lịch sử đảng bộ và nhân dân huyện giao thủy

.

Ban Ch p hành
ng b
huy n Giao Thu
---

CH S
NG B VÀ NHÂN DÂN
HUY N GIAO TH Y
---&---

Giao Thu

LSDB huyen 1930-2005 XB

n m 2009

=1=


ch s
ng b và nhân dân
huy n Giao Thu , t nh Nam nh
(1930-2005)
---

Ch u trách nhi m xu t b n
Ban Th

ng v Huy n u Giao Thu khoá XXIII

1. /c Nguy n Xuân Nghinh: TUV, Bí th Huy n u , Ch t ch H ND huy n
2. /c Ph m Duy K : Phó bí th Th

ng tr c Huy n u .

3. /c Tr n V n L u: Phó bí th Huy n u , Ch t ch UBND huy n
4. /c Nguy n V n Tuý: U viên Ban TVHU, Phó ch t ch H ND huy n
5. /c Ph m

c T : U viên Ban TVHU, Tr

ng Ban Tuyên giáo Huy n

6. /c Nguy n Th Mùi : U viên Ban TVHU, Tr

ng Ban T ch c Huy n

7. /c Phan V n Tình: U viên Ban TVHU, Ch nhi m UBKT Huy n u
8. /c Nguy n V n

ng: U viên Ban TVHU, Phó ch t ch UBND huy n

9. /c Nguy n Thành M nh: U viên Ban TVHU, Tr

ng Ban Dân v n H.u

10. /c Nguy n Ng c Thoa: U viên Ban TVHU, Ch huy tr ng BCH Quân s
11. /c Tr n V n Nh n : U viên Ban TVHU, Tr

ng Công an huy n

---

Biên so n
Phòng L ch s - Ban Tuyên giáo T nh u Nam

LSDB huyen 1930-2005 XB

=2=

nh


i gi i thi u
---

Giao Thu là huy n
sông H ng

nh, n i

ra bi n ông qua c a Ba L t. Tr i qua m y tr m n m, m nh

t này ã
tay lao

ng b ng ven bi n c a t nh Nam

c hình thành t phù sa màu m c a sông H ng và d

ng c n cù, sáng t o c a bao th h ng

lòng qu c m, kiên c

ng trong

i bàn

i dân Giao Thu cùng v i

u tranh chinh ph c thiên nhiên và

tranh ch ng gi c ngo i xâm, quê h

ng Giao Thu

u

ã không ng ng

i

thay và phát tri n ngày càng r ng r nh ngày hôm nay.
Tr i qua m y th k

u tranh và xây d ng quê h

Giao Thu luôn luôn th hi n lòng yêu quê h
chí quy t tâm cao, cùng v i tinh th n oàn k t

ng và lòng nhân ái bao la...
lãnh
ng

o

c bi t t khi có

ng,

tn

Giao Thu ra

i ã lãnh

c n ng nàn, ý

t o l p s c m nh c ng
ng C ng s n Vi t Nam

n nay, nh ng truy n th ng và ph m ch t t t

i Giao Thu càng

ng, nhân dân

c phát huy và nhân lên g p b i.

p y c a con

ng b huy n

o các t ng l p nhân dân trong huy n l p nên

nh ng k tích m i: góp ph n cùng c n
ng Tháng 8-1945, ánh th ng 2

c giành th ng l i trong Cách

qu c xâm l

c

u s , th ng nh t T

qu c và giành nhi u th ng l i to l n, có ý ngh a l ch s trong công cu c
i m i, làm cho quê h
c ti n
n minh,

ng Giao Thu không ng ng

n m c tiêu dân giàu, n

i thay cùng c

c m nh, xã h i công b ng, dân ch ,

i s ng c a các t ng l p nhân dân trong huy n ngày càng

c

i thi n, m no và h nh phúc.
Ghi l i quá trình hình thành và phát tri n c a m nh

t, con ng

i

Giao Thu v i truy n th ng cách m ng quý báu là vi c làm r t quan tr ng
và c n thi t. Càng quan tr ng và c n thi t h n khi c n ghi l i ch ng
u tranh

y gian kh , hy sinh nh ng c ng r t

LSDB huyen 1930-2005 XB

=3=

ng

i v vang và t hào v i


nh ng chi n công hi n hách trong
xây d ng quê h

ng c a

u tranh, nh ng thành t u to l n trong

ng b và nhân dân Giao Thu k t khi có

ng C ng s n Vi t Nam lãnh

o

n nay.

ây s là tài li u nghiên c u

và giáo d c truy n th ng cách m ng quan tr ng cho các th h cán b ,
ng viên và các t ng l p nhân dân Giao Thu mãi mãi sau này,
i cán b ,

i v i s nghi p xây d ng,

o v T qu c Vi t Nam XHCN, xây d ng và b o v quê h
oc a

ng v Huy n u

o, ch

o c a Trung

ng và c a T nh u , Ban

ng b và nhân dân huy n nhà. Tr i qua th i gian

làm vi c công phu, nghiêm túc và trách nhi m cao,
ng b và nhân dân huy n Giao Thu giai
thành, xin trân tr ng gi i thi u v i cán b ,

giáo T nh u , các
o cán b ,

c, trí tu

n 1930-2005" ã hoàn
ng viên, nhân dân trong

ng b huy n xin trân tr ng cám n Ban Tuyên

ng chí trong t s u t m t li u; các

o ch ch t c a huy n các th i k ; các

ông

n nay cu n "L ch s

c g n xa.

Ban Ch p hành
lãnh

is

ã có ngh quy t và xây d ng k ho ch s u t m t

li u, biên so n l ch s

huy n và b n

ng d

ng.

Th c hi n s lãnh
Th

ó

ng viên và các t ng l p nhân dân trong huy n (nh t là th h

tr ) càng t hào h n và trách nhi m cao h n
lãnh

t

ng chí nguyên là

ng b , chi b c s cùng

ng viên, nhân dân trong huy n ã óng góp nhi u công

t p sách

c hoàn thành.

