

b. S n l

ng t) 6-7

ng sinh v t:

S n l ng sinh v t s c p.
S n l ng sinh v t s! c p thô: là t ng s n l
h p.

ng

c sinh ra trong quá trình quang

9


S n l ng sinh v t s! c p tinh: Là ph n v t ch t tích lu l i
n cho các sinh v t d d .ng.
S n l ng s! c p tinh
c tính theo công th c:

c s2 d ng làm th c

PN = PG – R.

PN: S n l ng s! c p tinh
PG: s n l ng s! c p thô
R: là ph n hô h p c a th c v t.
S n l ng sinh v t th c p
Là s n l ng tích lu
c * các sinh v t d d .ng. Sinh v t * b c dinh d .ng càng
cao t ng n ng l ng c a chúng là nh# nh t.

V- SINH QUY N
1- Khái ni m:
T p h p t t c các qu n xã sinh v t và môi tr ng vô sinh trên trái t t o thành m t
h sinh thái l n nh t g i là sinh quy n.
Sinh quy n là !n v t ch c l n nh t c a th gi i s ng bao g&m nhi u khu sinh h c
"c tr ng cho t)ng vùng khí h u, a lí khác nhau.

2. Các khu sinh h,c chính trên trái *t:
Các h sinh thái l n "c tr ng cho i u ki n th nh .ng khí h u c a m t vùng nh t
nh g i là m t khu sinh h c.
b. Các khu sinh h c trên c n:
&ng rêu, r)ng lá kim, r)ng lá r ng r ng theo mùa và r)ng h n t p ôn i, r)ng m
nhi t i, sa m c.
b. Các khu sinh h c d i n c:
Có th chia thành khu sinh h c n c ng t và khu sinh h c n c m"n.
============

10


I - -T V.N

:

Ki n th c sinh thái h c là r ng, n(m * cu i c p và là m t trong nh ng n i dung thi
t t nghi p, H và HSG các c p.
Trong ch !ng trình sinh thái h c có nhi u s! & minh ho , nh ng khi phân tích m t
s! &
hi u rõ và kh c sâu ki n th c thì h c sinh còn lúng túng, không bi t ph i b t
u t) âu?
Ví d : Hình 44.2 trang 196 Sách giáo khoa 12.

V i chu trình này các em không bi t phân tích t) âu tr c? phân tích theo chi u
nào và c n nêu nh ng v n gì? H c sinh còn nhi u v ng m c.

II- NH/NG V.N

C N GI0I QUY1T:

Khi gi ng d y ph n sinh thái h c, yêu c u giáo viên ph i truy n th t$ m$ các khái
ni m, cho th t nhi u ví d th c t v m i quan h gi a sinh v t – môi tr ng, gi a sinh
v t – sinh v t và gi a môi tr ng – sinh v t … các em có t m nhìn t ng quát h!n.
Giáo viên xây d ng nh ng s! &, bi u & hay & th t) !n gi n n ph c t p phù
h p v i t)ng n i dung, d a theo ó yêu c u h c sinh t xây d ng
c m t s s! & !n
gi n giúp các em hi u bài và kh c sâu ki n th c.
Ki m tra c ng là m t trong nh ng khâu r t quan tr ng tìm hi u xem các em có
thu c bài không? Có hi u bài không? Có v n d ng
c trong các bài t p hay không?
Vì v y xem các em ã hi u bài ch a, chúng ta nên ki m tra d i 2 hình th c:
- Ki m tra t lu n.
- Ki m tra tr c nghi m.

III- NH/NG BI)N PHÁP

GI0I QUY1T V.N

:

D a trên c! s* nh ng ki n th c c a sinh thái h c, d a vào m c
hi u bi t c a h c sinh
v n i dung sinh thái h c, s suy lu n logic c a toán h c, s am hi u v th c t c a các
11


em, tài

c chia làm 3 ph n c! b n ó là:
- T) n i dung ki n th c xây d ng thành s! &.
- T) các s! &, phân tích hi u
c n i dung ki n th c.
- Hoàn thi n n i dung ki n th c b(ng s! & câm.

