VẤN ĐỀ HÌNH SỰ, HÓA DÂN SỰ HÓA TRONG CÁC VỤ ÁN LỪA ĐẢO CHIẾM ĐOẠT TÀI SẢN LẠM DỤNG TÍN NHIỆM CHIẾM ĐOẠT TÀI SẢN

V n đ hình s hóa, dân s hóa trong các v án l a đ o chi m
đo t tài s n l m d ng tín nhi m chi m đo t tài s n
Ths. Võ V n Tài
Gi ng viên Khoa Ki m sát hình s
L IM

U

1. Tính c p thi t c a đ tài
Trong giai đo n c i cách t pháp đang đ c tri n khai th c hi n theo tinh th n c a
Ngh quy t 49-NQ/TW c a B Chính tr v chi n l c c i cách t pháp đ n n m 2020, bên
c nh vi c s p x p, c c u l i h th ng các c quan t pháp, phân đ nh rõ ch c n ng, nhi m
v và quy n h n…, thì vi c t ng c ng công tác đ u tranh phòng, ch ng t i ph m, đ m b o
m i hành vi ph m t i ph i đ c k p th i phát hi n và x lý nghiêm minh theo quy đ nh c a
pháp lu t hình s c ng là m t trong nh ng nhi m v tr ng tâm và đ c ti n hành th ng
xuyên, t đó góp ph n thúc đ y ti n trình c i cách t pháp đi đúng h ng. Quá trình phát
hi n và x lý t i ph m và ng i ph m t i chính là vi c v n d ng mô hình pháp lý đ c quy
đ nh trong B lu t hình s (BLHS) vào th c ti n. Quá trình đó là vi c đ nh t i danh đ i v i
hành vi nguy hi m cho xã h i đã đe d a gây ra ho c gây ra thi t h i cho các quan h mà lu t
hình s b o v .
Vi c đ nh t i danh m t cách nghiêm túc và đúng đ n tr nên c p thi t h n trong tình
hình t i ph m ngày càng gia t ng và chuy n ph c t p nh hi n nay, thông qua đó nh m b o
v quy n, l i ích c a Nhà n c, c a t ch c và công dân, giúp cho vi c x lý t i ph m và
ng i ph m t i đ c nghiêm minh, đ m b o tr t t k c ng c a pháp lu t, đ ng th i ph c
v hi u qu cho ti n trình c i cách t pháp. Tuy nhiên th c ti n không ph i lúc nào c ng
th c hi n t t công tác trên. R t nhi u tr ng h p nh t là đ i v i các t i có tính ch t chi m
đo t thu c Ch ng t i ph m xâm ph m s h u quy đ nh t i XIV BLHS, mà c th là t i l a
đ o chi m đo t tài s n và t i l m d ng tín nhi m chi m đo t tài s n (quy đ nh t i i u 139,
i u 140) các c quan ti n hành t t ng đ nh t i danh không chính xác, áp d ng pháp lu t
hình s đ x lý hành vi vi ph m pháp lu t khác; và nhi u tr ng h p đ i v i hành vi vi
ph m mà l n ranh gi a có t i và không có t i mong manh nh t i l m d ng tín nhi m chi m

đo t tài s n, thì c quan ch c n ng th ng l a ch n bi n pháp “an toàn” là t ch i ti n hành
đ nh t i danh. Vi c làm trên c a các c quan ti n hành t t ng hình s trong th c ti n ít
nhi u làm gi m tính nghiêm minh c a pháp lu t, gây m t lòng tin trong nhân dân đ i v i c
quan b o v pháp lu t và gây nh h ng x u đ n tình hình tr t t an toàn xã h i.
Qua nghiên c u th c ti n x lý oan sai đ i v i nh
g i là “hình s hóa các quan h dân s , kinh t ” và vi c
ph m t i l a đ o chi m đo t tài s n, l m d ng tín chi m
“dân s hóa hành vi ph m t i” nh n th y xu t phát t nhi

ng ng i ph m t i mà th c ti n
t ch i đ nh t i đ i v i hành vi
đo t tài s n th ng đ c g i là
u nguyên nhân khác nhau, trong
1


