Sử dụng sơ đồ tư duy và hoạt động nhóm trong dạy học sinh 8, 9 và ôn thi học sinh giỏi

Sử dụng sơ đồ tư duy và hoạt động nhóm
trong dạy học sinh 8, 9 và ôn thi học sinh giỏi
Phần I:Mở đầu
I.Lý do chon đề tài
Đổi mới phương pháp dạy học là trọng tâm của đổi mới giáo dục hiện
nay. Phương pháp dạy học được đổi mới theo hướng phát huy tính tích cực, chủ
động, sáng tạo của người học. Với phương pháp này, người học chính là chủ thể
của hoạt động chiếm lĩnh tri thức.
Trong thực tế hiện nay, nhiều học sinh chưa biết cách học thực sự hiệu
quả. Nhiều học sinh chỉ học thuộc lòng một cách máy móc, thuộc nhưng không
nhớ được kiến thức trọng tâm hoặc chỉ học bài nào biết bài đấy, chưa có sự liên
hệ kiến thức với nhau. Vì vậy mà chưa phát triển được tư duy logic và tư duy hệ
thống về kiến thức. Sử dụng sơ đồ tư duy giúp các em giải quyết được các vấn
đề trên và nâng cao hiệu quả học tập.
Một số kết quả nghiên cứu cho thấy bộ não của con người sẽ hiểu sâu,
nhớ lâu và in đậm những gì do chính mình tự suy nghĩ, tự viết, vẽ ra theo ngôn
ngữ của mình. Do đó, việc sử dụng bản đồ tư duy trong dạy - học sẽ giúp cho
học sinh tư duy mạch lạc, hiểu biết vấn đề một cách sâu sắc, có cách nhìn vấn đề
một cách hệ thống, khoa học. Có thể vận dụng sơ đồ tư duy vào hỗ trợ dạy học
kiến thức mới, củng cố kiến thức sau mỗi tiết học, bài học, hệ thống hóa kiến
thức sau mỗi phần, mỗi chương, mỗi học kì. Từ đó mang đến cho học sinh niềm
say mê học tập, tham gia xây dựng bài tích cực hơn, học sinh chủ động và độc
lập thực hiện các nhiệm vụ, bài tập theo khả năng của mình, huy động tối đa
tiềm năng của bộ não.
Việc ứng dụng sơ đồ tư duy trong dạy và học nếu kết hợp với học tập
nhóm thì từ tri thức của bản thân mỗi học sinh thông qua hoạt động hợp tác với
bạn sẽ hình thành tri thức có tính chất xã hội của cộng đồng lớp học. Vì thế sẽ
giúp học sinh: Sáng tạo hơn; tiết kiệm thời gian và ghi nhớ tốt hơn; phát triển
nhận thức, tư duy; kích thích hứng thú học tập. Đồng thời, chính việc đối thoại
trò với trò, trò với thầy đã tạo ra bầu không khí học tập sôi nổi, tích cực và góp
phần hình thành mối quan hệ giao tiếp trong cộng đồng xã hội. Sơ đồ tư duy

không chỉ tác dụng đối với mỗi cá nhân mà nó còn phát huy được sức mạnh của
tập thể.
Vì những lí do trên, tôi quyết định chọn đề tài: “Sử dụng sơ đồ tư duy và
hoạt động nhóm trong dạy học sinh 8, 9 và ôn thi học sinh giỏi” .

1.

Cơ sở lí luận
1 / 18


Sử dụng sơ đồ tư duy và hoạt động nhóm
trong dạy học sinh 8, 9 và ôn thi học sinh giỏi
Trước những yêu cầu mới của xã hội đối với sự nghiệp giáo dục và đào
tạo cùng với những tiến bộ của khoa học công nghệ, việc đổi mới phương pháp
giáo dục trở nên vô cùng cần thiết. Theo Nghị quyết 40/2000 - Quốc Hội khóa
10 và chỉ thị 14/ 2001/ CT-TTG của Thủ Tướng chính phủ, Bộ Giáo Dục - Đào
Tạo đã đề ra yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục - đào tạo trong cả nước.
Như vậy để đạt được mục tiêu của nền giáo dục tiên tiến cũng như đáp ứng được
quan điểm chỉ đạo phát triển giáo dục của Bộ Giáo Dục và Đào Tạo, phương
pháp dạy học của môn học phải được đổi mới cho phù hợp với yêu cầu phát
triển xã hội và đáp ứng nhu cầu phát triển nhân cách của học sinh.
Tác giả Tony Buzan - người Anh là người đi đầu trong lĩnh vực nghiên
cứu tìm ra hoạt động của bộ não, là người đầu tiên sáng lập ra bản đồ tư duy.
Theo Tony Buzan “một hình ảnh có giá trị hơn cả ngàn từ” và “màu sắc cũng
có tác dụng kích thích não như hình ảnh. Màu sắc mang đến cho bản đồ tư duy
những rung động cộng hưởng, mang lại sức sống và năng lượng vô tận cho tư
duy sáng tạo”.
Hình thành và phát triển tính tích cực thông qua phương pháp dạy học sử
dụng sơ đồ tư duy kết hợp hoạt động nhóm trong học tập là một trong những