Do th i gian l ch s dài, tài li u b th t l c và nh ng khó kh n khác
nên quá trình biên so n không th tránh kh i nh ng thi u sót. Ban Ch p
hành
cán b ,
sách

ng b huy n kính mong

cs

óng góp, b sung c a ông

ng viên và các t ng l p nhân dân trong huy n

khi tái b n cu n

c hoàn ch nh h n./.
T/m BCH

LSDB huyen 1930-2005 XB

=4=

o

ng b huy n


Bí th

Nguy n Xuân Nghinh

LSDB huyen 1930-2005 XB

=5=


ch s

ng b và nhân dân
huy n GIao Thu
---

Ch ng I
GIao Thu - m nh t, con ng

i và truy n th ng

---

I - Quá trình hình thành m nh

t và s c u thành làng xã

Giao

Thu .

A - S hình thành m nh

t Giao Thu .

Giao Thu là m t huy n n m
ông c a t nh Nam

nh.

phía

ông Nam, c a ngõ ra bi n

ông B c giáp huy n Ti n H i (Thái Bình), có

sông H ng là biên gi i dài 11,4km; phía B c giáp huy n Xuân Tr

ng, có

sông Sò biên gi i dài 12,5km; phía Tây giáp huy n H i H u, biên gi i là
sông Sò dài 6,2km; phía ông Nam giáp bi n ông dài 32km, b n b sông
c bao quanh, v i di n tích t nhiên 232,1 km2, dân s n m 2005 là
193.754 ng

i; huy n l Giao Thu

m

óng t i th tr n Ngô

phía h l u sông H ng, hàng n m nh n

sa tích t r t l n, t o nên nh ng vùng

ng.
cm tl

ng phù

t b i m i v i hàng ngàn ha khá

ng ph ng ti n ra bi n ông(1). T ng th i gian m i khi l p

t b i, n n ã

ng ch c, ông cha ta l i quai ê l n bi n.

nhi u ng

xa x a Giao Thu

(2)

i

t ai, sinh c l p nghi p, trong ó có inh B

n khai kh n

v n là vùng

t nhi u h a h n, lôi cu n

(1)- C 10 n m l n ra bi n kho ng 1,5km - Pieure-Gourou 1936 - Nông dân ng b ng
B c B - Th vi n Trung ng s 4121 (27) Tr 37-39
(2)- Theo nghiên c u c a Giáo s Tr n Qu c V ng thì Giao Thu là n i giao ti p
gi a
n c ng t t sông ch y ra, g p n c m n t tri u c ng c a bi n dâng vào.

LSDB huyen 1930-2005 XB

=6=


nh th a hàn vi ã t ng
ng

i Giao Thu là d

n ây ánh cá sinh s ng và nh n c Tr n Lãm

ng ph . Th i inh Tiên Hoàng d p lo n "Th p nh

quân" lên ngôi Hoàng

, c Tr n Lãm ã ch huy m t s quân chi m

nh c a bi n K B , có công l n giúp nhà

inh th ng nh t giang s n, c

ng công"(1).

c phong "Ph d c qu c chính th

a danh huy n Giao Thu t x a

i Lý g i là h

i Minh ô h nâng lên là huy n Giao Thu
tri u Lê Thánh Tông (1469) xác
Hoá g m 79 xã(3).

(2)

. Cu i th k XIV, d

nh huy n Giao Thu thu c Ph Ph ng

ng và Tr n S n Nam H .

Minh M nh th ba (1822) S n Nam H
i thành t nh Nam

thành hai t nh Nam

nh.

n tri u Nguy n

i thành Tr n Nam

nh, n m

n n m 1890 l i tách t nh Nam

nh l p

nh và Thái Bình. Cùng lúc tách huy n Giao Thu

thành hai ph huy n Xuân Tr

ng và Giao Thu theo ch

t"(4). N m 1926 l i b c p ph trung gian và ch
mãi

i

n tri u Lê C nh H ng (1741) l i tách Ph Ph ng Hoá

thành Tr n S n Nam Th

(1831)

ng Giao Thu ,

n n m 1933 Giao Thu m i tách h n ch

"Th ng

"Th ng h t", nh ng

"Th ng h t" ó.

Khi "Ba L t ch a phá h i" sông H ng Hà ch y qua c a Hà L n ra
bi n

ông, thì

t Giao Thu còn n m bên t ng n sông H ng. Theo t c

ph và di ngôn c a các c già làng k r ng:
li n v i làng Nguy t Giám (Ki n X
Tr n Hoành

cn i

ng-Thái Bình), ngày nay dòng h

ông còn m m chôn táng

Minh con cháu v n

t làng Hoành ông tr

n i ây, hàng n m tuy t Thanh

n vi ng m . Hoành Nha tr

c là làng Hoè Nha giáp

(1)- L ch s

ng b t nh Nam nh, NXB Chính tr QG Hà N i 2001 Tr 17&34
(2)- Theo "S h c b kh o" Vi n S h c, NXB-VHTT.
(3)- D
a chí Nguy n Trái NXB KHXH Hà N i 1970 - Tr 257-258.
(4)- L ch s
ng b t nh Nam nh NXB CTQG Hà N i 2001 Tr17 (th i Nguy n Tri
ph cai qu n m t ph , ng th i trông coi m t huy n khác g i là "Th ng h t"

LSDB huyen 1930-2005 XB

=7=


i làng D

ng Li u (Ki n X

Ti n) xã Hà Nam là m t ph n

ng - Thái Bình) (L ch s

ng b Giao

t c a xã N i Lang. Xã Nam Thành thu c

xã Roãn Trung, Qu n Ba Kh u (Ki n X

ng-Thái Bình) nay m t s gia

ình c a ba thôn trên v n còn quan h h hàng, cúng gi , th m vi ng l n

nhau.
Qua quá trình bi n

i và s v n

ng c a t nhiên,

n Lê tri u

Bính Ng (1787) x y ra "Ba L t phá h i". Theo t c ph còn ghi chép(1) và
di ngôn truy n l i r ng: tr
nh , ng

c khi "Ba L t phá h i", Ba L t ch là con l ch

i qua l i t b bên này sang b bên kia ch qua cái c u tre nh

bu c ba lu t l t, c ng có truy n thuy t nói m i ng
3 cái l t, nên m i có tên là "Ba L t". T

ó, m nh

i dân góp 1 cây tre và
t Giao Thu bi n

i

t ng n sang h u ng n sông H ng Hà, sông H ng Hà ch y ra c a Ba L t
ngày m t r ng ra, nhánh ch y ra c a Hà L n(2) ngày càng thu h p d n.
Cùng v i h th ng

ng sông, Giao Thu còn có h th ng

d c ngang khá thu n ti n.

ng liên t nh 56 n i t huy n Bình L c

(Hà Nam) qua huy n V B n, Li u

(Ngh a H ng), Yên

qua th tr n Qu t Lâm, t i th tr n Ngô
Th y dài 16km).
Xuân Tr

ng

ng 54 n i v i
n th tr n Ngô

ng

ng

ng (

n

nh (H i H u)
ng 56 qua Giao

ng 21 qua L c Qu n và huy n l
n Giao An (

Giao Thu dài 20km). Ngoài ra còn có các tuy n

n

ng 54 qua

ng b liên xã, sông

ngòi thu n ti n cho giao thông thu b , thu l i.
c bi t Giao Thu còn có 32km b bi n, t c a Ba L t (Giao
Thi n)

n c a Hà L n (Qu t Lâm).

