Giới thiệu về thân thế, sự nghiệp của một tác giả và những tác phẩm tiêu biểu của họ trong thời kỳ văn hóa Phục Hưng

A. ĐẶT VẤN ĐỀ.
Là một trong những đại danh họa nổi tiếng của thời Phục Hưng, Lêônácđô đơ Vanhxi được
cả thế giới biết đến và ngưỡng mộ bởi tài năng trên hiều lĩnh vực như khoa học tự nhiên, âm nhạc,
điêu khắc, đặc biệt là hội họa với lối vẽ độc đáo, sáng tạo đầy tính nghệ thuật được thể hiện qua
nhiều bức tranh nổi tiếng và có giá trị vô cùng to lớn như: Bức Mona Lisa, Bữa tiệc cuối cùng,
Đức mẹ đồng trinh trong hanh đá… Cùng với tài năng của mình, Leonardo cùng với những danh
họa nổi tiếng khác như Mikenlangio, Raphaen đã đưa nền nghệ thuật Phục hưng đạt đến đỉnh cao
của nó với những thành tựu tuyệt vời về hội họa, điêu khắc… được cả thế giới ngợi ca. Chính bởi
sự phát triển vô cùng rực rỡ và nổi tiếng của nền nghệ thuật này, em đã chọn đề tài “Giới thiệu về
thân thế, sự nghiệp của một tác giả và những tác phẩm tiêu biểu của họ trong thời kỳ văn hóa
Phục Hưng” với mong muốn đem đến cho mọi người có được cái nhìn khái quát về nghệ thuật
Phục Hưng cũng như hiểu sâu thêm về cuộc đời, sự nghiệp và những tác phẩm nổi tiếng của
Lêônácđô đơ Vanhxi.

B. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ.
I. Vài nét khái quát về mĩ thuật Phục hưng I-ta-li-a.
Ở châu Âu thế kỉ XI, những thành thị được hình thành đã phá vỡ các lãnh địa phong kiến,
từ đó xuất hiện tầng lớp thị dân giàu có - đây là tiền thân của giai cấp tư sản. Tại I-tali-a, nhiều
thành thị trung tâm ổn định về chính trị, phát triển về kinh tế, … nhu cầu đời sống tinh thần được
nâng cao, giai cấp tư sản muốn có một nền văn hoá chống lại giai cấp phong kiến, đó là nguyên
nhân sự ra đời của văn hoá Phục hưng ở I-ta-li-a, sau lan sang một số nước ở châu Âu như: Pháp,
Đức, …
Phong trào mĩ thuật Phục hưng ở I-ta-li-a được khởi đầu vào cuối thế kỉ XIII bởi hai hoạ sĩ
Xi-ma-bu-ê và Gi-ốt-tô, phong trào ra đời nhằm khôi phục và làm hưng thịnh lại nền văn hoá cổ
đại Hi-Lạp, La-Mã (nền văn hoá đề cao giá trị vật chất và tinh thần của con người) mà thời Trung
cổ đã huỷ hoại; đưa cái đẹp phục vụ cuộc sống con người, đồng thời nâng cao hơn trong hoàn
cảnh mới để đạt tới sự mẫu mực, hoàn chỉnh. Sang thế kỉ XIV đến giữa thế kỉ XV, phong trào mĩ
thuật Phục hưng ở I-ta-li- a phát triển rực rỡ trên cơ sở những phát minh khoa học: tìm ra luật viễn
cận, tìm ra chất liệu sơn dầu, …
Các hoạ sĩ thời Phục hưng thường lấy đề tài tôn giáo dể thể hiện cái đẹp, để diễn tả cuộc
sống, diễn tả con người, họ không vẽ theo công thức gò bó như nghệ thuật Trung cổ (tranh thời

Trung cổ mang tính trang trí hơn tính tạo hình, chỉ diễn tả không gian hai chiều nên không diễn tả
được chiều sâu; hình dáng con người thường còm nhom, ốm yếu,… ) mà học hỏi cái đẹp từ thời
Hy Lạp, La Mã, từ thiên nhiên. Các hoạ sĩ đưa không gian thấu thị vào tranh và áp dụng những
luật vờn khối theo sáng tối, nhờ đó con người và thiên nhiên được diễn tả rất sâu về khối, tình
cảm, y phục và bối cảnh, các qui luật về bố cục, màu sắc không gian, tỉ lệ, ánh sáng đến cách diễn
tả đều đạt tới sự hoàn hảo. Mĩ thuật Phục hưng I-ta-li- a đã sản sinh ra nhiều hoạ sĩ nổi tiếng có
những cống hiến to lớn cho nền mĩ thuật thế giới, trong đó có ba hoạ sĩ tiêu biểu như Lê-ô-na đờ
Vanhxi, Mi-ken-lăng-giơ, Ra-pha-en.


