Phật giáo ở ayutthaya và ảnh hưởng của nó đối với đời sống chính trị, xã hộị và văn hóa của vương quốc (1350 1767)

LỜI CAM ĐOAN

Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết
quả trong luận án là trung thực, được nghiên cứu từ thực tế và chưa từng được
ai cơng bố trong bất kỳ cơng trình nào.

Tác giả

Lường Hoài Thanh


MỤC LỤC

MỞ ĐẦU ................................................................................................................................... 1
1. Lí do chọn đề tài ..................................................................................................1
2. Mục đích nghiên cứu ...........................................................................................3
3. Đối tượng và nhiệm vụ nghiên cứu .....................................................................3
4. Phạm vi nghiên cứu .............................................................................................4
5. Nguồn tư liệu và phương pháp nghiên cứu .........................................................5
6. Đóng góp của Luận án .........................................................................................6
7. Cấu trúc của Luận án ...........................................................................................6
CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU............................................ 7
1.1. Các cơng trình nghiên cứu của học giả nước ngồi..........................................7
1.2. Các cơng trình nghiên cứu của học giả trong nước ........................................19
CHƯƠNG 2: VƯƠNG QUỐC AYUTTHAYA VÀ CƠ SỞ TIẾP NHẬN PHẬT
GIÁO CỦA NGƯỜI THÁI ................................................................................................. 25
2.1. Sự hình thành vương quốc Ayutthaya ............................................................25
2.1.1. Quá trình di cư và sự hình thành các vương quốc đầu tiên của người Thái ........25
2.1.2. Vương quốc Ayutthaya trong lịch sử Thái Lan ........................................32
2.2. Cơ sở tiếp nhận Phật giáo của người Thái......................................................37
2.2.1. Cơ sở khách quan .....................................................................................37

2.2.2. Cơ sở chủ quan.........................................................................................42
Tiểu kết chương 2 .................................................................................................................. 50
CHƯƠNG 3: PHẬT GIÁO Ở AYUTTHAYA (1350 - 1767).......................................... 52
3.1. Sự phát triển của Phật giáo ở Ayutthaya ........................................................54
3.1.1. Phật giáo ở Ayutthaya từ năm 1350 đến năm 1569 .................................54
3.1.2. Phật giáo ở Ayutthaya từ năm 1569 đến năm 1767 .................................64
3.2. Hệ thống tổ chức của Tăng đoàn và các hệ phái Phật giáo ở Ayutthaya .......77


3.3. Một số đặc điểm của Phật giáo ở Ayutthaya ..................................................85
Tiểu kết chương 3 .................................................................................................................. 89
CHƯƠNG 4: ẢNH HƯỞNG CỦA PHẬT GIÁO ĐỐI VỚI ĐỜI SỐNG CHÍNH
TRỊ, XÃ HỘI VÀ VĂN HÓA AYUTTHAYA (1350 - 1767)......................................... 91
4.1. Ảnh hưởng của Phật giáo đối với đời sống chính trị ......................................91
4.1.1. Phật giáo - chỗ dựa của chính quyền phong kiến Ayutthaya...................99
4.1.2. Phật giáo can thiệp vào các chính sách của triều đình .........................104
4.2. Ảnh hưởng của Phật giáo đối với đời sống xã hội và văn hóa Ayutthaya ...113
4.2.1. Ảnh hưởng của Phật giáo đối với đời sống xã hội Ayutthaya................113
4.2.2. Ảnh hưởng của Phật giáo đối với văn hóa Ayutthaya ...........................125
Tiểu kết chương 4 ................................................................................................................144
KẾT LUẬN...........................................................................................................................146
DANH MỤC CƠNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ......................................150
TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................................................................... 1
PHỤ LỤC


1

MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài

Phật giáo là một tôn giáo hướng thiện, khuyên con người làm điều thiện,
tránh xa điều ác, tu nhân tích đức…nên ngay từ khi ra đời đã được đơng đảo quần
chúng nhân dân đón nhận và tin theo. Sau một thời gian trở thành quốc giáo ở Ấn
Độ (thế kỉ III TCN), Phật giáo cùng với văn hoá Ấn đã được truyền bá ra bên ngoài
và được nhân dân các nước tiếp nhận một cách nhanh chóng như Sri Lanka, Thái
Lan, Miến Điện, Việt Nam…
Đạo Phật với hệ thống triết lý sâu sắc, nhân văn nên đã sớm được nhiều dân
tộc tiếp thu, từ đó đã tạo nên những nền văn hóa, những phong cách văn hóa Phật
giáo rất độc đáo trên tất cả những mảnh đất mà tôn giáo này ngự trị. Tuy nhiên, chỉ
nói đến văn hóa thơi thì chưa thể hiện được trọn vẹn, đầy đủ vai trò và ảnh hưởng
của Phật giáo. Bởi trước khi Phật giáo bước vào giai đoạn phát triển thịnh trị, Phật
giáo đã trải qua một quá trình xâm nhập rồi bám rễ sâu vào đời sống chính trị, kinh
tế, xã hội và tư tưởng của nhiều quốc gia, dân tộc. Điều đó chứng tỏ, Phật giáo cũng
giống như các tôn giáo khác, trong mọi thời điểm đều có mối liên hệ mật thiết với
các vấn đề chính trị - xã hội của các quốc gia mà nó đang tồn tại và phát triển.
Vấn đề này được thể hiện rõ nét nhất ở những mảnh đất mà đạo Phật được
tôn vinh, chiếm địa vị độc tôn với tư cách là quốc giáo như tại Sri Lanka, Miến
Điện, Thái Lan...
Giống như nhiều quốc gia khác ở Đông Nam Á, Phật giáo đã du nhập vào đất
Thái từ rất sớm, khi nơi đây chưa hình thành quốc gia dân tộc. Khi người Thái lập
quốc dưới vương triều Sukhothai, Phật giáo đã giữ một vai trò quan trọng trong việc
cố kết cộng đồng, thống nhất tộc người và góp phần vào sự phát triển của nhà nước
phong kiến đầu tiên trong lịch sử Thái Lan.
Vương triều Ayutthaya (1350 - 1767) được coi là giai đoạn phát triển cực
thịnh của chế độ phong kiến Thái. Bộ máy nhà nước không ngừng được bổ sung và
hoàn thiện từ trung ương tới địa phương, hệ tư tưởng Phật giáo, nhất là Phật giáo
Theravada đã nhanh chóng chiếm địa vị chủ đạo và có ảnh hưởng rất lớn trong mọi
mặt của đời sống xã hội. Cũng từ đây, như một quy định bất biến, tất cả các vị vua

2

khi lên ngôi đều phải là các Phật tử và từ triều đại Bangkok cho đến nay, điều này
đã được chính thức ghi nhận tại điều 9 Hiến pháp Thái Lan hiện hành (11/10/1997)
“Nhà vua tín ngưỡng Phật giáo và là người bảo vệ tơn giáo” [161; tr.1]. Đây chính
là nền tảng tư tưởng cho sự tồn tại và phát triển của đất nước Thái Lan.
Vì vậy, việc tìm hiểu về lịch sử và sự phát triển của Phật giáo trong thời kỳ
Ayutthaya sẽ góp phần vào việc làm sáng tỏ những ảnh hưởng của tôn giáo này trên
đất Thái. Bởi vì, trong suốt tiến trình lịch sử của mình, không giống như các quốc
gia khác như Sri Lanka, Miến Điện, Lào, Campuchia, Phật giáo có lúc thịnh lúc suy
nhưng ở Thái Lan, Phật giáo ln chiếm vị trí chủ đạo, được coi như “sợi chỉ vàng”
xuyên suốt cuộc sống, văn hóa, xã hội, tư tưởng cũng như nền nghệ thuật của người
Thái. Với trên 95 % dân số theo đạo Phật (2009) [91, tr.1] khiến cho Phật giáo trở
thành một nhân tố không thể thiếu trong đời sống của cư dân Thái.
Do đó, muốn tìm hiểu về đất nước và con người Thái Lan, trước hết phải tìm
hiểu về Phật giáo. Vì có như vậy, chúng ta mới có thể hiểu và lý giải được vì sao
trong suốt tiến trình lịch sử Thái Lan, dù thăng trầm, chiến tranh hay hịa bình, Phật
giáo vẫn ln là sợi dây cố kết cộng đồng, liên kết người dân, điều hòa những mâu
thuẫn, xung đột trong xã hội. Chính điều này góp phần to lớn tạo nên đất nước Thái
Lan với những con người chân thành và dễ mến.
Là một tôn giáo hiền hòa trên cơ sở những triết lý thấm đượm tính nhân văn,
Phật giáo đã tạo cho người Thái một phong cách ứng xử rất đặc trưng. Chính phong
cách ấy đã giúp người Thái thống nhất được đất nước, có chính sách ngoại giao
mềm dẻo, linh hoạt trước cơn bão táp của chủ nghĩa thực dân. Đồng thời, cũng
chính nó đã giúp người Thái khẳng định và duy trì được bản sắc văn hóa của dân
tộc mình. Trong những lúc khó khăn như thế, tinh thần Phật giáo lại được đề cao,
lại luôn trở thành điểm kết nối giữa vua với quan lại quần thần và dân chúng...
Đánh giá đúng ảnh hưởng của Phật giáo đối với đời sống xã hội Ayutthaya từ
thế kỉ XIV đến thế kỉ XVIII sẽ góp phần vào việc phục dựng lại bức tranh Phật giáo
Theravada ở Thái Lan từ khi du nhập cho đến giai đoạn sau này. Tìm hiểu Phật giáo