ây là vùng ch a

ng nhi u ti m

ng kinh t v thu h i s n. Ngoài ti m n ng truy n th ng v s n xu t và

(1)- Theo t c ph Nguy n p Hoành Nha (Giao Ti n)

LSDB huyen 1930-2005 XB

=8=

(2)- Hà L n còn có tên g i là "L n Môn" (mà c a Hà L n ngày ó là khu c u Xi m ng
Hoành Nha ngày nay)

ánh b t nuôi tr ng thu h i s n còn có khu du l ch, t m bi n Qu t Lâm;
khu v c r ng ng p m n C n Lu, C n Ng n, ã tham gia công
c công nh n là khu d tr sinh quy n th gi i.
ph quy t

nh thành l p V

c Th t

c Ramsa,
ng Chính

n Qu c gia Xuân Thu , ã và ang tr thành

khu du l ch sinh thái h p d n

y h a h n. ây còn là m t trong nh ng c a

ngõ quan tr ng t bi n vào, là khu v c qu c phòng quan tr ng c a t nh và
qu c gia.
B - S hình thành làng, xã

Giao Thu .

khi Ba L t phá h i (1787), m nh

t m i ã hình thành, d

th i h u Lê, tri u ình xu ng chi u cho khai kh n vùng
cõi ra bi n. Nh ng ng
dân các n i t H i D

i có th l c lúc ó

ng ra chiêu m ,

m r ng
a nhân

ng, S n Tây, Thanh Hoá và nhi u n i khác l n l

n quai ê l n bi n khai kh n l p lên các làng xã
Hoành Nha, Hoành Nh t (sau
Tam, Hoành T , Hoành L , ti p
Duyên Th , Tiên Ch

t này

i thành Hoành

i

t

u tiên, ó là làng

ông), Hoành Nh , Hoành

n các làng Kh c Nh t, Ng

ng, Sa Châu, Thanh Khi t,

an Ph

ng Nhân,

ng, V n Trì,

Qu t Lâm(1).
n tri u Minh M nh (1820-1840) tri u ình
n s và cho khai kh n vùng
Nguy n Công Tr là ng

t tân b i

Nam

LSDB huyen 1930-2005 XB

nh - Thái Bình, c

i ch u trách nhi m th c hi n, cho ng

n khai kh n l p lên các làng xã: Du Hi u, M c
n Thành,

t ch c quan Doanh

c, Th c Hoá, B nh Ri,

ch Giáo, Qu n L i, Duy T c, Thuý R nh, Hi t C ,

=9=

i các n i

cS .


(1) - Theo t c ph c a các dòng h , nhi u i nh t n nay (2005) là 14-15 i (theo
tính toán khoa h c thì i n sang i kia trung bình cách nhau kho ng 20 n m,
nh v y hình thành làng xã Giao Thu ã trên 300 n m).

i tri u Thi u Tr (1841-1847): c

ng Xuân Cát Tiên Công

cùng 13 c c ng s chiêu m dân nghèo các n i
Thanh Nhang (

n khai kh n l p xã

t lòng tri ân, nhân dân ã l p

n th các c

xóm

Thanh An xã Giao Thanh).
Tri u T
Tr

c th b y (1858) m t s ng

ng) nh c

i

Hành Thi n (Xuân

ng Kim Toán (quê Hành Thi n) là T ng

An, dâng s xin tri u ình cho khai kh n

tm i

Giao Thu .

ình chu n t u, c Tr n H u D khâm ch v th sát,
i
là ng

c phê chu n. Các ng
i Xuân Tr

chiêu m ng

i

c t nh Ngh
c tri u

nn mT

c th

i có th l c v chính tr , kinh t , ph n l n

ng, cùng m t s ng

i làng c u

n khai kh n l p thành 8 p, các p

Giao Thu

ng ra

u l y tên làng xã c

t tên cho p m i ó là:
- p Phú Nhai sau

i thành Phú H

n Ng n, inh V n Thi n, inh V n V

ng do c

inh V n Ba,

inh

ng cai qu n.

- p Hoành Nha sau bán cho Phú Nhai

i thành p Phú Ninh do c

inh Vi t K , inh V n áp cai qu n.
- p Hoành

ông sau bán cho Liên Thu v n gi nguyên danh b

do c Ph m Vi t Chí, Ph m V n Hiên, Ph m V n H , Ph m V n T cai
qu n.
- p Th

ng Phúc do c V Phúc Tiêu sau bán l i cho Sa Châu, p

Sa Châu sau bán l i cho Ng

ng Nhân (v n gi nguyên danh b là Sa

Châu) do c V Vi t S , Mai V n Thìn, Tr n Vi t Ry qu n lý.

