Bình luận các quy định của pháp luật về phí và lệ phí. Bước đầu đề xuất hướng hoàn thiện các quy định của pháp luật về vấn đề này

1


Trường Đại học Luật Hà Nội

BÀI TẬP HỌC KÌ
Môn: Luật Tài Chính
Đề số 02:
Bình luận các quy định của pháp luật về phí và lệ phí. Bước đầu đề
xuất hướng hoàn thiện các quy định của pháp luật về vấn đề này

Hà Nội, 11 – 2012

2


MỤC LỤC
Tài liệu tham khảo.............................................................................................13

3


A-

MỞ BÀI

Trong cuộc sống hăng ngày chúng ta phải tiếp xúc với rất nhiều loại phí và
lệ phí. Đơn giản khi đăng kí xe ô tô, xe máy chúng ta phải nộp lệ phí đăng kí
trước bạ, khi lưu thông trên đường ta phải nộp phí cầu, đường bộ. vậy phí và lệ
phí là gì, nguồn thu ngân sách từ phí và lệ phí đóng vai trò như thế nào trong
ngân sách, pháp luật quy định như thế nào về vấn đề này? Bài viết sẽ phân tích

và bình luận các quy định pháp luật về nguồn thu ngân sách từ phí và lệ phí.
đồng thời chỉ ra những hạn chế và bước đầu đề xuất các giải pháp để hoàn thiện
pháp luật về nguồn thu ngân sách từ phí và lệ phí.
BI.

NỘI DUNG
Các Quy Định Của Pháp Luật Về Thu Ngân Sách Từ Phí Và Lệ

Phí.
1.
Khái quát chung về thu ngân sách từ phí và lệ phí.
1.1.
Khái quát chung về phí.
Khái niệm
Theo Pháp lệnh số 38/2001/PL-UBTVQH về Phí và lệ phí thì tại Điều 2
của Pháp lệnh này có quy định: “Phí là khoản tiền mà tổ chức, cá nhân phải trả
khi được một tổ chức, cá nhân khác cung cấp dịch vụ được quy định trong Danh
mục phí ban hành kèm theo Pháp lệnh này.”
Chủ thể đầu tư vốn để cung cấp dịch vụ được phép thu phí có thể là Nhà
nước hoặc tư nhân nên khoản thu về phí cũng có thể là khoản thu của Nhà nước
(được tập trung vào NSNN) hoặc thu của các tổ chức, cá nhân. Khoản thu từ phí
vào NSNN, như vậy chỉ bao gồm những khoản thu từ những đối tượng thụ
hưởng các dịch vụ do Nhà nước cung cấp. Tuy nhiên giá phí này thông thường
không hoàn toàn vì mục tiêu kinh tế mà còn mang ý nghĩa chính trị - xã hội. Do
vậy phần lớn chúng không được tính đủ chi phí (Nhà nước chỉ thu hồi một phần)
và không bị chi phối nhiều bởi quy luật thị trường.
Đặc điểm
4

Có rất nhiều loại phí tuy nhiên không phải mọi loại phí đều là khoản thu
của ngân sách nhà nước; Phí thu về không bù đắp toàn bộ chi phí đã bỏ ra; và
Phí do cơ quan sự nghiệp thu.
Các loại phí
- Có những loại phí tập trung toàn bộ vào NSNN, các đơn vị trực tiếp cung
cấp không được sử dụng. Các loại phí này thường do Chính phủ trực tiếp ban
hành và quản lí mang tính chất quan trọng liên quan đến lợi ích quốc gia nnhư:
phí cầu đường, phí bảo vệ môi trương…
- Có loại phí nộp một phần cho NSNN, đối với các loại phí này đơn vị trực
tiếp cung cấp được giữ lại một phần. Phổ biến là các cơ quan đơn vị nghiên
cứu…
- Các loại phí để lại toàn bộ cho đơn vị cung cấp sử dụng để nâng cao chất
lượng hoạt động. Ví dụ; học phí, viện phí.
Tác dụng của phí
Phí là khoản thu có mục đích cụ thể được xác định ngay khi thu phí và
được phân bổ ngay.
- Tăng thu ngân sach, từ đó làm tăng khả năng đầu tư vào sản xuất trở lại
hàng hóa dịch vụ đồng thời duy trì bảo dưỡng, tái tạo chúng.
- Góp phần thực hiện công bằng xã hội (giữa người hưởng và không hưởng
dịch vụ), nâng cao ý thưc cộng đồng của người dân, nâng cao ý thức giữ gìn của
công của người dân.
1.2.