Ayutthaya trong quá khứ để khẳng định rằng, cho đến nay, Phật giáo ở Thái Lan
vẫn ln giữ một vị trí và ảnh hưởng vơ cùng quan trọng. Chính điều này sẽ giúp
chúng ta có được những bài học kinh nghiệm quý báu để thực hiện hài hòa mối


3

quan hệ giữa chính trị và tơn giáo, góp phần giải quyết tốt vấn đề xung đột dân tộc,
sắc tộc, tôn giáo đang ngày càng gay gắt trong khu vực và trên thế giới.
Trên cơ sở nhận thức rõ tầm quan trọng của Phật giáo đối với đời sống chính
trị, xã hội và văn hóa Ayutthaya nói riêng, Phật giáo ở Thái Lan nói chung sẽ mang
lại nhận thức đúng đắn hơn trong việc phát huy vai trị tích cực của Phật giáo đối
với các vấn đề chính trị, xã hội và văn hóa của quốc gia này. Đến nay, Thái Lan vẫn
là một nước mà Phật giáo luôn là tôn giáo chủ đạo. Mối quan hệ của đạo Phật với
chính trị trong lịch sử và hiện tại của Thái Lan ln ln có ý nghĩa tham khảo với
nhiều quốc gia, trong đó có Việt Nam. Vả lại, việc tìm hiểu một triều đại lớn và cơ
bản của lịch sử Thái Lan như Phật giáo Ayutthaya cũng là “chìa khóa” để giúp ta
hiểu thêm về đất nước này khi quan hệ Việt Nam - Thái Lan ngày nay đang rộng
mở.
Đồng thời, nghiên cứu về ảnh hưởng của Phật giáo thời kỳ Ayutthaya cịn
nhằm thấy được đóng góp to lớn của tơn giáo này trong khía cạnh sáng tạo văn hóa,
và ở một mức độ nhất định nó cịn có tác dụng tích cực thúc đẩy sự phát triển của
lịch sử.
Xuất phát từ những ý nghĩa trên, chúng tôi chọn vấn đề “Phật giáo ở
Ayutthaya và ảnh hưởng của nó đối với đời sống chính trị, xã hội và văn hóa của
vương quốc (1350 - 1767)” làm đề tài Luận án Tiến sĩ Lịch sử của mình.
2. Mục đích nghiên cứu
Mục đích nghiên cứu của Luận án là làm sáng tỏ cơ sở tiếp nhận, quá trình
phát triển của Phật giáo Theravada ở vương quốc Ayutthaya nói chung và ảnh
hưởng của tơn giáo này đối với đời sống chính trị, xã hội và văn hóa của vương

quốc nói riêng từ năm 1350 đến năm 1767. Trên cơ sở đó, rút ra được những nét
riêng của Phật giáo ở Ayutthaya đồng thời thấy được những truyền thống Phật giáo
đã được các vương triều sau kế thừa và phát triển, góp phần định hình nên dịng
Phật giáo Theravada của người Thái cho đến ngày nay.
3. Đối tượng và nhiệm vụ nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu


4

Đối tượng nghiên cứu của Luận án là toàn bộ quá trình phát triển của Phật
giáo Theravada và ảnh hưởng của Phật giáo đối với đời sống chính trị, xã hội và văn
hóa Ayuthaya từ năm 1350 đến năm 1767.
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Để đạt được mục đích đặt ra, luận án sẽ tập trung:
- Làm rõ những cơ sở tiếp nhận Phật giáo của người Thái.
- Làm rõ quá trình phát triển của Phật giáo Ayutthaya qua các giai đoạn, hệ
thống tổ chức hành chính của tăng đồn Phật giáo, các hệ phái Phật giáo tại vương
quốc này. Đồng thời rút ra một số đặc điểm riêng của Phật giáo ở Ayutthaya trong
giai đoạn từ năm 1350 đến năm 1767.
- Phân tích, đánh giá về ảnh hưởng của Phật giáo đối với các lĩnh vực của đời
sống xã hội như chính trị, xã hội và văn hóa tại Ayutthaya từ năm 1350 đến năm 1767.
4. Phạm vi nghiên cứu
Về thời gian: Luận án tập trung nghiên cứu Phật giáo ở Ayutthaya và ảnh
hưởng của nó đối với đời sống chính trị, xã hội và văn hóa của vương quốc này từ
năm 1350 đến năm 1767.
+ Năm 1350, vương quốc Ayutthaya được thành lập ở vùng Trung và Nam
Thái Lan ngày nay. Sau đó, từ một vương quốc, Ayutthaya đã thơn tính Sukhothai
và nhiều lần tấn cơng Lanna để hợp nhất lãnh thổ thành một vương quốc thống nhất.
+ Năm 1767 là mốc kết thúc 417 năm phát triển của Ayutthaya sau cuộc tấn

công xâm lược của quân đội Miến Điện.
Tuy nhiên, để làm sáng tỏ những vấn đề của luận án, việc phân tích q trình
di cư của người Thái, cơ sở của việc tiếp nhận Phật giáo của người Thái cũng như
sự du nhập Phật giáo vào giai đoạn trước khi vương quốc Ayutthaya được thành lập
cũng được tác giả đề cập tới. Mục đích của việc phân tích trên nhằm làm rõ hơn
những ảnh hưởng của các nhân tố khách quan và chủ quan trong quá trình tiếp nhận
Phật giáo của người Thái từ khi còn ở Nam Chiếu cho đến khi di cư vào đất Thái.
Khi Ayutthaya đã tiếp nhận Phật giáo thì trong hơn 400 năm tồn tại, khơng chỉ có
dịng Phật giáo Theravada mà người Thái còn tiếp nhận cả Phật giáo Đại thừa. Điều
này sẽ góp phần khơng nhỏ vào việc tạo nên những đặc trưng Phật giáo rất riêng
của người Thái được định hình tại Ayutthaya, được kế thừa và tiếp tục phát triển
trong các triều đại sau.


5

Về nội dung vấn đề nghiên cứu: Phật giáo ở Ayutthaya và ảnh hưởng của tôn
giáo này trên các lĩnh vực chính trị, xã hội và văn hóa của Ayutthaya. Ngay trong
từng lĩnh vực, phạm vi bao quát cũng rất rộng, do vậy, luận án chỉ tập trung nghiên
cứu một số mặt tiêu biểu của từng lĩnh vực.
Đối với đời sống chính trị, luận án chỉ chủ yếu tập trung tìm hiểu về hoạt
động của các nhà sư và Tăng đồn Phật giáo cũng như thái độ, chính sách của chính
quyền Ayutthaya đối với Phật giáo.
Đối với đời sống xã hội, luận án giới hạn trong việc tìm hiểu về ảnh hưởng
của Phật giáo đối với xã hội Ayutthaya, tác động của Phật giáo tới tính cách và lối
sống của người Thái.
Với đời sống văn hóa, luận án đề cập tới ảnh hưởng của Phật giáo trên các
lĩnh vực văn học, nghệ thuật kiến trúc, điêu khắc và hội họa truyền thống.
5. Nguồn tư liệu và phương pháp nghiên cứu
Với sự phát triển của các ngành khoa học, các tài liệu về lịch sử Phật giáo thế

giới và Thái Lan đang được dịch ra Tiếng Việt ngày càng nhiều. Nguồn tư liệu tiếng
Thái, tiếng Anh, tiếng Hà Lan, tiếng Trung của các tác giả Thái Lan, các học giả
phương Tây và Trung Quốc là cơ sở tư liệu cần thiết và chủ yếu cho việc thực hiện
luận án. Trong các nguồn tài liệu này, nguồn tài liệu gốc bằng văn bản giữ vai trò
quan trọng hơn cả.
+ Các tài liệu gốc bằng văn bản được sử dụng trong luận án gồm: Cơng trình
“The Royal chronicles of Ayutthaya” (Biên niên sử Hoàng gia Ayutthaya), xuất bản
tại Bangkok năm 2000 bằng tiếng Anh bởi dịch giả Richard D.Cushman - người đã
có cơng dịch bản Biên niên sử từ tiếng Thái sang tiếng Anh, sau đó được biên tập
lại bởi dịch giả David K. Wyatt
Cơng trình เสนทางุญ
9 วัดอยุธยา
(Merit Road - Temples in Ayutthaya - Các
ngôi wat tại Ayutthaya - Những con đường tâm linh) của tác giả Wanlop
Khlongphitthayaphong, Nhà xuất bản: บริษัท
แปลน พริ้นทติ้ง
จํากัด
, năm 1990. Tác
phẩm The short history of the kings of Siam (Lịch sử tóm tắt về các vị vua Siam)
bằng tiếng Hà Lan và tiếng Anh của Van Vliet, xuất bản tại Bangkok năm 1975.