1- Các d ng ki n th2c c b n:
D ng 1: T3 N I DUNG KI1N TH4C XÂY D5NG THÀNH S

6.

bài cho bi t n i dung và các i u ki n c n thi t 7 t) ó xây d ng thành s! &
V i d ng này thì giáo viên yêu c u h c sinh ph i hi u m t s khái ni m, tính
ch t, "c tr ng…c a sinh thái h c.
Tr c khi bi u di'n b(ng s! & hay & th c n quy c s bi u th gi a i u ki n
sinh thái v i ho t ng s ng c a sinh v t.
Nh v y d ng bài này g&m 2 b c:
+ Xác nh m c, i m và các y u t c n thi t trên tr c to
.
+ Bi u di'n s! &, & th , bi u & theo yêu c u c a bài.
a)

th v các nhân t vô sinh và gi i h n sinh thái:

- Trong thiên nhiên sinh v t sinh tr *ng và phát tri n ph thu c vào m t s y u t

c a môi tr ng.
- Do v y khi v- s! & d ng này, chú ý m t s i m sau:
* Tr c tung là s sinh tr *ng và phát tri n c a sinh v t c th .
* Tr c hoành là m t trong nh ng nhân t nh h *ng n s sinh tr *ng và phát

tri n c a sinh v t ó nh : Nhi t , ánh sáng,
m…
*
ng cong c a & th th hi n kho ng gi i h n mà sinh v t có th t&n t i và phát
tri n, trong ó:
+ Có kho ng thu n l i th hi n s sinh tr *ng, sinh s n là t i u.
+ T) kho ng thu n l i càng ti n v gi i h n d i và gi i h n trên là kho ng mà
sinh v t có th ch ng ch u
c, t&n t i nh ng sinh tr *ng và sinh s n gi m sút.
V i nh ng ki n th c chung * trên ta xây d ng
c s! & t ng quát mô t gi i h n
sinh thái c a sinh v t.

!*

%

+

,"

12


D a vào s! & t ng quát ó, các em có th vnhân t vô sinh nh
m, nhi t , ánh sáng… tác

c b t k% s! & c th nào c a các
ng n loài sinh v t c th .

14 5
!" #
$
% & '()"
&3 40 5
6 " &* 7 8
9&
:
=> + ( ?
&@;' " &* A#
0

Gi iB

,-.
/0 7 120 . %

D
(&E

Sinh tr *ng và phát tri n
c a cá rô phi

C

" &*+
;6
<
!" #

!

-

5,60
D ih nd

+

i

300
i m c c thu n

. / 01

2

3%

420 t0
Gi i h n trên.
30

+

"

b) Bi u
tháp sinh thái:

- M t hình tháp chu n luôn có áy r ng và càng lên cao càng h3p l i thành chóp
tháp.
- V i d ng này chúng ta xây d ng thành bi u & c t n(m ngang.
- Tuy nhiên, không ph i luôn luôn tháp sinh thái có hình tam giác v i áy r ng. Do
v y khi xây d ng bi u & ph i chú ý d ki n v- cho chính xác.
FE#;6%4 3 (GB
=> ;I+ (&@

!7 W Q

3
!7 W 2

(G

<

M* "
2.
-S
: 58

JK

Gi i:

3

< H &#
< H #(

( +L ;6
6

(G &#

N & 8 : 58
& 8 T
% U(#

<

3

<

(G #(

<

O P5
6Q0/)#5
R 2R 6
8 V%
E
: 58

13

$3
9&

%
9 5
6X0S Y
W +N
Z W & 8
#R=> 7 < 58
+R!I L
;' : 58

a/ S n l

;N ( W +N
Q0S
U(# \ +N
A#;7 W

$Z W

& 8 QS [

;N

(

]

Gi i:
ng sinh thái qua m i b c dinh d .ng.

S nl
S nl

10 6 x 2,5
= 2,5.104 kcal.
100
2,5.10 4 x10
ng th c t c a sinh v t s n xu t:
= 2,5.103 kcal.
100

ng sinh v t toàn ph n:

S n l ng sinh v t tiêu th b c I ch$ 1% c a sinh v t s n xu t = 25% kcal.
S n l ng sinh v t tiêu th b c II s2 d ng 10% s n l ng toàn ph n c a sinh
v t tiêu th b c I b(ng 2,5 kcal .
b/ V- hình tháp n ng l ng.
Y!VV+N

