Quản trị học nguyễn thanh hội nxb thống kê

TS. NGUYEN THANH HQI
TS. PHAN THANG

(Tai ban co siZa chila

va bd sung l&n thu nhfit)

NHA XUAT
BAN THONG K~
If


?

QU-A N TRJ IJQ C


:n-33'.5
TK2001

92-99-2001


Bie11 soa11:
'.;t
'
TS. NGUYEN THANH HQI
TS.PHAN THANG
A

?

QUAN TRl HQC.
(Tai ban co siia clula va bii' .mug

lii11 t/11111/za't)


LOI NOI DAU
C6 le m{)t trong nhung linh vl,Lc ho~it d{)ng quan
tr9ng nhat trong xii h(Ji loai nguai la qudn tr{, b6i vi
trong cu(Jc song cua m6i ngztili, m6i gici dlnh va toan b9
xii h{)i a dau cung c&n den cac hoq,t d{)ng nay. Cac nha
quctn tr? a m9i nai va a m9i cap dii va dang c6 m{)t
nhi~m V"f! ca ban la thiet l{jp va duy tri m{)t m6i truang
ma trong d6 cac ca nhan, lam vi~c' vai nhau trong t{j,p
the, c6 the hoan thanh cac nhi~m Vl:l ua cac muc tieu da
dfnh um hi~u qua cao nhat.
C6 th~' khdng df nh rling, ngay nay cac hoq,t d{)ng
qudn trf dii thl,Lc sl,L xam nh{j,p vao m9i linh vl,Lc hinh te,
giao d"f!c, y te, -xa h{)i, van h6a, chinh trf cha den cac yeu
to gia dinh, doan th~ tin nguang ... v.v. Mq,c du xuat
hi~n lau dai va dur;c ap dZ;tng r(Jng rfii trong cu{)c s6ng
hang ngay, nhung qudn trf chi mai dz19c nghien cuu
thlJC Slf a nhfing th{j,p ky gdn day Va la m{)t trong nhfing
nganh hhoa h9c mm me cua nhan loq,i. Chinh vi the
vi~c nghien czfu qudn tri la het sue can thiet cha cac nha
· qudn trt tren phuang di~n ly thuyet cung nhu thl,Lc
hanh, hi~n tq,i cung nhu tuang lai.
Nhan loq,i dang bu(Jc vao m{)t giai doq,n phat triin
kinh te, xii h¢i va van h6a nhanh chz1a titng thay. Han

lUc nao het nhu cau ve h9c t{j,p va nghien cuu v~ qudn
tr? dang tang Zen titng ngay. B<;m d9c c6 th~ tiep c{j,n vCri
rat nhieu cong trinh ve quiin tr? h9c. Mq,c du v{j,y, thifc
5


te cung chung t6 ding, khoa h9c quan trt la ni(Jt h~
thong hoim chink, nhung m6i tac gid lq,i trinh bay theo
each rieng cua mlnh. Khong· it trz.dmg h<;1p sinh vien
trong cac truang cao ddng va dg,i h9c phdi dQ,t ra cau
hoi la cdn phdi hi~u the nao cha dung ve qudn tr? h9c
bay gia? FJ€ giup bg,n dQC tiep c(m m(Jt each de dang,
nhling van dam bdo duc;c tinh h~ thong va tinh khoa
h9c, chung toi co gdng c¢p nh¢t, ch9n llfa va bien soc.in
m9t cuon giao trinh ve qudn tr? sao cho vita de hi€u vi'ta
chu:a dZjng nhung ni)i dung thiet yeu va can ban nhat
cua nganh khoa h9c quan tr9ng nay. Xuat phat tit quan
ddm nhli v¢y trong gicio trlnh nay chung toi chi trlnh
bay nhung van de va c~c linh vljc quan tr9ng va thiet
yeu sau:
- Kluii ni~m ve qudn tr? va nha qudn tr?;
- Qua trinh phat tri€n cua ly thuyet ve qudn tr?;
- Mai truang ve qudn tr?;
- Thong tin trong qudn tr?;
- Ra quyet dfnh trong qudn tr?; .
Hog,ch dfnh, td' chuc, lanh dg,o va kdm tra trong
eek hoc:tt d¢ng ve qudn trf.
:t

-

Nhitng van de quan tr9ng khac cua qudn tr? chua
duc;c trinh bay trong cuon sach nay, khong c6 nghia la
n6 hhong thu(}c v& hhoa h9c qudn tr?. Nhung vi m1J-c tieu
cu6n sach nham trang b? nhrtng kien thuc ca ban va
thiet yeu nhat, nen bg,n dQC, neu muon tiep tl;lC nghien
6