6

Tác phẩm Monuments of the Buddha in Siam (Các công trình kiến trúc Phật
giáo tại Siam) của Hồng than Damrong, xuất bản lần đầu năm 1973 và tái bản vào
năm 1975 tại Bangkok. Cơng trình Aconsise history of Buddhist art in Siam (Lịch sử
nền nghệ thuật Phật giáo ở Siam) của Reginald Le May, xuất bản năm 1963tại
Luân Đôn…
+ Nguồn tư liệu bằng tranh ảnh, hiện vật thông qua quá trình đi điền dã của

tác giả tại các Wat MahaThat, Wat Yai Chaimongkol, Wat Lokayasutharam, Wat
Thammikarat, cung điện mùa hè tại Bang Pa - In…
Phương pháp nghiên cứu của luận án được tác giả sử dụng chủ yếu là phương
pháp lịch sử và phương pháp lơgic. Bên cạnh đó, tác giả cịn có các phương pháp bổ
trợ khác như phương pháp tổng hợp, thống kê, phân tích, phân loại tư liệu, hệ thống
hóa tư liệu kết hợp với phương pháp so sánh, sưu tầm tư liệu, phân loại lịch sử, so
sánh lịch sử…
Ngồi ra, bản thân tác giả đã có chuyến đi điền dã theo dự án của Trung tâm
Nghiên cứu châu Á, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội tại hai trường Đại học ở Thái
Lan là Đại học Chulalongkorn và Đại học Thammasat. Thời gian không nhiều
nhưng tác giả cũng đã có điều kiện tiếp cận với nguồn tài liệu gốc tại Đại học
Chulalongkorn, đi điền dã và lấy ảnh tư liệu tại cố đô Ayutthaya để làm sáng tỏ cho
các vấn đề cần giải quyết trong Luận án.
6. Đóng góp của Luận án
- Hệ thống hóa về quá trình du nhập, cơ sở tiếp nhận Phật giáo của người Thái
tại vương quốc Ayutthaya.
- Sự phát triển của Phật giáo thời kì Ayutthaya.
- Làm sáng tỏ ảnh hưởng của Phật giáo trên các lĩnh vực chính trị, xã hội và
văn hóa của vương quốc Ayutthaya.
- Luận án là nguồn tư liệu tham khảo cho những sinh viên, cán bộ nghiên cứu
và giảng dạy về lịch sử và văn hóa Thái Lan ở các trường đại học thuộc chuyên
ngành xã hội.
7. Cấu trúc của Luận án
Ngoài phần mở đầu, kết luận và phụ lục, Luận án được kết cấu thành 4 chương:
Chương 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu


7

Chương 2: Vương quốc Ayutthaya và cơ sở tiếp nhận Phật giáo của người Thái

Chương 3: Phật giáo ở Ayutthaya (1350 - 1767)
Chương 4: Ảnh hưởng của Phật giáo đối với đời sống chính trị, xã hội và văn
hóa Ayutthaya (1350 - 1767)
CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU
1.1. Các cơng trình nghiên cứu của học giả nước ngồi
* Các học giả Thái Lan
Nghiên cứu về lịch sử vương triều Ayutthaya và lịch sử Phật giáo của các học giả
Thái Lan khá phong phú, trên nhiều khía cạnh. Trong đó, các tác giả chủ yếu tập trung
nói tới sự phát triển của Phật giáo trong giai đoạn Ayutthaya.
Một trong những học giả tiêu biểu là Hoàng thân Dhanni Nivat Kromamun
Bidyalabh. Hồng thân là người có những cơng trình nghiên cứu về lịch sử Phật
giáo Thái Lan, nhất là trong giai đoạn Ayutthaya. Năm 1965, Hoàng thân đã viết tác
phẩm A history of Buddhist in Siam (Lịch sử Phật giáo Siam) xuất bản năm 1965 tại
Bangkok. Đây là một công trình viết về Phật giáo Thái Lan từ khi du nhập và truyền
bá vào vương quốc Môn Dvaravati đến các vương quốc của người Thái như Lanna,
Sukhothai, Ayutthaya và triều đại Chakri. Hoàng thân cũng đã chỉ ra sự phát triển
của Phật giáo trên đất Thái là một quá trình liên tục, dù có nhiều dịng Phật giáo
khác nhau nhưng người Thái đã lựa chọn dòng Phật giáo Theravada Sri Lanka làm
quốc giáo và để lại dấu ấn đối với lịch sử và văn hóa Thái Lan trên nhiều lĩnh vực.
Ngồi ra, Hồng thân cịn có một số bài viết về lịch sử cũng như Phật giáo
Thái Lan như: “The Old Siamese Conceptions of the Monarchy” (Quan niệm về nền
quân chủ cũ của Siam) đăng trên Tạp chí xã hội Siam số 35, năm 1954;
“Monarchical Protection of the Buddhist Church in Siam” (Bảo vệ chế độ quân chủ
của Giáo hội Phật giáo ở Siam) đăng trên quỹ Học bổng Phật tử thế giới tại
Bangkok năm 1964...
Người có nhiều đóng góp đối với việc nghiên cứu lịch sử Thái Lan nói chung
và Phật giáo Thái Lan nói riêng là Hồng thân Damrong Rajanubhab. Ông là con
trai thứ bảy của Vua Rama IV (Mongkut). Ơng lớn lên trong sự ni dưỡng của mẹ
và được vua cha quan tâm giáo dục theo khuôn mẫu cung đình thời kỳ đầu có xu thế

8

mở cửa. Vì thế, Damrong sớm trở thành một học giả uyên bác trên nhiều lĩnh vực
thuộc khoa học xã hội như lịch sử, khảo cổ, ngôn ngữ, nghệ thuật, văn học đồng
thời là một nhà chính trị, quân sự góp nhiều cơng sức giúp Rama V
(Chulalongkorn) thực hiện cơng cuộc canh tân đất nước từ cuối thế kỉ XIX.
Damrong là sứ giả của vua Rama V về quan hệ văn hóa và ngoại giao của
Thái Lan với nhiều nước châu Âu, trong đó có Nga. Ơng đã chủ trương cải cách hệ
thống giáo dục, thay đổi hình thức giáo dục chỉ dùng trong cung đình và theo kiểu
trường chùa, thực hiện giáo dục phổ cập toàn dân và biên soạn bộ giáo trình đầu
tiên gồm 3 quyển khá đồ sộ là Giáo trình cải cách Giáo dục. Ơng cũng là người
sáng lập thư viện thành phố sau này là Thư viện quốc gia Thái Lan.
Dưới triều Rama VI, ông được bổ nhiệm làm Chủ tịch Hàn lâm viện Hoàng
gia Thái Lan. Từ dây, ông đã dành trọn thời gian và tâm huyết để nghiên cứu khảo
cổ, lịch sử, văn học cổ điển Thái Lan.
Đối với Phật giáo, ông là người đã nghiên cứu và viết tác phẩm Monuments
of the Buddha in Siam (Các di tích Phật giáo tại Siam), xuất bản lần đầu năm 1973
và tái bản năm 1975 tại Bangkok. Cơng trình là sự khái qt về tồn bộ tiến trình
lịch sử của Phật giáo từ khi được truyền bá vào lãnh thổ Thái Lan cũng như quá
trình phát triển qua các triều đại Sukhothai, Ayutthaya và triều đại Chakri. Tuy
nhiên, cơng trình mới chỉ dừng lại ở việc trình bày khái quát về Phật giáo qua các
thời kì, đồng thời miêu tả một số cơng trình kiến trúc và tượng Phật tiêu biểu tại
Thái Lan ở các triều đại đó mà chưa có những đánh giá, nhận định về các giai đoạn
phát triển của Phật giáo. Ngoài ra, tác giả cịn có cơng trình nghiên cứu về Phật giáo
Thái Lan là Chunnum niphon keo kap tamnan Phra Phutthasatsana (Collection of
Writings in history of Buddhism - Tổng hợp các tác phẩm viết về lịch sử Phật giáo)
bằng tiếng Thái, xuất bản tại Bangkok năm 1971.
Năm 1972, Rong Symananda - giáo sư trường đại học Chulalongkorn đã xuất
bản tại Băngkok cuốn “History of Thailand” (Lịch sử Thái Lan) bằng cả tiếng Thái

và tiếng Anh. Cơng trình nghiên cứu về lịch sử Thái Lan từ thời tiền sử đến thời
hiện đại, trong đó lịch sử vương quốc Ayutthaya được trình bày ở bốn chương (V,
VI, VII, VIII), theo trình tự từ khi vương quốc Ayutthaya hình thành đến khi sụp
đổ. Đóng góp lớn nhất của cơng trình là trình bày khá đầy đủ diễn biến chính trị của