LSDB huyen 1930-2005 XB

=10=


- p L c Nghi p do c Ph m Công T làm qu n m , c Tr n Kh c
Thi u là d n m .
- p An C do c V Vi t Ngó làm qu n m , sau nh
Nhai

i thành Phú Th , do các c

inh Vi t S i,

ng cho Phú

inh V n Kh ,

inh

n Lãng cai qu n.
- p L c Thu do các c Tr nh Vi t Ninh, Tr nh Vi t Huân, Ngô
Vi t So n cai qu n.
- p Hoành Tam do c V V n H u, inh V n Kiên, inh V n N p
cai qu n.
Cùng th i gian này c Nguy n Nh V c ng
n Xá huy n Nam Tr c xu ng d y h c
Giao Thanh) c th y vùng
phía bi n c t

t bãi b i

t Minh H

tham gia, nh c

ng Kim Toán (còn g i là c Th
nT

(m i p

u

u kín bãi

i giàu có cùng
n xin

c phê chu n, chia

thành 14 su t p, theo nguyên t c g n c a sông H ng h
t nh , xa c a sông H ng ch u

ng nhi u phù sa

m n cao thì su t

t nhi u h n

c mang tên làng v qu n m , khi v qu n m qua

nhân dân trong p l p

n th

ng ra

ng Ngh )

c th 10 (1860)

thì su t

ng h

i t t, chim muông

nh r m t s b n bè và m t s ng

tri u ình cho khai kh n.

ng (nay thu c xã

ngoài ê Minh H

t ã cao, lau s y m c lên t

tìm m i, c n y ý

i làng Tr ng Uyên xã

i

c

ghi n), các p phân chia nh sau:

- p Tr ng Uyên chi u r ng 6

c, chi u dài 30

c (qua nhi u l n

n bi n nay ã dài h n nhi u l n). Chánh qu n m c Nguy n Nh V c
(Tiên Công), Phó qu n m c Ph m V n

o (là ng

i có công chiêu m ,

ch c vi c khai kh n và qu n lý).
- p Hành Thi n r ng 7
ng Kim Toán ng
LSDB huyen 1930-2005 XB

c, dài 30

c, nhân dân l p

n th c

i có công trình tri u ình cho dân khai hoang l p p.
=11=


- p Xuân Hy r ng 8

c, dài 30

c, Chánh qu n c Tr n Gi i

(Tiên Công).
- p Th y Nhai r ng 9

c, dài 30

c, Chánh qu n m c Trình

n B ng (Tiên Công).
- p Hoành L r ng 10
ng

c, dài 30

c, Chánh qu n m c Nguy n

(Tiên công), Phó qu n m c Roãn ình R t.
- p L (Trà L ) r ng 12

c,

c chia làm ôi ( p L L

p L Giáo), Chánh qu n m c Tr n Thi u (L

ng và

ng) Tiên Công, Phó qu n

c Tr n Bân (Giáo).
m Thành Thái nh niên (1890), c Nguy n Huy Th ng
Qu t Lâm Th

ng là Chánh qu n m . C Nguy n V n Khanh ng

Tr ch (M L c) là Phó qu n m chiêu m ng

i các n i

i xã

i xã An

n khai kh n l p

xã Hà Nam.
m Thành Thái l c niên (1894), c Nguy n B ng và c Tr n
Thanh xã L c Thu (Xuân Tr

ng) là Chánh, Phó qu n m

a ng

i

n

khai kh n l p xã Thi n Giáo.
Cùng n m 1894, c Trùm Thu cùng 21 c t Thái Bình sang tr ng
kh u g n tr m m u

khu bãi b i.

n n m 1903 m i

c l p xã Nam

Thành.
Phía gi a huy n

t ai còn hoang hoá r t nhi u

cho phép khai kh n. C C nhân Tr n Công D

i

Công D

i Hoành

n khai kh n l p làng L c Nông. Nhân dân

n th , kh c tên các c vào bia á

a ph

=12=

ông) chiêu
ng ã l p

ghi công n và suy tôn c Tr n

ng là Thành Hoàng làng L c Nông (Giao Nhân).

LSDB huyen 1930-2005 XB

c

ng cùng các c Nguy n

Vi t Phiên, Ph m H u C m, Ph m Vi t Tu n (ng
ng

c Nhà n


Cùng th i, c C nhân

D Trâm cùng m t s c

(Giao Y n), Hoành L (Hoành S n) chiêu m ng

i

Thanh Khi t
n khai kh n l p

làng Nho Lâm (Giao H i).
Phía Nam huy n có c n B ch Long khu
hoang hoá.

khai thác vùng

t này, n m 1923 chính ph b o h Pháp

t nhân dân các huy n Giao Thu , Xuân Tr
ch Long ( ê lúc ó không
ngh

nh cho tr ng

i su t
Nh ng ng

i có th l c

ng, H i H u

n

p con ê

c kiên c nh ngày nay), sau ó Pháp ra

u t ng lô

c chia 1.725 t c

t ai r ng b ng ph ng b

chia cho nh ng ng

t, nh ng ch có 225 t c

Xuân Tr

ng

ng ra tr ng

dân 4 xã Trà Trung, Hành Thi n, Nam

i

n khai kh n.
t làm th c

(1)

.

u ã trúng th u,

n, Kiên Lao

n khai kh n,

chia thành 4 lô trong ê và 1 lô s 5 ngoài ê.
- Lô s 1: Có 154 su t, do c Tôn (Chánh H

ng h i)

ng ra m

nhân dân Trà Trung xu ng l p làng Trung Long
- Lô s 2: Có 154 su t, do ông Nguy n L

ng C n

ng ra m nhân

dân Hành Thi n xu ng l p làng Long Hành
- Lô s 3: Có 157 su t, do ông C Rung

ng ra m nhân dân Nam

n xu ng l p làng Nam Long.
- Lô s 4: Có 157 su t, do ông Huy

ng ra m nhân dân Kiên Lao

xu ng l p làng Kiên Long(2).
- Lô s 5: Do tu s Lâm Quang H c (quê Thanh Khi t) chiêu m 60
gia ình công giáo x Xuân R

ng (Xuân Tr

ng)

n

nh c , xây d ng

nhà th , khai kh n s n xu t mu i, cói.
Ngày 26-2-1936 Chính ph b o h Pháp ti n hành
Long l n th hai, ê dài 7km, r ng 2,5m, h t 152.000m3

LSDB huyen 1930-2005 XB

=13=

p ê B ch

t, v i 3.000 phu


làm li n trong 4 tháng, b kè á phía chân ê ch n sóng bi n dài 4,5km.
Do

(1)- M i su t t
c chia, ph i n p cho Chính ph b o h là 22,2 , nh ng nh ng
ng i ng tr ng u, b t m i su t ph i n p là 40 ng ông D ng.
(2)- 4 xã c a Xuân Tr ng xu ng l p p m i u l y ch Long g n v i m t ch c a
làng c .