CltU khoa hQC nay, Se phai tlm dQC a nhling Cong trinh
chuyen sau, d&y du va h~ thong han.
Chung toi cilng ghi nh(ln Slf danh gia sau sdc, Slf
hao ph6ng czla cac giao SI.£, tien Si, cac can b(J giang dg,y,
dong g6p v~ thCJi gian va kien thi:tc cua hQ cho chung toi
d~ cuon sach nay den tay bq,n dQc. EJ6 la GS Nguyen
Van San - Thanh uy TP. Ho Chi Minh, GS Trdn Trung
H(iu, TS Le Thanh Ha, TS EJao Duy Huan, TS Luong
Minh Cit, TS Nguyen Van Luan, TS Nguyen Thi Minh
thu¢c EJq,i hQc Kinh Te TP.HCM, TS Tr&n Anh Tuan EJq,i h9c Ma - Ban cong TP. H6 Chi Minh, TS Trtin Du
Lich - Vi~n Kink te TP. H6 Chi Minh.
Trang qua trlnh bien soq,n, cu6n sach nay kh6ng
tranh khoi thieu s6t va xin mU:GS EJq,i h9c Northwestern, m(Jt nguai viet giao trinh c6
uy tin "TQ.p sack nay du<;c danh cho cac sink vien cua
t6i, chinh h9 la ngu'CJ'i da dq,y t6i bao di~u kinh nghi~m".
Chung toi rat rnong dU:(JC Slf g6p y cua bq,n d9C.
Cac tac gia

7.

I.
D{U ClJ'ONG
.,

.

VE QUAN TRI
'

1.1. QUAN TRI LA GI?
1.1.1. Khai ni~m v~ quan trj

Ve

nkh6 dtnh nghia. M6i m9t tac gia khi de c?p den quan tr!
deu c6 m('>t c!jnh nghia cua rieng minh.
Tu quan tr! - Management duqc djch tu tieng Anh,
do do co noi, co luc co ngu'O'i g<;>i la quan ly, co ngu'O'i g<;>i
la quan tri. Tuy nhien, thu?t ngu quan ly va quan trt
hi~n v§.n duqc dung trong nhung hoan canh khac nhau
d~ n6i len nhung n(>i dung khac nhau, ve co ban hai tu
nay d~u chi m(>t n(>i dung giong nhau, tu0ng tl,i nhu

trong tieng Anh management va administration.
Koontz va O'Donnell trong giao trlnh "Nhung van
de cot yeu cua quan l.Y" d!nh nghia:

"C6 le khong c6 linh vlfc hoq,t d¢ng new cua con

nguai quan tr9ng han la cong vi~c quern ly, bai vi m9i
nha qudn tr? a m9i cap d¢ va trong m9i ca sa deu c6 m¢t
9


nhi~m v~t ca ban la tliiet he va duy tri m(Jt moi tritang
ma trong d6 ccic ca nhan lam vi~c u{Ji nhau trong cac
nh6m CO tJd hoan thanh cac nhi~m/ ua cac mlfC tieu
da d?nh" (1).
1

---

u4

James H.Donnelly,JR., James L.Gibson . va John
M.Ivancevich trong giao trJ.nh " Quan tr? h9c can ban"
lc;,i cha ding, ."Quan tr? la m(Jt qua trinh do m(Jt hay
nhi~u nguai tlu/c hi~n, nhlim pho'i h9p cac hoc;,t d(Jng
cua nhilng nguai khac d~ dg,t du9c nhilng ket. qua ma
rn(Jt nglLC!i himh d(Jng rieng re khong tire° new dgt
du9c"(2)
Stoner va Robbins l:;ti cho r§.ng: Quan tr? la m(Jt tien
trinh bao g6m ui~c hoc;,ch d?nh, t6 chuc, qudn tr? con
nguai, va hiem tra cac hoc;,t d(Jng trong mf)t dan v?, m(Jt
each c6 h~ tho'ng, nhlim hoan thanh m1fc tieu czla dan v?
d6.

Ly thuyet hanh vi (Behaviourism) l:;ti djnh nghia
"Quan tr! la hocm thanh cong

ui~c

thong qua con nguai".

N6i m(>t each tong quat, qudn tr? la hoc;,t d(Jng c6n
thiet phdi du9c tlu/c hi~n khi con nguoi ket h9p um
(1) Koontz va O'Donnell "Nhung van
KH&KT - HN - 1992 - Tr.19.

de cot yeu cua quan .lY" - NXB

(~) James H.Donnelly,JR., James L.Gibson va John M.Ivancevich;

"Quan tr? h9c can bdn" - NXB Thong ke - 2001; Tr. 12.

10


nhau trong ccic t6' chuc nhdm dg,t dur;c nhilng mLJc tieu
chung.