phương pháp dạy học tích cực, nhằm tạo ra con người năng động, thích ứng và
góp phần phát triển cộng đồng.
2.

Cơ sở thực tiễn
Là một giáo viên trực tiếp giảng dạy bộ môn sinh học nhiều năm liền, tôi
nhận thấy rất nhiều học sinh chưa biết cách học, cách ghi nhận kiến thức vào bộ
não mà chỉ học thuộc một cách máy móc, không nhớ kiến thức trọng tâm, không
nắm được kiến thức cốt lõi của vấn đề mà mình đang nghiên cứu, tìm tòi. Thậm
chí có nhiều em không hiểu mình đang tìm hiểu vấn đề gì, kiến thức gì, chưa
biết hệ thống hóa kiến thức, liên kết các kiến thức có liên quan với nhau. Sử
dụng bản đồ tư duy kết hợp hoạt động nhóm sẽ phát huy tối đa tiềm năng ghi
nhớ của bộ não, các em có thể vừa học vừa chơi học ở mọi lúc mọi nơi mà vẫn
nắm được kiến thức nhanh và nhớ lâu.
II.Đối tượng,Phạm vi

Giới hạn nghiên cứu của đề tài:
Đối tượng nghiên cứu:
Sự kết hợp sơ đồ tư duy trong học tập với học tập nhóm của học sinh.
Phạm vi nghiên cứu:
2 / 18


Sử dụng sơ đồ tư duy và hoạt động nhóm
trong dạy học sinh 8, 9 và ôn thi học sinh giỏi
Học sinh lớp 9A, 9B, 8A, 8/B học tại Trường trung học cơ sở năm học
2013-2014 và 2014- 2015
Phần II :Nội dung nghiên cứu
1. Vai trò của việc sử dụng sơ đồ tư duy kết hợp với học tập nhóm
Sơ đồ tư duy (còn gọi là bản đồ tư duy hay lược đồ tư duy): là hình thức

ghi chép nhằm tìm tòi, đào sâu, mở rộng một ý tưởng , tóm tắt những ý chính
của một nội dung, hệ thống hóa một chủ đề,… bằng cách kết hợp việc sử dụng
hình ảnh, đường nét, màu sắc, chữ viết.
1.1 Vai trò của sơ đồ tư duy
Trong giảng dạy, việc sử dụng sơ đồ tư duy huy động tối đa tiềm năng
của bộ não, giúp học sinh học tập tích cực, hỗ trợ hiệu quả các phương pháp dạy
học.
Đối với học sinh, vận dụng sơ đồ tư duy giúp học sinh có thói quen tự tay
ghi chép hay tổng kết một vấn đề, một chủ đề đã đọc – đã học, theo cách hiểu
của học sinh dưới dạng sơ đồ tư duy. Bên cạnh đó, học sinh thường xuyên tự lập
sơ đồ tư duy sẽ phát triển khả năng thẩm mỹ do việc thiết kế nó phải bố cục màu
sắc, các đường nét, các nhánh sao cho đẹp, sắp xếp các ý tưởng khoa học, súc
tích…
1.2 Vai trò của việc sử dụng sơ đồ tư duy kết hợp với học tập nhóm
Trong quá trình thảo luận nhóm có rất nhiều ý kiến mà mỗi người luôn
giữ chính kiến của mình, không hướng vào mục tiêu đã đề ra dẫn đến không rút
ra được kết luận cuối cùng. Sử dụng sơ đồ tư duy sẽ khắc phục được những hạn
chế đó bởi sơ đồ tư duy tạo nên sự đồng thuận trong nhóm, các thành viên đều
suy nghĩ tập trung vào một vấn đề chung cần giải quyết, tránh được hiện tượng
lan man và đi lạc chủ đề. Điều này giúp tiết kiệm thời gian làm việc trong nhóm
do các thành viên không mất thời gian giải thích ý tưởng của mình thuộc ý lớn
nào. Không những vậy, sơ đồ tư duy tạo nên sự cân bằng giữa các cá nhân và
cân bằng trong tập thể. Mọi thành viên đều đóng góp ý kiến và cùng nhau xây
dựng nên sơ đồ tư duy của cả nhóm. Các thành viên tôn trọng ý kiến của nhau
và các ý kiến đều được thể hiện trên sơ đồ tư duy. Có thể nói, sơ đồ tư duy
chính là một bức tranh tổng thể về chủ đề đang hướng tới để mỗi cá nhân có
thể hiểu được bức tranh đó, nắm bắt được diễn biến của quá trình tư duy theo
nhóm đang diễn ra đến đâu, đang ở nhánh nào của sơ đồ tư duy và tổng quan
toàn bộ kết quả của nhóm ra sao.
3 / 18