9

các triều vua Ayutthaya. Vấn đề Phật giáo Ayutthaya cũng được tác giả đề cập đan
xen với lịch sử vương triều nhưng không nhiều.
Somboon Suksamran cũng là một trong những học giả có nhiều cơng trình
nghiên cứu về Phật giáo Thái Lan như : Political Patronage and control over the
Sangha (Chính trị đối với việc bảo trợ và kiểm sốt Tăng đoàn) xuất bản năm 1981
và tác phẩm Buddhism and Politics in Thailand (Phật giáo và chính trị Thái Lan)
xuất bản năm 1982. Hai cơng trình này đều nằm trong dự án nghiên cứu thuộc Viện
nghiên cứu Đông Nam Á có trụ sở tại Singapore.
Đóng góp của cả hai cơng trình này chính là sự khái qt về tồn bộ mối quan
hệ qua lại giữa nhà nước và Tăng đoàn (Sangha) Phật giáo Thái Lan. Qua từng
phần, từng chương, tác giả đã trình bày về mối quan hệ giữa Phật giáo với nền
chính trị Thái, chính sách của các vị vua Thái đối với Phật giáo. Trong cơng trình
Buddhism and Politics in Thailand (Phật giáo và chính trị Thái Lan), phần nói về
Tăng đồn và mối quan hệ với vương triều và các vị vua Ayutthaya được tác giả
trình bày trong chương II của tác phẩm.
Trong các tác phẩm của mình, Somboon Suksamran cũng đã cung cấp cho
người đọc những hiểu biết sơ lược về hệ thống tổ chức hành chính của Tăng đồn Phật
giáo Ayutthaya từ Sukhothai đến Ayutthaya và triều đại Chakri cũng như cho thấy mối
quan hệ giữa nhà nước với tăng đoàn, sự bảo trợ của chính quyền đối với Phật giáo
cũng như sự phục tùng của Phật giáo và Tăng đoàn đối với các vấn đề thế tục.
Somboon Suksamran cũng là tác giả của nhiều cơng trình nghiên cứu liên
quan đến Phật giáo và chính trị Thái Lan như Political Buddhism in Southeast Asia:

The Role of the Sangha in the Modernzation of Thailand (Phật giáo, chính trị ở
Đơng Nam Á: Vai trị của Tăng đồn trong đời sống hiện đại Thái Lan) xuất bản tại
London năm 1977 và The recent Role of the Buddhist Monkhood in Thai Politics
(Vai trò gần đây của các Phật tử xuất gia đối với nền chính trị Thái Lan) xuất bản
tại Manchester, Department of Goverment and Faculty of Theology, 1978.
Công trình “The Royal chronicles of Ayutthaya” (Biên niên sử Hồng gia
Ayutthaya) được dịch giả Richard D. Cushman dịch từ tiếng Thái sang tiếng Anh,
(được biên tập lại bởi dịch giả David K. Wyatt), xuất bản tại Bangkok, năm 2000.


10

Đây là cơng trình viết về lịch sử vương quốc Ayutthaya từ khi hình thành đến
khi kết thúc với các sự kiện diễn ra trong suốt 35 đời vua Ayuthaya trị vì. Trong tác
phẩm có nói tới sự phát triển của Phật giáo qua các triều vua, tuy nhiên do đặc thù
của thể loại sử ký nên các sự kiện trong tác phẩm thường được liệt kê theo cách kể
chuyện, các sự việc đan xen giữa lịch sử và tôn giáo nên thường tản mạn, không tập
trung. Dù vậy, tác phẩm cũng đã cung cấp cho người nghiên cứu một số sự kiện có giá
trị về lịch sử vương quốc Ayutthaya nói chung và Phật giáo Ayutthaya nói riêng.
Cơng trình กรุงศรีอยุธยาของเรา
(Our Krung Sri Ayutthaya - Ayutthaya của
chúng tôi) của tác giả Sisak Wanliphodom, xuất bản tại Bangkok, năm 1984 là tác
phẩm mơ tả về tồn bộ tiến trình của lịch sử vương quốc Ayutthaya từ khi hình
thành đến khi bị qn đội Miến thơn tính vào năm 1767. Trong tiến trình lịch sử đó,
tác phẩm cũng đã có những nhận định về tình hình kinh tế, chính trị, xã hội và tôn
giáo trong lịch sử của vương quốc Ayutthaya. Những tư liệu đó là nguồn tài liệu
quý giá bổ sung cho những nghiên cứu, nhận định của tác giả về vương triều này,
trong đó có cả những nhận định liên quan đến sự phát triển và tình hình Phật giáo
tại vương quốc Ayutthaya.
Cơng trình “Discovery Ayuthaya” (Khám phá Ayutthaya) do Charnvit

Kasetsiri chủ biên, Đại học Ubon Ratchathani và Toyota Thailand Foundation xuất
bản tại Bangkok, năm 2003 bằng tiếng Thái và tiếng Anh đã cung cấp những kiến
thức tổng quan nhất về vương quốc Ayutthaya như quá trình thành lập, những đặc
điểm địa lí tự nhiên, sự phát triển kinh tế và các cơng trình kiến trúc tiêu biểu của
Ayutthaya. Qua đó, người nghiên cứu có thể rút ra những nhận định về chính trị,
kinh tế - đó chính là cơ sở tạo nên sự ổn định của đất nước, một trong những nhân
tố góp phần tạo nên một nền văn hóa phát triển rực rỡ, trong đó có văn hóa Phật
giáo, đồng thời thấy được những ảnh hưởng đậm nét của Phật giáo trong cả đời
sống vật chất và tinh thần của người dân Thái Lan, thể hiện rõ nhất qua các cơng
trình kiến trúc, hệ thống chùa chiền…
Charnvit Kasetsiri còn là tác giả của tác phẩm อยุธยา
ประวัติศาสตรและการเมือง
(Ayutthaya: History and Politics - Lịch sử và chính trị Ayutthaya) cũng nằm trong
chương trình nghiên cứu của Toyota Thailand Foundation, xuất bản tại Bangkok năm


11

2005 bằng tiếng Thái. Tác phẩm chủ yếu trình bày về tiến trình lịch sử Ayutthaya. Dù
vậy, tác giả cũng đã có một số nhận định về tình hình chính trị Ayutthaya và chính sách
của các vị vua đối với Phật giáo. Ngồi ra, ơng cịn là tác giả của cơng trình The rise of
Ayutthaya: A history of Siam in the fourteenth and fifteenth centuries (Sự nổi lên của
Ayutthaya: Lịch sử của Siam trong các thế kỷ thứ mười bốn và mười lăm) xuất bản tại
New York, năm 1976.
Tác giả Thida Saraya với tác phẩm:

ครงสรางของชนชั้นในสังคมไทยสมัยสุโขไทยและตนอยุธยา
(พ.ศ.1800-2112)
(The close structure of Thai society in the Sukhothai period and early Ayutthaya
period (1800-2112 B.E.) (Cấu trúc của xã hội Thái Lan trong thời kỳ Sukhothai và

thời kỳ đầu Ayutthaya), xuất bản tại Bangkok, năm 1975. Đây là cơng trình nghiên
cứu tổng thể về cấu trúc xã hội dưới hai vương triều là Sukhothai và Ayutthaya, trong
đó chủ yếu nói tới cơ cấu xã hội trong giai đoạn tồn tại của vương triều Sukhothai đến
giai đoạn đầu của vương triều Ayutthaya. Có thể nói, cơ cấu xã hội của Ayutthaya
chính là sự kế thừa của vương triều Sukhothai trước đó và được bổ sung, phát triển
đến đỉnh cao với nhiều biến chuyển sâu sắc về cơ cấu giai cấp, tầng lớp. Sự thay đổi
này cũng diễn ra ngay trong giới sư tăng Phật giáo.
Cơng trình เสนทางุญ
9 วัดอยุธยา
(Merit Road - Temples in Ayutthaya- Các
ngôi wat tại Ayutthaya- Những con đường tâm linh) của tác giả Wanlop
Khlongphitthayaphong, Nhà xuất bản: บริษัท
แปลน พริ้นทติ้ง
จํากัด
, năm 1990.
Cơng trình nghiên cứu khá chi tiết về 9 ngơi wat cịn tồn tại đến ngày nay xung quanh
kinh đơ Ayutthaya. Thơng qua đó, tác giả đã phác họa một phần bức tranh về các cơng
trình kiến trúc tiêu biểu - những ngơi wat rất quan trọng đối với vương quốc Ayutthaya.
Đó là các ngơi wat Hoàng gia như Wat Mahathat, Wat Phra Si Sanphet, Wat Phra
Mongkol Bophit, Wat Ratchaburana....Nhờ đó, phần nào giúp tác giả luận án hiểu hơn
về các loại hình kiến trúc Phật giáo tồn tại trong giai đoạn này.
Cuốn “Tìm hiểu đạo Phật” của nhà sư Khantipàlo, xuất bản tại Bangkok,
năm 1967 (Luận án sử dụng bản dịch của Chơn Thiện - Viện nghiên cứu Phật học
Việt Nam, xuất bản năm 1990). Tác phẩm là một cơng trình khá chi tiết trình bày về
giáo lý Phật giáo dành cho người phương Tây và du khách thập phương tới Thái Lan.