Khái quát chung về lệ phí.

Khái niệm lệ phí
Lệ phí là khoản thu do Nhà nước quy định để nhà nước phục vụ công việc
quản lý hành chính nhà nước theo yêu cầu hoặc theo quy định của pháp luật.
Việt Nam có khoảng 15 loại lệ phí như lệ phí trước bạ, lệ phí đăng ký kinh
doanh, lệ phí chứng thư, công chứng, lệ phí cấp quota.Đây là khoản thu do

những cơ quan hành chính thực hiện. Đó là những đơn vị dự toán ngân sách, tức
là toàn bộ thu chi của nó gắn với thu chi ngân sách hay thu chi của nó là một bộ
phận của thu chi ngân sách.
Tiền lệ phí được dùng để bù đắp các khoản chi phí phát sinh khi giải quyết
công việc của bộ phận quản lý trực tiếp và gián tiếp. Ví dụ tiền lệ phí trước bạ
5


nhà, đất không chỉ để đảm bảo hoạt động của bộ phận trước bạ mà còn bảo đảm
hoạt động của cả hệ thống cơ quan quản lý nhà đất như Tổng cục địa chính,…
Do đó có một số lệ phí có số tiền thu lớn như lệ phí trước bạ nhà đất lên tới 2%
giá trị nhà đất.
Thu lệ phí nhằm đảm bảo thực hiện nguyên tắc thu theo khả năng đóng góp
trong chính sách động viên vào ngân sách nhà nước và công bằng trong việc
hưởng thụ các lợi ích từ chi tiêu của ngân sách.
Tóm lại, lệ phí vừa mang tính chất phục vụ cho người nộp lệ phí về việc
thực hiện một số thủ tục hành chính, vừa mang tính chất động viên đóng góp
cho ngân sách nhà nước.
Đặc điểm
Mọi khoản lệ phí đều là khoản thu của ngân sách nhà nước
Lệ phí bù đắp toàn bộ, đôi khi còn lớn hơn cả chi phí đã bỏ ra, khi đó còn
được gọi là thuế
Do cơ quan quản lý Nhà nước thu.
Các loại lệ phí
Lệ phí hành chính gắn liền với các hoạt động cung cấp dịch vụ hành
chính của cơ quan Nhà nước: lệ phí cấp giấy phép hành nghề, lệ phí công
chứng…
Tác dụng của lệ phí
Phần nhỏ để trả cho các chi phí cụ thể để tạo ra dịch vụ, phần lớn để trả
cho sự đảm bảo về mặt hành chính pháp lí của Nhà nước. Mục đích của từng

loại lệ phí rất rõ ràng, thường phù hợp với tên gọi của nó.
Lệ phí mang lại cho Nhà nước một khoản thu đáng kể. Chỉ riêng lệ phí
công chứng của Hà Nội, thành phố Hồ Chí Minh hàng năm cũng lên tới hàng
chục tỉ đồng, Ngoài ra còn có các loại lệ phí trước bạ ô tô, xe máy, nhà đất… Vì
vậy quản lí lệ phí tốt sẽ tăng thêm nguồn thu cho NSNN
2.
I.1.

Quy định pháp luật về thu ngân sách từ phí và lệ phí.
Ưu điểm.

