Phát triển làng nghề ở quận bắc từ liêm, thành phố hà nội

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ
-----------o0o----------

PHÚN KHÁNH LINH

PHÁT TRIỂN LÀNG NGHỀ Ở
QUẬN BẮC TỪ LIÊM, THÀNH PHỐ HÀ NỘI

LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ KINH TẾ
CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG THỰC HÀNH

HÀ NỘI - 2015


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ
-----------o0o----------

PHÚN KHÁNH LINH

PHÁT TRIỂN LÀNG NGHỀ Ở
QUẬN BẮC TỪ LIÊM, THÀNH PHỐ HÀ NỘI

CHUYÊN NGÀNH: QUẢN LÝ KINH TẾ
MÃ SỐ: 60 34 04 10

LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ KINH TẾ
CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG THỰC HÀNH
NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. DƢƠNG NGỌC THANH

HÀ NỘI - 2015


LỜI CẢM ƠN
Trong quá trình thực hiện đề tài: “Phát trıển làng nghề ở Quận Bắc
Từ Lıêm, thành phố Hà Nộı”, tôi đã nhận được sự hướng dẫn, giúp đỡ, động
viên của nhiều cá nhân và tập thể. Tôi xin được bày tỏ sự cảm ơn sâu sắc nhất
tới tất cả các cá nhân và tập thể đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong học tập và
nghiên cứu.
Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban Giám hiệu Nhà trường, Phòng Quản lý
Đào tạo sau Đại học, các khoa, phòng của Trường Đại học Kinh tế ĐHQGHN đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi về mọi mặt trong quá trình học tập và
hoàn thành luận văn này.
Tôi xin trân trọng cảm ơn sự giúp đỡ tận tình của giáo viên hướng dẫn
TS. Dương Ngọc Thanh
Tôi xin cảm ơn sự giúp đỡ, đóng góp nhiều ý kiến quý báu của các nhà
khoa học, các thầy, cô giáo trong Trường Đại học Kinh tế - ĐHQGHN .
Trong quá trình thực hiện đề tài, tôi còn được sự giúp đỡ và cộng tác
của các đồng chí tại các địa điểm nghiên cứu, tôi xin chân thành cảm các bạn
bè, đồng nghiệp, và gia đình đã tạo điều kiện mọi mặt để tôi hoàn thành đề tài
nghiên cứu này.
Tôi xin bày tỏ sự cảm ơn sâu sắc đối với mọi sự giúp đỡ quý báu đó.


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số
liệu, kết quả đã nêu trong luận văn có nguồn gốc rõ ràng, trung thực và chưa
được dùng để bảo vệ một học vị nào và nó xuất phát từ tình hình thực tế đòi
hỏi cấp bách. Mọi sự giúp đỡ cho việc hoàn thành luận văn đề đã được cảm
ơn. Các thông tin, trích dẫn trong luận văn đều đã được ghi rõ nguồn gốc./.

TÓM TẮT LUẬN VĂN
1. Tên luận văn: “Phát trıển làng nghề ở Quận Bắc Từ Lıêm, thành phố
Hà Nộı”
2. Tác giả: Phún Khánh Linh
3. Chuyên ngành: Quản lý kinh tế
4. Bảo vệ năm: 2015
5. Giáo viên hướng dẫn: TS. Dương Ngọc Thanh
5.1 Mục đích: Đưa ra giải pháp phát triển làng nghề trong quá trình phát
triển kinh tế Quận Bắc Từ Liêm theo hướng công nghiệp hoá, hiện đại hoá
nông thôn.
5.2 Nhiệm vụ của luận văn: Khái quát một số cơ sở lý luận và thực tiễn
về Phát triển làng nghề trong quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá nông
thôn trong điều kiện hiện nay. Đánh giá thực trạng phát triển làng nghề trong
thời kỳ công nghiệp hoá, hiện đại hoá nông nghiệp nông thôn của Quận Bắc
Từ Liêm. Đề xuất phương hướng và các giải pháp để phát triển Làng nghề ở
Quận Bắc Từ Liêm theo hướng công nghiệp hoá, hiện đại hoá, góp phần tạo
động lực thúc đẩy sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn và phát triển kinh
tế - xã hội ở địa phương.


MỤC LỤC
LỜI CẢM ƠN
LỜI CAM ĐOAN
TÓM TẮT LUẬN VĂN
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ............................................................. i
DANH MỤC CÁC BẢNG .............................................................................. ii
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ ........................................................................ iii
MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1
CHƢƠNG 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ NHỮNG

VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ PHÁT TRIỂN LÀNG NGHỀ 5
1.1 Tổng quan tình hình nghiên cứu ......................................................... 5
1.2. Lý luận chung về làng nghề và phát triển làng nghề ........................ 6
1.2.1. Khái niệm và phân loại làng nghề. ............................................... 6
1.2.2. Nội dung và các tiêu chí phát triển làng nghề............................ 10
1.3 Đặc điểm làng nghề và các nhân tố ảnh hƣởng đến sự phát triển
của làng nghề ............................................................................................. 18
1.3.1 Đặc điểm làng nghề ...................................................................... 18
1.3.2 Vai trò phát triển làng nghề trong phát triển kinh tế - xã hội .... 19
1.3.3 Các nhân tố ảnh hưởng đến phát triển làng nghề ...................... 21
1.4 Một số kinh nghệm thực tiễn phát triển làng nghề .......................... 26
1.4.1 Kinh nghiệm nước ngoài .............................................................. 26
1.4.2 Kinh nghiệm trong nước............................................................... 30
1.4.3 Rút ra kinh nghiệm phát triển làng nghề ở Quận Bắc Từ Liêm,
Thành phố Hà nội:................................................................................. 33
CHƢƠNG 2. PHƢƠNG PHÁP VÀ THIẾT KẾ NGHIÊN CỨU ............. 35
2.1 Phƣơng pháp nghiên cứu đƣợc sử dụng ........................................... 35
2.1.1 Phương pháp thu thập thông tin: ................................................. 35