B 2.
-)#5

Y!VV+N B 2-)#5
Y
26

;N < _(9B 2.
-Q04 )#5
7

38

9 .
:) ;<=

7

* L u ý:
- V i ví d này, chúng ta ph i tính toán r i m i dây x ng bi u .
- Chú ý m i quan h gi a các b c dinh d ng sinh v t s n xu t
sinh v t tiêu th
b cI
sinh v t tiêu th b c II.
c) Xây d ng s
l i th c n:
d ng
c 1 l i th c n, u tiên chúng ta c n tìm xem trong i u ki n
bài cho
có m y lo i xích th c n c! b n.
+ Xích th c n b t u t) sinh v t s n xu t, hay
+ Xích th c n b t u t) sinh v t phân gi i mùn b h u c! (ph li u).
- Sau ó tách các loài ng v t thành 2 nhóm:
+ ng v t n th c v t.
+
ng v t n th t: trong nhóm này chú ý có ng v t bi t bay, ng v t n th t c.
nh#, ng v t n th t c. l n, s p x p cho phù h p.
- T o các chu i th c n t) 3 m t xích 7 4 m t xích 7 5 m t xích.
- T p h p các chu i th c n có m t xích chung t o thành l i th c n.
!7 W

C< Z 3 * U(^ _>
;N +#% @
5
%6 #(B
. E ;N.;
;N. a.b . (*. %
#Rc E
(\ d : 3
3 % U(^ _>
;N
+Rc E 5
d: ,
(\ d : &3
R $# b _7
(
9 A#5
d:

`. (

E ;N.

(

Gi i:
a)- Xây d ng chu i th c n :
1/ Th c v t 7 th# 7 cáo 7 vi sinh v t.

14

2/ Th
3/ Th
4/ Th
5/ Th
b)- L

c v t 7 th# 7 cú 7 vi sinh v t.
c v t 7 chu t 7 cú 7 vi sinh v t.
c v t 7 sâu h i th c v t 7 ch nhái 7 r n 7 vi sinh v t.
c v t 7 sâu h i th c v t 7 ch nhái 7 r n 7 cú 7 vi sinh v t.
i th c n:
Th#
Cáo

Th7c v t

Cú

Chu t

Vi sinh v t
8ch nhái

Sâu h i th c v t.

R n

c)- M t xích chung nh t là cú:
L u ý:

Khi t o các chu i th c n thì v! u “ m"i tên” h ng v phía sinh v t tiêu th .
V i ví d trên ta th y t t c sinh v t u b# vi sinh v t phân gi i nên s! nh m khi
ch n vi sinh v t là m$t xích chung nh t
V y hi u m$t xích chung nh t là gì? là loài sinh v t ó tiêu th
c nhi u loài
khác và nó b# loài khác tiêu th .

D ng 2:

T3 CÁC S
6, PHÂN TÍCH
HI U N I DUNG KI1N TH4C.

a)
th sinh thái:
ây là m t d ng khó do ó
phân tích
c nh ng n i dung ki n th c th hi n *
s! &, chúng ta c n h ng d1n cho h c sinh cách quan sát t4 m$ nh ng d u hi u có th
có nh sau:
+ Hình d ng & th .
+ D u m i tên.
+ Y u t bi u th trên tr c tung và tr c hoành.
T) ó ph i h p v i s hi u bi t, s t duy ho"c s am hi u v th c t
k t lu n
yêu c u c a bài.
!7 W Q
<& '( LA#U(^

Gi i:

e=>

< 7 ;6 %;7 W 5
%6

Y 58

@ D

0

.
3:

Th i gian

>? %

15


tr

& th bi u di'n s t ng tr *ng kích th
ng không b gi i h n.

c c a qu n th trong i u ki n môi

- M i nhân t không gây nh h *ng lên i s ng thì:

M c sinh s n c a qu n th là t i a.
M c t2 vong là t i thi u.
M c t ng tr *ng là t i a, qu n th t ng tr *ng theo “ti m n ng sinh h c” v n
có c a nó.
S l ng cá th trong qu n th tr ng r t nhanh theo ki u hàm s m .
ng cong có d ng hình ch J
Ví d : a s các loài vi sinh v t, ng v t nguyên sinh, th c v t phù du, cây m t
n m…

Y 58

!7 W 2
2

.
3:

>? %

"