đó có c nguyên nhân khách quan và ch quan. Vì v y, vi c nghiên c u v v n đ nêu trên
là c n thi t. T i l a đ o chi m đo t tài s n và t i l m d ng tín nhi m chi m đo t tài s n
không ph i là t i ph m m i, nh ng đ s d ng mô hình pháp lý trên x lý đ i v i ng i
ph m t i này thì c n ph i có s nghiên c u v các d u hi u c u thành t i c a nó và đ i
chi u nh ng hành vi vi ph m x y ra trong th c ti n nh m tìm ra nh ng nguyên nhân đ có
gi i pháp kh c ph c trong th i gian t i. T nh ng lý do, nên tác gi ch n đ tài “V n đ
hình s hóa, dân s hóa trong các v án l a đ o chi m đo t tài s n l m d ng tín nhi m
chi m đo t tài s n” làm đ tài nghiên c u khoa h c đ góp ph n làm rõ th c tr ng c a v n
đ đã nêu trên.
2. Tình hình nghiên c u đ tài
Hi n nay, có khá nhi u công trình nghiên c u, bài vi t đ ng trên các t p chí pháp lý
đ c p đ n lo i t i l a đ o chi m đo t tài s n, t i l m d ng tín chi m đo t tài s n, nh ng
ch y u ti p c n các góc đ khái quát nh t ho c d i góc đ so sánh chúng v i các t i
ph m khác trong ch ng các t i xâm ph m s h u c a B lu t hình s Vi t Nam ho c ch

nghiên c u m t khía c nh nh t đ nh. Nh bài vi t: “T i l m d ng tín nhi m chi m đo t tài
s n có đ i t ng chi m đo t là tài s n có đ ng ký quy n s h u trong lu t hình s Vi t
Nam” c a tác gi H Ng c H i; “M t s v n đ v hình s hóa, phi hình s hóa các hành vi
ph m pháp trên l nh v c kinh t trong chính sách hình s hi n nay” c a H Tr ng Ng ;
“Khi nào thì ph m t i l m d ng tín nhi m chi m đo t tài s n” c a tác gi Lê H ng Phúc;
“T i l m d ng tín nhi m chi m đo t tài s n - M t s v ng m c trong th c ti n và ki n ngh
hoàn thi n” c a tác gi Tr n Duy Bình “Tình hình t i ph m gia t ng do lu t không ch t”và
“L m d ng tín nhi m chi m đo t tài s n - l n ranh mong manh gi a hình s và dân s ” c a
cùng tác gi Nguy n H ng Phúc; “Ngh ch lý trong x lý hành vi l m d ng tín nhi m chi m
đo t tài s n” c a tác gi Mã H i và An Huy; “Hi n t ng hình s hóa các quan h dân s ”
c a Nguy n V n Vân … Ch a có m t công trình nghiên c u t ng quát nào liên quan đ n
vi c hình s hóa, dân s hóa đ i v i hai lo i t i ph m này.
3.

it

ng và ph m vi nghiên c u

i t ng nghiên c u:
tài t p trung nghiên c u lý lu n ho t đ ng đ nh t i danh
đ i v i t i l a đ o chi m đo t tài s n và t i l m d ng tín nhi m chi m đo t tài s n và thông
qua m t s v án th c ti n làm sáng t quá trình gi i quy t v án liên quan đ n hai t i ph m
này.
Ph m vi nghiên c u:
tài gi i h n các d u hi u pháp lý đ c tr ng c a t i l a đ o
chi m đo t tài s n và t i l m d ng tín nhi m chi m đo t tài s n quy đ nh trong BLHS n m
1999 s a đ i, phân tích th c tr ng áp d ng pháp lu t đ x lý hành vi liên quan hai t i ph m
trên mà th c ti n cho r ng là hi n t ng hình s hóa, dân s hóa.
4. M c đích nghiên c u

2


D a trên các k t qu nghiên c u v lý lu n v ho t đ ng đ nh t i danh các đ i v i t i
l a đ o chi m đo t tài s n và t i l m d ng tín nhi m chi m đo t tài s n, cùng v i vi c phân
tích các v án c th nh m làm sáng t vi c x lý đ i v i nh ng hành vi ph m t i này trong
th c ti n, góp m t ph n nâng cao nh n th c cho các ch th có th m quy n gi i quy t các
v án hình s đ c chính xác và đúng quy đ nh c a pháp lu t.
5. Nhi m v nghiên c u
V i m c đích đã đ
nhi m v c th sau:

c xác đ nh, đ hoàn thi n đ tài c n thi t ph i th c hi n các

- Phân tích các v n đ lý lu n v đ nh t i, c s c a vi c đ nh t i danh đ i v i t i l a
đ o chi m đo t tài s n và t i l m d ng tín nhi m chi m đo t tài s n.
- Nghiên c u, phân tích các quy đ nh c a B lu t hình s v các d u hi u đ c tr ng
c a hai lo i t i ph m này.
- Thông qua m t s v án đi n hình v t i l a đ o chi
tín nhi m chi m đo t tài s n đã đ c gi i quy t trong th c ti
nh ng khó kh n, v ng m c mà các c quan ti n hành t t
đ i v i các tr ng h p trên, t đó, ki n ngh các gi i pháp kh

m đo t tài s n và t i l m d ng
n th i gian g n đây, s làm rõ
ng g p ph i khi đ nh t i danh
c ph c trong th i gian t i.