II. Giới thiệu về thân thế, sự nghiệp của Lêônácđô đơ Vanhxi.
1.Thân thế.

Chân dung Leonardo do Vanhxi
Leonardo di ser Piero da Vinci (thường được phiên âm theo tiếng Pháp là "Lê-ô-na đơ
Vanh-xi", hoặc phiên là "Lê-ô-nác-đô đa Vin-xi) (sinh ngày 15 tháng 4 năm 1452 tại Anchiano,
Ý- mất ngày 2 tháng 5 năm 1519 tại Amboise, Pháp) là một họa sĩ, nhà điêu khắc, kiến trúc sư,
nhạc sĩ, bác sĩ, kỹ sư, nhà giải phẫu, nhà sáng tạo và là một nhà triết học tự nhiên. Ông được coi là
một thiên tài toàn năng người Ý. Tên thành phố Vinci, nơi sinh của ông, nằm trong lãnh thổ của
tỉnh Firenze, cách thành phố Firenze 30 km về phía Tây, gần Empoli, cũng là họ của ông. Người
ta gọi ông ngắn gọn là Leonardo vì “da Vinci” có nghĩa là "đến từ Vinci", không phải là họ thật
của ông. Tên khai sinh là "Leonardo di ser Piero da Vinci" có nghĩa là "Leonardo, con của Ser
Piero, đến từ Vinci".
Leonardo là người con ngoài giá thú của công chứng viên Ser Piero (lúc bấy giờ 25 tuổi)
và người con gái nông dân 22 tuổi Catarina. Khi Leonardo 5 tuổi thì mẹ ông mất. Người cha nhận
nuôi dưỡng Leonardo và đưa ông lên thành phố. Ser Piero là công chứng viên của nhiều gia đình
danh tiếng trong thành phố và là người thành công trong nghề nghiệp. Thân chủ của ông bao gồm
không những gia đình Medici quyền thế mà còn gồm cả chính phủ thành phố hay hội đồng quốc
gia.
Leonardo lớn lên trong gia đình của cha ông và sống phần lớn thời gian thời thiếu niên tại

thành phố Firenze. Trong số những đam mê của ông, Leonardo yêu thích nhất là âm nhạc, vẽ và
tạo hình. Cha của Leonardo đưa một vài tranh vẽ của ông cho một người quen xem, Andrea del
Verocchio, người ngay lập tức nhận ra được tài năng về nghệ thuật của Leonardo và được Ser
Piero chọn làm thầy cho Leonardo. Ngay từ nhỏ, Leonardo đã biểu lộ rõ tư chất thông minh và
lòng say mê học tập. Năm 14 tuổi, Leonardo đến học tại nhà họa sĩ nổi tiếng đương thời
Verocchio. Verocchio vừa là họa sĩ kiêm điêu khắc, vừa thông thạo nhiều ngành khoa học kỹ
thuật. Do ảnh hưởng của thầy học, Leonardo không chỉ học về hội họa và điêu khắc, mà còn say
mê học cả toán học, cơ học, vật lý, thiên văn, địa chất, thực vật học, giải phẫu và sinh lý người và
động vật. Đến năm 20 tuổi, Leonardo đã được người đời phong cho danh hiệu "nghệ sĩ bậc thầy".


