POLYSACCHARID và dược LIỆU CHỨA POLYSACCHARID

POLYSACCHARID VÀ DƯỢC LIỆU CHỨA POLYSACCHARID
• Đặc điểm chung về polysaccharid.
Polysaccharid (polysid hoặc glycan) là các polymer có phân tử lượng
lớn do sự ngưng tụ một số lượng lớn các phân tử ose (trên 10 ose liên kết).
Các polysaccharid gồm các polysaccharid đồng thể được cấu tạo do
sự ngưng tụ nhiều phân tử cùng kiểu ose và polysaccharid dị thể do sự
ngưng tụ các phân tử thuộc nhiều kiểu ose khác nhau. Người ta phân biệt 3
kiểu:
+ Polysaccharid với các dãy có chu kì: các ose được phân bố trên một
chuỗi gồm nhiều ose giống nhau: amylose, cellulose…). Cấu dạng của các
chất trong nhóm này do cấu hình dây nối osid là chủ yếu là:
- Dây nối β (1
- Dây nối α (1

4), cấu dạng là một chuỗi kéo dài: cellulose
4), cấu dạng hình xoắn ốc: amylose.

- Trong một số trường hợp, cấu dạng lỏng lẻo (dây nối 1

6)

+ Polysaccharid có dãy không liên tục. Các vùng có chu kì đều đặn
xen kẽ với vùng không đều. Nhiều khả năng tương tác giữa polymer và
polymer tạo ra gel.
+ Các polysaccharid hoàn toàn dị thể.
• Tính chất sự hóa đông của polysaccharid
Nhiều polysaccharid có khả năng đông đặc lại để tạo gel. Các chuỗi
và các đoạn của mắt lưới kết nối với nhau càng nhiều, độ rắn của gel càng
cao.
Các polymer đồng thể có những chuỗi tạo ra các vùng nối tiếp rộng
rãi và sẽ tạo ra tủa.

1


Các polymer dị thể không có các chuỗi đều thì được khuếch tán vào
trong dung môi. Ở đây sẽ tạo ra các dung dịch nhớt.
Các polymer có các chuỗi đều gián đoạn có thể tạo ra các vùng nối
tiếp nhau cho các cấu trúc hình xoắn ốc.
• Phân loại polysaccharid
Có nhiều cách phân loại polysaccharid. Mỗi cách phân loại đều có ưu
điểm và nhược điểm nhất định. Theo sách Nghiên cứu thuốc từ thảo mộc của
Viện Dược liệu thì polysaccharid được phân thành các nhóm sau:
-Polysaccharid từ các vi sinh vật và vi nấm: dextran, lentinan.
-Polysaccharid từ tảo: các tảo nâu (acid alginic và fucan)…
-Polysaccharid từ thực vật bậc cao và động vật
+ Polysaccharid đồng thể:
Fructan thường gặp ở cây cỏ, tập trung khoảng một chục họ như
Insulin của các họ Cúc, họ Vòi voi (Boragiaceae), họ Hoa chuông
(Campanulaceae); phlein và fructan có mạch nhánh ở các cây một lá mầm,
đặc biệt là họ Lúa (Poaceae) và họ Loa kèn trắng (Liliaceae).
Tinh bột có trong tất cả các bộ phận của cây cỏ: hạt ngũ cốc (lúa,
ngô, sắn..), các cây họ Đậu (đỗ xanh, đỗ tương), quả (mít, chuối…), bộ phận
dưới mặt đất (khoai tây, sắn, rong riềng…), thân cây báng.
Cellulose: bông, cây gòn, cây gạo, cây lanh, gai cho sợi, gai, đay
quả tròn.
Chitin và chitosan, chất xơ tiêu hóa…
+ Polysaccharid dị thể:
Gôm và chất nhày: Mã đề, lanh, thạch, gôm rabic…
Pectin, polysaccharid pectic: quả chanh, cam, bưởi, bã táo ép, cà
rốt, củ cải đường, hoa hướng dương, khoai tây, cà chua

2


Một số dược liệu chứa polysaccharid khác: lô hội, măng tây, hoàng
kỳ, Đương quy Trung Quốc, Đương quy Nhật Bản…
• Phân lập polysaccharid
Việc phân lập các polysaccharid đòi hỏi phải sử dụng các dung môi
nước, có khi phải thêm các acid kim loại (như chiết xuất pectin hoặc một số
muối như carbonat trong sản xuất algin). Người ta dùng các dung môi lưỡng
tính.
Để loại trừ các muối và các phân tử có trọng lượng thấp, người ta phải
sử dụng phương pháp thẩm tích, các nhựa trao đổi ion, lọc phân tử trên gel
(loại bỏ các oligosaccharid và các sắc tố bằng ethanol hoặc aceton).
Việc phân đoạn các polysaccharid rất tinh tế. Phải sử dụng phương
pháp kết tủa (dung môi không hòa tan, thêm muối, thay đổi pH). Cần khai
thác các kỹ thuật sắc ký. Các polysaccharid có những cấu trúc đặc biệt: tạo
các dẫn chất. Sau khi tinh chế cần phải xác định bằng phương pháp vật lý và
hóa học.

3