6. ụ ngh a khoa h c và th c ti n
V lý lu n: K t qu nghiên c u c a đ tài s góp ph n hoàn thi n lý lu n v ho t

đ ng đ nh t i danh đ i v i t i l a đ o chi m đo t tài s n và t i l m d ng tín nhi m chi m
đo t tài s n quy đ nh t i i u 139, i u 140 BLHS hi n hành.
V th c ti n: Bên c nh vi c hoàn thi n v m t lý lu n, v i vi c v n d ng, phân tích
các v án c th , rút ra nh ng t n t i, thi u sót trong quá trình x lý v án liên quan, đ tài
c ng có ý ngh a nh là m t ngu n tài li u tham kh o, nghiên c u ph c v cho th c ti n áp
d ng BLHS hi n hành vào công tác đ u tranh ch ng hai t i ph m này n c ta.
7. K t c u c a đ tài
Ngoài ph n m đ u và k t lu n, đ tài đ

c k t c u g m 2 ch

ng:

Ch ng 1: M t s v n đ lý lu n v ho t đ ng đ nh t i danh đ i v i hành vi l a đ o
chi m đo t tài s n, l m d ng tín nhi m chi m đo t tài s n;
Ch ng 2: Th c tr ng c a ho t đ ng đ nh t i danh đ c g i là hình s hóa, dân s
hóa đ i v i hành vi l a đ o chi m đo t tài s n, l m d ng tín nhi m chi m đo t tài s n;
nguyên nhân và m t s ki n ngh .

3


CH
NG 1
M TS V N
Lụ LU N V HO T
NG NH T I DANH
I V I HÀNH VI L A
O CHI M O T TÀI S N,
L M D NG TệN NHI M CHI M O T TÀI S N

1.1. LỦ lu n v đ nh t i danh
. . . Khái ni m đ nh t i danh
nh t i danh là c s c n thi t đ u tiên cho vi c truy c u trách nhi m hình s đ i
v i ng i ph m t i. Trên c s xác đ nh ch th th c hi n hành vi ph m vào t i gì, quy đ nh
t i đi u kho n nào c a BLHS, c quan ti n hành t t ng có c n c pháp lý bu c ng i vi
ph m ph i gánh ch u nh ng h u qu b t l i do hành vi c a mình gây ra.
Trong lý lu n c ng nh trong th c ti n, khái ni m đ nh t i danh đ c hi u hai
ngh a. Tr c h t, đ nh t i danh là m t quá trình lôgic nh t đ nh, là ho t đ ng c a con ng i
v vi c xác nh n và ghi nh n s phù h p gi a tr ng h p ph m t i c th đang xem xét v i
các d u hi u c a m t c u thành t i ph m đ c quy đ nh trong ph n các t i ph m c a B
lu t hình s . Th hai, đ nh t i danh là vi c đánh giá v m t pháp lý đ i v i m t hành vi
nguy hi m cho xã h i. Hai ngh a này có s quan h m t thi t v i nhau trong khái ni m đ nh
t i danh.
nh t i danh là m t quá trình lôgic, b i v y đ th c hi n đúng đ n quá trình này đòi
h i ph i có các ti n đ , đi u ki n, c s ph ng pháp lu n, bi n pháp lôgic và k thu t pháp
lý. H n n a, đ nh t i danh là m t ho t đ ng do cán b t pháp ti n hành, h là nh ng ng i
đ c trang b ki n th c nh t đ nh v th gi i quan, có ki n th c chuyên môn và kinh
nghi m. Trong quá trình đ nh t i danh, t duy c a h b t ngu n t vi c s d ng các bi n
pháp k thu t pháp lý và phát tri n theo nh ng quy lu t lôgic nh t đ nh. Trong lý lu n và
th c ti n, khái ni m đ nh t i danh còn đ c hi u là k t qu nh t đ nh c a quá trình ho t
đ ng do i u tra viên, Ki m sát viên, Th m phán hay H i th m nhân dân ti n hành. i u đó
có ngh a r ng đ nh t i danh là s đánh giá m t t i ph m v m t pháp lý, trên c s nh ng tài
li u đã thu th p đ c trong quá trình t t ng.
nh t i danh c ng có ngh a là m t trong nh ng hình th c ho t đ ng v m t pháp lý,
là s đánh giá v m t pháp lý đ i v i các hành vi nguy hi m cho xã h i mà ng i có th m
quy n đang xem xét, xác đ nh hành vi đ c quy đ nh đi u nào c a B lu t hình s . Hay
đ nh t i danh là k t lu n v s phù h p gi a tr ng h p ph m t i c th đang đ c xem xét
v i khái ni m v lo i t i t ng ng đ c quy đ nh trong quy ph m pháp lu t hình s , t c là
vi c l a ch n quy ph m pháp lu t hình s đ áp d ng đ i v i hành vi c th đang xem xét.
Nh v y, đ nh t i danh th c ch t là s xác đ nh v m t pháp lý đ i v i hành vi ph m t i x y