Sử dụng sơ đồ tư duy và hoạt động nhóm
trong dạy học sinh 8, 9 và ôn thi học sinh giỏi
Sơ đồ tư duy là một công cụ tư duy hiệu quả bởi nó tối đa hoá được
nguồn lực của cá nhân và tập thể. Mỗi thành viên đều rèn luyện được khả năng
tư duy, kỹ năng thuyết trình và làm việc khoa học. Sử dụng sơ đồ tư duy giúp
cho các thành viên hiểu được nội dung bài học một cách rõ ràng và hệ thống.
Việc ghi nhớ cũng như vận dụng cũng sẽ tốt hơn. Chỉ cần nhìn vào sơ đồ tư duy,
bất kỳ thành viên nào của nhóm cũng có thể thuyết trình được nội dung bài học.
Như vậy, việc sử dụng sơ đồ tư duy kết hợp với học tập nhóm đã phát
huy được tính sáng tạo, tối đa hoá khả năng của mỗi cá nhân đồng thời kết hợp
sức mạnh cá nhân thành sức mạnh tập thể để có thể giải quyết được các vấn đề
một cách hiệu quả. Sơ đồ tư duy tạo cho mỗi thành viên cơ hội được giao lưu
học hỏi và phát triển chính mình một cách hoàn thiện hơn.
2. Cách sử dụng sơ đồ tư duy kết hợp với học tập nhóm
Cho học sinh làm quen với một số sơ đồ tư duy mẫu;
Giáo viên đưa ra một chủ đề chính. Đặt chủ đề này ở vị trí trung tâm bảng
(hoặc vào trang vở, tờ giấy/bìa) rồi đặt câu hỏi gợi ý để học sinh vẽ tiếp các
nhánh cấp 1, cấp 2, cấp 3…. Các đường nhánh có thể là đường thẳng hay đường
cong;
Cho học sinh thực hành vẽ sơ đồ tư duy trên giấy theo nhóm hoặc cá nhân
và theo cách hiểu của các em;
Sau mỗi bài học, các em thực hành vẽ kiến thức trọng tâm mà mình hiểu
được trên một trang giấy, giúp bản thân dễ ôn tập, dễ xem lại kiến thức khi cần.
Cách ghi chép sơ đồ tư duy
Nghĩ trước khi viết;
Viết ngắn gọn;
Viết có tổ chức;
Viết lại theo ý của mình, nên chừa khoảng trống để có thể bổ sung ý (nếu

sau này cần).
3. Vận dụng sơ đồ tư duy kết hợp học tập nhóm trong dạy và học sinh
học lớp 8, lớp 9 và ôn thi học sinh giỏi
Sử dụng phương pháp dạy học bằng sơ đồ tư duy có thể áp dụng cho
những nội dung giảng dạy sau:
Xây dựng kiến thức mới và củng cố kiến thức sau mỗi tiết học;
Ôn tập và củng cố kiến thức sau mỗi chương, mỗi học kì.
3.1 Xây dựng kiến thức mới và củng cố kiến thức sau mỗi tiết học
4 / 18