& th trên mô t

i u gì c a qu n th ? Hãy gi i thích và cho ví d loài.
Gi i:
& th trên bi u di'n s t ng tr *ng kích th c c a qu n th trong i u ki n môi
tr ng b gi i h n:
S t ng tr *ng kích th c qu n th * a s loài u b gi i h n c a các nhân t
môi tr ng.
Qu n th ch$ có th

t
c s l ng t i a, cân b(ng v i s c ch u ng c a môi
tr ng.
Khi ngu&n s ng gi m, t c
t2 vong t ng lên và cu i cùng s l ng cá th trong
qu n th * tr ng thái n nh, cân b(ng v i s c ch a c a môi tr ng..
T c
sinh s n và t c
t2 vong x p x$ nhau.
ng cong có d ng ch S
Ví d : Thú n th c v t, thú n th t, th c v t b c cao…
b) Bi u

tháp sinh thái:

- D a vào hình d ng c a các bi u & phân tích và k t lu n theo yêu c u c a bài.
- Bi u & c a bài th ng bi u th v %,s l ng, kh i l ng ho"c n ng l ng …

!7 W Q
2

V
? +j
U(^

A#
+ (&@ #( V
P

(f .g

h#
&3 >

#;6
(i(& 8 + (
7 ;'
A#

16


@

*

80
70 - 79
65 - 69
60 - 64
55 - 59
50 – 54
45 – 49
40 – 44
35 – 39
30 – 34
25 – 29
20 – 24
15 – 19
10 – 14
5–9

0-4

10%

30%

35%

45%

44%

45%

45%

26%

20%

A( B

CD >

2

A( E

Gi i:
- Tháp dân s c a Châu Phi là các n c ang phát tri n, tháp dân s là m t tam giác

cân, áy r ng, do nhóm tu i tr c sinh s n chi m t4 l cao nh t,
l c l ng b sung
cho nhóm ang sinh s n..
- Tháp dân s c a Liên Bang Nga là các n c ang n nh v dân s , c u trúc tu i
không thay i, m c sinh và m c nh p c cân b(ng v i m c t2 vong và m c xu t c .
- Tháp dân s c a Châu Âu là các n c ang suy gi m, có áy tháp thu h3p, nhóm
tu i tr c sinh s n gi m so v i nhóm ang sinh s n, dân s c a các n c ó b co l i
Cá thu
Cá trích

!7 W 2
2

V t ký sinh

Giáp xác

V t ch

=>
)

Y!VV+N B 2-)#5

Th c v t phù du

A
3

Y!VV+N B

2.
-)#5

B

< 7
P e

58

k;6

)

Y

)#5

h A# (l

;
N <_
(9B 2.
-Q04
/ 6

;N %

7
38

^

5

Gi i:
- Tháp n ng l ng luôn có d ng chu n, ngh a là n ng l ng con m&i bao gi c ng
n d th)a nuôi con v t tiêu th mình.
- Hai tháp còn l i ôi khi b bi n d ng nh :
+ Tháp s l ng gi a v t ch và v t ký sinh: v t ch có s l ng ít, v t ký sinh
ông nên áy tháp nh# còn $nh l i l n.
+ Trong các qu n xã sinh v t n i trong n c, sinh kh i c a vi khu n , t o phù du r t
th p, trong khi sinh kh i c a v t tiêu th l i l n, tháp tr* nên m t cân
c) Chu trình sinh

i.

a hoá:

- D ng này ph c t p
không bi t ph i phân tích b
- M i lo i v t ch t nh
ph m và quá trình bi

và khó h!n vì chu trình i theo
ng vòng nên h c sinh
t u t) âu.
: C, N2, H2O, P…di chuy n trong chu trình có nh ng s n
n i s n ph m là khác nhau, vì v y khi phân tích nên chú ý
17

* Các d u m i tên.
* V trí các m c, i m.
* M i quan h gi a các y u t trong h sinh thái.
Dù cho chu trình H2O, cacbon, nit! hay chu trình photpho… u
c phân tích
chung là:
- Chu trình v t ch t trong t nhiên có 4 ph n chính:
Ph n v t ch t i t) môi tr ng ngoài vào qu n xã (quang h p)
Ph n trao i v t ch t trong qu n xã qua các b c dinh d .ng (các m t xích c a
chu i và l i th c n)
Ph n v t ch t tr* l i môi tr ng t nhiên (hô h p * sinh v t, ch t th i…)
Ph n v t ch t l ng ng trong t, n c.
- T) ó giáo viên xây d ng
c s! & t ng quát mô t s trao i ch t trong t
nhiên qua các chu trình sinh a hoá nh sau:
9