2.1.2 Phương pháp phân tích : .............................................................. 35
2.1.3 Phương pháp xử lý số liệu ............................................................ 36
2.2 Địa điểm và thời gian thực hiện nghiên cứu. .................................... 36
2.2.1 Địa điểm nghiên cứu ..................................................................... 37
2.2.2 Thời gian thực hiện nghiên cứu................................................... 37
2.3. Các công cụ đƣợc sử dụng ................................................................. 37
2.3.1. Phương pháp nghiên cứu tại bàn................................................ 37
2.3.2. Phương pháp quan sát ................................................................. 37
2.4. Độ tin cậy của nghiên cứu ................................................................. 37
CHƢƠNG 3. THỰC TRẠNG VỀ PHÁT TRIỂN LÀNG NGHỀ Ở QUẬN

BẮC TỪ LIÊM, THÀNH PHỐ HÀ NỘI. ................................................... 39
3.1. Đặc điểm tự nhiên, kinh tế - xã hội của quận bắc từ liêm .............. 39
3.1.1. Đặc điểm tự nhiên - xã hội .......................................................... 39
3.1.2 Khái quát về Làng nghề ở quận Bắc Từ Liêm ............................ 40
3.2 Thực trạng phát triển làng nghề ở Quận Bắc Từ Liêm từ năm 2013
đến năm 2015 ............................................................................................. 41
3.2.1 Nguồn lao động tham gia vào các làng nghề .............................. 41
3.2.2 Về nguồn vốn làng nghề ............................................................... 44
3.2.3 Trình độ kỹ thuật, công nghệ và năng lực làng nghề ................. 44
3.2.4. Yếu tố thị trường và nguồn nguyên vật liệu ............................... 48
3.2.5. Hệ thống cơ sở hạ tầng ................................................................ 50
3.2.6 Chính sách hỗ trợ của Nhà nước ................................................. 52
3.2.7 Điển hình một số làng nghề chủ yếu ở quận Bắc Từ Liêm :...... 53
3.3 Đánh giá chung về phát triển làng nghề ở Quận Bắc Từ Liêm ...... 56
3.3.1 Những kết quả đạt được của làng nghề ở Quận Bắc Từ Liêm .. 56
3.3.2 Những khó khăn, tồn tại của làng nghề ở Quận Bắc Từ Liêm.. 58
CHƢƠNG 4. MỘT SỐ PHƢƠNG HƢỚNG VÀ GIẢI PHÁP VỀ PHÁT
TRIỂN LÀNG NGHỀ Ở QUẬN BẮC TỪ LIÊM HIỆN NAY ................. 61


4.1 Phƣơng hƣớng phát triển làng nghề của Quận Bắc Từ Liêm đến
năm 2020 .................................................................................................... 61
4.1.1 Quan điểm của Đảng bộ quận Bắc Từ Liêm về phát triển làng
nghề đến năm 2020 ................................................................................ 61
4.1.2 Các chỉ tiêu kinh tế chủ yếu ở quận Bắc Từ Liêm ...................... 61
4.1.3 Phương hướng phát triển làng nghề Quận Bắc Từ Liêm đến năm
2020 ......................................................................................................... 62
4.2 Những giải pháp chủ yếu về phát triển làng nghề Quận Bắc Từ
Liêm ............................................................................................................ 63
4.2.1 Xây dựng quy hoạch phát triển làng nghề của Quận Bắc Từ

Liêm cho phù hợp với tình hình hiện nay ............................................ 63
4.2.2 Phát triển thị trường ..................................................................... 64
4.2.3 Tăng vốn ........................................................................................ 66
4.2.4 Đổi mới cơ chế, chính sách .......................................................... 69
4.2.5 Đẩy mạnh đào tạo, nâng cao trình độ người lao động ............... 70
4.2.6 Phát triển làng nghề gắn với bảo vệ môi trường ......................... 71
4.2.7 Tăng cường công tác kiểm tra, giám sát và quản lý chất lượng
sản phẩm của các ngành làng nghề, trước hết là các ngành nghề chủ
yếu ........................................................................................................... 74
4.2.8 Tăng cường quản lý Nhà nước đối với các ngành nghề làng nghề
ở Quận Bắc Từ Liêm.............................................................................. 75
KẾT LUẬN .................................................................................................... 77
KIẾN NGHỊ ................................................................................................... 80
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................... 83


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
STT

Viết tắt

Nguyên nghĩa

1.

CN- TTCN

: Công nghiệp - Tiểu thủ công nghiệp

2.

CNH, HĐH

: Công nghiệp hoá, hiện đại hoá

3.

HĐND

: Hội đồng nhân dân

4.

HTX

: Hợp tác xã

5.

NN-PTNT

: Nông nghiệp - Phát triển nông thôn

6.

SXKD

: Sản xuất kinh doanh

7.

TNHH

: Trách nhiệm hữu hạn

8.

UBND

: Uỷ ban nhân dân

9.

WTO

: World Trade Organization

10.

