Bản chất và vai trò của ngân sách nhà nước trong nền kinh tế thị trường

Bản chất và vai trò của ngân sách nhà nước trong nền kinh tế thị trường.

Bản chất và vai trò của ngân
sách nhà nước trong nền
kinh tế thị trường.
Bởi:
Đại Học Kinh Tế Quốc Dân

Bản chất của nsnn
Nsnn là khái niệm quen thuộc theo nghĩa rộng mà bất kỳ người dân nào cũng biết được,
song lại có rất nhiều định nghĩa khác nhau về nsnn:
Theo quan điểm của nga: nsnn là bảng thống kê các khoản thu và chi bằng tiền của nhà
nước trong một giai đoạn nhất định.
Một cách hiểu tương tự, người pháp cho rằng: nsnn là toàn bộ tài liệu kế toán mô tả và
trình bày các khoản thu và kinh phí của nhà nước trong một năm.
Có thể thấy rằng các quan điểm trên đều cho thấy biểu hiện bên ngoài của nsnn và mối
quan hệ mật thiết giữa nhà nước và nsnn.
Trong hệ thống tài chính, nsnn là khâu chủ đạo, đóng vai trò hết sức quan trọng trong
việc duy trì sự tồn tại của bộ máy quyền lực nhà nước. tại việt nam, định nghĩa về
nsnn được nêu rõ trong luật nsnn (20/3/1996): nsnn là toàn bộ các khoản thu và chi
của nhà nước trong dự toán đã được cơ quan nhà nước có thẩm quyền quyết định và
được thực hiện trong một năm để đảm bảo thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của nhà
nước.(điều1- luật nsnn).
Trong thực tiễn, hoạt động nsnn là hoạt động thu (tạo lập) và chi tiêu (sử dụng) quỹ tiền
tệ của nhà nước, làm cho nguồn tài chính vận động giữa một bên là các chủ thể kinh tế,
xã hội trong quá trình phân phối tổng sản phẩm quốc dân dưới hình thức giá trị và một
bên là nhà nước. đó chính là bản chất kinh tế của nsnn. đứng sau các hoạt động thu, chi
là mối quan hệ kinh tế giữa nhà nước và các chủ thể kinh tế, xã hội. nói cách khác, nsnn
phản ánh mối quan hệ kinh tế giữa nhà nước với các chủ thể trong phân phối tổng sản
phẩm xã hội, thông qua việc tạo lập, sử dụng quỹ tiền tệ tập trung của nhà nước, chuyển

1/4


Bản chất và vai trò của ngân sách nhà nước trong nền kinh tế thị trường.

dịch một bộ phận thu nhập bằng tiền của các chủ thể đó thành thu nhập của nhà nước và
nhà nước chuyển dịch thu nhập đó đến các chủ thể được thực hiện để thực hiện các chức
năng, nhiệm vụ của nhà nước.

Vai trò của ngân sách nhà nước trong nền kinh tế thị trường
Đặc điểm của cơ chế kinh tế thị trường
nền kinh tế mà vấn đề cơ bản của nó do thị trường quyết định được gọi là kinh tế thị
trường.trong nền kinh tế hàng hoá có một loạt những quy luật kinh tế vốn có của nó hoạt
động như: quy luật giá trị, quy luật cung- cầu, quy luật cạnh tranh, quy luật lưu thông
tiền tệ và lợi nhuận là động lực cơ bản của sự vân động đó. các quy luật biểu hiện sự tác
động của mình thông qua thị trường. nhờ sự vân động của hệ thống giá cả thị trường mà
diễn ra sự thích ứng tự phát giữa khối lượng và cơ cấu của sản xuất với khối lượng và
cơ cấu nhu cầu của xã hội.
nhìn chung cơ chế thị trường có các ưu điểm cơ bản sau:
• cơ chế thị trường kích thích hoạt động của các chủ thể kinh tế và tạo điều kiện
thuận lợi cho sự hoạt động tự do của họ.
• cạnh tranh buộc nhà sản xuất phải hao phí lao động cá biệt đến mức thấp nhất
có thể được bằng cách áp dụng kỹ thuật và công nghệ mới vào sản xuất.
• sự tác động của cơ chế thị trường đưa đến sự thích ứng tự phát giữa khối lượng
và cơ câú sản xuất với khối lượng và cơ cấu nhu cầu xã hội.
• trong cơ chế thị trường tồn tại sự đa dạng của các thị trường. bên cạnh thị
trường hàng hoá đã xuất hiện từ lâu là các thị trường về vốn, lao động phục vụ
cho sản xuất kết hợp với hệ thống giá cả linh hoạt vận động theo quan hệ cung
cầu của hàng hoá, dịch vụ.
• song, cơ chế thị trường không phải là hiện thân của sự hoàn hảo mà chứa đựng