Ro rang v6'i d!nh nghia tren, chung ta muon xac
d!nh:
• Bay la m(>t nganh hQc d.n thiet cho con nguai khi
ket hqp v6'i nhau cung lam vi¢c trong t?p the. Neu moi
ca nhan tµ minh ho~.t dong, song mot minh kh6!1g lien
h~ v6'i ai thi khong d.n den ho(:lt d<;mg quan tr!.
Khi con ngu'O'i hqp tac l(:li v6'i nhau trong mot t$p
the cung nhau lam vi~c, neu biet quan tr! thi trien v9ng

va ket qua se cao hon, chi phi se it ho·n. Trong ho~t
dong kinh te, nhat la trong n~n kinh te th! trub'ng c6 stf
c<,mh tranh gay g~t, ngub'i ta phai tim each h(:ln che chi
phi va gia tang ket qua, tuc la phai luon luon tim each
gia tang hi¢u qua. Cac ho(:lt dong quan trt la can thiet vi
se giup gia tang hi¢u qua. C6 the n6i rang ly do ton t(:li
cua cac ho(:lt d(>ng quan. trt chinh la hi¢u qua va chi khi
nao ngub'i ta quan tam den hi¢u qua thi nguoi ta. m6'i
thl,!c st,r quan tam den ho~t dong quan tri.
• Ho~t dong quan tr! la de cling lam vi¢c vi muc
tieu chung. Myc tieu d6 c6 the la kinh te, giao d1,1c, y te
hay Xa hQi va CaC t?p the d6 CO the la mot CCi SCJ San
xuat, m(>t cong ty kinh doanh xuat nh?p khclu, ho~c m(>t
ca quan Nha nu6'c lam cong vi¢c hanh chinh, v.v...
Nhu v?y, v~ can ban 111yc tieu de quan trt trong cac
11


ca

sa kinh doanh va phi kinh do:i.nh la nhu nhau. Cung

gi5ng nhu (J m9i cap: Chu t!ch Cong ty, Giam doc 8<1
cong an, TruO'ng khoa c1 cac truong D;;ii hQc, ong Giam
m1,1c XU hQ d~lO ... tat ca h9 v6'i tu each la cac nha quan trt
deu c6 cl.Ing m9t lo;;ii m1,1c tieu. Cac m1,1c dich cua hQ c6
the khac nhau, va m1,1c dich ay c6 the kh6 xac dinh va
kh6 hoan thanh hon v6'i tinh huong nay so v6'i tinh
huong khac, nhung m1,1c tieu quan tri vein nhu' nhau.
Khac v6'i cong vi~c quan tr! c1,1 the, Quan tr! hQc l<;li

la khoa h<;>c nghien cU'u, phan tich v~ cong vi~c quan tr!
trong t6 chuc, tuc la tlm ra va sU' d1,1ng cac quy lu~t
trong cac ho~t d<)ng quan tr! de duy tri va t~o dieu ki~n
thu~n lqi cho
chuc ho;;it d<;>ng c6 hi~u qua. M?t khac,
chung ta biet rtlng, trong qua trinh quan tr! con nguoi
ho<;lt d<)ng trong nhung moi lien h~ nhat dtnh v6'i nhau.
Nhu v~y, nghien cuu quan tr! ding c6 nghia la nghien
cuu quan h~ giua nguO'i v6'i nguoi trong qua tl'\nh d6, tim

to

ra tinh quy lw%t hinh thanh quan

h~

quan

tr~.

N6i each

khac, quan tr? hQc la hhoa hQc nghien cuu, phan tich v~
cong vi~c quan trt trong tr/ chuc, t6'ng ket h6a cac kinh
nghi~m tot thanh nguyen tdc va ly thuyet c6 th~ ap
dzpig cho cac tinh hu6ng quan tr? tuang tlj. M1,1c tieu cua
quan tr! h9c la nh~m giup chung ta c6 nhung kien thuc
va ky thu~t d.n thie't de gia tang hi~u qua trong cac
ho;;it d<)ng t~p the, kinh doanh ho?c khong kinh doanh.

12


1.1.2. Quan tri la mc;>t khoa h9c hay· la m(>t
thu(it?

ngh~

M?c du cau hoi nay thuang duqc d?t ra, nhung xem
qua thi thay vo nghia. Cach thuc quan tr!, giong nhu
m9i linh v1:fc khac (du lay h<;>c, h9i h<;>a, ky thu?t ... ) deu
la ngh~ thu?t. D6 la "bi quy~t hanh ngh~". Do la qua
trinh th1:fc hi~n cac cong vi~c du6'i dieu ki~n kien thuc
khoa h<;>c lam ca sCJ duqc th1:fc hi(m trong dieu ki~n ngh~
thu?t.
Do d6, m(>t khi khoa. hQc cang tien b9, thi ngh~
thu?t lam vi9c ci:ing se hoan thi~n. Cac th'1y thuoc ncu
khong CO tien b() khoa hQC thi CO the con kem hon ca
nhung ong lang barn. Nhung nguai quan tri chi "b§.ng
sach vfJ" ma khong c6 ngh~ thu?t thi chi trong chb' vao
v?n may, hoi[lc la liflp l?i cai hQ da tung lam tru6'c day.
Do vf}.y, khoa hoc va ngh~ thuf}.t khong lo?i tru nhau ma
ph1:J trq cho nhau, n6 chi la hai mi[lt cua mot van d6.
1.1.2.1. Quan tr~ la m{Jt khoa hrc