2. Sự nghiệp.
Năm 1470,bức tranh “Rửa tội Christi” do Verocchio phác thảo cho các nhà tu của
Vallombrosa được hoàn thành, trong đó có sự tham gia của Leonardo. Vào khoảng năm 1472 tên
của ông có trong danh sách của phường hội họa sĩ thành phố Firenze. Ông sống và làm việc tại
đây thêm 10 hay 11 năm và cho đến năm 1477 vẫn còn được gọi là học trò của Verrocchio. Thế
nhưng trong năm này dường như ông đã được Lorenzo de Medici nâng đỡ và làm việc như là một
nghệ sĩ độc lập dưới sự bảo trợ của Lorenzo de Medici từ 1482 cho đến 1483.
Thông qua lời giới thiệu của Lorenzo de Medici cho công tước Ludovico Sforza, người
muốn đặt một tượng đài kỵ sĩ tôn vinh Francesco I Sforza, người khởi đầu cho triều đại Sforza tại
Milano, Leonardo rời Firenze đến Milano vào khoảng năm 1483 để hoàn thành bức tượng theo
yêu cầu. Bức tượng kỵ sĩ cao 7 mét, nhiệm vụ chính của Leonardo khi đến Milano được hoàn
thành vào cuối năm 1493. Trong khoảng thời gian năm 1495 - 1498 Leonardo vẽ một trong những
bức tranh nổi tiếng nhất của ông, bức bích họa “Bữa tiệc cuối cùng” trong nhà thờ Santa Maria
delle Grazie, theo yêu cầu của Ludovico Sforza. Năm 1980 nhà thờ cùng với bức tranh đã được
UNESCO công nhận là di sản văn hóa thế giới. Vua Louis XII của Pháp, sau khi chiếm được
Milano, đã đích thân đến tận nhà thờ để chiêm ngưỡng bức tranh và đã hỏi là có thể tháo gỡ ra
khỏi tường nhằm mang về Pháp. Hai tháng sau khi vua Louis XII chiếm Milano, trong tháng 12
năm 1499, Leonardo cùng người bạn là Luca Pacioli rời thành phố Milano.
Sau một thời gian nay đây mai đó, trở về Firenze, ông được ủy nhiệm vẽ một bức bích họa

trang trí cho một trong những bức tường của đại sảnh nhà hội đồng thành phố. Michelangelo được
trao nhiệm vụ vẽ một bức bích họa khác cũng trong cùng căn phòng. Ông hoàn thành phác thảo
trên giấy trong vòng 2 năm (1504-1505) nhưng do có nhiều khó khăn về kĩ thuật trong lúc vẽ trên
tường nên bức bích họa không được hoàn thành.
Trong thời gian này (1503-1506), theo một số nguồn khác là 1510-1515, Leonardo hoàn
thành bức họa “Mona Lisa” (hay còn gọi là La Gioconda) mà theo Vasari thì đây là bức chân
dung của Lisa del Giocondo, vợ của một người buôn bán tơ lụa tại Firenze.
Trong mùa xuân 1506, Leonardo chấp nhận lời mời khẩn thiết của Charles d'Amboise,
thống đốc vùng Lombardia của vua Pháp, trở về lại Milano làm việc nhưng sau đó ông lại phải
quay về Firenze vì cha ông mất. Trong một bức thư gửi Charles d'Amboise vào năm 1511,
Leonardo đã nhắc đến hai bức tranh Đức Mẹ mà ông sẽ mang về Milano. Người ta tin rằng một
trong 2 bức tranh đó là bức Madonna Litta mà hiện nay một bản sao được trưng bày trong Viện
bảo tàng Hermitage (Cung điện mùa Đông).
Vào tháng 5 năm 1507 vua Louis XII đến Milano và Leonardo chính thức chuyển sang
phục vụ cho Louis XII với chức danh là họa sĩ triều đình và kĩ sư. Theo những ghi chép còn tồn
tại, trong thời gian 7 năm Leonardo ở tại Milano (1506-1513) ông làm việc rất ít trong lãnh vực
hội họa và kiến trúc. Ông đã cùng nghiên cứu về giải phẫu học với giáo sư Marcantonio della
Torre. Bức chân dung tự họa bằng phấn đỏ hiện đang ở trong Biblioteca Reale tại Torino có thể
được vẽ vào khoảng thời gian này khi ông gần 60 tuổi.


Tháng 6 năm 1512 triều đại Sforza trở lại nắm quyền lực ở Milano. Chỉ trong vòng vài
tháng sau đó Leonardo và các học trò của ông rời Milano đi đến Roma phục vụ cho gia đình
Medici. Nhờ ảnh hưởng của Giuliano de Medici, một người bạn của Leonardo và là người em trai
trẻ tuổi nhất của giáo hoàng, Leonardo được cư ngụ trong Tòa thánh Vatican và có một xưởng vẽ
riêng. Theo các nguồn tài liệu đáng tin cậy còn tồn tại trong thời gian này Leonardo chỉ vẽ hai bức
tranh panel nhỏ cho một viên chức trong tòa thánh. Qua nhiều công trình nghiên cứu về giải phẫu
học Leonardo đã khám phá ra chứng xơ cứng động mạch ở người già. Thế nhưng các ghi chép của
ông về đề tài này chưa từng được công bố và đã mất tích hằng trăm năm trước khi tái xuất hiện.
Sau khi ở tại Roma gần 2 năm Leonardo chấp nhận lời mời của vua François I của Pháp đi đến