XHCN

: Xã hội chủ nghĩa

i


DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU
Bảng
Bảng 3.1 Cơ cấu các ngành làng nghề của huyện Từ Liêm............................ 42
Bảng 3.2: Năng lực huyện Từ Liêm năm 2011 - 2014 ................................... 47

Bảng 3.3. Số cơ sở sản xuất một số một số của làng nghề quận Bắc Từ Liêm
năm 2013 - 2014.............................................................................................. 54
Bảng 3.4: Số lượng lao động trong một số làng nghề quận Bắc Từ Liêm
2013 - 2015...................................................................................................... 56
Biểu
Biểu đồ 3.1: Cơ cấu lao động làm việc trong các ngành kinh tế quận Bắc Từ
Liêm năm 2014................................................................................................ 40
Biểu đồ 3.2: Cơ cấu kinh tế quận Bắc Từ Liêm năm 2014............................. 48

ii


DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ
Biểu đồ 3.1: Cơ cấu lao động làm việc trong các ngành kinh tế .................... 40
quận Bắc Từ Liêm năm 2014 .......................................................................... 40
Biểu đồ 3.2: Cơ cấu kinh tế quận Bắc Từ Liêm năm 2014............................. 48

iii


MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Trong sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước, trong đó công
nghiệp hoá, hiện đại hoá nông nghiệp, nông thôn được xác định là nhiệm vụ
quan trọng hàng đầu trong giai đoạn hiện nay nhằm thúc đẩy tăng trưởng kinh
tế, giải quyết việc làm và các vấn đề xã hội ở nông thôn. Mục tiêu tổng quát,
lâu dài của công nghệp hoá, hiện đại hoá nông nghiệp, nông thôn là xây dựng
một nền nông nghiệp sản xuất hàng hoá lớn, hiệu quả và bền vững, có năng
suất, chất lượng và sức cạnh tranh cao trên cơ sở ứng dụng những thành tựu
khoa hoc, công nghệ tiên tiến đáp ứng nhu cầu trong nước và xuất khẩu.

Phát triển làng nghề là một trong những nội dung chủ yếu của công
nghiệp hoá nông nghiệp, hiện đại hoá nông thôn. Thực tế đã chứng minh vai
trò quan trọng của làng nghề trong quá trình thực hiện công nghiệp hoá, hiện
đại hoá. Làng nghề sẽ là cầu nối giữa nông nghiệp và công nghiệp, giữa nông
thôn và thành thị, giữa truyền thống và hiện đại, sẽ huy động một cách tổng
hợp các lực lượng lao động và làm thay đổi cơ cấu lực lượng lao động trong
tiến trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá nông nghiệp nông thôn. Do vậy, việc
phát triển các làng nghề ở nông thôn có ý nghĩa kinh tế, chính trị, văn hoá, xã
hội rất lớn đối với phát triển kinh tế nông thôn theo hướng công nghiệp hoá,
hiện đại hoá. Nó thúc đẩy phát triển các doanh nghiệp vừa và nhỏ ở nông
thôn; giải quyết việc làm; nâng cao mức sống cho nhân dân, xoá đói giảm
nghèo, góp phần xây dựng khối liên minh công - nông - trí thức; giữ gìn bảo
lưu một số giá trị văn hoá truyền thống của dân tộc.
Quận Bắc Từ Liêm là một quận nội thành Hà Nội, đang trong quá trình
đô thị hoá rất nhanh, bình quân mỗi năm trên địa bàn toàn quận có hàng trăm
ha đất canh tác của quận chuyển sang mục đích xây dựng các công trình của

1


Quốc gia và Thành phố. Lao động nông thôn đã dư thừa do quy luật giải
phóng lao động khỏi nông nghiệp lại càng dư thừa hơn do mất đất sản xuất.
Cả về lý luận và thực tiễn đã chỉ ra rằng lực lượng lao động giải phóng khỏi
nông nghiệp trong quá trình công nghiệp hoá và đô thị hoá không thể ngay lập
tức tách rời hoặc di chuyển khỏi nông thôn, mà chủ yếu phải được sử dụng
ngay tại chỗ. Do vậy vấn đề vừa mang tính cấp bách, vừa có ý nghĩa chiến
lược lâu dài gắn liền với tương lai của quá trình đô thị hoá là tạo việc làm thu
hút sử dụng hết lao động ngay trên địa bàn quận. Để thực hiện phương châm
đó, một trong những việc cần thực hiện là đẩy mạnh phát triển công nghiệp
nông thôn, mà trước hết là các hoạt động sản xuất để Phát triển làng nghề tại

quận.
Quận Bắc Từ Liêm vốn là vùng có nhiều tiềm năng cho phát triển Làng
Nghề, điều kiện giao thông thuận tiện, gần thị trường rộng lớn là khu vực nội,
ngoại thành lân cận. Vấn đề đặt ra là phải tìm các giải pháp hữu hiệu để khôi
phục, khuyến khích và đẩy mạnh các hoạt động sản xuất truyền thống phát
triển, mở rộng thêm các hoạt động mới để tạo công ăn việc làm, thay đổi cơ
cấu kinh tế và phát triển nông thôn. Từ những lý do nêu trên, việc nghiên cứu
để tìm ra giải pháp phát triển làng nghề ở Quận Bắc Từ Liêm hiện nay là vấn
đề cấp thiết, có ý nghĩa cả về khía cạnh kinh tế - văn hoá - xã hội và là yêu
cầu đòi hỏi của thực tiễn. Do đó, tôi chọn đề tài “Phát triển làng nghề ở Quận
Bắc Từ Liêm, Thành phố Hà Nội” làm luận văn Thạc sỹ kinh tế của mình.
Câu hỏi nghiên cứu là: Phát triển làng nghề tại Quận Bắc Từ Liêm có
những khó khăn nào? Giải pháp nào để duy trì và phát triển các làng nghề này
trong bối cảnh đô thị hóa như hiện nay?
2. Mục đích và nhiệm vụ của luận văn
2.1 Mục đích nghiên cứu
Đưa ra giải pháp phát triển làng nghề trong quá trình phát triển kinh tế
Quận Bắc Từ Liêm theo hướng công nghiệp hoá, hiện đại hoá nông thôn.
2