]
P E

=tVow =Y

%

f^ ;
N 9
#%&G n#
U(^ _

>;
6
P

= x
k=py

Y
;
N
<_
(9

Y

;
N
( W

Vokp q !rV =iV Vop Cstu cv
Y

f^ ;
N
5
b &m

;
N
<

9

F .- * ,

G .
-

F

D

.
H

? -"

L u ý:
Phân tích cho h c sinh hi u rõ s
t ng quát này thì h c sinh s! t phân tích
các s
v t ch t khác m t cách d dàng.
Dù s
v! theo d ng nào, h c sinh ch c n phân tích 4 ý trên là
c.
!7 W
2

FE#;6%

AIJ .
.
3:

&@

.>

TV QH

G/ +

gb &m
^

&

A

M

F

< ( L

#+%

8/ G
>-

,N/ (

%

E

A K &
7
3% L 6

+

,"

%
7

18


Gi i:
Mô t chu trình Cacbon: Chu trình Cacbon g&m có 4 ph n chính.
1- Cacbon i t) môi tr ng vô c! vào qu n xã d i d ng cacbon iôxít,
c th c
v t h p th và thông qua quang h p ã t ng h p nên các ch t h u c! có
Cacbon.
2- Cacbon trao i trong qu n xã thông qua các chu i th c n và l i th c n.
3- Cacbon tr* l i môi tr ng vô c! qua quá trình hô h p * th c v t, ng v t và s
phân gi i các ch t h u c! thành ch t vô c! * trong t c a vi sinh v t ã th i ra
m t l ng l n khí cacbonic vào b u khí quy n.

4- Có m t ph n cacbon l ng ng trong môi tr ng t, n c hình thành nên nhiên
li u hoá th ch nh than á, d u l2a…

D ng 3: HOÀN THI)N N I DUNG KI1N TH4C B8NG S

6 CÂM.

V i d ng này th ng dùng ki m tra ki n th c c a h c sinh..
ây là m t d ng khó, yêu c u h c sinh ph i v n d ng t ng h p nh ng ki n th c ã
h c, kh n ng t duy logic xác nh c m t) cho phù h p v i yêu c u c a bài.
Trình bày d ng này h c sinh c n n m các b c nh sau:
u tiên c n có t m nhìn t ng th v s! & câm.
- D a vào nh ng d ki n trong s! &, các d u m i tên, m i quan h gi a các ô
tr ng, l p lu n th t logic ch n c m t) cho thích h p.
- i n t) vào ô tr ng.
=>

a 7

* (

7

8 ;

&@ A# * "

!7 W Q

1

2
5

3
4

Phân tích:
Phân tích ch n k t qu :
- Ta bi t thành ph n c a m t h sinh thái g&m qu n xã sinh v t và sinh c nh c a
qu n xã.
- T) 2 7 3 7 4 và c 2, 3, 4 u có m i tên n 5 ch ng t# 2,3,4,5 là các b c dinh
d .ng trong qu n xã, do ó:
* 2 là sinh v t s n xu t.
* 3 là sinh v t tiêu th b c I.
* 4 là sinh v t tiêu th b c II
19


l

* 5 là sinh v t phân gi i
- Sinh v t s n xu t nh n n ng l ng ánh
ng
c chuy n qua các b c dinh d .ng
K t qu :
1- N ng l ng ánh sáng m"t tr i
3- Sinh v t tiêu th b c 1
3- Sinh v t phân gi i.

2- Sinh v t s n xu t.

3- Sinh v t tiêu th b c 2.

i n các c m t) thích h p vào s! & d i ây v quá trình di'n th th
sinh d1n n s hình thành m t qu n xã khác.

!7 W 2
O

5

;

J

C# &% )

sáng m"t tr i
t o ch t h u c! và n ng
nên (1) ph i là ánh sáng m"t tr i.