quai ê l n bi n m r ng thêm

c 3.174 m u B c B ra phía bi n, s

ru ng 1.747 m u chia cho các làng phía trong là Tiên Ch

ng, Sa Châu,

Thanh Khi t; s còn l i 1.417 m u chia cho 4 c m dân c g m 628 dân
inh thu c 4 p Long Hành, Nam Long, Trung Long, Kiên Long.
m 1938 Chính ph b o h Pháp ti p t c

p ê L c Thi n (còn

i là ê M B c) n i li n v i ê B ch Long thu c h th ng ê bi n. Tên
tri huy n Nghiêm Xuân Kh i gian ác, v i bao th
xã nào m i khi thi u phu lên làm
"chôn chân" lý tr

công tr

n n ch n và h i l ,

ng, là y cho lính l b t ào l ,

ng, phó lý, t c bi u, r i dùng ba toong ánh

không b chôn chân và ánh

p là ph i út lót cho y. M t khác

phu, y còn cho b n cai phu ánh

p, thúc ép làm v

t

p. N u
i v i dân

nh m c

chúng

ng ph n chênh l ch. Th m chí chúng còn n ch n, b t xén c ph n
c c a phu (1m3

nh

t là 0,08 xu và 0,3 kg l ng g o/ngày/công). "Vi c

p ê L c Thi n s cho phép nh ng ng
d ng m t di n tích ru ng

i dân trong t nh Nam

nh

c

t khá l n, kho ng 2.000 m u B c B " (1).

C - V b máy hành chính d

i ch

phong ki n, d

i c p

huy n còn có c p t ng, c p xã, thôn; Giao Thu g m 5 t ng v i 56 xã
là:
1. T ng Hoành Nha

c thành l p

Ng (1750-1870), g m các xã: Hoành

LSDB huyen 1930-2005 XB

=14=

i Lê C nh H ng n m Canh

ông, Hoành Nh , Hoành Tam,


Hoành T , Hoành L , Hoành Nha, Kh c Nh t, Ng

ng Nhân, L c Nông,

Duyên Th , Tiên Ch

an Ph

Qu t Lâm Th

ng, Sa Châu, Thanh Khi t,

ng, V n Trì,

n, ông Bình(2).

ng, Qu t Lâm H , Diêm

(1)- Nh n xét vi c s d ng bãi b i bi n, theo quan
m nhân ch ng h c c a Latger
tháng 12-1940. Tài li u l u tr Th vi n Trung ng s M16.995
(2)- Làng ông Bình g c là làng Hoành ông, do mâu thu n trong H i ng h ng
chính n m 1890 phân sách tách ra l p làng m i là ông Bình.

2. T ng Hoành Thu, thành l p th i Minh M nh (1820-1846), g m
các xã: Du Hi u, M c

c, Th c Hoá, B nh Ri, T n Thành,

ch Giáo,

c S , T L c(1).

Qu n L i, Duy T c, Hi t C , Thúy R nh,

3. T ng Qu t Lâm thành l p cu i th i Minh M nh (1846) t ng này
tách m t s xã c a hai t ng Hoành Nha và Hoành Thu, l p ra t ng Qu t
Lâm g m các xã: Qu t Lâm Th
an Ph

ng, Liên Trì, Du Hi u, M c

4. T ng L c Thi n,
các xã:

ng, Qu t Lâm H , V n Trì, Thanh Khi t,
c.

c thành l p th i T

ông Thi n, Thi n Nguyên, Chí Thi n, Tr

Quân An,

i

ng, Trà H

c (1848-1883), g m
ng Uyên, L c Thi n,

ng, Xuân Thi n, Tam L c, Kiên Hành, Nho

Lâm, Thi n Giáo, T p Thi n, Nam Thi n.
5. T ng Hà Cát
các xã: Hà Cát,

c thành l p th i Thành Thái (1889-1907) g m

nh H i, Giáo Phòng, Thu n Thành, Thanh Nhang, Hà

Nam, Nam Thành.
* N m 1940-1944, Chính ph b o h Pháp cho sát nh p m t s
nh thành m t s xã:
- Xã ông Thi u g m: p Phú L

ng, Phú Ninh, Hoành ông

- Xã Thi n Nguyên g m: p Hoành Tam, Th

LSDB huyen 1930-2005 XB

=15=

ng Phúc, Sa Châu.

p

- Xã Chí Thi n g m: p L c Nghi p, Phú Th , L c Th y
- Xã T p Thi n g m: p Nam Thi n,

i

ng.

- Xã Quân An g m: p Thu Nhai, Hoành L .
- Xã L c Thi n g m: p Tr

(1)- Theo “ a chí Nam

- Xã Trà H

ng Uyên, Xuân Hy

nh” - NXB Chính tr Qu c gia Hà N i - 2003; trang 49.

ng g m: p L L

ng, L Giáo.

- Xã Qu n Long g m: Kiên Long, Nam Long, Long Hành, Trung
Long.
Sau Cách m ng Tháng Tám 1945, tháng 3-1946 Qu c h i N
Vi t Nam Dân ch c ng hoà quy t

nh

n v hành chính b c p t ng,

p nh t các xã nh thành các liên xã l n. Th c hi n quy t

nh trên huy n

Giao Thu ti n hành h p nh t t 56 xã c , thành 23 xã m i sau ây:
- Xã Qu t H i g m:
- Xã Hi u

- Xã Gi Thành g m:
- Xã Minh

Qu t Lâm th

ng, Qu t Lâm h .

c g m: Du Hi u, M c

- Xã Tân Dân g m:

- Xã H i Y n g m:

c

ch Giáo, Qu n L i, Duy T c.
B nh Ri, T n Thành

c g m: Hi t C ,

c S , Thuý R nh

Liên Trì, an Ph

- Xã Th Tiên Châu: Sa Châu, Tiên Ch

ng, Thanh Khi t
ng, Duyên Th .

- Xã Hoành Nha:
- Xã Liên Hoành g m: Hoành Tam, Hoành T , Hoành L .
- Xã Hoành S n g m: Hoành Nh , Kh c Nh t.