2.2 Nhiệm vụ nghiên cứu
- Khái quát một số cơ sở lý luận và thực tiễn về Phát triển làng nghề
trong quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá nông thôn trong điều kiện hiện
nay.
- Đánh giá thực trạng phát triển làng nghề trong thời kỳ công nghiệp
hoá, hiện đại hoá nông nghiệp nông thôn của Quận Bắc Từ Liêm.
- Đề xuất phương hướng và các giải pháp để phát triển Làng nghề ở
Quận Bắc Từ Liêm theo hướng công nghiệp hoá, hiện đại hoá, góp phần tạo
động lực thúc đẩy sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn và phát triển kinh

tế - xã hội ở địa phương.
3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu.
3.1 Đối tượng nghiên cứu: Đối tượng nghiên cứu của luận văn là Phát
triển làng nghề ở Quận Bắc Từ Liêm thể hiện qua hoạt động của các tổ chức
sản xuất và các làng nghề truyền thống.
3.2 Phạm vi nghiên cứu:
Phạm vi nội dung: Luận văn chỉ tập trung nghiên cứu vấn đề này dưới
góc độ kinh tế: vai trò, phương hướng sản xuất lựa chọn mô hình phát triển
trong điều kiện hiện đại hoá công nghệ truyền thống, mở rộng thị trường, đổi
mới quản lý Nhà nước đối với các làng nghề tại Quận Bắc Từ Liêm.
Phạm vi không gian: Luận văn chỉ nghiên cứu sự phát triển Làng nghề
trên địa bàn Quận Bắc Từ Liêm, huyện Từ Liêm cũ và tập trung vào một số
làng nghề có khả năng phát triển bền vững của quận Bắc Từ Liêm.
Phạm vi thời gian: Luận văn sử dụng số liệu, tư liệu từ năm 2011 –
2014 - đây là thời điểm chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng đô thị hóa và
phát triển làng nghề có đóng góp nhiều cho quá trình phát triển kinh tế của
huyện Từ Liêm thời kỳ chưa chia tách và quận Bắc Từ Liêm sau chia tách,
01/04/2014).

3


4. Đóng góp mới của luận văn
Một là: Luận văn phản ánh một cách có hệ thống tình hình phát triển
làng nghề ở Quận Bắc Từ Liêm trong những năm 2013 - 2015 và nêu rõ đặc
điểm, vai trò của Làng nghề ở Quận Bắc Từ Liêm.
Hai là: Luận văn chỉ ra những động lực, tiềm năng của làng nghề Quận
Bắc Từ Liêm trong quá trình phát triển để thích ứng với quá trình công nghiệp
hoá, hiện đại hoá nông nghiệp nông thôn.
Ba là: Luận văn đưa ra các giải pháp cho quá trình phát triển làng nghề

Quận Bắc Từ Liêm trong bối cảnh kinh tế thị trường.
Bốn là: Luận văn có thể sử dụng làm tài liệu tham khảo để nghiên cứu
trong quá trình xây dựng các chương trình, kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội
của Quận Bắc Từ Liêm.
5. Kết cấu của luận văn.
Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, luận văn
được kết cấu thành 4 chương:
Chương 1. Tổng quan tình hình nghiên cứu và những vấn đề lý luận
và thực tiễn về phát triển làng nghề.
Chương 2. Phương pháp và thiết kế nghiên cứu.
Chương3. Thực trạng phát triển làng nghề ở Quận Bắc Từ Liêm,
Thành phố Hà Nội.
Chương 4: Một số phương hướng và giải pháp chủ yếu nhằm phát triển
làng nghề ở Quận Bắc Từ Liêm, Thành phố Hà Nội trong thời gian tới .

4


CHƢƠNG 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ NHỮNG
VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ PHÁT TRIỂN LÀNG NGHỀ
1.1 Tổng quan tình hình nghiên cứu
Từ trước tới nay, các công trình, các tác phẩm nghiên cứu về đề tài Phát
triển làng nghề Việt Nam nói chung và của một số địa phương mang tính chất
chuyên khảo đã rất phong phú và có hệ thống. Các làng nghề thủ công ở ven
thủ đô Hà Nội trong giai đoạn hiện tại được Mai Thế Hởn trong luận án Tiến
sĩ kinh tế: “Phát triển làng nghề truyền thống trong quá trình công nghiệp hoá,
hiện đại hoá ở vùng ven thủ đô Hà Nội”, lại phân tích rất cụ thể về những đặc
điểm của các làng nghề truyền thống vùng ven đô và vai trò, tiềm năng, xu
hướng phát triển, đồng thời trên cơ sở đánh giá hiện trạng sản xuất kinh doanh
của các làng nghề truyền thống ven thủ đô Hà Nội, tác giả đưa ra nhiều giải

pháp khá thiết thực để thúc đẩy các làng nghề truyền thống này trong quá
trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá.
Vấn đề phát triển làng nghề ở Quận Bắc Từ Liêm đã được một số tác
giả đề cập qua các tác phẩm: Các tác giả Trần Quốc Vượng, Nguyễn Vinh
Phúc, Lê Văn Lan với tác phẩm “Tìm hiểu di sản văn hoá dân gian Hà nội”
(NXB Hà nội, 1994) cho biết một số nghành nghề thủ công ở Từ Liêm như
làm liềm seo giấy và bánh mứt kẹo ở Xuân Đỉnh, nghề dệt ở Đại Mỗ, nghề
mây tre đan ở làng Vẽ (Đông Ngạc), nghề dệt và rèn ở Hoè Thị (Xuân
Phương), nghề mộc ở Văn Trì (Minh Khai) và thêu ở Đức Diễn. Bên cạnh đó
nghề rèn ở Xuân Phương cũng được tác giả Bùi Văn Vượng cung cấp khá chi
tiết trong cuốn “Làng nghề thủ công truyền thống Việt Nam” (NXB Văn hoá
dân tộc, 1998). + Luận án của tác giả Bạch Thị Lan Anh (2011): “Phát triển
bền vững làng nghề truyền thống vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ”. Luận án
đã hệ thống hóa những vấn đề về lý luận và thực tiễn về phát triển bền vững
làng nghề truyền thống trong giai đoạn hiện nay ở nước ta. Trên cơ sở đó, tác
5