Hiện nay, phí và lệ phí được quy định chủ yếu qua pháp lệnh cụ thể tại
pháp lệnh số 38/2001/PL-UBTVQH. Ngoài ra, phí và lệ phí trong từng ngành cụ
thể được quy định trong các Nghị định và các văn bản hướng dẫn khác. Có thể
6


thấy, các văn bản pháp luật hiện hành quy định khá đầy đủ và chi tiết về từng
loại phí và lệ phí. Điều này tạo điều kiện cho mọi người có thể tiếp cận một cách
cụ thể và rõ ràng về từng loại phí, lệ phí; hiểu được trách nhiệm và nghĩa vụ của
mình trong việc nộp phí và lệ phí. Đồng thời cũng là khung pháp lý giúp cho các
chủ thể thẩm quyền làm đúng chức trách của mình cũng như đưa ra các xử lý
phù hợp đối với những sai phạm xung quanh vấn đề thu phí và lệ phí.
Hơn nữa, Nhà nước cũng đưa ra một số loại phí; lệ phí được miễn như Phí
an ninh, trật tự; Phí phòng, chống thiên tai; Lệ phí cấp hộ tịch, hộ khẩu, CMND;
Lệ phí địa chính khi cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, hoặc SXKD nông,
lâm, ngư nghiệp. (Đó là một nội dung ban hành kèm Chỉ thị 24/CT-TTg của
Thủ tướng Chính phủ)
I.2.

Hạn chế.

Không thể phủ nhận vai trò to lớn của các quy định pháp luật điều chỉnh về
vấn đề thu ngân sách từ phí, lệ phí. Tuy nhiên bên cạnh những thành tựu đạt
được, vấn đề thu ngân sách từ phí và lệ phí vẫn còn một số hạn chế sau:
-Hiện nay thì trong Danh mục chi tiết phí, lệ phí ban hành kèm Nghị định
của Chính phủ có quy định rất nhiều loại phí và lệ phí, tuy nhiên Theo báo cáo
giám sát về phí, lệ phí của Ủy ban Tài chính - Ngân sách (Quốc hội), tính đến
15/8/2007, còn 31 khoản phí, lệ phí trong tổng số 301 khoản phí, lệ phí có tên
trong Danh mục chi tiết phí, lệ phí ban hành kèm Nghị định của Chính phủ vẫn
chưa có văn bản hướng dẫn và chưa được phép thu.
- Các quy định về thu phí và lệ phí vẫn chưa thực sự triệt để đã tạo nên
những thực trạng trong việc thực thi vấn đề này: Vào hạ tuần tháng 9, Ủy ban
Tài chính và Ngân sách Quốc hội cho rằng đã có tình trạng vi phạm trong việc
thu phí và lệ phí, mà hậu quả là các khoản thu này đang đè nặng trên vai người
dân. Theo kết quả giám sát việc thực hiện các quy định của pháp luật về phí, lệ
phí, thì việc huy động đóng góp sức dân đang nảy sinh nhiều vấn đề nổi cộm,
gây bức xúc trong nhân dân. Mức huy động đóng góp tự nguyện của người dân

7


đã được thực hiện tùy tiện tại các địa phương, gây ra những bất hợp lý giữa các
vùng có cùng điều kiện phát triển kinh tế - xã hội.
Trước đó, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cũng đã có văn bản báo
cáo Chính phủ về việc người nông dân hiện đang phải chịu đến 122 khoản thu
có tính chất như thuế. Kết quả khảo sát tại 46 tỉnh, thành phố, ở 135 xã, 117 hợp
tác xã nông nghiệp của Cục Hợp tác xã và phát triển nông thôn (Bộ Nông
nghiệp và Phát triển nông thôn) cho thấy đóng góp của các hộ nông dân ở mức
cao và có sự chênh lệch lớn giữa các vùng với mức từ 250.000 đồng - 800.000