Quan tri la mot hi~n tuqng xa hoi xuat hi~n cung
mot luc v6'i con ngttb'i, n6 bieu hi~n trong moi quan h~
giua con ngttb'i v6'i con ngub'i. Tu rat xa xua, do Ia moi
quan h~ giua ngttb'i chu no va ke no I~, giUa chu va t6',
r5i tien h6a d'1n d§.n qua nhieu the ky v6'i it nhieu thay

doi tu trong each xl't st,t d§y l?m quyen du6'i cac che d9
13'


d9c tai, phong kien mang tinh chat d9c doan, gia tntO'ng
den nhung y tuang quan trt dan chu m6'i me nhti hi~n
nay. Tren phuo'ng di~n khoa h9C va ho?t d<;mg tht,ic tien
n6 tht,ic slf phat trien m?nh tu the ky 19 den nay.
St,i phat trien cua khoa h9C quiin trt hi~n d?i xuat

phat tu nhung quan ni~m Co' ban cua nen dan chu Cong
nghi~p va cac ky thu?t tham van trong vi~c quan tr! da
duqc ap d1,mg thanh cong t?i m9t s6 cac xi nghi~p cong
nghi~p t?i Hoa Ky va m(>t so quoc gia khac.
Truck het chung ta hay xem xet So' luge ve Stf tien b9
va phat trien ho?t d<;mg quan ttj t?i Hoa Ky de hieu ro
ho'n ve y nghia cua khoa h9C quan ttj hi~n d?i trong
ho an canh ngay nay.
Cho den khoang nam 1840, con nguO'i chi c6 the trc1
thanh quan tr! vien khi nguO'i do la chu s& hftu m<)t ca
sc1 lam an. Sau d6 dan dan vi~c sli d1:1ng nhung quan tri
vien khong phai la sO' huu chu trc1 nen ph6 bien. Ho deu
la nhung nguO'i di tien phong tru6'c nhieu the h,tc va tt,i
danh cho minh nhung u'U tien vc quyen lt,tc kiem soat.
Khoang nam 1890 nhieu lien hi~p xi_ nghi~p xuat
hi~n keo theo nhieu d~w lu?t .duqc ban hanh de quy d!nh
quy~n h<;lil va trach nhi~rr. cua nhung lien hi~p xi
nghi~p nay. Rat nhieu lu~t gia tham gia vao cac dia vi
then chot cua cong tac quan tr! v6'i nhung trach nhi~m
theo lu~t d!nh danh cho gi6'i nay.

11


Vao dau th~p ky thu 2 cua the ky 20, t?i Hoa Ky
hai d~;w lu~t quy dinh ho?t d(mg cua cac TO"-r6t (Trust)
ra db'i (Clayton Act nam 1914 va Transportion Act nam
1920).
ki9n nay anh hu'O"ng den chieu huong phat
tricn cua cac hi9p h9i doanh nghi9p. Dong thO'i v6'i Slf
hinh thanh CaC t?p doan tai chfnh (hQ qua C.:Ua Sy' thay
doi d6), nhung ngan hang xuat hi~n vai tu' c.:ach la
nhung "giam doc hay tong giam doc" cua nhung doanh
nghi~p 16'n.

sv

Nhu v~y, quan tr! ra dO'i cling v6'i Slf xuat hi9n cua
Slf hqp tac va phan cong lao dqng. D6 la m(>t yeu cau tat
yeu khach quan. Tuy nhicn, khoa hQc quan trt hay
"Quan trt hQc" chi mai xuat hi9n nhung nam gan day va
ngtJO'i ta coi quan tr! hQC la m(>t nganh khoa h9c m6'i me
cua nhan lo?i.
Bu6'c phat tricn quan tr~mg cua khoa hQC quan tr!
hi~n d?i duqc de c?p trong cac tac pham tieu bieu sau:
- "Principles and Methods of Scientific management"
cua Frederich. W. Taylor, USA (My), duqc viet vao nam
1911;
Tac pham nay duqc viet v6'i ffil;JC dich tac d(mg den
vi9c cai each va ho~m tat nhi9m v1:1 cua nguO'i lao d(mg
de gia tang nang suat.

- "Industrial and General Adiministration" cua
H.Fayol, nguO'i Phap, duqc viet vao nam 1922;
15


Tac pham nay xac dtnh nhung nguyen t~c cd ban
cua vi~c quan tr! nhu chung ta dang ap dt,mg hi~n nay.
- "Papus on the Spiral of the Scientific method, and
its effect upon industrial management" cua Mary P.
Follet, ngu'b'i Anh, duqc viet vao nhung nam 1924-1934;
Tac pham nay xac dtnh nhung tu' tu'Ctng triet h9C,
nhi1ng quan diem ky thu?t quan tri tien b().
"Dynamic Administration" cua Metcalf and
Urwick, nguO'i My va ngu'O'i Anh, duqc viet vao nam
1945;
Tac pham nay t6ng ket nhung nguycn t~c quan
da duqc phat tri6n tu xtia den nam 1945.