giả đề xuất những định hướng, giải pháp chủ yếu đẩy mạnh phát triển bền
vững làng nghề truyền thống vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ.
Tác giả Đỗ Thỉnh đã tìm hiểu sâu hơn về các làng nghề thủ công tryền
thống ở Huyện Từ Liêm với hai tác phẩm “Người vùng ven Thăng Long” và
“Địa chí vùng ven Thăng Long”, NXB Văn hoá thông tin Hà Nội. Theo Tác
giả, Từ Liêm là một vùng đất của “Những con người với đôi bàn tay khéo léo
đã làm ra những đặc sản và những sản phẩm thủ công tinh xảo và những địa
danh Mỗ, La, Canh, Cót, Kẻ, Vẽ, Giàn...”. Ngoài ra, những bài viết trên các
báo và tạp chí như “Nhân dân”, “Tiểu công nghiệp, thủ công nghiệp”,
“Nghiên cứu kinh tế ”, “Thủ đô Hà Nội”, Hà Nội mới. “Thời mới” đã đề cập
đến Từ Liêm tình hình phát triển các ngành nghề Từ Liêm nói chung và Phát
triển làng nghề Quận Bắc Từ Liêm nói riêng.

Tuy nhiên, các công trình nghiên cứu, các bài viết đã được công bố nêu
trên đều không mang tính chất chuyên khảo có hệ thống về Phát triển Làng
nghề Quận Bắc Từ Liêm, mà chỉ là những tư liệu tản mạn và chưa đầy đủ. Do
đó, một công trình nghiên cứu tổng quát, cụ thể về Phát triển làng nghê ở
Quận Bắc Từ Liêm để tìm hiểu thực trạng, đưa ra giải pháp phát triển khu vực
kinh tế này là rất cần thiết.
1.2. Lý luận chung về làng nghề và phát triển làng nghề .
1.2.1. Khái niệm và phân loại làng nghề.
1.2.1.1. Một số quan niệm về làng nghề và làng nghề truyền thống, phát
triển làng nghề.
Nghề truyền thống: Nghề truyền thống là một phạm trù dùng để chỉ
những nghề đã có một quá trình lịch sử phát triển lâu đời, được tập trung sản
xuất tại một vùng hay một làng, các sản phẩm được làm ra đã nổi tiếng trong
vùng, trong nước biết đến và được nhiều lớp nghệ nhân, thợ thủ công đã được
rèn rũa tay nghề qua nhiều đời và thế hệ thực hiện. Đặc trưng cơ bản nhất của
nghề truyền thống là có kỹ thuật và công nghệ truyền thống, có các nghệ nhân
6


và đội ngũ thợ lành nghề. Mỗi nghề bao giờ cũng có ông tổ của nghề, được
dân làng ghi công và thờ phụng từ đời này sang đời khác. Nghề truyền thống
ở nước ta rất phong phú đa dạng, có những nghề đã hình thành và tồn tại hàng
trăm năm, nhiều sản phẩm đã từng nổi tiếng trong nước và thế giới, ví dụ như:
Nghề gốm sứ Bát Tràng, Hưng Yên. nghề dệt tơ lụa Vạn Phúc, Hà Đông.
nghề dệt chiếu cói Nga Sơn, Thanh Hoá, nghề làm bánh mứt kẹo, Xuân
Đỉnh)… Những nghề truyền thống được truyền bá trong phạm vi từng làng.
Trong những làng có nghề truyền thống thì đa số người dân biết làm nghề đó,
ngoài ra, họ còn có thể phát triển những nghề khác nhưng những nghề này
chiếm tỷ lệ nhỏ hơn nghề truyền thống.
Ngày nay, với sự phát triển mạnh mẽ của khoa học và công nghệ, việc

sản xuất các sản phẩm có tính truyền thống được hỗ trợ bởi quy trình công
nghệ mới với những vật liệu mới. Vì vậy, khái niệm nghề truyền thống cũng
được mở rộng hơn. Khái niệm này có thể được hiểu: Nghề truyền thống bao
gồm những nghề tiểu thủ công nghiệp xuất hiện từ lâu trong lịch sử, được
truyền từ đời này qua đời khác còn tồn tại đến ngày nay kể cả những nghề đã
được cải tiến hoặc sử dụng những loại máy móc hiện đại để hỗ trợ sản xuất
nhưng vẫn tuân thủ công nghệ truyền thống và sản phẩm của nó vẫn thể hiện
những nét văn hoá đặc sắc của dân tộc.
Làng nghề:, 1). Quan niệm thứ nhất: Làng nghề là một cộng đồng dân
cư sinh sống trong một làng, hoặc khu vực dân cư) có hoạt động sản xuất kinh
doanh tại các hộ gia đình hoặc các cơ sở sản xuất trong làng, có sử dụng các
nguyên liệu trong và ngoài địa phương, phát triển đến mức trở thành nguồn
sống chính hoặc thu nhập chủ yếu của người dân trong làng., 2). Quan niệm
thứ hai: Làng nghề là làng nghề cổ truyền làm thủ công, nhưng không nhất
thiết toàn bộ dân làng đều làm nghề thủ công. Người thợ thủ công nhiều khi
cũng làm nghề nông nhưng do yêu cầu chuyên môn hoá họ chuyển sang sản
xuất hàng thủ công ngay tại làng., 3). Quan niệm thứ ba: Làng nghề là trung
7


tâm sản xuất thủ công, có quy tụ các nghệ nhân và nhiều hộ gia đình chuyên
làm nghề truyền thống lâu đời có sự liên kết hỗ trợ sản xuất, tiêu thụ sản
phẩm theo kiểu phường hội và có cùng tổ nghề., 4). Quan niệm thứ tư: Làng
nghề là những làng ở nông thôn có các ngành nghề phi nông nghiệp chiếm ưu
thế về số hộ, số lao động và số thu nhập so với nghề nông., 5). Quan niệm thứ
năm: Làng nghề là nơi mà hầu hết mọi người trong làng đều hoạt động cho
một nghề thủ công và lấy đó làm nghề sinh sống chủ yếu.
Từ các quan niệm trên cho thấy, “làng nghề” là một thiết chế kinh tế xã hội ở nông thôn gắn liền với hai yếu tố "làng" và "nghề". Làng là khối dân
cư ở nông thôn tồn tại trong một không gian địa lý nhất định, làm thành một
đơn vị có đời sống riêng về nhiều mặt. Phần lớn các làng xưa kia đều là nơi