nước Pháp
Trong thời gian hơn 2 năm còn lại của cuộc đời Leonardo sống trong lâu đài Clos Lucé gần
Amboise. Ông đã vẽ nhiều bức tranh như Leda và thiên nga (hiện chỉ còn lại bản sao), phiên bản
thứ hai của bức tranh Đức mẹ đồng trinh trong hang đá. Leonardo mất ngày 2 tháng 5 năm 1519.
III. Những tác phẩm tiêu biểu của Lêônácđô đơ Vanhxi.
Trong suốt cuộc đời mình, Leonardo đã sáng tác rất nhiều tác phẩm, không chỉ hội họa mà
còn có cả điêu khắc, tiêu biểu có thể kể đến như : Nàng Môna Lisa, Bữa tiệc cuối cùng, Nàng
trinh nữ, trẻ thơ và nữ thánh An Đức mẹ đồng trinh trong hang đá, Thánh mẫu Benois....Đặc điểm
các tác phẩm của ông thường là thiên về mô tả tính cách và hoạt động nội tâm của nhân vật . Tuy
nhiên vì nhiều lý do khác nhau mà các tác phẩm của Leonardo còn lại đến ngày nay không nhiều,
những bức tranh đó hiện nay đều thuộc vào hàng những bức tranh đắt nhất thế giới và được trưng
bày tại những bảo tàng danh tiếng.Sau đây em xin giới thiệu về một số tác phẩm tiểu biểu nhất
của Leonardo de Vanhxi.
1.Bức tranh Bữa tiệc cuối cùng (1495 - 1498).
Bức tranh này được sáng tác dựa trên câu chuyện trong bữa tiệc chia tay nhau trong Kinh
Thánh, Chúa Giêsu đã nói với các tông đồ của mình rằng “Trong các ngươi sẽ có một kẻ phản bội
ta”.

Nội dung bức tranh: Theo Kinh Thánh các tông đồ ngồi thành hàng dài bất động, sau khi
nghe xong lời phán truyền của Chúa tất cả các môn đệ đều dạt ra sang hai bên trong nỗi kinh
hoàng, khiếp đảm, họ chia nhau ra thành 4 nhóm, 3 người một liên kết với nhau và biểu lộ nét mặt


riêng. Có người thì ngạc nhiên, người thì tức giận, người thì buồn bã, người thì biểu thị sự ngay
thẳng trung thực của mình, thậm chí nghi kị nhau… Và kẻ phản bội chính là Tông Đồ đứng bên
tay phải Chúa, trên tay hắn vẫn còn cầm một túi chứa 30 đồng bạc mà hắn có được sau khi bán
Chúa – hắn là Judas.
“Bữa tiệc cuối cùng” được coi là bức tranh đẹp nhất và ẩn chứa nhiều bí mật nhất của thời
đại của họa sĩ thiên tài Leonardo. Hàng trăm năm qua, biết bao người đã từng đến nhà thờ Milan
để ngắm nhìn bức tranh và cũng từng ấy người đã xót xa khi nhìn thấy sự xuống cấp của nó. Chỉ

có điều dù xót xa đến bao nhiêu, trái tim họ, tâm hồn họ đều chấn động ngỡ ngàng khi nhìn thấy
bức tranh. Họ như sống lại với thời khắc bên bữa tiệc của ngày thứ 5 ấy. Trong những giờ phút
cuối cùng của chúa Giêsu, như được sống bên cạnh các tông đồ với bao cảm xúc trái ngược khi
nghe chúa nói “Trong số những người các ngươi sẽ có một kẻ phản ta”. Đây thật sự là một bức
tranh rất hoàn hảo về mô tả nhân vật, bố cục và màu sắc.
2.Bức tranh Mona Lisa ( 1503 – 1506).
Mona Lisa (cũng được gọi là La Gioconda hay La Joconde) là một bức chân dung được
vẽ bằng sơn dầu trên một tấm gỗ dương tại Firenze bởi Leonardo da Vinci. Da Vinci bắt đầu vẽ
Mona Lisa năm 1503, đó là một bức chân dung nửa người và thể hiện một phụ nữ (theo tương
truyền là Lisa del Giocondo, vợ của một người buôn bán tơ lụa tại Firenze) có những nét thể hiện
trên khuôn mặt thường được miêu tả là bí ẩn. Sự mơ hồ trong nét thể hiện của người mẫu, sự lạ
thường của thành phần nửa khuôn mặt, và sự huyền ảo của các kiểu mẫu hình thức và không khí
hư ảo là những tính chất mới lạ góp phần vào sức mê hoặc của bức tranh.