Q

C# &%

&^(

O

n#

C# &%

Gi i:

1- R)ng lim nguyên sinh.
3- Cây g nh# và cây b i
5- Tr ng c#.
!7 W 4

P

Hoàn thi n chu trình n

(

2- R)ng th a cây g nh# a sáng.
4- Cây b i nh# và c# chi m u th .
c trên toàn c u theo s! & sau:

Q

J

Núi l9a

O

P

Các ch#m b ng

Dòng b m"t

1- Mây
5- B ng tan

2- Tuy t r!i
6- i d !ng

Gi i:

=

.

3- M a
4- B c h!i
7- N c ng m.

20


2- M"t s bài t p áp d:ng:
R& ;

Trong phòng p tr ng t(m, ng i ta gi * nhi t
c c thu n 250C và cho
thay i
m t !ng i c a không khí, th y k t qu nh sau:
74%

76%
…
86%
90%
…
94%
96%

m t !ng

i c a không khí

T4 l tr ng n*
Không n*
5% n*
90% n*
90% n*
5% n*
Không n*

1/ Tìm giá tr
m không khí gây h i th p, gây h i cao và c c thu n i v i vi c n*
c a tr ng t(m.
2/ Gi thi t máy i u hoà nh êt
c a phòng không gi
c * nhi t
c c thu n
250C n a, k t qu n* c a tr ng t(m còn nh * b ng trên n a không ? Nó s- nh th nào
n u nhi t
th p h!n hay cao h!n?

3/ V- s! & tác ng c a
m lên s phát tri n c a tr ng t(m. S! & trên minh ho
cho quy lu t sinh thái c! b n nào?
R& J

D

S! & mô t
sinh thái c a 4 loài A, B, C, D. Hãy phân tích
trên và t) ó rút ra k t lu n gì?

sinh thái c a 4 loài

R& Q

Quan sát & th thúc cá h&i 0 tr ng b(ng ánh sáng nhân t o.
a/ Hãy gi i thích & th d i và ch ng minh nh h *ng c a ánh sáng n i s ng
ng v t nh th nào?
b/ L y m t ví d khác
minh ho ánh sáng nh h *ng rõ r t t i sinh tr *ng và
phát d c c a ng v t.
21


Khi nghiên c u các y u t nh h *ng n s c sinh s n c a qu n th , ng
vc 3 d ng & th minh ho d i ây:

i ta

Yd

<

* U(^

R& O

M t

& th v các y u t nh h *ng n s c sinh s n c a qu n th .
a/ Ba d ng & th trên minh ho nh h *ng các y u t nào lên s c sinh s n c a QT
b/ S nh h *ng ó
c th hi n nh th nào?
R& P

Trong i u ki n môi tr ng thu n l i, th c n d&i dào, ít k0 thù.. S l ng
cá th trong qu n th t ng cao. Sau m t th i gian, ngu&n th c n thi u h t
n!i s ng ch t ch i, d1n t i c nh tranh làm cho m c t2 vong t ng, sinh s n
gi m… S l ng cá th c a qu n th gi m xu ng
V- s! & i u ch$nh s l ng cá th c a qu n th tr* l i m c cân b(ng.

R& =

Trong m t kh o sát nh# ng i ta phát hi n trên m t cây m p ang ra hoa có
t i 250 con b xít bám vào hút nh a cây, &ng th i l i th y 32 con nh n gi ng
t! b t b xít làm m&i và 7 con tò vò ang s n nh n.
a/ Hãy v- xích th c n c a qu n xã.
b/ Hãy xây d ng tháp sinh thái theo s l ng c a các loài trong qu n xã. Có nh n
xét gì v tháp này?
c/ Hãy ch$ ra m i quan h trong qu n xã.

D a vào s! & d i ây hãy mô t chu trình Cacbon trong t nhiên?
R& S

"

!
#$

%&

R& T

'(

D a vào s! & d

i ây, hãy mô t chu trình Nit! trong t nhiên.
22


2J .
4 V

2

Tial9a i n +
VSV c &nh m

R& U

TV

M 2I−2 M

A K &
7
3% L 6

2I3−

1

gb &m
^

+
4

,/(

%
7

=%6

"

( L

2

%

E

B

1
2

4

3
5
% & $
'( ) $
*

9

7

8

Vi khu n c
nh
N2 trong t
R& ;<

6

N2 l ng ng
trong t và n

c.