Sử dụng sơ đồ tư duy và hoạt động nhóm
trong dạy học sinh 8, 9 và ôn thi học sinh giỏi
Phương pháp sử dụng sơ đồ tư duy kết hợp học tập nhóm:
Bước 1: Học sinh sẽ ghi lại mục tiêu bài học được cô đọng trong từ khóa
hoặc một hình ảnh đặc trưng và được đặt ở vị trí trung tâm;
Bước 2: Học sinh thảo luận nhóm, viết hoặc vẽ lại những vấn đề liên quan
đến chủ đề của bài học;
Bước 3: Đại diện của các nhóm học sinh lên báo cáo , thuyết minh về sơ
đồ tư duy mà nhóm mình thiết lập;
Bước 4: Học sinh thảo luận, bổ sung, chỉnh sửa để hoàn thiện sơ đồ tư
duy về kiến thức của bài học đó;
Bước 5: Giáo viên sử dụng sơ đồ tư duy được vẽ trên phần mềm MinMap (hoặc vẽ ở bảng phụ hoặc ở bìa), cho học sinh lên trình bày, thuyết
minh về kiến thức đó. Việc này giúp học sinh củng cố lại kiến thức hoặc sơ đồ
tư duy mà các em vừa thiết kế. Sơ đồ nói trên đã đạt yêu cầu về hình thức và nội
dung kiến thức, do đó giáo viên có thể cho học sinh sử dụng thay cho sơ đồ của
mình.
b)
Một số ví dụ cụ thể:
Xây dựng kiến thức mới cho một phần của bài

Ví dụ 1: Bài “Môi trường và các nhân tố sinh thái” – Sinh học lớp 9
Khi dạy nội dung mục II: “Các nhân tố sinh thái của môi trường” ở sách
giáo khoa, nội dung này là một đoạn thông tin tương đối dài. Học sinh khi đọc
sẽ khó nhớ. Nếu giáo viên cho các em lập sơ đồ tư duy (nhóm nhỏ 2 - 3 em) sẽ
giúp các em hiểu và nắm đươc kiến thức rất nhanh và nhớ lâu.
a)

Hình: Sơ đồ tư duy “Nhân tố sinh thái”
5 / 18


Sử dụng sơ đồ tư duy và hoạt động nhóm
trong dạy học sinh 8, 9 và ôn thi học sinh giỏi
Ví dụ 2: Bài “Tuyến yên, tuyến giáp” – Sinh học lớp 8

Hình : Sơ đồ tư duy “Tuyến yên, tuyến giáp”

Xây dựng và củng cố kiến thức mới cho cả bài
Ví dụ 3: Bài “Giới thiệu chung về hệ thần kinh” – Sinh học lớp 8
Đặc điểm của bài này là học sinh hình thành biểu tượng về cấu tạo của nơ
ron đã được nghiên cứu ở chương I ngay đầu năm học, biết được cấu tạo và
chức năng của nơ ron, biết được chức năng của mô thần kinh. Vì vậy, khi dạy
bài này nên tổ chức cho học sinh hoạt động nhóm lập bản đồ tư duy với tên chủ
đề chính là hệ thần kinh. Qua đó tự xây dựng được đơn vị cấu tạo của hệ thần
kinh là nơ ron, nắm được các bộ phận của hệ thần kinh theo cấu tạo và theo chức
năng. Đây là một trong các bài học sử dụng sơ đồ tư duy phát huy tính tích cực
rõ nét nhất giúp các em dễ nhìn, dễ nhớ, nâng cao hiệu quả giờ dạy.
Có thể tổ chức các hoạt động sau:
Trước khi học sinh tiến hành hoạt động nhóm, giáo viên có thể mở đầu
gợi ý chủ đề của sơ đồ tư duy là hệ thần kinh có liên quan đến nơ ron: “Đơn vị