ra trong th c t . Do đó, đi u có ý ngh a quan tr ng trong quá trình đ nh t i danh là ph i tìm
đ c nh ng d u hi u c b n, đi n hình và quan tr ng nh t, ph i ch ra nh ng d u hi u c n
và đ đ xác đ nh th c ch t c a hành vi x y ra trong th c t .
ng th i, khi đ i chi u các
d u hi u đó v i các d u hi u đ c quy đ nh trong c u thành t i ph m c th , ph i đ a ra k t
4


lu n r ng nhà làm lu t khi ban hành quy ph m pháp lu t là đ áp d ng cho nh ng tr
h p ph m t i c th đang đ c xem xét.

ng

Nh ng áp d ng quy ph m pháp lu t hình s là m t quá trình ph c t p, đòi h i ph i
ti n hành m t cách tu n t t cái chung đ n cái riêng. T i ph m là m t lo i vi ph m pháp
lu t nói chung. Do đó, khi đ nh t i danh, các c quan ti n hành t t ng, ng i ti n hành t
t ng ph i th c hi n đ y đ các b c c b n, đ m b o cho quá trình xác đ nh t i ph m đ c
chính xác. Tr c h t, c n ph i xác đ nh có hay không có hành vi ph m t i, đó là hành vi
ph m t i hay ch đ n thu n là hành vi vi ph m pháp lu t khác (vi ph m hành chính, vi ph m
ngh a v trong dân s ,…). Sau đó, c n xác đ nh xem hành vi đó vi ph m đi u kho n c th
nào c a B lu t hình s và trên c s đó đ nh t i cho phù h p.
nh t i danh là ho t đ ng đ c th c hi n t t c các giai đo n t t ng trong quá
trình gi i quy t v án hình s và đ c ti n hành b i h th ng các c quan ti n hành t t ng,
t khi kh i t v án cho t i khi b n án hình s c a Tòa án có hi u l c pháp lu t.
Khi phát hi n hành vi có d u hi u t i ph m, c quan có th m quy n trong ph m vi
trách nhi m, quy n h n c a mình ph i ra Quy t đ nh kh i t v án. Khi đã có đ y đ c n c
đ xác đ nh m t ng i có hành vi ph m t i thì ra Quy t đ nh kh i t b can và ph i ghi rõ
t i danh và đi u kho n c a B lu t hình s đ c áp d ng ( i u 126 B lu t T t ng hình s
(B lu t TTHS)). K t thúc ho t đ ng đi u tra, C quan đi u tra làm b n K t lu n đi u tra
chuy n sang Vi n ki m sát. T b n K t lu n đi u tra này, theo đúng trình t , th t c pháp