Hoàn thi n chu trình Photpho trong t nhiên:
Qu!ng apatid

! "#

$

+ ,
+-,

(2)

+.,
+/,

+0,

)

)

*

$

23


R& ;;

Trình bày s bi n i c a dòng n ng l ng i qua h sinh thái theo s! & d i
và cho bi t c m t) thích h p c a các ký hi u sau: PG, PN, R, NU, NA, C1 và
C2 .
2`

N ng l ng
MT 100%

50

50

PG

2_

2` 2_

PN
PN

PG

SV tiêu

th C1

SV tiêu
th C1
SV tiêu
th C2

SV tiêu
th C1

M t nhi t
M t nhi t

R
M t nhi t
M t nhi t

! W

R
PN
R
100%
PN
100%
6

C1
10%

R

C1
1%

C2
1%

C1
10%

7
38

D

R
R

C1
0,1%
C3
0,1%

"

XY2Z [\2 Z]
^]
"
R& ;

a/ Giá tr

m không khí gây h i th p * trong kho ng t) 74%
74% + 76%
≈ 75% .
2

- Giá tr

m không khí gây h i cao * trong kho ng t) 94%

- Giá tr

m không khí c c thu n t) 86%

b/

94% + 96%
≈ 95% .
2

86% + 90%
≈ 88% .
2

n 76%:
n 96%:

n 90%:

- N u nhi t
không còn gi
c * i m c c thu n n a thì t4 l n* c a
tr ng t(m s- không nh b ng trên.
- N u * nhi t
th p h!n ho"c cao h!n, nh ng v1n n(m trong gi i h n
ch u ng v nhi t
c a s phát tri n tr ng t(m thì gi i h n ch u ng
i v i
m không khí c a s phát tri n tr ng t(m s- thu h3p l i
(t) 95% - 75%).
- N u ngoài gi i h n ch u ng v nhi t
thì tr ng t(m s- không n* và
ch t..
c/ S! & tác ng c a
m lên s phát tri n c a tr ng t(m.
24


C

E

(N

D
(&E

C

Md &* ( 5
8

C

74

88

96

m.

S! & trên minh h a cho quy lu t gi i h n sinh thái: M i loài có m t gi i h n sinh
thái "c tr ng v m i nhân t sinh thái.

R& J

Phân tích: Nhìn vào s! & mô t sinh thái c a 4 loài A, B, C, D ta th y:
- Loài A có sinh thái r ng h!n loài B. + sinh thái c a hai loài A, B có m t
ph n trùng nhau.
- Loài D có sinh thái h3p h!n loài C, nh ng l i có ph n giao nhau nhi u h!n.
- Gi a nh ng loài A và C hay A và D; Gi a loài B và D không x y ra c nh tranh
v i nhau, b*i vì chúng có sinh thái tách bi t nhau.
- M c
c nh tranh c a hai loài A và B ít kh c li t h!n so v i loài C và D.
K t lu n: Nh ng loài có sinh thái trùng nhau th ng c nh tranh v i nhau. M c
c nh tranh m nh hay y u tu% thu c vào ph n giao nhau c a sinh thái c a 2 loài
nhi u hay ít, khi sinh thái c a 2 loài trùng khít lên nhau thì cu c c nh tranh tr* nên

kh c li t, m t m t m t còn g i là ki u “c nh tranh lo i tr ”
R& Q

a/ Gi i thích
th :
- & th bi u th s thay i mùa 0 tr ng c a cá h&i b(ng ánh sáng nhân t o cho
th y: Loài cá h&i th ng 0 tr ng vào mùa thu, nh ng n u t ng th i gian chi u
sáng v mùa xuân ho"c gi m th i gian chi u sáng v mùa hè gi ng v i i u ki n
chi u sáng trong mùa thu thì cá h&i v1n 0 tr ng.
- & th trên ã ch ng minh ánh sáng nh h *ng rõ r t t i sinh tr *ng và phát d c
c a ng v t. T ng c ng
chi u sáng s- rút ng n th i gian phát d c * cá h&i.
b/ Các ví d! minh ho :
- Sâu sòi * Vi t Nam t m ng)ng ho t ng phát d c vào mùa ông khi th i gian
chi u sáng / ngày ng n i

25