trt

K6 tU nam 1945, hang tram cuon sach 16'n, nh6,
sach giao khoa va bai bao da duqc viet, nhieu bai di~n
van, nhieu bu6i bao cao xemina, nhieu h()i nghi va cac
l6'p h<;>c da duqc t6 chuc v6'i m()t quy mo hon tat ca
nhung gi da de c~p tai tu truac den nay trong Itch sl'r
nhan lo:;i.i d6 ban ve cac van
quan tr!.,Ngay nay, rat
kh6 cho bat cU' ai muon d<;>c het tflt ca nhung gi da duqc
in an trong llnh vlfc nay. Trong nam 1960, m()t Cong ty
cua My da d:iu tu m()t so tien 16'n tri gia 2,5 tri~u dola

ve ti~n nghi v?t chflt va hon 0,5 tri~u dola cho vi~c phat
trien cac tai li~u giao d1,1c ban ve quan tr! chi de b6i
du6'ng cho cac ca'p quan tri vien cua Cong ty minh,
khong ke tien luong b6ng tra cho m()t d()i ngG giao su

de

16


lam vi~c toan thO'i gian va m9t d9i ngG co van de trien
khai chuang trinh.
Nhung tac phfrm xuat siic nay cung v6'i nhung cong
trinh nghien CUU noi tieng khac da d?t CC1 SCJ ly lu?n cho
khoa h9c quan ttj hi~n d~i.
Quan tri h9c ngay nay da phat trien m~,mh me va
da trc1 thanh m9t mon khoa h9c d9c l?p. Trong qua
trinh phat trien cua minh, quan tri h9c da ket hqp v6'i
nhieu mon khoa h9c khac, sli' d1,mg nhung lu?n diem va
thanh tvu cua chung de giai quyet nhieu van de cua ly
lu?n va thlfc tien quan tr~.
Quan tr! h9c da dl,ia tren CG sc1 ly lu?n cua Triet h9c,
Kinh te h9c de phat trien va giin b6 ch?t che v6'i nhieu
mon h9c kinh te Cl,l the nhu' Kinh te cong nghi~p, Kinh
te nong nghi~p. Kinh te thu'ang nghi~p, Ke ho?Ch h6a
nen kinh te quoc dan, Kinh te va t6 chuc san xuat cac xi
nghi~p, To chuc lao d<;mg khoa h9c ... Quan trj h9c cung
phat trien trong moi quan h~ giin b6 ch~t che v6'i khoa
h9c Thong ke, H?ch toan ke toan, Tai chinh, Phan tich
ho?t d<;mg kinh doanh, Marketing, Kinh doanh quoc te'

v.v ....
Quan tri h9c cung sll' d1,1ng nhieu thanh tvu cua cac
nganh khoa h9c tl,i nhien va khoa h9c ky thu?t nhu'
Toan h9c, Bieu khien h9c, Tin h9c, Cong ngh~ h9c v.v ...
Quan trj h9c con ap d1,1ng nhieu lu?n di~m va ket

l

.._...-:- -v:---·-#4-.. ...- - - - .... - -

,·.~.......,.•.,.-.;,
' .. ..."'J

;

f,

•,

';;~,·.

,

'" .:·.

~· '

.,.....
<
$,,.'\,).'

'"\\\) ..,,

.>

'.

-~· ·~

"U ' ·• l ·: • !· .,
.4 ,-.~;.
'(,lh,
0

;:. :.... •
;" •}l~•:r"j
. .: ~~. ~ ""''J

t

17


qua nghien cuu cua cac man Xa h9i h<;>c, Tam ly h<;>c,
Giao d1,1c h<;>c, Lw$.t h<;>c, v.v ...
1.1.2.2. Quan tr; la mf)t ngh~ thu(lt

Ngu'ai ta thuang xem quan tr! la m9t ngh~ thu~t con
nguai quan trt la ngu'ai ngh~ sI tai nang. Quan tr! khac
v6'i nhung ho?t dong sang t?O khac CJ cho nha "ngh~ sI
quan tr( phai sang t<,10 .khong ngling trong thl,l'c tien

san xuat kinh doanh. Muo'n c6 ngh~ thuc$.t quan tr! dieu
luy~n nguai ta phai ren luy~n duqc ky nang bien ly lu?n
thanh thl,l'c tien.
Ngh~

thu?t bao gia cCmg phai dt1a tren m9t sl,l' hieu
biet khoa h<;>c lam nen tang cho n6. Khoa h<;>c va ngh~
thu?t quan tr! khong do'i l?p, lo?i tru nhau ma chung b6
sung cho nhau. Khoa h<;>c phat trien thi ngh~ thu?t quan
tr! cCing duqc cai tien theo. M9t ngu'O'i giam do'c neu
kh6ng c6 trinh d9 hieu biet khoa h9c lam nen tang, thi
khi tien hanh quan tr! cit phai dt!a vao may rui, tn,rc
giac hay nhung vi~c da lam trong qua khu. Nhung neu
c6 trinh d9 hieu bict thi ong ta c6 dieu ki~n thu?n lqi
hon nhieu de dua ra nhung quyet dtnh quan trt c6 lu?n
chung khoa h9c va c6 hi~u qua cao.
Khong nen quan ni~m ngh~ thu?t quan trt nhti
nguai ta thuang hay nghI d6 la kinh nghi~m cha truyen
con no'i. Cung kh6ng duqc phu nh?n m?t khoa h9c quan
trL thoi ph6ng m?t ngh~ thu?t cua quan tr!. Se la sai
18