cấu tạo của hệ thần kinh gọi là gì?”
6 / 18


Sử dụng sơ đồ tư duy và hoạt động nhóm
trong dạy học sinh 8, 9 và ôn thi học sinh giỏi
Hoạt động 1: Lập bản đồ tư duy với chủ đề là “Hệ thần kinh”.
Giáo viên cho học sinh lập sơ đồ tư duy theo nhóm với chủ đề của bài học
với các gợi ý : viết ngắn gọn cấu tạo, chức năng của nơ ron, mô tả được trên
hình 43.1, vẽ các bộ phận của hệ thần kinh theo cấu tạo, theo chức năng,…
Hoạt động 2: Báo cáo, thuyết minh về sơ đồ tư duy.
Cử đại diện các nhóm lên báo cáo, thuyết minh về sơ đồ tư duy mà nhóm
mình đã thiết lập, qua hoạt động này giáo viên vừa biết rõ việc hiểu kiến thức
của các em vừa là một cách rèn cho các em khả năng thuyết trình trước đám
đông, giúp các em tự tin hơn, mạnh dạn hơn.
Giáo viên cũng nên lưu ý trong suốt quá trình đứng lớp, giáo viên đã biết
được các đối tượng học sinh về khả năng học tập, nên chỉ định trước các thành
viên nào của nhóm sẽ được lên báo cáo tránh tập trung ở một số em khá, giỏi,
điều này làm cho các em trung bình, yếu chủ quan , ít tập trung, tuy nhiên để đỡ
mất thời gian cũng nên lưu ý có thể cho các em này trình bày một vấn đề nào đó
đơn giản, dễ nhớ,….
Hoạt động 3: Thảo luận, chỉnh sửa, hoàn thiện sơ đồ tư duy
Tổ chức cho học sinh thảo luận, bổ sung, chỉnh sửa để hoàn thiện bản đồ
tư duy về kiến thức chung của hệ thần kinh.
Hoạt động 4: Củng cố kiến thức về giới thiệu chung hệ thần kinh
Giáo viên cho học sinh lên trình bày về kiến thức chung của hệ thần kinh
mà giáo viên đã chuẩn bị sẵn, hoặc bản đồ tư duy tốt nhất mà các em vừa thiết
kế kết hợp hình 43.1 sách giáo khoa.

7 / 18

Sử dụng sơ đồ tư duy và hoạt động nhóm
trong dạy học sinh 8, 9 và ôn thi học sinh giỏi

Hình: Sơ đồ tư duy “Hệ thần kinh”
Khi các em đã thiết kế sơ đồ tư duy và tự ghi chép như trên là các em đã
hiểu sâu kiến thức, biết chuyển kiến thức từ sách giáo khoa theo cách trình bày
thông thường thành cách hiểu, cách ghi nhớ riêng của mình.
Ví dụ 4: Bài “Đột biến gen” – Sinh học lớp 9
Thực hiện theo trình tự như ở ví dụ 3, ta xây dựng sơ đồ tư duy minh họa
cho bài này như sau:

Hình : Sơ đồ tư duy “Đột biến gen”
8 / 18


Sử dụng sơ đồ tư duy và hoạt động nhóm
trong dạy học sinh 8, 9 và ôn thi học sinh giỏi
3.2 Ôn tập và củng cố kiến thức sau mỗi chương, mỗi học kì
a)
Phương pháp sử dụng sơ đồ tư duy kết hợp học tập nhóm:
Bước 1: Mỗi học sinh tự lập bản đồ tư duy ôn tập tổng kết ở nhà, giáo
viên cho học sinh trao đổi, tranh luận rồi chỉnh sửa lại bản đồ tư duy của mình
cho hợp lí nhất.
Bước 2: Cho các nhóm xây dựng bản đồ tư duy của từng nhóm, trình bày
và tranh luận trước lớp, chỉnh sửa cho hợp lí nhất.
Bước 3: Giáo viên cùng học sinh xây dựng bản đồ tư duy trên lớp.
b)
Một số ví dụ cụ thể:

Tôi xin minh họa cách thực hiện của bản thân đã áp dụng khi ôn tập học kì I
trong năm học này, đã mang lại hiệu quả cao trong giảng day.Tôi xin chọn cách
dạy cho các nhóm xây dựng bản đồ tư duy.
Ví dụ 5: Bài “Ôn tập tổng kết 3 chương I,II,III” - Sinh học lớp 9
Chương I: Các thí nghiệm của Menđen;
Chương II: Nhiễm sắc thể;
Chương III: ADN và gen.
a.Mục tiêu bài học:
Khái quát lại các kiến thức về: các qui luật di truyền, cơ sở vật chất của
hiện tượng di truyền, cơ chế của hiện tượng di truyền, các qui luật biến dị.
b.Chuẩn bị:

Đối với giáo viên:
Trước khi phân công để các nhóm lập sơ đồ tư duy, giáo viên nên định
hướng trước kiến thức chung của 3 chương trên là những kiến thức cơ sở của Di
truyền học đề cập tới cơ sở vật chất, cơ chế và tính quy luật của hiện tượng di
truyền và biến dị, do đó từ trung tâm ở đây sẽ là “Di truyền và biến dị”. Từ
đây, giáo viên định hướng nội dung sẽ phân công cho các nhóm.
Lớp được chia thành 6 nhóm và giáo viên hướng dẫn nội dung cụ thể từng
nhóm như sau:
Nhóm 1 và 2: Từ trung tâm là “Qui luật di truyền” gồm các nội dung về
những qui luật sau: phân li, phân li độc lập, di truyền liên kết, di truyền giới tính,
lai phân tích;
Nhóm 3 và 4: Từ trung tâm là “Cơ sở vật chất di truyền” gồm các nội
dung về cơ sở vật chất di truyền sau: nhiễm sắc thể, ADN, ARN, Protein;
Nhóm 5 và 6 : Từ trung tâm là “Cơ chế” gồm các nội dung về cơ chế di
truyền sau: nguyên phân, giảm phân, thụ tinh, phát sinh giao tử, tổng hợp ADN,
tổng hợp ARN, tổng hợp Protein.

Đối với học sinh:

9 / 18


Sử dụng sơ đồ tư duy và hoạt động nhóm
trong dạy học sinh 8, 9 và ôn thi học sinh giỏi
Cá nhân mỗi học sinh chuẩn bị ở nhà lập sơ đồ tư duy theo từng nội dung
để sau này dùng cho ôn tập học kì I.
Mỗi nhóm lập chung một sơ đồ tư duy với nội dung kiến thức đã phân công. Sơ
đồ tư duy được trình bày trên giấy bìa khổ lớn, viết bằng bút màu, rõ ràng.
c.Cách tiến hành:
Đầu tiên, giáo viên giới thiệu và ghi ngay trung tâm trên bảng đen “DI
TRUYỀN VÀ BIẾN DỊ” (riêng qui luật biến dị sẽ trình bày ở nội dung minh
họa tiếp theo) (Sơ đồ 1)
Tiếp theo, giáo viên mời từng nhóm lên báo cáo nội dung đã được phân
công, các nhóm khác bổ sung. Trong suốt quá trình trình bày của học sinh, nếu
còn thiếu sót kiến thức nào giáo viên có thể dùng phương pháp vấn đáp để hoàn
thiện và có thể cho các em bổ sung ngay vào sơ đồ của mình.(sơ đồ 2,3,4)
Như vậy, chúng ta đã hoàn thành nội dung kiến thức toàn bộ cả 3 chương.
Nội dung này có thể dùng để ôn tập cho bài kiểm tra 1 tiết , hoặc dùng để ôn tập
học kì I với nội dung rất cô đọng, dễ hiểu, dễ nhớ. Một số kiến thức có thể so
sánh với nhau, giúp các em không nhầm lẫn nội dung kiến thức này với kiến
thức khác.

Sơ đồ 1: Di truyền và biến dị

10 / 18


Sử dụng sơ đồ tư duy và hoạt động nhóm
trong dạy học sinh 8, 9 và ôn thi học sinh giỏi

Sơ đồ 2: Quy luật di truyền
Sơ đồ 3: Cơ chế

11 / 18


Sử dụng sơ đồ tư duy và hoạt động nhóm
trong dạy học sinh 8, 9 và ôn thi học sinh giỏi

Sơ đồ 4:Cơ sở vật chất di truyền
Ví dụ 6: Bài: “Ôn tập tổng kết chương IV- Biến dị” - Sinh học lớp 9
Từ trung tâm của chương này là “Biến dị”.
Trong chương này, ngoài kiến thức về đột biến, học sinh đã học 2 loại
biến dị ở 3 chương đầu là biến dị tổ hợp và thường biến. Như vậy giáo viên sẽ
định hướng cho các em xây dựng bản đồ tư duy có kiến thức của biến dị tổ hợp
và thường biến. Như vậy biến dị gồm: biến dị tổ hợp, thường biến và đột biến.
Về phương pháp lên lớp, giáo viên cũng thực hiện như nội dung ôn tập 3 chương
trên, nhưng nội dung của chương biến dị ít hơn nên có thể cho tất cả các nhóm
cùng lập sơ đồ tư duy, sau đó cử đại diện một nhóm lên trình bày, các nhóm
khác bổ sung, giáo viên làm trọng tài và cùng với học sinh hoàn chỉnh nội dung
kiến thức.