lu t quy đ nh, Vi n ki m sát ra quy t đ nh truy t b can ra tr c Tòa án b ng cáo tr ng ghi
rõ t i danh và đi u kho n c a B lu t hình s c n đ c áp d ng.
i v i Tòa án, vi c ki m tra, xem xét đ nh t i danh đ c th c hi n ngay trong giai
đo n xét x . Sau khi nh n đ c h s c a Vi n ki m sát, trong quá trình chu n b xét x ,
Th m phán ch t a phiên tòa có nhi m v ki m tra vi c truy t có c n c hay không và tùy
tr ng h p có quy n quy t đ nh: đ a v án ra xét x , tr h s đ đi u tra b sung, t m đình
ch ho c đình ch v án. Khi ra b n án, v n đ xác đ nh t i danh có ý ngh a r t l n. Trong
b n án ph i phân tích nh ng ch ng c xác đ nh có t i và ch ng c xác đ nh không có t i,
xác đ nh b cáo có ph m t i hay không và n u b cáo ph m t i thì ph m t i gì, theo đi u
kho n nào c a B lu t hình s … Trong giai đo n xét x phúc th m, giám đ c th m ho c tái
th m vi c xem xét đ nh t i danh đã đúng hay ch a c ng r t đ c quan tâm, v n đ này đ c
th hi n t i các i u 248, 285, 298 B lu t TTHS.
Nh v y, nh t i danh là quá trình nh n th c lý lu n có tính lôgic, là d ng c a ho t
đ ng th c ti n áp d ng pháp lu t hình s c ng nh pháp lu t t t ng hình s c a c quan
ti n hành t t ng, ng i ti n hành t t ng, đ c ti n hành trên c s các ch ng c , các tài
li u thu th p đ c và các tình ti t th c t c a v án hình s đ xác đ nh s phù h p gi a
các d u hi u c a hành vi nguy hi m cho xã h i đ c th c hi n v i các d u hi u c a c u
thành t i ph m t ng ng do lu t hình s quy đ nh, đ gi i quy t v án hình s b ng vi c ra
v n b n áp d ng pháp lu t.
5


T s phân tích và đ nh ngh a nêu trên, có th rút ra nh n xét v đ c đi m c a đ nh
t i danh nh sau:
Th nh t, v ch th . nh t i danh là ho t đ ng c a các ch th có th m quy n
trong T t ng hình s , bao g m: C quan đi u tra, Vi n ki m sát, Tòa án cùng m t s c
quan khác đ c giao nhi m v ti n hành m t s ho t đ ng đi u tra và nh ng ng i có th m
quy n ti n hành t t ng trong các c quan này theo quy đ nh c a B lu t TTHS ti n hành.
Th hai, v c n c . nh t i danh ph i d a trên c s các tài li u, ch ng c thu th p
đ c cùng các tình ti t th c t c a v án hình s và ph i d a vào c u thành t i ph m c b n

c a t i ph m c th đ c quy đ nh trong B lu t hình s , đ đ i chi u s phù h p gi a các
d u hi u c a hành vi nguy hi m cho xã h i đ c th c hi n v i các d u hi u c a c u thành
t i ph m t ng ng do lu t hình s quy đ nh.
Th ba, v b n ch t. nh t i danh th c t là ho t đ ng áp d ng pháp lu t hình s
(bao g m c pháp lu t TTHS) và ph i đ c ti n hành b ng vi c ra v n b n áp d ng pháp
lu t đ gi i quy t v án hình s .
Th t , v m c đích c a đ nh t i danh trong t t ng hình s là nh m gi i quy t v án
hình s m t cách đúng đ n, x lý đúng ng i, đúng t i và bu c ng i có hành vi ph m t i
ph i ch u hình ph t và các bi n pháp t pháp t ng x ng v i tính ch t và m c đ c a hành
vi ph m t i mà h đã th c hi n.
. .2. C s c a vi c đ nh t i danh
Là nh ng c n c giúp cho vi c đ nh t i danh đ m b o tính chính xác, khoa h c.
G m: C s pháp lý tr c ti p, c s pháp lý gián ti p và c s khoa h c c a vi c đ nh t i
danh.
* C s pháp lý tr c ti p c a vi c đ nh t i danh.
nh t i danh là xác đ nh s phù h p gi a các d u hi u c a hành vi nguy hi m cho
xã h i đã di n ra trong th c ti n v i các d u hi u t ng ng trong quy ph m pháp lu t hình
s . Quy ph m pháp lu t hình s ch a đ ng nh ng d u hi u đ c tr ng, đi n hình, b t bu c
không th thi u đ c c a m t lo i t i ph m c th . Nh ng d u hi u đó s tr thành khuôn
m u pháp lý làm c s cho ng i ti n hành t t ng so sánh, đ i chi u v i hành vi nguy
hi m cho xã h i x y ra ngoài th gi i khách quan, t đó xác đ nh đ c ng i ph m t i
ph m t i gì, quy đ nh t i đi u, kho n nào c a B lu t hình s .
T i i u 2 BLHS hi n hành quy đ nh: “Ch ng i nào ph m m t t i đã đ c B lu t
hình s quy đ nh m i ph i ch u trách nhi m hình s ”. i u này có ngh a là, m t ng i ch
b cho là ph m t i và b x lý khi hành vi mà h th c hi n đ c quy đ nh trong B lu t hình
s , không m t cá nhân, c quan, t ch c nào có quy n t cho mình quy n đ c xác đ nh
hành vi do m t ng i th c hi n có ph i là t i ph m hay không và áp d ng hình ph t tùy
thích không theo quy đ nh c a Lu t hình s .
6