Bức tranh nàng Mona Lisa của Leonardo da Vinci đã tạo cảm hứng cho rất nhiều nhà phân
tích, từ nghệ thuật tới khoa học, từ phân tích quang học tới phân tích tâm lý học, hình thành hình
ảnh "nụ cười Mona Lisa" trong văn học, đại diện cho một cái gì đó rất bí ẩn.
Khuôn mặt nàng Mona Lisa trong tranh khiến người ta không thể đoán định rằng nàng có
đang cười hay không. Nhìn riêng đôi mắt, bạn sẽ thấy ánh lên rất nhiều ý vui, ý lạc quan, yêu đời.
Nhưng nhìn thấp xuống khoé miệng, đôi môi, ta lại thấy nàng nghiêm nghị đến kỳ lạ. Trong cái


miệng đó, ta lại thấy rõ sự hồi hộp, lo lắng trong cái nhếch mép cười. Bộ mặt Mona vừa cười, vừa
nghiêm nghị đã trở thành đề tài bàn cãi trong rất nhiều các cuộc khẩu chiến và bút chiến. Mona
Lisa vào lúc đó là một bức tranh đánh dấu sự thay đổi lớn của hội họa. Đó là bức chân dung đầu
tiên không vẽ toàn thân mà chỉ vẽ nửa người phía trên. Thêm nữa, đằng sau bức chân dung này lại
là phong cảnh của những ngọn đồi mờ dần, trái ngược với lối vẽ chân dung thời đó. Điều đáng nói
nhất chính là người phụ nữ trong tranh đã được danh họa Leonardo da Vinci vẽ vô cùng sống
động và làm cho người xem có cảm giác rằng đang được chiêm ngưỡng một con người thật. Càng
nghiên cứu thì các nhà khoa học càng khâm phục về kỹ thuật vẽ của Leonardo da Vinci với rất

nhiều lớp màu khác nhau trên tranh.
3, Bức tranh người Vitruvius.
Người Vitruvius là tên một bức vẽ nổi tiếng của Leonardo da Vinci được ông thực hiện vào
khoảng năm 1490. Bức vẽ mô tả một người đàn ông khỏa thân ở hai trạng thái khác nhau (duỗi
thẳng chân và dạng chân) nằm trong một hình tròn và hình vuông trùng tâm đối xứng, số đo của
người đàn ông tuân theo một tỷ lệ được da Vinci quy ước và ghi chép phía dưới hình vẽ. Đây là
một trong các tác phẩm phổ biến nhất của Leonardo da Vinci, nó hiện được bảo quản tại bảo tàng
Gallerie dell'Accademia ở Venezia, Ý, và chỉ được trưng bày trước công chúng trong các dịp đặc
biệt.

Leonardo da Vinci vẽ Người Vitruvius dựa trên quan điểm của ông về tỷ lệ lý tưởng của số
đo cơ thể người và các khái niệm về hình học, kiến trúc trong tác phẩm De Architectura của kiến
trúc sư La Mã Vitruvius. Phần ghi chép phía dưới bức vẽ (được thực hiện bằng kiểu chữ viết
ngược) đã mô tả lại các tỉ lệ này như sau:
“(Kích thước) Bốn ngón tay bằng một lòng bàn tay, bốn lòng bàn tay bằng một bàn chân,
sáu lòng bàn tay bằng một cẳng tay. Bốn cẳng tay bằng chiều dài một bước. Bốn cẳng tay tương