đồng, cá biệt có địa phương yêu cầu đóng tới 2 triệu đồng/hộ/năm. Điều nghịch
lý là những vùng kinh tế khó khăn, thu nhập thấp thì mức đóng góp có xu hướng
cao hơn các vùng thuận lợi.
Nhiều địa phương đã hành chính hóa các khoản đóng góp có tính chất tự
nguyện thông qua việc giao chỉ tiêu huy động, không phân biệt hoặc không giải
thích cụ thể những khoản đóng góp nào có tính chất bắt buộc và khoản đóng góp
tự nguyện. Thậm chí có địa phương, việc xác nhận những thủ tục hành chính
liên quan đến lợi ích của người dân - vốn là dịch vụ công - cũng phải đóng lệ
phí.
Bộ Nông nghiệp & Phát triển nông thôn đề nghị xóa bỏ 18 khoản thu. Đó là
các khoản: Đăng ký khai sinh, đăng ký kết hôn, cấp mới hộ khẩu thường trú,
đăng ký hộ khẩu thường trú, đăng ký khai tử, cấp giấy chứng minh nhân dân,
cấp lại bản chính giấy khai sinh, cắt chuyển hộ khẩu, xác nhận hộ khẩu, cấp đổi
sổ hộ khẩu vì thay đổi địa giới hành chính, chứng thực hồ sơ đi học & đi làm,
xác nhận hộ tịch, đăng ký tạm trú & tạm vắng. Đồng thời đề nghị xóa bỏ một số
khoản thu khác như quỹ an ninh quốc phòng, quỹ phòng chống lụt bão, quỹ kinh
tế mới, xây dựng cơ sở hạ tầng điện hạ thế, thủy lợi phí (một phần). Tổng các
khoản đóng góp đề nghị xóa bỏ này ước 1.200 tỉ đồng/năm, trong đó, phí và lệ
phí: 20 tỉ đồng; quỹ an ninh quốc phòng: 200 tỉ đồng; quỹ phòng chống lụt bão:
300 tỉ đồng; thủy lợi phí: 650 tỉ đồng…
Tình trạng lạm thu phí và lệ phí đang diễn ra thường xuyên và rất đáng lo
ngại. Chẳng hạn ở các trường học, theo quy định của Luật Giáo dục ban hành
8


năm 2005 thì ngoài học phí và lệ phí tuyển sinh, người đi học và gia đình họ
không phải đóng thêm khoản tiền nào khác. Nhưng trên thực tế, dư luận nhiều
năm nay vẫn than phiền về vô số các khoản đóng góp của cha mẹ học sinh, từ
xây dựng cơ sở hạ tầng, quỹ phát triển giáo dục, tiền điện, tiền nước, tiền mua
và sửa chữa máy vi tính cho nhà trường…

II.

Đề Xuất Các Giải Pháp Hoàn Thiện Pháp Luật Về

Thu Ngân Sách Từ Phí Và Lệ Phí.
1.

Về mặt lý luận.

1.1.

Xác định lệ phí và phí thuộc Ngân sách nhà nước.

Cần thiết phải tuân thủ quy trình quản lí phí và lệ phí thuộc NSNN. Những
bước của quy trình này là:
- Bước thứ nhất: Phân biệt hàng hóa dịch vụ công thành hàng hóa dịch vụ
công cơ bản (những hàng hóa duchj vụ công gắn liền với quyền lợi cơ bản của
công dân) và hàng hóa công vượt lợi (còn lại).
- Bước thứ hai: Xác định kết quả phải đạt được khi cung cấp hàng hóa, dịch
vụ công.
- Bước thứ ba: Ước tính chi phí của hàng hóa, dịch vụ công cung cấp.
- Bước thứ tư: Phân tích quan hệ lợi ích – chi phí trong quá trình cung cấp
hàng hóa, dịch vụ công.
- Bước thứ năm: Các cơ quan Nhà nước có thẩm quyền thường xuyên kiểm
tra việc thu và sử dụng phí, lệ phí cũng như việc cung cấp hàng hóa, dịch vụ
công tại các đơn vị.
- Bước thứ sáu: Xác định thời hạn chấm dứt thu phí, lệ phí đối với hàng
hóa, dịch vụ công đã thu đầy đủ kinh phí.

1.2.

Đảm bảo nguyên tắc mức thu phí và lệ phí.