sản xuất nông nghiệp. Sau đó, do yêu cầu cuộc sống đòi hỏi ngày càng nhiều
sản phẩm hơn vì vậy một số nghề phi nông nghiệp đã xuất hiện, có các hộ vừa
sản xuất nông nghiệp vừa làm nghề hoặc có hộ tách khỏi nông nghiệp để
chuyên sản xuất nghề. Dần dần, nghề phi nông nghiệp đã chiếm ưu thế. Phần
lớn các nghề trong làng nghề thuộc lĩnh vực tiểu thủ công nghiệp. Ngày nay,
do sự phát triển của kinh tế hàng hoá đã xuất hiện nhiều người chuyên làm
dịch vụ cung cấp nguyên vật liệu và tiêu thụ sản phẩm cho các hộ, các cơ sở
sản xuất chuyên làm nghề thủ công, vì vậy, nghề nghiệp được mở rộng sang
cả lĩnh vực buôn bán.
Như vậy, yếu tố "nghề" trong làng nghề không nên hiểu là tất cả các
nghề tạo ra thu nhập, tạo việc làm nói chung mà "nghề" ở đây phải là những
nghề phi nông nghiệp. Từ cách tiếp cận trên, có thể rút ra khái niệm làng nghề
như sau: Làng nghề là những làng ở nông thôn có các ngành nghề phi
nông nghiệp chiếm ưu thế về số hộ, số lao động và tỷ trọng thu nhập so với
nghề nông.
Làng nghề truyền thống: Khái niệm làng nghề truyền thống được khái
quát dựa trên hai khái niệm “làng nghề” và “nghề truyền thống”. Như vậy,
8


làng nghề truyền thống trước hết là những làng nghề đã tồn tại và phát triển
lâu đời trong lịch sử, trong đó gồm có một hoặc nhiều nghề thủ công truyền
thống, là nơi quy tụ các nghệ nhân và đội ngũ thợ lành nghề, là nơi có nhiều
hộ gia đình chuyên làm nghề truyền thống lâu đời, giữa họ có sự liên kết, hỗ
trợ trong sản xuất và tiêu thụ sản phẩm. Trong làng nghề truyền thống những
người thợ có cùng tổ nghề và đặc biệt các thành viên luôn ý thức tuân thủ
những chế ước xã hội và gia tộc. Sản phẩm được nhiều thế hệ sản xuất ra có
giá trị, có tính đặc thù riêng, nổi tiếng ở địa phương và nhiều nơi biết đến.
Trong các làng nghề truyền thống thường có tuyệt đại bộ phận dân số
làm nghề truyền thống hoặc một vài dòng họ chuyên làm nghề theo kiểu cha

truyền con nối. Song, sự truyền nghề không phải là sự sao chép, mỗi làng
nghề, mỗi thợ thủ công khi tiếp thu nghề đều có những cải tiến, sáng tạo làm
cho sản phẩm của mình có những nét độc đáo riêng so với sản phẩm của
người khác, làng khác.
Phát triển làng nghề: Phát triển làng nghề có thể được hiểu đó là sự
củng cố, duy trì, hoàn thiện hoạt động sản xuất kinh doanh của các làng nghề
hiện có, tạo điều kiện thuận lợi nhằm khuyến khích thúc đẩy sự ra đời của các
làng nghề mới. Từ đó, có thể sử dụng một cách có hiệu quả những nguồn lực
sẵn có ở địa phương, đẩy mạnh sự chuyên môn hoá sản xuất và tạo ra nhiều
sản phẩm hơn đáp ứng nhu cầu của xã hội.
1.1.1.2. Phân loại làng nghề
Do tính đa dạng và phong phú của làng nghề, do đó việc phân loại làng
nghề gặp rất nhiều khó khăn. Cả nước có hàng nghìn làng nghề, trong đó,
khoảng 2/3 là làng nghề truyền thống và chủ yếu tập trung ở vùng Đồng bằng
sông Hồng. Có thể phân loại làng nghề theo 6 đặc điểm sau: Theo lịch sử hình
thành và phát triển; Theo ngành nghề sản xuất kinh doanh; Theo phương pháp
công nghệ sản xuất; Theo quy mô các làng nghề; Theo loại hình kinh doanh;
Theo số lượng nghề. Thực tế thường chia làng nghề theo hai tiêu thức sau :
9


Phân theo số lượng nghề: Làng một nghề, là những làng ngoài nghề
nông ra chỉ có thêm một nghề thủ công duy nhất. Làng nhiều nghề: Là những
làng ngoài nghề nông ra còn có một số hoặc nhiều nghề khác.
Phân loại theo thời gian hình thành: Làng nghề truyền thống, là những
làng nghề xuất hiện từ lâu đời trong lịch sử và còn tồn tại cho đến ngày nay.
Làng nghề mới, là những làng nghề xuất hiện trong thời gian gần đây, do sự
phát triển lan toả của các làng nghề truyền thống hoặc được du nhập từ các
địa phương khác. Một số làng nghề được hình thành do chủ trương của một số
địa phương nhằm tạo công ăn việc làm cho người dân, cho thợ đi học nghề ở