12 / 18


Sử dụng sơ đồ tư duy và hoạt động nhóm
trong dạy học sinh 8, 9 và ôn thi học sinh giỏi

Sơ đồ 5:Biến dị

Trước đây, ở các tiết ôn tập chương, ôn tập học kì, một số giáo viên cũng
đã lập bảng biểu, vẽ sơ đồ, biểu đồ,… và cả lớp có chung cách trình bày giống
như cách của giáo viên hoặc của tài liệu, chứ không phải do học sinh tự xây
dựng theo cách hiểu của mình. Hơn nữa, các bảng biểu đó chưa chú ý đến hình
ảnh, màu sắc và đường nét. Việc trình bày nội dung bài học theo phương pháp
ứng dụng sơ đồ tư duy giúp giáo viên sáng tạo trong cách dạy, mỗi giáo viên,
mỗi bài có thể trình bày theo các cách khác phù hợp với đặc điểm thực tế mà
vẫn đảm bảo trọng tâm bài học, đảm bảo kiến thức và kỹ năng của từng nội
dung bài học.
4 Kết quả nghiên cứu
Qua những tiết dạy có sử dụng sơ đồ tư duy kết hợp học tập nhóm, không
khí học tập trở nên sôi nổi hơn, hào hứng hơn, đặc biệt là các tiết ôn tập chương,
ôn tập học kì. Sơ đồ tư duy là một công cụ có tính khả thi cao vì có thể vận dụng
13 / 18


Sử dụng sơ đồ tư duy và hoạt động nhóm
trong dạy học sinh 8, 9 và ôn thi học sinh giỏi
được với bất kì điều kiện cơ sở vật chất nào của các nhà trường hiện nay. Có thể
thiết kế sơ đồ tư duy trên giấy, bìa, bảng phụ,… bằng cách sử dụng bút chì màu,
phấn, tẩy,… hoặc cũng có thể thiết kế trên phần mềm bản đồ tư duy. Với những
trường có điều kiện cơ sở hạ tầng công nghệ thông tin tốt có thể cài vào máy
tính phần mềm Mindmap cho giáo viên và học sinh sử dụng.
Đối với bản thân tôi, việc sử dụng sơ đồ tư duy kết hợp hoạt động nhóm
đã mang lại hiệu quả chất lượng giảng dạy bộ môn ở hai năm hoc vừa qua cao
hơn so với những năm học trước, cụ thể như sau:
Kết quả năm học 2013 – 2014
Lớp Số lượng Trên trung bình Tăng, giảm so với năm trước
9A
34

100%
+ 8.0 %
9B
33
93.6%
+ 5.6%
8A
34
100%
+ 7.5%
8B
33
93%
+ 7.5%

Lớp
9A
9B
8A
8B

Kết quả kì I năm học 2014 – 2015
Số lượng
Trên khá Tăng, giảm so với năm trước
34
100%
+ 8.0 %
33
63.6%
+ 12%

34
100%
+ 7.5%
33
70,5%
+ 14 %

Kết quả thi học sinh giỏi được nâng lên rõ rệt:
- Năm học 2013-2014 có 3 học sinh đi thi cả 3 em đều đỗ học sinh giỏi của
huyện.Trong đó có 1 giải nhất và 2 giải ba.
Học sinh Nguyễn Phương Nam đạt giải nhất cấp huyện và giải ba cấp thành phố.
- Năm học 2014-2015 cũng có 3 học sinh đi thi học sinh giỏi thi cả 3 đều đỗ học
sinh giỏi huyện.trong đó có 2 giải ba.
Học sinh Nguyễn Thị Lan Anh đi thi thành phố cũng đạt được kết quả cao.
Kết luận
Kết quả đạt được:
Bản đồ tư duy mang lại hiệu quả tốt cho quá trình Dạy – Học:
Đối với giáo viên: Tiết kiệm thời gian, tăng tính linh hoạt;
Đối với học sinh: Học hỏi được phương pháp học hiệu quả hơn, tăng tính
chủ động sáng tạo, phát triển tư duy.có cách học sáng tạo không thụ động
5

14 / 18


S dng s t duy v hot ng nhúm
trong dy hc sinh 8, 9 v ụn thi hc sinh gii
Phn mm Minmap h tr cụng vic d dng nhanh chúng, d chnh sa.
Giỳp giỏo viờn ng dng cụng ngh thụng tin mt cỏch cú hiu qu v thit thc
trong quỏ trỡnh Dy- Hc.