- Đối với phí thuộc NSNN ; đảm bảo thu hồi vốn trong thời gian hợp lí có
tính đến những chính sách của Nhà nước trong từng thời kì.
- Đơn vị thu lệ phí và phí là cơ quan thuế và các cơ quan được pháp luật
quy định. Những đơn vị thu phải niêm yết hoặc thông báo công khai tại địa điểm
thu về: tên gọi, mức thu, phương thức thu và mức thu. Khi thu phải cấp đủ
chứng từ thu theo đúng quy định của Bộ Tài chính
9


1.3.

Việc sử dụng phí và lệ phí.

- Trường hợp tổ chức thu đã được NSNN bảo đảm kinh phí thì tổ chức đó
phải nộp toàn bộ số phí thu dược vào NSNN.
- Trường hợp tổ chức thu không được NSNN bảo đảm kinh phí cho hoạt
động thu phí thì tổ chức đó được giữ lại 1 phần trong số phí thu được để trang
trải chi phí thu phí, phần còn lại phải nộp vào NSNN.
- Trường hợp tổ chức thu được ủy quyền thu phí ngoài chức năng, nhiệm
vụ thường xuyên thì tổ chức đó được giữu lại 1 phần trong số phí thu được để
trang trải chi phí thu phí, phần còn lại phải nộp vào NSNN.
- Toàn bộ lệ phí thu được đều thuộc NSNN. Trường hợp ủy quyền thu thì
tổ chức thu lệ phí được giữ lại 1 phần trong số lệ phí thu được để trang trải chi
phí thu lệ phí, phần còn lại phải nộp vào ngân sách Nhà nước.
Một điều rất quan trọng nữa đó là cần sớm xem xét đưa ra Luật về phí và lệ
phí để tập trung các quy phạm về phí và lệ phí nằm dải dác trong các văn bản

dưới luật, tạo ra khung pháp lý cơ sở chung nhất, cao nhất áp dụng đối với mọi
loại phí và lệ phí.

2.

Về mặt thực tiễn.

Để giảm bớt gánh nặng cho người dân, mới đây Ủy ban Tài chính và Ngân
sách Quốc hội đã yêu cầu Chính phủ xem xét bãi bỏ một số loại phí, lệ phí liên
quan đến mọi công dân thuộc các lĩnh vực dịch vụ công mà các cơ quan hành
chính có trách nhiệm cung cấp, như cắt chuyển, xác nhận, cấp đổi, đăng ký hộ
khẩu; đăng ký tạm trú, tạm vắng; đăng ký khai tử; chứng thực hồ sơ đi học… Ủy
ban còn đề nghị Chính phủ nghiên cứu quy định chính sách xã hội thông qua
hình thức bảo hiểm y tế để người nghèo có điều kiện được chăm sóc sức khỏe
tốt hơn. Đồng thời sớm chỉ đạo phương án đổi mới chính sách học phí đối với
các cơ sở đào tạo công lập, tư thục và từng bước tính toán đầy đủ các khoản thu
hợp lý vào học phí, để chấm dứt tình trạng lạm thu trong học đường.
Hiện nay có nhiều khoản thu phí và lệ phí mà các địa phương, các ngành
đặt ra nhưng không kiểm soát nổi, cũng rất cần được bãi bỏ. Chính điều này
10


khiến cho yêu cầu minh bạch các khoản thu phí và lệ phí càng trở nên cần thiết,
bởi cũng như trong việc đóng thuế, người dân cần biết đồng tiền đóng góp của
mình có mang lại hiệu quả gì không?
Có thể dẫn chứng trường hợp cụ thể diễn ra trong năm 2006, sau khi Chính
phủ ban hành các quy định chi tiết thi hành Pháp lệnh phí và lệ phí qua đó nhiều
khoản thu phí được bãi bỏ, vậy mà tổng thu về phí tăng, nguyên nhân là do sự
phân công rạch ròi cho các địa phương thu phí và nhiều công trình hạ tầng đã
phát huy hiệu quả nhờ sự đóng góp của người dân.