các nơi khác rồi về dạy lại cho người dân ở địa phương mình. Như vậy, về cơ
bản, làng nghề mới là những làng nghề mới xuất hiện trong những năm gần
đây, sau cách mạng tháng tám. đặc biệt là trong thời kỳ đổi mới.
1.2.2. Nội dung và các tiêu chí phát triển làng nghề
1.2.2.1 Nội dung phát triển làng nghề:
Thứ nhất, xây dựng cơ chế, chính sách phù hợp hỗ trợ làng nghề phát
triển.
Để làng nghề phát triển được trước hết phải có cơ chế, chính sách của
Nhà nước. Cơ chế, chính sách là hành lang pháp lý đảm bảo cho các làng
nghề hoạt động sản xuất kinh doanh theo đúng luật. Cơ chế, chính sách của
Nhà nước được thể hiện thông qua các văn bản luật, các nghị định, các quy
định, các quyết định…nội dung phải sát thực, đáp ứng được yêu cầu phát triển
của thực tiễn. Các chính sách hỗ trợ cho phát triển làng nghề cần tập trung
vào những vấn đề : đất đai, vốn, tín dụng, đào tạo, khoa học công nghệ, phát
triển ngành nghề nông thôn…với các chính sách ưu đãi.
Xây dựng chính sách hỗ trợ về đất đai hỗ trợ các hộ, cơ sở sản xuất
kinh doanh được thuê đất tại các khu, cụm, điểm công nghiệp, chuyển mục
đích sử dụng đất phát triển ngành nghề nông thôn. Hỗ trợ đầu tư xây dựng kết
cấu hạ tầng, xây dựng các cụm, điểm công nghiệp theo quy hoạch phát triển
10


công nghiệp địa phương nhằm tạo mặt bằng để khuyến khích, thu hút các tổ
chức, cá nhân đầu tư sản xuất, di rời các cơ sở sản xuất trong các làng nghề,
khu đông dân cư vào các cụm, điểm công nghiệp sản xuất tập trung.
Xây dựng chính sách hỗ trợ đào tạo: hỗ trợ đào tạo nghề ngắn hạn,
truyền nghề và phát triển nghề cho lao động nông thôn. Hỗ trợ đào tạo nâng
cao năng lực quản lý về kỹ năng quản trị doanh nghiệp; đào tạo tập huấn về
khởi sự doanh nghiệp cho các chủ cơ sở sản xuất làng nghề.
Xây dựng chính sách hỗ trợ về khoa học – công nghệ: hỗ trợ thực hiện

các đề tài nghiên cứu khoa học để tạo ra công nghệ mới, hoàn thiện sản phẩm
nghiên cứu có khả năng thương mại hoá. Hỗ trợ thực hiện các dự án đầu tư
nhằm cải tạo để hạn chế thấp nhất ô nhiễm môi trường tại các làng nghề. Hỗ
trợ xây dựng mô hình trình diễn kỹ thuật, chuyển giao công nghệ và tiến bộ
khoa học kỹ thuật; khuyến khích các tổ chức cá nhân đầu tư xây dựng sản
xuất, đổi mới thiết bị, công nghệ, nâng cao năng suất, chất lượng sản phẩm,
hạ giá thành, nâng cao khả năng cạnh tranh.
Xây dựng chính sách hỗ trợ tín dụng: hỗ trợ lãi suất sau đầu tư, chính
sách vay vốn ưu đãi qua quỹ hỗ trợ giải quyết việc làm, quỹ bảo lãnh tín dụng
doanh nghiệp nhỏ và vừa; qua chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông
thôn mới.
Việc tổ chức thực hiện và triển khai các chính sách đối với làng nghề
phải nhất quán, đồng bộ và nghiêm túc. Đồng thời để tránh lạc hậu, các chính
sách phải thường xuyên được đổi mới, bổ sung và hoàn thiện cho phù hợp với
sự phát triển của làng nghề.
Thứ hai, xây dựng quy hoạch tổng thể trong phát triển làng nghề.
Cần phải quan tâm đến quy hoạch tổng thể trong phát triển các làng
nghề, bởi vì phát triển làng nghề và làng nghề theo quy hoạch sẽ góp phần tạo
diện mạo mới cho khu vực nông thôn, phát huy thế mạnh, mang lại hiệu quả
kinh tế - xã hội và phát triển bền vững, là tiền đề cần thiết cho sự phát triển cơ
11


sở hạ tầng nông thôn, cải tạo và giữ gìn môi trường sinh thái; chuyển dịch cơ
cấu kinh tế theo hướng công nghiệp hoá, hiện đại hoá nông nghiệp, nông thôn
gắn với xây dựng nông thôn mới.
Quy hoạch làng nghề phải giải quyết được các vấn đề trước mắt như:
phát triển kinh tế cho các địa phương, giải quyết vấn đề lao động, đời sống
nhân dân tại các làng nghề được nâng lên, sản phẩm hàng hoá đáp ứng được
nhu cầu thị trường. Đồng thời quy hoạch cũng phải xác định được mục tiêu

lâu dài đảm bảo phát triển hướng tới mục tiêu bền vững và kế thừa, phát huy
có chọn lọc. Việc quy hoạch phải phù hợp với chiến lược phát triển vùng,
miền và đảm bảo môi trường.
Nhiệm vụ của quy hoạch : rà soát cân đối các yếu tố có liên quan để
quy hoạch phát triển ổn định, bền vững các làng nghề nhằm đảm bảo mục tiêu
phát triển các làng nghề theo quy định. Phân loại, củng cố, đầu tư phát triển
có trọng tâm, trọng điểm các làng nghề đã được quy hoạch, đồng thời điều tra,
xác định, hướng dẫn các làng nghề , cơ sở sản xuất trong làng nghề đang gây
ô nhiễm và có nguy cơ gây ô nhiễm môi trường trong cộng đồng dân cư vào
các cụm, điểm công nghiệp phù hợp để đảm bảo cảnh quan môi trường sinh
thái và đời sống sinh hoạt của các tầng lớp nhân dân.
Trong công tác quy hoạch cần đặc biệt chú ý gắn quy hoạch phát triển
làng nghề với quy hoạch vùng nguyên liệu cho làng nghề.
Muốn vậy, trước hết phải hình thành quy hoạch không gian sản xuất
của các làng nghề mới hình thành và cải tạo điều kiện sản xuất của các cơ sở
làng nghề hiện có nhằm khắc phục tình trạng ô nhiễm môi trường. Quy hoạch
không gian sản xuất cho các làng nghề còn cần gắn liền với việc hình thành
các cụm công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp trên địa bàn làm tiền đề cho việc
phát triển kinh tế - xã hội của địa phương. Việc quy hoạch không gian sản
xuất còn tạo điều kiện cho các hộ gia đình trong các làng nghề có cơ hội hợp
tác, liên kết với các doanh nghiệp trong việc bảo vệ môi trường sinh thái.
12