12

Do đó, tác phẩm đã viết về Phật giáo một cách phổ thông nhất, lý giải những thuật ngữ

Phật giáo gần gũi để người đọc dễ dàng tiếp nhận. Đồng thời, tác giả cũng đã có những
so sánh và chỉ ra một số những khác biệt trong hệ thống giáo lý của Phật giáo Thái Lan
so với giáo lý Công giáo. Tác giả cũng đặc biệt chú ý tới miêu tả cách thức thiền hay
thiền định của các nhà sư Thái Lan, giải thích về đạo Pháp “Dharma”…
Tác phẩm “Thai Image of the Buddha” (Hình ảnh của Đức Phật Thái Lan)
của Luang Borial Burihand và A.B Griswold, xuất bản tại Bangkok, năm 1980. Các
tác giả đã mô tả phong cách kiến trúc Phật giáo qua các thời kì từ vương quốc
Dvaravati của người môn đến các vương quốc của người Thái sau này, trong đó có
trình bày về phong cách U Thong và Ayutthaya. Tác phẩm đã phần nào giúp người
nghiên cứu thấy được những nét riêng trong phong cách kiến trúc Phật giáo qua
từng giai đoạn cũng như phân biệt được các loại hình kiến trúc, các phong cách điêu
khắc…của từng thời kì, nhất là thời kì phát triển của Phật giáo ở Ayutthaya.
Cơng trình "Văn hố dân gian Thái Lan" của tác giả Phya Anuma Rajadhon,
(bản dịch của Viện nghiên cứu Đơng Nam Á), Nxb Văn hố, 1988. Tác giả là một
trong những học giả và nhà văn lớn của Thái Lan thuộc trường Đại học
Chulalongkorn. Trong số các tác phẩm của mình, cuốn Văn hố dân gian Thái Lan
là một trong những cơng trình được nhiều người biết tới.
Tác phẩm là một tập hợp những nghiên cứu của tác giả về văn hóa, văn học
và ngơn ngữ Thái; về các câu chuyện dân gian Thái Lan, về văn học Phật giáo cũng
như các nghi lễ và nghi thức dân gian Thái Lan nói chung và những ảnh hưởng của
Phật giáo tới văn hóa Thái nói riêng. Có thể nói, đây là một cơng trình nghiên cứu
khá chi tiết về văn hóa dân gian Thái Lan trên cơ sở tác giả đã tập hợp, sưu tầm tư
liệu thông qua hoạt động điền dã và nghiên cứu các tài liệu tại các vùng miền trên
đất Thái. Tác phẩm cũng nói tới một loại hình kiến trúc tiêu biểu của Phật giáo Thái
Lan là các Pra Chedi - một loại hình kiến trúc riêng của Thái dựa trên mơtíp kiến
trúc Stupa của Phật giáo tại Ấn Độ.
Mahamakut với tác phẩm “Buddhist Education in Thailand” (Nền giáo dục
Phật giáo tại Thái Lan) Mahamakut Educational Council, Bangkok, 1961. Tác
phẩm đã giới thiệu về nền giáo dục Phật giáo tại Thái Lan và sự ảnh hưởng của Phật
giáo đối với lối sống của người dân Thái. Trong thời kì phong kiến, chùa khơng chỉ

13

là nơi thờ phụng đức Phật, tiến hành các nghi lễ tơn giáo mà cịn là một trung tâm
giáo dục và các nhà sư trở thành những người thầy giúp đỡ và nâng cao trình độ
hiểu biết cho dân chúng. Tác phẩm sẽ là nguồn tư liệu quý để hiểu hơn về nền giáo
dục Phật giáo và ảnh hưởng của trường chùa đối với người dân Thái, nhất là tại
vương quốc Ayutthaya.
Tác phẩm “Lịch sử Thái Lan” của Chris Baker và Pasuk Phongpaichit xuất
bản tại Đại học Cambrige năm 2005, (Luận án sử dụng bản dịch của Võ Thu
Nguyệt lưu tại Thư viện Viện Nghiên cứu Đông Nam Á) là một cơng trình nghiên
cứu có sự kết hợp quan điểm của sử gia phương Tây và sử gia Thái Lan. Những vấn
đề về lịch sử vương quốc Ayutthaya được trình bày trong giai đoạn tiền Bangkok,
thuộc chương I của tác phẩm. Điểm nổi bật của cơng trình là tác giả khơng đi vào
trình bày sự kiện lịch sử cụ thể mà chủ yếu phân tích và đưa ra những kết luận theo
nhận định chủ quan của tác giả. Vấn đề về Phật giáo Ayutthaya cũng được nói tới
nhưng khơng nhiều, chủ yếu đan xen thông qua các nhận định của tác giả về từng
giai đoạn cụ thể của lịch sử Thái Lan.
* Các học giả phương Tây, Trung Quốc và Nhật Bản
Việc nghiên cứu về lịch sử Thái Lan nói chung, lịch sử Ayutthaya nói riêng
đã được các học giả phương Tây, Trung Quốc và Nhật Bản chú ý từ rất sớm do vị
trí chiến lược của vùng đất này trên con đường buôn bán Đông - Tây.
Thứ nhất, so với các quốc gia trong khu vực, Thái Lan được coi là một trong
những quốc gia có vai trị rất quan trọng trong lục địa Đơng Nam Á vì: lịch sử Thái
Lan có mối liên hệ và quan hệ bn bán với nhiều quốc gia phương Tây từ rất sớm.
Không những thế, nó cịn cho thấy mối quan hệ sâu rộng, nhiều chiều trong chính
sách của các vị vua Thái đối với các quốc gia phương Tây.
Thứ hai, chính vì có mối quan hệ sớm với các quốc gia phương Tây như vậy
nên lịch sử Thái Lan từ Ayutthaya rất được các học giả phương Tây chú ý nghiên

cứu. Đồng thời với việc nghiên cứu lịch sử, lịch sử Phật giáo Thái Lan cũng được
nói tới với những mức độ khác nhau.
Thêm vào đó, so với các quốc gia cùng lấy Phật giáo Theravada làm quốc
giáo trong khu vực như Lào, Campuchia, Miến Điện thì Phật giáo Theravada được
coi là thành cơng nhất tại Thái Lan và nó rất đặc biệt trong suốt lịch sử Thái. Phật


14

giáo đã góp phần vào sự tồn tại và phát triển của thể chế quân chủ Thái; giúp người
Thái cố kết cộng đồng thống nhất tộc người, hình thành nên những phong cách đặc
trưng riêng của người Thái... Do đó, các học giả phương Tây khi tới Ayutthaya, họ
đều muốn hiểu về đất nước này để có được những chính sách ngoại giao hợp lý
cũng như tạo được những thuận lợi trong q trình làm ăn, bn bán tại đây.
Ngay từ thời kỳ Ayutthaya, nhiều cơng trình của các học giả phương Tây
nghiên cứu về lịch sử và Phật giáo Ayutthaya đã bắt đầu xuất hiện. Vào thế kỉ XVI,
lần đầu tiên tên gọi Ayutthaya đã xuất hiện trên bản đồ châu Âu với các tên gọi
Judia, Juthia...Điều này cho thấy tầm quan trọng của vương quốc Ayutthaya trong
tầm nhìn chiến lược của các quốc gia phương Tây và Ayutthaya đã từng được ví là
“Venise của phương Đơng” là vì như vậy.
Jeremias Van Vliet là một thương gia đại diện của Cơng ty Đơng Ấn của Hà
Lan (V.O.C) có mặt tại Ayutthaya trong thời gian từ 1629 đến 1634 trong giai đoạn
trị vì của vua Prasat Thong. Jeremias Van Vliet đã trực tiếp viết về tiểu sử của các
vị vua Ayutthaya thời kì này với tác phẩm The short history of the kings of Siam
(Lịch sử tóm tắt về các vị vua Siam) bằng tiếng Hà Lan và tiếng Anh, xuất bản tại
Bangkok năm 1975. Người chịu trách nhiệm nội dung là tác giả David K. Wyatt.
Cơng trình đã nói tới các vị vua Ayutthaya từ Ramathibodi I - người sáng lập vương
triều đến vị vua thứ 25 là vua Thamarachathirat trong tổng số 35 vị vua của vương
triều. Dù chỉ trình bày ngắn gọn về tiểu sử của các vị vua, nhưng tác giả đã có
những nhìn nhận và đánh giá chủ quan của mình về tình hình chính trị cũng như tôn