trong nó nhều trục trặc.
mục đích hoạt động của các doanh nghiệp lá tối đa hoá lợi nhuận. ngành nào, lĩnh vực
nào có khả năng đem lại lợi nhuận cao thì các doanh nghiệp sẽ đổ xô vào sản xuất mặt
hàng, lĩnh vực đó. từ đó dẫn đến sự phát triển mất cân đối giữa các khu vực, ngành, nghề
trong nền ktqd.
hơn nữa, vì lợi nhuận, các doanh nghiệp sẵn sàng lạm dụng tài nguyên, gây ô nhiễm môi
trường sống của con người mà xã hội phải gánh chịu, do đó, hiệu quả kinh tế, xã hội
không được đảm bảo.
có những mục tiêu xã hội mà dù cơ chế thị trường hoạt động tốt cũng không thể đạt
được. sự tác động của cơ chế thị trường dẫn đến sự phân hoá giàu, nghèo, tác động xấu
đến đạo đức và tình người.

2/4


Bản chất và vai trò của ngân sách nhà nước trong nền kinh tế thị trường.

với một loạt các khuyết tật trên, ngày nay, trên thực tế không tồn tại cơ chế thị trường
thuần tuý, mà thường có sự can thiệp của nhà nước, khi đó nền kinh tế gọi là nền kinh
tế hỗn hợp.
Vai trò của ngân sách nhà nước trong cơ chế thị trường.
Tất cả những khiếm khuyết của cơ chế thị trường đòi hỏi có sự can thiệp của nhà nước
là tất yêu, là một nhu cầu khách quan nhằm khôi phục lai những cân đối và mở đường
cho sức sản xuất phát triển.
Trong cơ chế điều chỉnh của nhà nước, bên trong kết cấu của nó, ngoài việc tổ chức
một cách khoa học, thì những công cụ tài chính, tiền tệ, kế hoạch, luật pháp được coi là
những công cụ điều chỉnh cơ bản và quan trọng.
Nsnn là một trong những công cụ hữu hiệu để nhà nước điều chỉnh vĩ mô nền kinh tế,
xã hội. mục tiêu của nsnn không phải để nhà nước đạt được lợi nhuận như các doanh
nghiệp và cũng không phải để bảo vệ vị trí của mình trước các đối thủ cạnh tranh trên

thị trường. nsnn ngoài việc duy trì sự tồn tại của bộ máy nhà nước còn phải xây dựng
cơ sở hạ tầng kinh tế, xã hội để tạo ra môi trường thuận lợi cho các doanh nghiệp hoạt
động.
Nsnn được sử dụng như là công cụ tác động vào cơ cấu kinh tế nhằm đảm bảo cân đối
hợp lý của cơ cấu kinh tế và sự ổn định của chu kỳ kinh doanh. trước xu thế phát triển
mất cân đối của các ngành, lĩnh vực trong nền kinh tế, thông qua quỹ ngân sách, chính
phủ có thể áp dụng các chính sách ưu đãi, đầu tư vao các lĩnh vực mà tư nhân không
muốn đầu tư vì hiệu quả đầu tư thấp; hoặc qua các chính sách thuế bằng việc đánh thuế
vào những hàng hoá, dịch vụ của tư nhân có khả năng thao tong trên thị trường; đồng
thời, áp dụng mức thuế suất ưu đãi đối với những hàng hoá mà chính phủ khuyến dụng.
nhờ đó mà có thể đảm bảo sự cân đối, công bằng trong nền kinh tế.
Giá cả trên thị trường biến động dựa vào quy luật cung cầu của hàng hoá, dịch vụ. nsnn
cũng được sử dụng như là công cụ đảm bảo sự ổn định giá cả của thị trường.
Một vai trò được coi là không kém phần quan trọng của nsnn là giải quyết các vấn đề
xã hội: bất công, ô nhiễm môi trường…chẳng hạn trước vấn đề công bằng xã hội. chống
lại sự bất công là cần thiết cho một xã hội văn minh và ổn định, chính phủ thường sử
dụng các biện pháp tác động tới thu nhập để thiết lập lai sự công bằng xã hội. điều chỉnh
thu nhập của các nhóm dân cư khác nhau bằng cách trợ cấp thu nhập cho những người
có thu nhập thấp hoặc hoàn toàn không có thu nhập. một cách khác, chính phủ có thể
sử dụng biện pháp tác động gián tiếp đến thu nhập bằng cách tạo khả năng tạo thu nhập
cao hơn dựa vào năng lực của bản thân. theo đánh giá thì đây là biện pháp tích cực nhất,
động thời làm tăng thu nhập quốc dân; nói cách khác, nó làm cho một số người dân giàu

3/4


Bản chất và vai trò của ngân sách nhà nước trong nền kinh tế thị trường.

lên mà không ai nghèo đi; hoặc qua chính sách thuế thu nhập, sử dụng mức thuế suất
cao đối với người có thu nhập cao và ngược lại.

Như vậy, vai trò của nsnn là rất lớn. vấn đề đặt ra là việc tổ chức quy mô, cơ cấu và
quản lý nsnn như thế nào để phát huy được vai trò của nó.

4/4