Thứ ba, khai thác có hiệu quả các nguồn lực tại các làng nghề.
Các làng nghề muốn tồn tại và không ngừng phát triển thì bản thân các
cơ sở sản xuất tại các làng nghề phải xác định được thế mạnh của mình, phải
lựa chọn ngành nghề phát triển phù hợp, hướng phát triển và cách thức kinh
doanh cho phù hợp với năng lực, sở trường, thế mạnh của mỗi địa phương và
yêu cầu của thị trường. Việc phát triển các làng nghề phải trên cơ sở khai thác

có hiệu quả các yếu tố nguồn lực tại chỗ của từng địa phương, từng làng nghề
và thậm chí từng hộ gia đình trong các làng nghề như: Lao động; đất đai;
nguyên vật liệu; vốn tài chính; trình độ tay nghề truyền thống…
Phát triển sản phẩm làng nghề cần dựa trên cơ sở kết hợp giữa yếu tố
hiện đại với yếu tố truyền thống bởi vì làng nghề là một trong những nơi lưu
giữ và thể hiện bản sắc văn hoá của dân tộc. Yếu tố truyền thống là một trong
những đặc trưng nổi trội của các sản phẩm làng nghề.
Phát triển làng nghề cần phải gắn với quá trình công nghiệp hoá, hiện
đại hoá nông nghiệp, nông thôn nhằm khai khác có hiệu quả các nguồn lực,
phát triển sản xuất ở nông thôn, đưa nông thôn thoát khỏi nghèo nàn, lạc hậu.
Thứ tư, phát triển kết cấu hạ tầng trong các làng nghề gắn với vấn đề
môi trường.
Xây dựng kết cấu hạ tầng trong các làng nghề là một nội dung không
thể thiếu khi xây dựng quy hoạch phát triển làng nghề. Để phát triển kinh tế xã hội của địa phương nói chung hay phát triển các làng nghề đạt hiệu quả
kinh tế - xã hội cần gắn quy hoạch với xây dựng đồng bộ hệ thống hạ tầng kỹ
thuật, hạ tầng kinh tế - xã hội, hạ tầng sinh thái liên kết các khu sản xuất của
làng nghề với khu dân cư và các cụm văn hoá, thể thao hình thành mô hình
mới công nghiệp hoá, hiện đại hoá.
Kết cấu hạ tầng là nhân tố ảnh hưởng trực tiếp đến sự phát triển bền
vững môi trường làng nghề trên địa bàn vùng, do đó việc đầu tư xây dựng và
phát triển kết cấu hạ tầng trong các làng nghề phải đảm bảo môi trường sinh thái.
13


Hệ thống hạ tầng kỹ thuật là điều kiện quan trọng để các cơ sở sản xuất
của các làng nghề có khả năng khai thác có hiệu quả năng lực sản xuất và lưu
thông hàng hoá, tiếp cận với thị trường, mở đường cho nền kinh tế hàng hoá
địa phương phát triển.
Hạ tầng kỹ thuật bao gồm: Hệ thống đường giao thông; điện, nước; hệ
thống thoát nước; các dịch vụ thông tin liên lạc và dịch vụ hỗ trợ sản xuất

kinh doanh. Trong đó trọng tâm là xây dựng đường giao thông, hệ thống giao
thông phải được xây dựng đồng bộ, toàn diện từ cấp quốc gia, tỉnh, huyện, xã
và thôn để tạo thành một thế liên hoàn hỗ trợ cho phát triển kinh tế - xã hội và
cải thiện điều kiện sống của nhân dân trong các làng nghề.
Thứ năm, phát triển thị trường cho các sản phẩm của làng nghề.
Xây dựng chiến lược phát triển thị trường là yếu tố quan trọng để ổn
định và phát triển làng nghề. Thị trường cho các làng nghề bao gồm cả thị
trường các yếu tố sản xuất ở đầu vào như: nguồn nguyên vật liệu, nguồn vốn,
nguồn nhân lực và thị trường đầu ra bao gồm thị trường tiêu thụ sản phẩm cả
trong và ngoài nước. Trong đó, thị trường các yếu tố đầu vào là yếu tố quyết
định của quá trình sản xuất, còn thị trường các yếu tố đầu ra có ý nghĩa quyết
định cho sự tồn tại và phát triển của làng nghề thông qua việc tiêu thụ các sản
phẩm.
Để phát triển thị trường cần có kế hoạch hỗ trợ các doanh nghiệp trong
các hoạt động xúc tiến thương mại, tham gia hội chợ trong và ngoài nước.
Đẩy mạnh áp dụng thương mại điện tử, hỗ trợ các cơ sở ngành nghề nông
thôn, doanh nghiệp, làng nghề xây dựng hệ thống thông tin nhằm giới thiệu
quảng bá sản phẩm làng nghề, xây dựng thương hiệu, sở hữu trí tuệ, trước mắt
tăng nguồn kinh phí hỗ trợ để thực hiện ứng dụng công nghệ thông tin và sử
dụng Internet nhằm quảng bá thương hiệu và sản phẩm.
1.2.2.2 Các tiêu chí đánh giá để phát triển làng nghề:
Phát triển qui mô sản xuất: Được xem xét trên hai mặt đó là qui mô về
14