1§.m khi cho ding con ngtJO'i Hinh d~w la m9t loC;li ngh~ sI
co tai nang b:im sinh khong ai co the hQc duqc each
Hinh d?O. Cung khong ai co the d:;iy duqc vi~c d6 neu
nguO'i hQc khong c6 nang khieu. N gh¢ thu~t quan tr!
sinh ra tu trai tim va nang Ive cua ban than ca nhan.
Tu m6i lien h¢ giua khoa hQC va n,gh~ thu~t quan
tr!, cai gi d5i v6'i ngu'O'i Hinh d?O la quan trQng: khoa h<;>c

hay ngh~ thu~t quan tri?
Mu5n san xuat kinh doanh c6 hi~u qua cao, nguO'i
lanh dC;lo phai c6 kicn thuc, phai n::im vung khoa h<;>c
quan tr!. Nhung ngh~ thu?t quan tr! ciing khong kcm
ph§.n quan tr9ng vi thvc ti~n muon hinh muon ve, tinh
huong, hoan canh luon luon thay doi va khong bao giO'
li[lp l?i. M9t nha quan tr! noi tieng n6i rang:
"M9t vt tu6'ng thi kh6ng c§.n biet ky thu~t dicu
khien ten lua nhu the nao, ky thu~t lai may bay ra sao
va lam the nao de xe tang Vu'~ v~t. Nhu'ng da lam tu6'ng thi phai biet khi nao thi phai
dung phao va lo~i phao c(J nao se mang l~i hi~u qua

mong muon. Khi nao thi dung may bay, khi nao c§.n
phai dung xe tang hl;lng n~ng. sv phoi hQ"p chung nhti
the nao va co the mang l?i nhung hi~u qua gi? Phai lam
gi de co the SU dt,mg tc>t. nhat cac lo:;ii vu khi d6? NguO'i
lam tu6'ng phai n::im ch::ic nhung kien thuc cac lo~i nay
va phai luon luon sang t:;io. Trong linh vl,fc quan tr! kinh
19


te cling

v~y".

Chung ta c6 the hieu nhu sau: Khoa h9c la st,t hieu
biet kien thuc c6 h~ th6ng, con ngh~ thu?t la st,t tinh 19c
kien thuc. Ngh~ thu?t quan tri truck het la tai ngh~ cua
nha quan tri trong vi~c giai quyet nhung nhi~m v1:1 d~ ra

m()t each kheo lea va c6 hi~u qua nhat.
day mu6n n6i
den tai nang cua quan ttj gia, nang lt,tc tc> chuc, kinh
nghi~m giup h<;> giai quyet sang t~o xuat si:ic nhi~m Vl,l
du
a

Ngh~ thu~t

quan tri c6 lien quan m~t thiet v6'i khai
ni~m "dien hinh quan tr(' "tinh huong Cl,l the". Nhung
kinh nghi~m trong san xuat kinh doanh trong va ngoai
nu6'c. la nhung nguon VO t~n cua cac "dien hinh" giai
quyet sang t?O kheo lea nhi~u van d~ quan tr! kh6
khan, phuc tc;tp. Co rat nhi~u lo~i dien hlnh quan tr!.
Chung ta c6 the phan lo?i, neu len m()t s6 dien hinh cua
ngh~ thu~t quan tri sau day: ·
- Ngh~ thu~t sli d1,1ng con nguai (d?t ·dung cho, sll'
d1,1ng dung kha nang ... );
-

Ngh~

v~t li~u

thu?t mua hang (lam sao mua dtito't, re, nhanh..'.);

- Ngh~ thu~t li'ing nghe;

- Ngh~ thu~t tich lqy va sli d1:1ng v6n;
- Ngh~ thu?t khai thac cac ti~m nang, giai quyet cac
20


kh6 khan, ach t~c trong siin xuat, kinh doanh;
- Ngh~ thu?t ban hang, "cau khach";
- Ngh~ thu?t ra quyet d!nh (nhanh, dung, k!p thai ... )
va thvc hi~n quyet d!nh (sang t~w, linh ho?t... );
- N gh~ thu?t t?O thai

CC1

va lgi dt,mg thai ca;

- N gh~ thu?t ki€m tra, kigm soat;
- Ngh~ thu?t C?nh tranh trong san xuat kinh doanh;
- Ngh~ thu?t sl't d1;mg thai gian, ngh~ thu?t phe
blnh, ngh~ thu?t giao tiep, ngh~ thu?t giao d1;1c con
ngu'ai v.v...
Tren phuang di~n ly thuyet cG~g nhu thlfc te nguO'i
ta nghien cuu ngh~ thu?t quan tr! khong chi tu nhung
kinh nghi~m thanh cong ma con ca nhung kinh nghi~m
that h?i.