Để hạn chế việc thu phí và lệ phí tùy tiện, các địa phương cũng nên khuyến
khích người dân phát huy tinh thần dân chủ. Điều 15 Pháp lệnh về phí và lệ
phí ghi rõ: Tổ chức, cá nhân thu phí, lệ phí phải cấp chứng từ thu. Trường hợp
không được cấp chứng từ, hay cấp chứng từ không đúng qui định của Bộ Tài
chính thì người dân có quyền khiếu nại, tố cáo với cơ quan nhà nước có thẩm
quyền. Trong bất cứ lĩnh vực nào, sự minh bạch đều hạn chế được tiêu cực, với
phí và lệ phí thì sự minh bạch cũng giúp làm nhẹ bớt gánh nặng đóng góp hiện
nay của người dân.
Thủ tướng Chính phủ vừa ký ban hành nghị định qui định về việc xử phạt
vi phạm hành chính trong lĩnh vực phí, lệ phí. Theo đó, những hành vi không có
thẩm quyền mà tự đặt ra qui định về danh mục, mức thu, việc miễn giảm, quản
lý, sử dụng phí, lệ phí sẽ bị phạt tiền từ 20-50 triệu đồng. Và đi kèm theo đó là
các hình thức xử phạt bổ sung như tịch thu toàn bộ phần chênh lệch, chịu toàn
bộ chi phí hoàn trả phần tiền chênh lệch có được do thực hiện sai, vi phạm qui
định về phí, lệ phí...
Trong khi đó, hành vi thu phí vượt quá mức đã được quy định cũng sẽ bị
phạt từ 2-10 triệu đồng, sử dụng sai mục đích tiền phí, lệ phí thu được bị phạt từ
500.000 đồng - 50 triệu đồng (tùy theo số tiền sử dụng sai mục đích).
Ngay cả hành vi không lập chứng từ khi thu phí, lệ phí nếu bị phát hiện
cũng sẽ bị phạt từ 500.000 đồng - 5 triệu đồng. Trường hợp không thực hiện
niêm yết hoặc thông báo công khai tại địa điểm thu phí, lệ phí ở vị trí thuận tiện
để đối tượng nộp phí dễ nhận biết, theo nghị định này, sau khi bị cảnh cáo đối
11


với lần vi phạm đầu tiên, từ lần vi phạm thứ hai trở đi sẽ bị phạt 500.000 - 1
triệu đồng.
Nghị định 106 của Chính phủ cũng qui định cán bộ, công chức đang thi
hành nhiệm vụ trong lĩnh vực phí, lệ phí được giao có hành vi vi phạm sẽ bị xử
lý kỷ luật theo qui định về cán bộ, công chức chứ không áp dụng theo nghị định

này.
Trong khi đó, người có thẩm quyền xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh
vực này mà vụ lợi cá nhân hoặc thiếu tinh thần trách nhiệm, bao che thì tùy tính
chất, mức độ vi phạm cũng sẽ bị xử lý kỷ luật hoặc truy cứu trách nhiệm hình sự
và phải bồi thường nếu gây thiệt hại cho Nhà nước. Ngoài ra,Ủy ban Thường vụ
Quốc hội (UBTVQH), đã thành lập các Đoàn công tác của UBTVQH giám sát
tình hình thực hiện pháp luật về phí, lệ phí.
C- KẾT LUẬN
Thu ngân sách từ phí và lệ phí là một nguồn thu quan trọng của ngân sách nhà
nước. Qua tìm hiểu các quy định về thu phí và lệ phí trên đây se giúp người dân
hiểu rõ hơn các chính sách và ý nghĩa của nguồn thu này, đảm bảo cho việc thực
hiện tốt các quy định của pháp luật về thu phí và lệ phí. Hiện nay, các quy định
về thu phí về lệ phí mới chỉ dừng lại ở mức pháp lệnh, trong thời gian tới đây
cần sớm ban hành luật về phí và lệ phí đê nguồn thu quan trọng cho ngân sách
này được luật hóa như các nguồn thu khác.

12


Tài liệu tham khảo
1. Giáo trình Luật Ngân sách nhà nước – Trường đại học Luật Hà Nội.
2. Pháp lệnh số 38/2001/PL-UBTVQH về phí và lệ phí.
3. Các thông tin từ internet

13