B lu t hình s bao g m các nhóm quy ph m pháp lu t đ c s p x p làm hai ph n:
Ph n chung và ph n các t i ph m. Trong đó, ph n chung quy đ nh v các nhi m v , các
nguyên t c, các ch đ nh, các khái ni m c b n c a lu t hình s Vi t Nam, hi u l c c a o
lu t hình s , gi i h n c a vi c áp d ng trách nhi m hình s và hình ph t, các đi u ki n mi n
trách nhi m hình s , mi n và gi m hình ph t… Nói cách khác, ph n chung c a B lu t hình
s bao g m nh ng quy đ nh chung nh t, bao trùm nh t v đ o lu t hình s , v t i ph m và
hình ph t.
Ph n các t i ph m bao g m các quy ph m xác đ nh các t i ph m c th , và kèm theo
đó là quy đ nh v các hình ph t c th đ i v i t ng t i. Ph n các t i ph m đ c các nhà làm
lu t đã tìm và xác đ nh xem trong quá trình t i ph m hóa các hành vi nguy hi m cho xã h i
d u hi u nào là đ c tr ng, c b n và đ c l p l i nhi u l n trong th c t , đ t đó quy đ nh
thành các d u hi u b t bu c c a c u thành t i ph m c th t ng ng. Vì v y, ph n các t i
ph m nêu mô hình c th c a t i ph m, các lo i và m c đ tr ng ph t đ i v i m i t i ph m.
nh t i danh có m c đích đ truy c u trách nhi m hình s đ i v i m t con ng i v
hành vi nguy hi m cho xã h i đã đ c th c hi n. Trong khía c nh pháp lu t, đ nh t i danh
có ngh a là l a ch n m t quy ph m pháp lu t mà nó đ c p t i tr ng h p c th nào đó.
Quy ph m pháp lu t hình s ph n các t i ph m c th quy đ nh trách nhi m hình s đ i v i
m i hành vi ph m t i. Nh ng nh ng quy đ nh này ph i d a trên các nguyên t c, đi u ki n
đ c nêu ra trong các quy ph m ph n chung, còn b n thân quy ph m pháp lu t ph n chung
s không có ý ngh a n u thi u quy ph m pháp lu t ph n các t i ph m. Nh v y, quy ph m
pháp lu t ph n chung và quy ph m pháp lu t ph n các t i ph m có m i quan h ch t ch ,
không th thi u c a đ nh t i danh v i ý ngh a là c s pháp lý đ truy c u trách nhi m hình
s đ i v i ng i th c hi n hành vi nguy hi m cho xã h i. nh t i danh là vi c đ i chi u
d u hi u c a hành vi nguy hi m cho xã h i đã đ c th c hi n v i d u hi u trong mô hình
m t lo i t i ph m t ng ng, xác đ nh s gi ng nhau c a m t tình hu ng c th đã x y ra
trong cu c s ng v i m t tr ng h p đã đ c nêu trong B lu t hình s . Nh ng ph n các t i
ph m ch nêu đ nh ngh a v t i ph m đã hoàn thành. Còn trong th c t , có nh ng tr ng
h p đòi h i ph i có s đánh giá m t hành vi đã th c hi n nào đó là t i ph m nh ng ch
giai đo n chu n b ph m t i hay ph m t i ch a đ t đ c nêu t i i u 17 và i u 18 BLHS.

Do v y, khi đ nh t i danh ph i c n c vào quy ph m pháp lu t ph n các t i ph m, tìm ra
quy ph m pháp lu t t ng ng cho t i ph m đó giai đo n ph m t i hoàn thành và k t h p
v i quy đ nh v chu n b ph m t i hay ph m t i ch a đ t đ x lý đ i v i nh ng tr ng h p
ng i ph m t i ch a th c hi n h t các hành vi đ c mô t trong c u thành t i ph m ho c
hành vi ch a gây ra h u qu nguy h i cho xã h i. Bên c nh đó, trong ph n các t i ph m c a
B lu t hình s còn đ c p t i hàng lo t t i ph m có d u hi u c a hành vi t i ph m đ c
th c hi n d i hình th c đ ng ph m, vì v y đ đ nh t i danh v i nh ng tr ng h p ph m
t i do nhi u ng i c ý cùng th c hi n, thì song song v i vi c áp d ng quy ph m pháp lu t
ph n các t i ph m còn ph i áp d ng ch đ nh đ ng ph m quy đ nh t i i u 20 BLHS.