LSDB huyen 1930-2005 XB

=16=

c


- Xã ông Hoà g m: Hoành ông, ông Bình.
- Xã Diêm

n:

- Xã Qu n Long g m: Kiên Long, Nam Long, Long Hành, Trung Long
- Xã Kiên Lâm g m: Kiên Hành, Nho Lâm
- Xã Cát H i g m: Hà Cát,

nh H i

- Xã Giáo Thành g m: L c Thành, Thu n Thành, Giáo Phòng A-B
- Xã Nam Thi n g m: Hà Nam, Nam Thành, Thi n Giáo
- Xã Th c Hoá:
- Xã L c Nhân g m: Ng

ng Nhân, L c Nông

- Xã Tam Thi n g m: ông Thi n, Thi n Nguyên, Chí Thi n.
- Xã Xuân L c g m: Xuân Thi n, Tam L c, Phú Ninh.
- Xã Thanh Nhang.
- Xã Thi n An g m: L c Thi n, Quân An.
- Xã Thi n H

ng g m: Trà H

ng, T p Thi n

* Sau khi m khu du kích (1952), th c hi n quy t
ph

i tên các xã, th ng nh t l y ch Giao

thành

nh c a Chính

u g n v i m t ch c a xã

a danh cho xã m i, c th :
- Xã Qu t H i thành Giao Lâm g m: Qu t Lâm h , Qu t Lâm

Th

ng, V n Trì.
- Xã Hi u

c thành xã Giao Hi u g m: Du Hi u, M c

- Xã Giao Tân (h p nh t 2 xã Tân Dân, Minh
Qu n L i, Duy T c, Hi t C ,

ch Giáo,

c S , Thuý R nh

- Xã H i Y n thành Giao Y n g m: Liên Trì,
Khi t

LSDB huyen 1930-2005 XB

c) g m:

c

=17=

an Ph

ng, Thanh


- Xã Th Tiên Châu thành Giao Châu g m: Sa Châu, Tiên Ch

ng,

Duyên Th .
- Xã Hoành Nha
- Xã Liên Hoành

i thành xã Giao Ti n
i thành Giao Hoành g m: Hoành Tam, Hoành

, Hoành L .
- Xã

ông Hoà và Diêm

Hoành ông, ông Bình, Diêm

n h p nh t thành Giao

n Hoà g m:

n.

- Xã Gi Thành thành Giao Hoan: B nh Ry, T n Thành, Th c Hoá.
- Xã Qu n Long, Kiên Lâm h p nh t thành xã Giao H i g m: Kiên
Long, Nam Long, Long Hành, Trung Long, Kiên Hành, Nho Lâm.

- Xã Cát H i

i thành Giao H ng g m: Hà Cát,

- Xã L c Nhân thành Giao Nhân g m: Ng

nh H i.

ng Nhân, L c Nông

- Xã Thi n An thành Giao an g m: L c Thi n, Quân An, Trà H ng.
- Xã Tam Thi n thành Giao Thi n g m:

ông Thi n, Thi n

Nguyên, Chí Thi n.
- Xã T p Thi n

i thành Giao L c:

i

ng, Nam Thi n

- Xã Giáo Thành thành Giao Thu n g m: Thu n Thành, L c Thành,
Giáo Phòng
- Xã Xuân L c thành Giao Xuân g m: Xuân Thi n, Tam L c, Phú
Ninh.
- Xã Thanh Nhang, Nam Thi n h p nh t thành Giao Hà Thanh,
m Thanh Nhang, Hà Nam, Nam Thành, Thi n Giáo.

*

n c i cách ru ng

t (1956) m t s xã l i chia nh ra:

- Xã Giao H i chia thành 2 xã Giao H i và Giao Long.

LSDB huyen 1930-2005 XB

=18=


- Xã Giao Lâm chia thành 2 xã: Giao Lâm và Giao Phong.
- Xã Giao Ti n chia thành 3 xã: Giao Ti n, Giao Hùng, Giao Th ng
- Xã Giao S n chia thành 2 xã: Giao S n và Giao Hà
- Xã Giao

n Hoà chia thành 2 xã: Giao Hoà và Giao Bình

- Xã Giao L c chia thành 2 xã: Giao L c và Giao Thu n.
- Xã Giao Thi n chia thành 2 xã: Giao Thi n và Giao An
- Xã Giao Hà Thanh chia thành 2 xã; Giao Thanh và Giao H

ng.

- Xã Giao Tân chia thành 2 xã Giao Tân và Giao Minh.
* Sau c i ti n qu n lý HTX (l n hai 1973)
HTX toàn xã. Ti n hành

a quy mô s n xu t l n,

u ch nh và h p nh t m t s xã theo vùng.

- Xã Giao Châu g m: Sa Châu, Tiên Ch
- Xã Giao Nhân: Duyên Th , Ng

ng, Thuý R nh,

cS .

ng Nhân, L c Nông

- Xã Giao Ti n g m: Giao Ti n, Giao Hùng, Giao Th ng
- Xã Hoành S n g m: Giao Hoành và Giao S n
- Xã Bình Hoà g m: Giao Bình và Giao Hoà
- Xã H ng Thu n g m: Giao H ng và Giao Thu n
- Xã Giao Tân g m: Qu n L i,

ch Giáo, Duy T c, Hi t C .

- Xã B ch Long (xã kinh t m i

c thành l p n m 1966).

* N m 1986, tách 4 khu c a xã Bình Hoà và 2 khu c a xã Hoành
n, thành l p th tr n Ngô

ng.

* N m 2003, xã Giao Lâm
Khi nhân dân m i
ru ng

t công

LSDB huyen 1930-2005 XB

i thành th tr n Qu t Lâm.

n khai kh n l p nghi p thì ai c ng có m t ph n

c chia. Ph n l n nh ng ng
=19=

im

i khai kh n là nh ng


dân nghèo không có ru ng
lao

ng

t, không có v n li ng ch y u d a vào s c

khai phá s n xu t, sinh s ng, th

hán, m t mùa liên miên.

ng xuyên g p thiên tai h n

n hình là tr n ngày 12 tháng 5 n m Quý Mão

(1903), gi a lúc tr i quang mây t nh, t nhiên nh có m t ti ng n d d i
ngoài bi n kh i, trong lúc m i ng
không bi t

i còn ang bàng hoàng nh n nhác,

u gì x y ra, thì m t c n gió m nh cùng thác n

i trên ng n tre t bi n m m

vào

c dâng cao

t li n, không ai k p ch y, n

cu n s ch h t nhà c a, c a c i, hàng ngàn ng

c

i ch t và m t tích, nhân dân

i là tr n "H ng Thu ".
Sau tr n "sóng th n" khó kh n ch ng ch t khó kh n, còn ai s ng sót
thì nhà c a, hoa m u không còn,

t ai b nhi m m n không s n xu t

c, b nh t t phát sinh, nông dân ngày càng lâm vào c nh kh n cùng.
Không còn con
cho p khác