Tn Ti cn khc phc:
Mt s hc sinh cũn li bing,cha tht s tp trung v u t cho s
t duy ca mỡnh,ch v li nh s phõn nhỏnh,cha xỏc nh c vn
trng tõm v nhng vn liờn quan cũn trỡnh by di dũng,cha thc s cú ý
tng xõy dng mt s t duy, cng c v h thng li kin thc m
vn mun dựng phng phỏp hc thuc lũng
Mt s hc sinh lm dng nhiu hỡnh v trong s t duy theo ý tng
ca mỡnh nh vy s b mt thi gian v b chi phi trong vic tp trung trin
khai cỏc ý trong ni dung bi cn th hin
6.Kin ngh xut
Trong quá trình thực hiện đề tài tôi nhận thấy nhà trờng cần :
- Tăng cờng xây dựng, nâng cấp cơ sở vật chất : phòng học chức
năng, thiết bị dạy học.
- Tạo điều kiện cho các đồng chí giáo viên ch a đợc học vi tính
hoặc cha thạo vi tính tiếp tục đi học chơng trình đào tạo CNTT dành cho
giáo viên nh năm học trớc
- Yờu cu giỏo viờn thng xuyờn ỏp dng s t duy vo cỏc
tit dy trờn lp tt c cỏc mụn hc.
- Cỏc bi thao ging nht nh phi s dng s t duy.
Trờn c s bc u vn dng thc t trong quỏ trỡnh ging dy mụn Sinh
hc, tụi xin ghi li mt vi kinh nghim bn bố, ng nghip cựng tham kho
v úng gúp ý kin cỏc tit dy ca chỳng ta thnh cụng hn nhm nõng cao
cht lng b mụn. Tuy nhiờn, trong quỏ trỡnh trỡnh by chc chn khụng trỏnh
khi nhng thiu sút, kớnh mong c s gúp ý ca Ban Giỏm Hiu, t chuyờn
mụn v bn bố ng nghip tụi cú th hon thin ti ca mỡnh.
Xin chõn thnh cm n.

15 / 18

Sử dụng sơ đồ tư duy và hoạt động nhóm
trong dạy học sinh 8, 9 và ôn thi học sinh giỏi
PHỤ LỤC
XIN ĐÍNH KÈM MỘT SỐ SƠ ĐỒ TƯ DUY DO HỌC SINH TỰ LÀM
1.
2.
3.
4.
5.
6.

AXITNUCLÊIC
GEN,MÃ DI TRUYỀN,NHÂN ĐÔI ADN
PHIÊN MÃ,DỊCH MÃ
ẢNH HƯỞNG CỦA MÔI TRƯỜNG
NGUYÊN PHÂN
GIẢM PHÂN

16 / 18


Sử dụng sơ đồ tư duy và hoạt động nhóm
trong dạy học sinh 8, 9 và ôn thi học sinh giỏi
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1.
Trần Đình Châu, Đặng Thị Thu Thủy (2011), “Dạy học tốt các môn
học bằng bản đồ tư duy”, NXB Giáo dục Việt Nam.
2.
Tony Buzan (2010), “ Bản đồ tư duy trong công việc”, NXB Lao động
– Xã hội.

3.
Nguyễn Quang Vinh (2011), Sách giáo khoa sinh học 8, NXB Giáo
dục Việt Nam.
4.
Nguyễn Quang Vinh (2011), Sách giáo khoa sinh học 9, NXB Giáo
dục Việt Nam.
5.
Website chính thức của Tony Buzan: www.mind-map.com
6.
Sách “Tôi tài giỏi bạn cũng thế” của ADAM KHOO
7.
Phần mềm vẽ sơ đồ tư duy Freemind 0.8.1

17 / 18


Sử dụng sơ đồ tư duy và hoạt động nhóm
trong dạy học sinh 8, 9 và ôn thi học sinh giỏi
MỤC LỤC

NỘI DUNG

TRANG
Phần I : Mở Đầu
1
I .Lý do chọn đề tài
1
1.Cơ sở lý luận
2
2. Cơ sở thực tiễn

2
II. Đối tượng ,phạm vi
3
Phần II:Nội dung nghiên cứu
3
1.Vai trò của việc sử dụng sơ đồ tư duy kết hợp với học tập nhóm
3
2Cách sử dụng sơ đồ tư duy kết hợp với học tập nhóm
4
3.Vận dụng sơ đồ tư duy kết hợp học tập nhóm trong dạy và học
4
sinh học lớp 8, lớp 9
4. Kết quả nghiên cứu
13
5.Kết luận
14
6.Kiến nghị,đề xuất
15
7.Phụ lục
16
8.Tài liệu tham khảo
17
9.Mục lục
18

18 / 18