giáo tại Ayutthaya, nhất là Phật giáo. Qng thời gian khơng dài nhưng tác phẩm
cũng góp phần khắc họa rõ hơn về đời sống chính trị và tơn giáo tại Ayutthaya
trong thế kỉ XVII.
Một học giả có nhiều đóng góp lớn đối với việc nghiên cứu lịch sử cũng như
văn hóa và Phật giáo Ayutthaya chính là David K.Wyatt. Ơng là người có nhiều
cơng trình nghiên cứu về Thái Lan nói chung và Ayutthaya nói riêng như cơng trình
Thailand a short History (Tóm tắt lịch sử Thái Lan), xuất bản tại Luân Đôn năm
1982; là dịch giả hiệu đính nhiều cơng trình liên quan đến Ayutthaya như Biên niên
sử Hồng gia Ayutthaya... Đây là tác phẩm trình bày về tồn bộ trình lịch sử Thái
Lan từ khi người Thái bắt đầu di cư từ nhà nước Nam Chiếu (Nan - Chao) vào


15

Đông Nam Á, nhất là vào lưu vực sông Chaophraya Mênam để hình thành nên các
tiểu quốc của người Thái và sự phát triển của lịch sử Thái Lan cho đến năm 1982.
Tác giả đã trình bày lịch sử Ayutthaya trong hai chương (IV, V). Cùng với
các sự kiện về tình hình chính trị, xã hội, tác giả đã đề cập đến Phật giáo Ayutthaya
qua các triều vua song không thật chi tiết. Tuy nhiên, tác phẩm nói tới những tiền
đề, cơ sở cho quá trình hình thành nên các tiểu quốc của người Thái tại lưu vực
sông Chaophraya Mê Nam, các di chỉ thời tiền và sơ sử cũng như những địa điểm
mà Phật giáo đã được truyền bá vào đất Thái như Nakhon Sithammarat, Pattani,
Nakhon Pathom… Trên cơ sở đó, tác giả luận án sẽ có được cái nhìn tồn cảnh về
sự phát triển của Phật giáo Thái Lan trước khi vương quốc Ayutthaya được thành
lập, sẽ thấy được những nét kế thừa của Phật giáo Ayutthaya từ những nền tảng
trước đó cũng như thấy được những cái riêng, khác biệt của Phật giáo Ayutthaya.
Charles F. Keyes cũng là một trong những học giả có nhiều cơng trình nghiên
cứu về Phật giáo Thái Lan như cơng trình Buddhism and National Intergration in
Thailand (Phật giáo và Hội nhập quốc gia ở Thái Lan) tập 30 đăng trên Tạp chí
Nghiên cứu châu Á năm 1971 và cơng trình Millenalism, Theravada Buddhism, and

Thai society (Chủ nghĩa dân tộc, Phật giáo Theravada và xã hội Thái Lan), tập 36
năm 1977.
Cả hai công trình đều nói tới ảnh hưởng của Phật giáo đối với xã hội Thái
Lan với tư cách là quốc giáo của dân tộc và là một trong ba điều không thể thiếu
trong xã hội Thái là nhà nước, chế độ quân chủ và Phật giáo. Tuy nhiên, Phật giáo
trong giai đoạn Ayutthaya và những ảnh hưởng của nó với xã hội chỉ được tác giả
nhắc tới như là tiền đề để đi sâu vào tìm hiểu những chính sách và sự phát triển của
Phật giáo ở thời kì Bangkok, đặc biệt trong triều đại của Rama IV (Mongkut) và
Rama V (Chulalongkorn).
Lịch sử Phật giáo Thái Lan nói chung và Phật giáo Ayutthaya nói riêng cũng
được các học giả phương Tây chú tâm nghiên cứu trong mối quan hệ tôn giáo với
các nước láng giềng trong khu vực, nhất là với Sri Lanka và Miến Điện. Tác giả tiêu
biểu là Trevor Ling O với các tác phẩm The Buddha: Buddhist Civilization in India
and Ceylon (Đức Phật: Nền văn minh Phật giáo ở Ấn Độ và Tích Lan) năm 1973;


16

Buddhist Imperialism and War (Chủ nghĩa đế quốc, Phật giáo và chiến tranh) năm
1977 và Buddhist Trends in Southeast Asia (Các xu hướng Phật giáo ở Đông Nam
Á) xuất bản tại Singapo năm 1986. Đây là các cơng trình thuộc dự án nghiên cứu
của Trung tâm Nghiên cứu Đông Nam Á của Singapo. Trong đó, tác phẩm Buddhist
Imperialism and War (Chủ nghĩa đế quốc, Phật giáo và chiến tranh) nói về Phật
giáo tại hai quốc gia là Miến Điện, Thái Lan qua các thời kì từ khi nó du nhập cho
đến thời hiện đại. Qua các giai đoạn phát triển đó, Phật giáo trong thời kì Ayutthaya
cũng được đề cập tới nhưng khá ngắn gọn và súc tích.
Cơng trình Theravada Buddhism of Thailand (Phật giáo Theravada của Thái
Lan) của tác giả Rear Admiral Lek Sumitra xuất bản tại Luân Đôn trong thời kì
chiến tranh thế giới thứ 2 (1941 - 1945). Cơng trình giới thiệu tồn bộ những giáo
lý, giới luật (Vinaya), đạo pháp (Dharma)... đặc biệt về đời sống và cách thức thực

hành Phật giáo của các Phật tử Thái Lan, góp phần giúp tác giả hiểu và có những
nhìn nhận, đánh giá đúng về Phật giáo Thái Lan nói chung và Phật giáo Ayutthaya
nói riêng.
Cơng trình Theravada Buddhism in Southeast Asian (Phật giáo Theravada
Đông Nam Á) của Robert C. Lester, xuất bản tại Đại học Michigan (Mỹ) năm 1973
nói về Phật giáo tại các quốc gia Đơng nam Á nói chung, đặc biệt là Phật giáo
Theravada tại Lào, Campuchia và Thái Lan. Khơng những thế, cơng trình cịn giới
thiệu về đức Phật và cách tiến hành thiền định, cũng như thực hành tôn giáo tại các
quốc gia trên.
Tác phẩm Thai - Bangladesh relations (Quan hệ Bangladesh - Thái Lan) của
bà Latifa Akanda, PGS khoa Lịch sử và văn hóa Hồi giáo, Đại học Dacca,
Bangladesh, 1981. Đây là cơng trình tập hợp các bài viết trong Hội thảo quốc tế
nghiên cứu về lịch sử và tôn giáo Thái Lan tại Trung tâm quốc tế Ấn Độ diễn ra vào
tháng 1 năm 1981 tại Ấn Độ. Trong tác phẩm, từ chương 2 đến chương 4, chủ yếu
nói về tình hình Phật giáo Thái Lan, các cơng trình kiến trúc Phật giáo..., nhất là
dưới hai vương triều Sukhothai và Ayutthaya. Qua đó, có được những số liệu cụ thể
về sự phát triển liên tục của Phật giáo trên đất Thái - tơn giáo được coi là quốc giáo
ngay từ thời kì lập quốc cho đến nay, đặc biệt là số lượng các Wat (chùa) được xây
dựng dưới hai vương triều Sukhothai và Ayutthaya.


17

Cơng trình A Consise history of Buddhist art in Siam (Lịch sử nền nghệ thuật
Phật giáo ở Siam) của Reginald Le May, xuất bản năm 1963, là một cơng trình rất
tiêu biểu về sự phát triển của các loại hình phong cách kiến trúc tại Siam qua từng
thời kì từ Môn - Dvaravati đến Sukhothai, U Thong, Lopburi và Ayutthaya...Tác
phẩm đã trình bày những hiểu biết sâu sắc của tác giả về các tượng Phật được phát
hiện qua các thời kì, góp phần tìm hiểu về ảnh hưởng của Phật giáo tới đời sống văn
hóa và nghệ thuật kiến trúc và điêu khắc trong thời kì Ayutthaya.