Vai-nhich m9t quan tr! gia n6i tieng n6i: ''Vi~c
nghien cuu nhung that h?i con quan trc;mg hon la vi~c
nghien cuu nhung thanh cong, bai vl thanh cong co the
se dugc l(lp l?i hay khong l(lp l?i, con that h?i, sai 1§.m
thl nhat thiet khong du'gc d€ cho l?p l?i".

1.1.3. Cac chuc nang quan trj

Cac chuc nang quan tr!, dg chi nhung nhi~m v1;1 16'n
nhat va bao trum nhat trong cac ho?t d9ng ve quan tr!.
21


Ve dieu nay cung c6 nhung y kien khac nhau:
Henry Fayol ngay tu nam 1916 da neu len 5 chuc
nang: Hm:ich dtnh (Planning), To chlic (Organizing), Chi
buy (command), Phoi hqp (Coordination) va Kiem tra
(Control) (1).
James Stoner neu len 4 chuc nang: Ho?ch dtnh, T6
chuc, Lanh d?o, Kiem tra.
Gwick va Urwich neu Ien nhung 7 chuc nang:
Ho?ch dinh, To chuc, Bo tri nhan stf (Staffing), Chi buy
(Directing), Phoi hgp, Kiem tra, Tai chinh (Budgeting).
Robert Kreitner thi ll?-i cho la c6 tam chuc nang sau:
Ho?ch dtnh, Ra quyet d!nh (Decision marking), To chuc,
· nhan stf (Staffing), Truy~n thong (Communicating),
d<;mg vien (Motivating), Lanh d?o va Kiem tra <2 l.
Koortz va O'Donnell neu len 5 chuc nang: Ho?ch
dinh, T6 chU'c, Nhan stj, Lanh d?o, Ki~m tra.

a) Ho<;reh dtnh (Planning): La chuc nang d§.u tien
trong di§n trinh quan ttj, bao gom: vi~c xac d!nh m1,1c
tieu ho?t d9ng, xay d1,1ng chien luqc t6ng the de d?t m1,1c
tieu, Va thiet l~p m{)t h~ thong CaC ke hO?Ch de phQ'i
(1) Management- Robert Kreiitner, Houghton Mifflin Company,
USA; 1995, P.14

(2)

22

Management- Robert Kreiitner, Houghton Mifflin Company,
USA; 1995, P.14.


hqp cac

ho~t

d()ng.

b) To chuc (Organizing): E>ay la chuc nang thiet
ke ca cau (structure), t6 chuc c6ng vi~c va t6 chuc nhan
sµ cho m()t to chuc. Nhung c6ng vi~c c6 lien quan den
chuc nang nay bao g6m: xac dtnh nhung vi~c phai lam,
nguai nao phai lam, phoi hqp ho<;it d()ng ra sao, b9 ph?n
nao duqc hlnh thanh, quan h~ giua cac b9 ph?n UU<;>'C
thiet l?p the nao va h~ thong quyen hanh trong t6 c:huc
d6 duqc thict l~p ra sao?

c) Quan tr~ nhan s'lj (Personnel management) Bay la chuc nang lien quan den vi~c tuygn d1:Jng, tuygn
ch<;m, duy trl, phat trign, slt d1:Jng va cung cap phuong
ti~n thich nghi cho tai nguyen nhan sv n6i rieng, va tai
nguyen cua doanh nghi~p n6i chung, thong qua cac co
quan to chuc (Organizing).
Tai nguyen nhan S\f bao g6m m<:>i ca nhan tham gia

bat cu ho<;lt d(>ng nao cua bat ky m(>t ca quan to chuc
nao, du c6 b9 ph~n (phong) quan trt nhan slf hay kh6ng.
d) Liinh d<;to (Leading): M9t t6 chuc bao giO' ciing

g6m nhieu nguai, moi m()t ca nhan c6 ca tinh rieng,
hoan canh rieng va vt tri khac nhau. Nhi~m vy cua Hinh
d?O la phai biet d(mg CG va hanh vi cua nhung ngueti
(')Tham kh3.o "QUAN TRr NHAN SlJ" (PE.RSONAL MANAGEMENT) cua
PTS. Nguyen Thanh H(>i. NXB ThOng Ke - Ha N(>i - 1998

23


duc1i quy~n, biet each d9ng vien, di~u khi~n, lanh d~o
nhUn.g ngu·oi khac, chgn lgc nhung phong each Hinh d~o
phu hqp v6'i nhung d6i tuqng va hoan canh cung sc1
tntang cua nguai Hinh d~10, nh~m giai quyet cac xung
d{)t giua cac thanh phan, th~ng du'g'C SUC y cua CaC thanh
vien tru6'c nhung thay d6i.

e) Ki€m tra (Reviewing): La chuc nang sau cung
cua nha quan ttj. Sau khi nhung ml;JC tieu da dugc d~ ra,
nhung ke ho1;1ch da du'g'C xac djnh, vi~C xep d~t Ca cau da
du'g'C V(;l.Ch r6, ngVoi da du'd<)ng vien, cong vi~c con l~i vein con co the that h<:ii.
Cong tac kiem tra bao g6m vi~c xac djnh thanh qua, so
sanh thanh qua thl/C te v6'i thanh qua da du'va tien hanh cac bi~n phap sli'a chua neu c6 sai l~ch,
nh§.m bao dam t6 chuc dang tren duang di dung huang
de hoan thanh m1,1c tieu.