7


Nh v y, khi ti n hành đ nh t i danh đ i v i m t hành vi nguy hi m cho xã h i c n
ph i c n c vào c quy ph m ph n chung và quy ph m ph n các t i ph m c a B lu t hình
s , đ ng th i ph i vi n d n m t cách chính xác và đ y đ đi u kho n hay m t s đi u lu t
liên quan, bao quát đ c toàn b hành vi nguy hi m cho xã h i đ c nêu trong ph n các t i
ph m c a BLHS và c ng c n ph i l u ý t i hi u l c v không gian và th i gian c a đi u
kho n đ c vi n d n. Có nh v y, vi c đ nh t i danh m i đ m b o đ c s pháp lý đ truy
c u trách nhi m hình s đ i v i ng i th c hi n hành vi đó.
*C s pháp lý gián ti p, b tr cho vi c đ nh t i danh.
Trong quá trình đ nh t i danh, n u BLHS gi vai trò là c s pháp lý tr c ti p, thì B
lu t TTHS gi vai trò là c s pháp lý gián ti p, b tr cho quá trình này. B lu t TTHS quy
đ nh v trình t , th t c kh i t , đi u tra, truy t , xét x và thi hành án hình s ; ch c n ng,
nhi m v , quy n h n và m i quan h gi a các c quan ti n hành t t ng; nhi m v , quy n
h n và trách nhi m c a nh ng ng i ti n hành t t ng. Ngoài ra, toàn b các quy ph m c a
B lu t TTHS c ng quy đ nh v c cách th c c a quá trình đ nh t i danh nh m b o v các
quy n và l i ích chính đáng c a công dân trong l nh v c ho t đ ng t pháp hình s . Trong
B lu t TTHS, nh ng quy ph m nh m b tr cho vi c đ nh t i danh đ c chính xác nh :
Ch ng V - quy đ nh v ch ng c trong v án hình s ; ch ng VI - quy đ nh v các bi n

pháp ng n ch n; ch ng VIII - quy đ nh v kh i t v án hình s ; ch ng X đ n ch ng
XIII quy đ nh v đi u tra, nh kh i t b can, trình t , th t c h i cung b can, l y l i khai
nh ng ng i tham gia t t ng, đ i ch t, nh n d ng, khám xét, t m gi , kê biên tài s n, khám
nghi m hi n tr ng, khám nghi m t thi ...
Bên c nh B lu t TTHS, các v n b n h ng d n áp d ng pháp lu t c a c quan Nhà
n c có th m quy n nh : Ngh quy t, Thông t liên t ch, Ngh đ nh…c ng có vai trò là c
s pháp lý gián ti p, b tr cho vi c đ nh t i danh. B i vì, nh ng v n b n do c quan Nhà
n c có th m quy n ban hành quy đ nh c th nhi u l nh v c c a đ i s ng xã h i mà theo
đó s mô t trong d u hi u c u thành t i ph m c a B lu t hình s không th khái quát
đ c. H n n a, nh ng bi n đ i và phát tri n không ng ng c a xã h i đòi h i ph i ban hành
nh ng v n b n m i thay th cho nh ng v n b n đã không còn phù h p. Các c quan có
th m quy n trong kh i t , đi u tra, truy t , xét x ph i n m v ng và hi u rõ n i dung quy
đ nh c a nh ng v n b n này m i có th v n d ng đ đ nh t i danh đ c chính xác.
*C s khoa h c c a vi c đ nh t i danh
C u thành t i ph m là c s giúp cho quá trình đ nh t i danh, là m t trong nh ng
khái ni m mang tính ch t tr u t ng, là s t ng h p nh ng d u hi u chung có tính ch t đ c
tr ng cho m t lo i t i ph m c th đ c quy đ nh trong B lu t hình s . B i v y, c u thành
t i ph m là mô hình khái quát, tr u t ng mang tính ch t khoa h c g m nh ng d u hi u
chung, c b n nh t c a t i ph m. Chính vì th , vi c nghiên c u nh ng v n đ v c u thành
t i ph m có ý ngh a pháp lý hình s r t quan tr ng đ i v i quá trình đ nh t i danh, vì đ nh
t i danh chính xác t c là xác đ nh đúng s phù h p gi a các d u hi u c a m t hành vi nguy
8