Một trong những sử gia có đóng góp sớm khi nghiên cứu về lịch sử Đơng
Nam Á nói chung, trong đó có lịch sử Thái Lan là D.G.E Hall - giáo sư người Anh.
Năm 1956, D.G.E Hall cho ra mắt cơng trình Lịch sử Đông Nam Á tại Luân Đôn
(Luận án sử dụng bản dịch của Nxb Chính trị Quốc gia Hà Nội, năm 1997). Trong
đó, lịch sử Ayuthaya được đề cập đến trong chương VII và chương XXVII. Tác giả
đã cung cấp các sự kiện có giá trị về lĩnh vực chính trị và quân sự trong mối quan hệ
của Ayutthaya với các nước láng giềng. Ngoài ra, tác phẩm cũng giới thiệu về tình
hình Phật giáo đan xen với các sự kiện lịch sử cụ thể ở Ayutthaya.
Nghiên cứu về các quốc gia Đông Nam Á thời cổ đại đã được các sử gia, nhất
là các sứ thần Trung Quốc ghi chép từ rất sớm. Đến thời trung đại, do nhu cầu mở
rộng lãnh thổ và giao lưu buôn bán với các quốc gia trong khu vực nên việc tìm
hiểu và ghi chép về các quốc gia bên ngoài Trung Quốc càng được chú trọng. Thời
kì nhà Minh khi Minh Thành Tổ sai Trịnh Hịa tuần du xuống phương Nam thì lịch
sử Đông Nam Á, nhất là lịch sử Siam cũng được chú trọng nhiều hơn. Ngay trong
thời kì Trịnh Hịa tuần du phương Nam đến tận Siam, các quan tùy tùng đi theo là
Mã Hoan và Phí Tín đã có những ghi chép cụ thể về các quốc gia họ đã đi qua,
trong đó có Ayutthaya. Mã Hoan đã biên soạn cuốn Doanh nhai thắng lãm và Phí
Tín biên soạn Tinh xà thắng lãm. Trong cuốn Doanh nhai thắng lãm của Mã Hoan,
phần Xiêm La quốc chỉ được đề cập tới từ trang 32 đến trang 36. Dù không nhiều
nhưng cũng đã khái quát được những đặc điểm về điều kiện tự nhiên, dân cư, phong
tục tập quán của người Thái trong đó có tơn giáo chủ đạo chính là Phật giáo
Theravada.
Trong cuốn Sử nhà Minh (Minh sử) quyển 388 phần Ngoại quốc truyện, lịch
sử vương quốc Xiêm la cũng được ghi chép lại từ trang 19 đến trang 29. Đây là


18

những trang sử rất quý nói về quan hệ bang giao giữa Xiêm La với nhà Minh, nhất
là quan hệ triều cống của Xiêm với nhà Minh. Bản thân các sứ thần nhà Minh cũng

đã tới tận Xiêm và có những ghi chép cụ thể về phong tục tập quán và đời sống tơn
giáo của vương quốc Xiêm, trong đó có Phật giáo từ thế kỉ XIV. Đây là nguồn tư
liệu khá hữu ích để tìm hiểu về lịch sử vương quốc Ayutthaya nói chung và sự phát
triển của Phật giáo Ayutthaya nói riêng.
Ngồi ra, các học giả Nhật Bản cũng có những đóng góp khơng nhỏ để
nghiên cứu, tìm hiểu về lịch sử Ayutthaya. Thế kỉ XIV đến XVII là thời kì Nhật
Bản mở rộng mối quan hệ giao thương với các quốc gia trong khu vực Đông Nam
Á trong đó có Ayutthaya. Nhiều thương nhân Nhật Bản đã tới Ayutthaya làm ăn và
định cư tại đây. Bản thân họ cũng như chính quyền Nhật Bản cũng đã có những ghi
chép nhất định về đời sống của vương quốc Ayutthaya. Tác giả tiêu biểu là Ishii
Yoneo với các công trình “Seventeenth Century Japanese documents about Siam”
đăng trên tạp chí xã hội Siam tại Bangkok số 59 (2) năm 1971; cơng trình “The
Rekidai Hoan and some aspects of the Ayutthayan port Polity in the 15 century”
đăng trên tạp chí Memories of the Tokyo Bunko, số 50 năm 1992 và tác phẩm
“Some Aspects of the 15 century Ayutthayan port - Policy as seen from a Ryukyuan
soure” đăng trên tạp chí Southeast Asian Research số 2 (1) năm 1994.
Đây là những công trình nói về mối quan hệ thương mại giữa Nhật Bản và
Ayutthaya trong thế kỉ XV. Không chỉ buôn bán với Thiên Hồng, Ayutthaya cịn
có quan hệ bn bán với quốc đảo Ryukyu - một vương quốc cường thịnh của Nhật
Bản trong thế kỉ XV - XVI. Thông qua những bài viết này, một phần cuộc sống và
lịch sử Ayutthaya đã được mơ tả khá súc tích, rõ ràng làm cơ sở để tác giả luận án
hiểu thêm về mối quan hệ giao thương và chính sách ngoại giao của vương quốc
Ayutthaya, góp phần lí giải được những nhân tố tạo nên sự phát triển của vương
quốc Ayutthaya, trong đó có Phật giáo.
Nhìn chung, những cơng trình nghiên cứu trên của các học giả phương Tây
Trung Quốc và Nhật Bản chính là những hiểu biết cơ bản về đất nước và cuộc sống
của cư dân Ayutthaya, trong đó có Phật giáo. Dù Phật giáo mới chỉ được đề cập đan
xen với lịch sử vương triều với tư cách là tôn giáo chủ đạo nhưng đó là những tài
liệu khá bổ ích để có được những nhìn nhận, đánh giá chính xác, khách quan về sự

19

phát triển của tôn giáo này trong suốt hơn 400 tồn tại của Ayutthaya cũng như ảnh
hưởng của nó tới đời sống xã hội của cư dân Thái.
1.2. Các công trình nghiên cứu của học giả trong nước
Ở Việt Nam, việc nghiên cứu lịch sử Thái Lan nói chung chưa nhiều. Tuy nhiên,
cũng đã có những cơng trình có giá trị trở thành nguồn tư liệu quý để tìm hiểu về lịch
sử Ayuthaya và Phật giáo Ayuthaya.
Những cơng trình tìm hiểu về Thái Lan chủ yếu là các cơng trình của các nhà
nghiên cứu tại Viện Nghiên cứu Đông Nam Á thuộc Viện Hàn lâm Khoa học xã hội
Việt Nam.
Công trình Tìm hiểu văn hố Thái Lan của các tác giả Ngô Văn Doanh, Quế
Lai, Vũ Quang Thiện…của Viện Nghiên cứu Đơng Nam Á, Nxb Văn hố, Hà Nội,
1991. Đây là một tập hợp nghiên cứu về nhiều khía cạnh của văn hố Thái Lan như:
phong tục tập qn, ngơn ngữ và chữ viết, nghệ thuật, sân khấu…trong đó các tác
giả đã dành một phần không nhỏ giới thiệu tổng quan về tơn giáo, tín ngưỡng của
người Thái Lan và trình bày khái quát về sự phát triển của Phật giáo qua các thời kì,
trong đó có vương triều Ayutthaya.
Tác phẩm Tìm hiểu lịch sử - văn hố Thái Lan, Tập 1, Viện nghiên cứu Đông
Nam Á, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội, 1994. Tác phẩm là một tập hợp các bài
nghiên cứu của các học giả Việt Nam về nhiều lĩnh vực của lịch sử Thái Lan như
khảo cổ học, dân tộc học, văn học, lịch sử, tôn giáo, chính sách của chính phủ Thái
Lan đối với kinh tế, nền dân chủ và sự hội nhập của người Thái...Đáng chú ý nhất là
các bài viết “Đôi điều đồng nhất và khác biệt giữa người Thái Lan và người Thái
Việt Nam” của tác giả Hữu Ưng; “Phật giáo Thái Lan và những nét tương đồng với
Phật giáo Việt Nam”, “Các ngơn ngữ nhóm Thái”, “Văn hóa Thái Lan qua các triều
đại từ thế kỉ XIII đến thế kỉ XIX” của tác giả Quế Lai; “Tượng Phật Thái Lan” của
nhà nghiên cứu Trần Thị Lý...Đây chính là những bài viết có giá trị nói về Phật giáo
và điêu khắc Phật giáo Thái Lan qua các thời kì. Dù khơng nhiều và khơng trực tiếp

nói đến giai đoạn Ayutthaya, nhưng đây là những bài viết làm sáng tỏ được những nét
đặc trưng của Phật giáo Thái Lan qua từng thời kì. Trên cơ sở đó, có thể hiểu được
những nét riêng của Phật giáo Ayutthaya trong quá trình hình thành và phát triển.