Nhung chuc nang tren day la ph6 bien d6i v6'i mQi
nha quan tr!, du cho do la Tong Giam doc m(>t Cong ty
16'n, Hi$u truc1ng m<)t truang hQc, Truc1ng m9t phong
trong ca quan, hay chi la T6 tru'O'ng m9t to cong nhan
trong xi nghi$p.
Di nhien, ph6 bien khong c6 nghia la d6ng nhat. Vl
m6i t5 chuc deu c6 nhung d~c diem v€ moi tntb'ng, x2.
h(>i, nganh nghe, quy trinh cong ngh~ rieng v.v ... n~n
cac ho<:it d9ng quan ttj ci'ing co nhung ho<:it d9ng khac
24


nhau. Nhung nhung cai khac nhau d6 chi la khac nhau
muc d(> phuc t?p, phtiO'ng phap thvc hi~n, chu khong
khac nhau ve ban chat.

ve

1.1.4. Vai tro va

y nghia cua ho~t dc)n1~ quan trj

Tu hang ngan nam tru6'c day da c6 nhung no lt1c c6
to chlrc dl.16'i St! trong COi Cua nhung ngl.ib'i chiu trach
nhi~m hO?Ch d!nh, to chlrc dieu khien va kiem soat clC'
chung ta c6 duqc nhung cong trinh v1 d?i Iuu li:ii den
ngay nay nhu V?n Ly Trub'ng Thanh (Trung Quoc), Kim
TtJ Thap (Ai C?p)... Chi ke den V?n Ly Truang Thanh,
c6ng trlnh duqc biit dau xay dtJng tu hang ngan nam
trl.16'c day v6'i d9 dai hang ngan cay so trai dai tren m(>t

vung r(>ng 16'n bao la va la c6ng trinh duy nhat tren
hanh tinh chung ta c6 the nhin thay tu tren mlflt trang
bAng miit thub'ng. Chung ta se cam thay cong trinh do
vi d?i biet chung nao, khi biet duqc rAng da c6 han m9t
tri~u ngu'O'i lam vi~c t?i day suot nhieu nam trb'i rong
ra. Ai se chl cha moi nguO'i phu lam gi? Ai la ngub'i cung
cap sao cho day du nguyen li~u t?i nai xay dtJng? ... Chi
c6 stJ quan tri m6'i tra lO'i duqc nhung cau h6i nhu v?y.
D6 la stJ dt! kien cong vi~c phai lam, to chac nhan stJ,
nguyen v?t li¢u de lam, dieu khi6n nhung ngub'i phu va
ap dlflt slf kiem tra, kiem soat de bao dam c6ng vi~c
duqc thvc hi~n dung nhu dt! d!nh. Nhung ho<;it dong nhu
the la nhung ho<:it d(mg quan trt quan trQng du rang
25


nguO"i ta c6 th~ gc;>i n6 b~ng nhung ten khac.
Quan ttj cGng c6 vai tro dang k~ cung v6'i St/ b9c
phat ct.la cu{)c each mq,ng cong nghi~p (Industrial
Revolution). Cu(>c each m(;lng cong nghi~p ma man a
nu6'c Anh vao the ky 18, tran qua f>?i Tay Duong, xam
nh~p Hoa Ky vao cuoi CUQC n~i chien ct.la nu6'c nay (giG'a
the ky 19). Tac d()ng cua CUQC each m(;lng nay la sue may
thay cho sue nguO"i, san xuat day chuy~n dc;ii tra thay vi
san xuat m9t each manh mun trli6'c d6, va nhat la giao
thong lien l?C huu hi~u giua cac vung San xuat khac
nhau giup tang cliO"ng kha niing trao d6i hang h6a va
phan cong san xuat tam vi mo.

a

Tu nhung niim 1960 den nay, vai tro quan tri ngay
cang CO XU hti6'ng xa h{)i h6a, chu trc;mg den chat luqng,
kh0-1g chl'. la chat luqng san pham, ma la chat luqng ct.la
CUQ(; song mc;>i nguO'i trong thO"i d?i ngay nay. Day Ia giai
do(;ln quan tr? chat lu9ng sinh hoq,t (quality-of-life
management), n6 de c~p den mc;>i van de nhJ: ti~n nghi
v~t chat; an toan sinh ho(;lt; phat tri~n y te giao d1,1c;
thanh 19c moi tn.tang; dieu phoi nhan lt!c v.v... ma cac
nha quan trt kinh doanh lfm phi kinh doanh hi~n nay
can am tuO'ng va g6p sue tht!c hi~n (cung um cac cap
nha nuac).
Quan tri hc;>c ding c6 m9t vai tro eve ky to 16'n
trong nhung thay doi va phat tri~n eve ky nhanh ch6ng
26