ng nào khác, m t s nông dân tr không n i bán l i

tr v quê c làm n(1). Tai ho sóng th n 12-5 n m Quý

Mão v a qua, thì tai ho khác l i p

n. Tr n bão 24 tháng 6 n m K T

(1929) là c n bão m nh ch a t ng th y. M t l n n a nhi u nhà c a, tài s n
n

c cu n s ch, hàng ngàn ng

tr con. 60 h ng
còn ng

i b ch t, ph n l n là ng

i Thiên chúa giáo

i nào s ng sót, k c giáo

i già, àn bà,

lô s 5 b bão cu n xoá s không
ng c ng b san b ng. 4 lô phía trong

a s b v quê c , m t s ít c bám tr khoanh vùng ti p t c s n xu t,
nh ng g p r t nhi u khó kh n.
Sau khi ê B ch Long
trong ê, tr

p l n th hai hoàn thành, nh ng h

4 lô

c ây b v quê c (Kiên Long, Nam Long, Long Hành,

Trung Long) l i ti p t c xu ng

nh c , qu t th làm nhà, s n xu t. Riêng

lô s 5 ngoài ê do tu s H c

u, b không

n khai kh n n a. Sau ó

ng Mô (Qu t Lâm) và Chánh oan (Duyên Th ) m ng
c Nông ra tr ng cói, làm mu i, g i là cánh
LSDB huyen 1930-2005 XB

=20=

i

ng Xuân Thu .

Qu t Lâm,


Sau bão, ru ng v

n không cày c y

khó l i ch ng ch t, nhi u ng
ng. T

ó ru ng

c do nhi m m n, c nh kh n

i ph i bán i m t ph n

t ngày m t tích t vào tay

t c a mình

sinh

a ch càng nhi u, làm

cho phân hoá giai c p, kho ng cách giàu nghèo ngày càng sâu s c. Nhi u

ng

i nông dân thành "canh

ru ng cày c y n p tô cho

n" làm thuê ho c thành "tá

n" nh n

a ch .

(1)- Sau tr n "sóng th n" ngày 12-5 n m Quý Mão p Hoành Nha bán l i cho p Phú
Nhai, p Hoành ông bán l i cho p Liên Thu và nhi u ng i khác ph i bán
ru ng t c a mình v quê c .

Vi c nhân dân t các n i
quá trình bi n
cánh

n khai kh n l p lên làng xã (1) là c m t

i, th ng tr m t m nh

t hoang hoá sình l y thành nh ng

ng phì nhiêu bát ngát. T th i tri u Nguy n tr v tr

tân b i không cho tr ng
dân Pháp xâm chi m

u thành t

c, nh ng

t

n. Nh ng sau này k t khi th c

t ách ô h trên

tn

c ta, thì b n quan l i,

ch và nhà chung d a vào th l c Pháp ã tr ng

a

u khai kh n bi n thành

n, t th .
ó c ng n y sinh nh ng mâu thu n: gi a nhân dân v i ch
phong ki n, thu c

a, gi a nông dân v i

a ch , gi a

a ch v i

a ch ,

nông dân v i nông dân.
Trong n i b nhân dân ã x y ra tranh ch p ru ng
tranh ch p gi a nhân dân 3 làng Hoành
n, v ki n kéo dài mãi
c phân
tr

n tri u Nguy n

nh và chính th c

ông, Hoành Nh và Diêm
a gi i làng Diêm

c ghi trong Gia Long

c Cách m ng Tháng 8 x y ra tranh ch p

t c a nhau nh

nm i

a b . Nh ng n m

t ai gi a các làng Kiên Lao

và Nam Long, Nam Long và Long Hành (xã Giao Long) và m t s n i

khác...

LSDB huyen 1930-2005 XB

=21=


D - Vi c h c hành:
t dân t c hi u h c, trong ó có nhân dân Giao Thu , d
Lê và tri u Nguy n vi c h c hành
i T v n, giành ru ng h c

c coi tr ng, nhi u làng xã

ng

i

ul p

làm qu nuôi th y và khen th

khuy n khích h c trò gi i, d ng V n ch th
hàm, h c v nh ng ng

i tri u

c Kh ng T ,

ng

ghi h c

t.

(1)- Tính n n m 2005 ã có các dòng h v
nh c l p làng xã Giao Thu g m
các
h : Bùi, Cao, ng, inh, ào, oàn, Giang, Hoàng, Hà, Lê, L i, Lã, L u, Mai,
Nguy n, Ngu , Ngô, Ông, Ph m, Phan, Phùng, Roãn, Tr n, Tr nh, Tr ng, V ....

Tr

c gi c ngo i xâm, C nhân Nguy n Qu c Trinh (Hành Thi n)

(1845-1846) cùng Ti n s

Phát (Qu n Anh-H i H u) (1846-1847),

Tu n ph Nguy n Túc (Ph
tr

ng

-Tr c Ninh) (1851)

ng cao c p d y các nho sinh, danh s trong vùng.

Ph m V n Ngh (quê ý Yên) (1869-1870) m tr
võ, là m t tr

ng

c bi t nên thu hút

n Hoành Nha m
c bi t Hoàng giáp

ng v a d y v n v a d y

c nhi u nho sinh các n i

c; ngoài vi c d y h c, còn so n, in n nhi u sách

n

hun úc lòng yêu

c cho môn sinh.
Tr

c, trong th k XVIII và XIX các làng xã

u có th y

khoá d y ch Hán và ch Nôm.

n tri u Nguy n không

Tr ng Nguyên; qua các cu c thi h

ng, thi h i, thi ình Giao Thu

nhi u ng

i

t, tiêu bi u

th Qu c t giám (Tr
ng) và tú tài; Hoành
nh tr

ng (thi H

th y

t ra h c v
ã có

Hoành Nha (Giao Ti n) ã có m t v Giám

ng Tràng), 4 c nhân, 18 c ng c (
ông (th tr n Ngô

u thi

ng) có 1 c nhân, 6 nh t

ng); Thanh Khi t (Giao Y n) có 2 c nhân; Hoành L

(Hoành S n) có 1 c ng c ; Hoành Nh có 1 tú tài; T L c có 1 c nhân và

LSDB huyen 1930-2005 XB

=22=


t s xã khác có nhi u ng

i

nhân... N m 1915 là k thi h
không còn n a.
và ng

nh t nh tr

ng cu i cùng và t

n tri u B o

ng, c ng c , tú tài, c
ó khoa b ng h u nh

i thì ch Hán ch Nôm c ng ít th y d y

i h c, k c trên v n b ng ch ng ch c ng ít ghi b ng ch Hán,

thay vào ó ghi b ng ch Qu c ng và Pháp ng .