20

Cơng trình Lịch sử Thái Lan do hai tác giả Phạm Nguyên Long, Nguyễn
Tương Lai thuộc Viện Nghiên cứu Đông Nam Á làm đồng chủ biên, Nxb Khoa học
xã hội, Hà Nội năm 1998. Đây là một cơng trình nghiên cứu về toàn bộ đất nước và
con người cũng như sự phát triển lịch sử của Thái Lan từ thời kì tiền sử và sơ sử cho
đến những năm đầu thập kỉ 90 của thế kỉ XX. Tác phẩm gồm có bốn phần với bốn
chương, trong đó lịch sử và văn hóa - xã hội Ayutthaya được trình bày tại Phần II,
chương II của tác phẩm.
Trong những năm gần đây cịn có rất nhiều bài viết nghiên cứu riêng về Phật
giáo Thái Lan như Phật giáo ở Thái Lan của tác giả Nguyễn Tương Lai viết về quá
trình hình thành và phát triển của Phật giáo Thái Lan, vai trò và số phận của Phật
giáo đăng trên Nội san Nghiên cứu Phật học số 4, năm 1992. Bài báo Kiến trúc Phật
giáo Thái Lan, Nội san nghiên cứu Phật học, số 10, năm 1993 cũng của tác giả
Nguyễn Tương Lai trình bày những nét tiêu biểu của kiến trúc Phật giáo Thái Lan
và những đặc trưng riêng của kiến trúc Phật giáo tại đất nước này.
Tác phẩm tiêu biểu nhất, nghiên cứu một cách khá đầy đủ về Phật giáo Thái
Lan là tác phẩm Phật giáo ở Thái Lan của Nguyễn Thị Quế, Viện Nghiên cứu Đông
Nam Á, Nxb Khoa học xã hội Hà Nội, 2007. Tác phẩm được chia làm hai phần với
7 chương nghiên cứu về toàn bộ quá trình du nhập, phát triển của Phật giáo Thái
Lan từ trước khi lập quốc cho đến nay và Phật giáo của cộng đồng ngoại kiều tại
Thái Lan. Trong đó, Phật giáo thời kì Ayutthaya được tác giả nói tới trong phần A,
chương II, phần II. Tuy không nhiều nhưng tác giả đã đưa tới cái nhìn tổng quát về
sự phát triển của Phật giáo thời kì Ayutthaya.
Luận án Vai trị của Phật giáo trong đời sống chính trị văn hoá và xã hội

Lào của Nguyễn Lệ Thi, Viện nghiên cứu Đơng Nam Á, năm 1985. Luận án là cơng
trình nghiên cứu tổng thể về vai trò của Phật giáo Lào từ thời kì lập quốc cho đến
thời hiện đại. Trong phần đầu có nói tới Phật giáo ở Đơng bắc Thái Lan ngày nay
(là phần đất thuộc về lãnh thổ Lào cổ) và vai trò của Phật giáo tại khu vực này trong
đó có Phật giáo Ayuthaya. Luận án làm sáng tỏ được sự ảnh hưởng qua lại về tôn
giáo giữa Ayutthaya và vương quốc Lan Xang. Bên cạnh đó, tác giả cịn viết hai
cuốn sách liên quan đến Phật giáo Thái Lan như Thư tịch cổ Việt Nam viết về Đông
Nam Á, phần Xiêm do Ban Đông Nam Á xuất bản năm 1977; Nghệ thuật kiến trúc


21

và điêu khắc Phật giáo ở Chiangmai và Bangkok qua một số ngôi chùa tiêu biểu,
năm 2002;
Nổi bật nhất trong số những tác phẩm này là cuốn Lịch sử Phật giáo thế giới
của nhóm các tác giả chính là các sư tăng Phật giáo với mong muốn tập hợp các tài
liệu Phật giáo Trung Quốc và phương Tây để đem đến một cái nhìn tổng quan về sự
phát triển của lịch sử Phật giáo thế giới.
Đây là một bộ sách gồm có 4 tập, mỗi tập do một tỳ khưu biên soạn và được
xuất bản bởi Nhà xuất bản Đại học và GD chuyên nghiệp. Trong đó, tập II của bộ
sách do Tỳ khưu Tịnh Hải Pháp Sư biên soạn, xuất bản năm 1994. Đây là tập sách
tập trung nói về Phật giáo Nam truyền (Phật giáo Theravada) tại Sri Lanka và các
quốc gia Đông Nam Á như Miến Điện, Thái Lan, Lào và Campuchia với trung tâm
là đảo quốc Sri Lanka. Phật giáo Thái Lan nằm trong phần thứ 3 của sách. Trong
đó, tác giả nói tới các con đường du nhập của Phật giáo vào đất Thái như Phật giáo
Theravada của người Môn Dvaravati, Phật giáo Đại thừa Campuchia, Phật giáo
Pagan, Phật giáo Sri Lanka...và tiến trình phát triển của Phật giáo Thái Lan từ khi
lập quốc dưới vương triều Sukhothai cho đến Ayutthaya và triều đại Bangkok.
Phần nói về sự phát triển của Phật giáo Ayutthaya được trình bày trong
chương 3 phần III của cuốn sách. Đây là một sự khái quát về lịch sử Phật giáo trong

suốt hơn 400 năm tồn tại của vương triều. Tuy nhiên, sự phát triển của Phật giáo
mới chỉ được trình bày đan xen với các sự kiện lịch sử, còn ảnh hưởng của tôn giáo
này đối với đời sống xã hội Ayutthaya thì chưa được tác giả đề cập tới.
Trần Quang Thuận với tác phẩm Phật giáo Nam tông tại Đông Nam Á, Nhà
xuất bản Tôn giáo, năm 2006 được coi là một trong những cơng trình có những sự
kiện khá đầy đủ về Phật giáo Nam tông tại khu vực. Điều đáng nói là tác phẩm đã
dựa vào những nguồn tài liệu cổ, các văn bia để có được những tư liệu quý giá về sự
phát triển của Phật giáo tại Sri Lanka, Thái Lan và Miến Điện. Tập sách khơng chỉ
trình bày về sự phát triển của Phật giáo ở từng nước mà cịn phân tích và làm sáng
tỏ mối liên hệ giữa chính trị và tơn giáo của các quốc gia theo Phật giáo Nam tông
như mối liên hệ giữa Phật giáo Sri Lanka và Miến Điện, Phật giáo Sri Lanka và
Thái Lan...


22

Ngồi những cơng trình chun khảo về Phật giáo nói trên cũng có nhiều
cơng trình nghiên cứu nhiều khía cạnh liên quan của Phật giáo với đời sống xã hội
Thái Lan nói chung và Ayutthaya nói riêng như:
Tác phẩm Phật giáo Thái Lan hiện tại và quá khứ, Viện nghiên cứu Phật học
Việt Nam xuất bản, TP Hồ Chí Minh, 1994. Tác phẩm cho ta cái nhìn khái quát về
Phật giáo Thái Lan trong thời kì hiện đại cũng như nhìn lại sự phát triển của Phật
giáo Thái Lan các giai đoạn trước đó để có được một cái nhìn tổng thể về quá trình
hình thành và phát triển của Phật giáo Thái Lan trong lịch sử trong đó có sự phát
triển của Phật giáo dưới vương triều Ayutthaya.
Bài viết Đạo Phật ở Thái Lan của nhà nghiên cứu Trương Sỹ Hùng đăng trên
tạp chí Nghiên cứu Phật học số 4 và số 5 năm 1999. Bài viết đưa ra những nhận
định về quá trình du nhập của Phật giáo Ấn Độ vào đất Thái Lan qua một số con
đường khác nhau. Đến giai đoạn lập quốc dưới vương triều Sukhothai và sau khi
Ayutthaya thống nhất các tiểu quốc Thái, cả Phật giáo Đại thừa và Phật giáo

Theravada đều cùng nhau tồn tại và phát triển. Ngồi ra, ơng cịn là chủ biên của
cơng trình Mấy tín ngưỡng tơn giáo Đông Nam Á, Nhà xuất bản Thanh niên, năm
2003. Tác phẩm đã trình bày một cách tổng quan về các tôn giáo ở Đông Nam Á. Ở
chương 4 phần V cuốn sách đã mang lại cho người đọc những kiến thức cần thiết về
Phật giáo Thái Lan qua từng giai đoạn phát triển, trong đó có Phật giáo Ayutthaya.
Nhìn lại các cơng trình nghiên cứu của các học giả nước ngoài và Việt Nam
về sự phát triển của Phật giáo và ảnh hưởng của Phật giáo tới đời sống chính trị, xã
hội Ayutthaya, chúng tôi nhận thấy:
Thứ nhất, các học giả khi nghiên cứu về Phật giáo Thái Lan nói chung và
Phật giáo Ayutthaya nói riêng thường chủ yếu nghiên cứu về quá trình du nhập của
Phật giáo vào đất Thái qua các con đường khác nhau và sự phát triển của Phật giáo
qua các thời kì như các cơng trình nghiên cứu của các tác giả Dhani Nivat,
Damrong, Charnvit Kasetsiri, Nguyễn Thị Quế, Trần Quang Thuận...
+ Có những tác phẩm mới chỉ khái quát tiến trình phát triển của Phật giáo mà
chưa có sự phân tích, làm rõ mối liên hệ biện chứng giữa các sự kiện đó, nhiều sự
kiện còn sơ lược.