ứng chiều cao một người, tức là hai mươi bốn lòng bàn tay, người ta dùng các số đo này trong
xây dựng.
Nếu một người dạng chân sao cho chiều cao giảm xuống một phần mười bốn và giang hai
tay sao cho các ngón tay cao ngang đầu, thì người đó sẽ nhận ra rằng tâm của cơ thể người là
rốn, và rằng không gian tạo thành giữa hai chân là một tam giác đều.
Độ dài hai cánh tay duỗi thẳng của một người chính bằng chiều cao của người đó.
Khoảng cách từ chân tóc đến hết cằm bằng một phần mười chiều cao của người. Khoảng
cách từ cằm đến đỉnh đầu là một phần tám. Khoảng cách từ ngực đến đỉnh đầu là một phần sáu.
Khoảng cách từ ngực đến chân tóc là một phần bảy.
Khoảng cách từ núm vú đến đỉnh đầu là một phần tư chiều cao của người. Độ rộng tối đa
giữa hai vai bằng một phần tư. Từ khuỷu tay đến đầu bàn tay là một phần năm. Từ khuỷu tay đến
nách là một phần tám.

Chiều dài bàn tay bằng một phần mười chiều cao người. Phần đầu cơ quan sinh dục nằm
ở giữa. Độ dài bàn chân bằng một phần bảy chiều cao người. Từ lòng bàn chân đến đầu gối là
một phần tư. Từ đầu gối đến cơ quan sinh dục là một phần tư.
Khoảng cách từ cằm đến mũi, và từ chân tóc đến lông mày hoặc tai là bằng nhau và bằng
một phần ba chiều dài mặt.”
So sánh với nội dung mà Vitruvius đã viết trong tập 3.1.3 của De Architectura có thể thấy
Leonardo da Vinci đã minh họa lại rõ ý tưởng của Vitruvius:
“Vị trí tự nhiên của rốn là ở trung tâm của cơ thể người. Nếu một người hướng thẳng mặt
về phía trước và duỗi chân, tay sao cho rốn vẫn là trung tâm, thì các đầu ngón tay và ngón chân
sẽ nằm trên một hình tròn có tâm là rốn... Nếu đo khoảng cách từ chân đến đỉnh đầu, ta sẽ thấy
nó bằng khoảng cách của hai cánh tay duỗi thẳng, vì vậy các đường thẳng này sẽ tạo thành một
hình vuông bao lấy cơ thể người.”
Không chỉ thường được dùng như một ví dụ cụ thể về sự tỷ lệ của số đo cơ thể người, hiện
nay Người Vitruvius được dùng như một biểu tượng của nghề y và các cơ sở y học. Người
Vitruvius cũng xuất hiện trên đồng 1 euro do Ý phát hành. Trong tiểu thuyết Mật mã Da Vinci,
Người Vitruvius cũng được nhắc tới ngay đầu tác phẩm khi Robert Langdon nhìn thấy xác của
Jacques Saunière tại bảo tàng Louvre.
Trên đây là một số tác phẩm tiêu biểu trong rất nhiều những tác phẩm của họa sĩ thiên tài
Lêônacđô đơ vanhxi. Qua các tác phẩm này ta đã hiểu được phần nào phong cách nghệ thuật của
ông và những nét vẽ đặc sắc trong những bức vẽ gây tò mò cho người xem.

C. KẾT THÚC VẤN ĐỀ
Như vậy, bằng tài năng của mình Lêônácđô đơ vanhxi đã để lại cho đời những kiệt tác
nghệ thuật góp phần làm phong phú cho nền văn minh nhân loại mọi thời đại. Tên tuổi của ông


cùng những tác phẩm nghệ thuật độc đáo này sẽ còn sống mãi cùng với thời gian, trong lòng công
chúng.

PHỤ LỤC

Một số tác phẩm tiêu biểu khác của Leonacdo do vanhxi:

Thánh mẫu Benois (1478).

Họa phẩm Virgin and Child (1492)


Người đàn bà và con chồn

Madonna med Jesusbarnet (vẽ năm 1520)

Madonna dei fusi

San Giovanni Battista


Madonna and Child with a Pomegranate

Virgin of the Rocks (London)

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
1, Giáo trình lịch sử văn minh thế giới – Nhà xuất bản giáo dục.
2, vi.wikipedia.org/wiki/Leonardo_da_Vinci.
3, vi.wikipedia.org/wiki/Bữa_ăn_tối_cuối_cùng_(Leonardo_da_Vinci).
4, www.khoahoc.com.vn › Khám phá › 1001 bí ẩn.
5, Almanach những nền văn minh thế giới, NXB Văn hóa Thông tin, Hà Nội
1995.