i th i b o h c a th c dân Pháp, n m 1930, Pháp m i cho m 4
Tr

ng Công l p, b c ti u h c, t l p 1

Xuân Tr

ng chúng cho m m t tr

n l p 3. C 2 huy n Giao Thu -

ng c p II. Con cái các gia ình khá

gi mu n h c các l p trên ph i lên ph Xuân Tr

ng, ho c thành ph Nam

nh. N m 1940, Pháp m i cho m t s xã m tr
nh ng ng
tr

i ã

"s h c Pháp - Vi t" (h

ng ti u h c, b nhi m

ng s ) v d y. Có th nói

c Cách m ng Tháng 8-1945, t i 95% dân s là mù ch .

E - V tôn giáo:
Trên c s tâm linh, tín ng
xã h i,

và

Giao Thu

ng, cùng v i

ã t n t i 3 tôn giáo ó là:

u ki n dân trí và kinh
o Ph t,

o Kitô giáo

o Tin lành.
dân

n

nh c

Giao Thu , ngu n g c lâu

giáo, Nho giáo, Kh ng giáo. Do nh h
m c dân trong vùng, do có s tâm

ng khá sâu r ng

i là theo Ph t
n tâm lý, tình

ng gi a tâm linh, tín ng

t bi, h x c a nhà Ph t: c u kh , c u n n, c u nhân

ng v i

th , l y tinh

th n nhân, ngh a, hi u, trung làm tr ng; coi tr ng th cúng t tiên, ông bà
cha m , tôn tr ng các v anh hùng dân t c, nh ng v th n có công v i dân
in

c, nh ng ng

i h c r ng tài cao. Nh ng ngày h i, l t t, cúng k

c t ch c long tr ng, thành kính. H u nh làng xã nào c ng có các ngôi
n,
chùa, mi u, ph

LSDB huyen 1930-2005 XB

(1)

, các t

ng dòng h

=23=

suy tôn tiên t . V i

o lý ó,


tr

c ây nhi u ng

i ng

ng m , coi

o Ph t nh Qu c

o, ch

Lê Huy n Tông, niên hi u C nh Tr (1663-1761) ban hành 44
hoá nhân dân, trong ó có

u c m nhân dân không

n

u giáo

c xây thêm chùa

chi n, khi n

o Ph t sút kém, thì nho giáo g n nh tr thành qu c

quy n hành

tn

ct

sang nh ng nhà

i

ó chuy n d n t nh ng hào phú theo

t khoa b ng theo nho giáo: nh t nh t

o;

o Ph t,

u ph i tuân

theo khuôn phép Qu c gia quy nh.
Th i Lê Trang Tông (1533-1548) b t
Tây vào truy n giáo

H i H u, Xuân Tr

thêm nh ng giáo s Tây Ban Nha, B

u xu t hi n giáo s ph

ng. Ti p

ng

n th k XVII l i có

ào Nha, I-Pha-Nho vào truy n

giáo.

(1)m

n nay nhi u

n chùa ã

c Nhà n

n chùa Diêm
n, Hoành
Th , Hà Cát, Qu t Lâm.

o

u tiên xu t hi n

thành 4 h l và
944

ông D

c x p h ng "Di tích l ch s v n hoá"

ông, Hoành Nh , Hoàng Tam, Hoành Nha, Duyên

Qu t Lâm (Giao Lâm) (1807) sau ó m r ng

c Toà thánh Va-ti-c ng công nh n Qu t Lâm là x th
ng(1). S giáo dân

Giao Thu hi n nay kho ng 26% dân

, v i 12 nhà th x , 64 nhà th h l .
o Tin lành
ít, t p trung ch y u

c truy n vào Giao Thu t

u th k XX, tín

Giao Hà, Giao Nhân. Có 1 nhà th

Giao Hà và 1

c s qu n nhi m.
F - V phong t c t p quán

c duy trì và phát tri n, nh m gi

gìn b n s c v n hoá dân t c.

LSDB huyen 1930-2005 XB

=24=


Làng xã l c c 3 n m m t l n m h i vào ti t xuân và thu, m h i
c, t l Thành Hoàng
nhi u hình th c v n hoá

c u cho "Qu c thái dân an". Trong l h i có
c s c nh : th i c m thi, thi c y n, b i tr i, leo

u ô, ch y, v t, i kheo, c t

ng, kéo ch , hát chèo, hát ch u v n, ca

trù...
ng

u xuân các dòng h

xa nh v c i ngu n,

u t ch c l khao t ,

ng th i m ng th

con cháu g n

ng th cho các c cao niên trong

, t o truy n th ng kính già, yêu tr .
Tháng 5 hàng n m tr

c v c y, các làng xã

u có t c l "h

n"

Th n Nông c u cho "m a thu n, gió hoà, mùa màng b i thu" r i m i
ng

i kéo ra

ng, c m t s ng

i trong H i

ng c y nh ng khóm lúa, cây khoai lang t
ng

i té n

ng h

ng chính xu ng

ng tr ng. C y xong m i

c làm m a vào nh ng khóm lúa cây khoai v a c y. Cu i v

thu ho ch xong t ch c th

ng

G - V b máy cai tr d

ng "cúng c m m i" t
i ch

ôh

n Tr i

t.

th c hi n chính sách

cai tr nô d ch.
n th c dân Pháp ô h gi nguyên b máy c c a ch
ki n quan l i, hào lý các c p. T nh có T ng
huy n; t ng có chánh, phó t ng; xã có lý tr

tu n tráng và ph n vi c. Nh ng ch c danh

phong

c, huy n có Tri ph , Tri

ng, phó lý, ch
xã do H i

ng b , h l i,

ng k m c và t c

bi u c ra.
i
ng, lý tr

ng k m c là nh ng ng
ng, phó lý, cai

ngh vi c v xã. Ng
ng

uh i

LSDB huyen 1930-2005 XB

i có ch c danh nh chánh, phó

i và nh ng ng

i có ch c danh, ph m t

ng.

=25=

i có b ng s c, ph m t
c cao

c ã

c c làm tiên ch