hi m cho xã h i nh t đ nh nào đó đ c th c hi n v i các d u hi u c a c u thành t i ph m
t ng ng đ c quy đ nh t i m t quy ph m pháp lu t hình s c th c a ph n các t i ph m.
D a vào c u trúc c a t i ph m, khoa h c lu t hình s phân chia c u thành t i ph m
thành b n nhóm: Nhóm d u hi u v m t khách th , nhóm d u hi u v ch th , nhóm d u
hi u v m t khách quan và nhóm d u hi u v m t ch quan c a t i ph m. Tuy nhiên, t i
ph m là m t th th ng nh t, do v y vi c tách riêng t ng y u t trong quá trình đ nh t i danh

nêu trên ch có ý ngh a t ng đ i, c n c vào t ng tr ng h p ph m t i c th đ chúng ta
v n d ng các y u t này cho h p lý trong quá trình đ nh t i danh.
1.2. Ho t đ ng đ nh t i danh đ i v i T i l m d ng tín nhi m chi m đo t tài s n
1.2.1. Khái ni m T i l m d ng tín nhi m chi m đo t tài s n
N c ta ti n lên ch ngh a xã h i b qua ch đ t b n ch ngh a đòi h i ph i tr i
qua m t th i k quá đ lâu dài v i nhi u ch ng đ ng, nhi u hình th c t ch c kinh t xã
h i có tính ch t quá đ và trong th i ký quá đ y có nhi u hình th c s h u v t li u s n
xu t, nhi u thành ph n kinh t . Trong đ ng l i, chính sách phát tri n kinh t , ng ta đ
ra: y m nh công nghi p hóa, hi n đ i hóa, xây d ng n n kinh t đ c l p t ch , đ a n c
ta tr thành m t n c công nghi p u tiên phát tri n l c l ng s n xu t, đ ng th i xây d ng
quan h s n xu t phù h p theo đ nh h ng xã h i ch ngh a. i u này c ng có ngh a là các
quan h s h u và h th ng lý lu n v s h u n c ta còn nhi u đi u c n b sung hoàn
thi n và đi u ch nh cho phù h p v i tình hình kinh t - chính tr . C ng chính vì v y mà các
quan h s h u còn ch a hoàn thi n v hình th c, còn nhi u tranh ch p liên quan đ n quy n
s h u. B i v y, m t h th ng pháp lu t b o v quy n s h u là h t s c c n thi t và quan
tr ng. Hi n nay, đ b o v quy n s h u tài s n c a công dân, Nhà n c ta đã đ a ra nhi u
lo i quy ph m pháp lu t đ đi u ch nh, trong đó các quy đ nh hình s có ý ngh a quan tr ng
khi quy đ nh nh ng hành xâm ph m ch đ s h u tài s n đ c nhà n c b o h và cách
th c x lý nh ng hành vi đó nh m m c đích giáo d c, r n đe và phòng ng a đ b o v
quy n s h u.
Trong B lu t hình s n m 1999 s a đ i, có riêng m t ch ng quy đ nh v các t i
xâm ph m s h u, bao g m 13 đi u quy đ nh rõ các hành vi xâm ph m s h u đ c Nhà
n c b o v . Tuy nhiên, xu t phát t ph m vi nghiên c u c a đ tài, nên chúng tôi đi vào
tìm hi u nh ng v n đ mang tính ch t lý lu n liên quan đ n t i l m d ng tín nhi m chi m
đo t tài s n.
Nh chúng ta đã bi t, t i ph m là hành vi nguy hi m cho xã h i, do ch th có n ng
l c trách nhi m hình s th c hi n m t c ý ho c vô ý xâm đ n nh ng quan h xã h i là
khách th b o v c a lu t hình s . M t hành vi ch b xam là t i ph m thì hành vi đó ph i là
hành vi nguy hi m cho xã h i; Ch th th c hi n hành vi y ph i là ng i có n ng l c trách
nhi m hình s , có ngh a ng i th c hi n hành vi ph i có kh n ng nh n th c và đi u khi n

hành vi c a mình;
x y ra hành vi nguy hi m đó là do l i c a h và hành vi đó đã xâm
ph m đ n nh ng quan h xã h i mà lu t hình s tuyên b b o v .
9


K t h p v i quy đ nh t i kho n 1 i u 140 BLHS:
“Ng i nào có m t trong nh ng hành vi sau đây: Chi m đo t tài s n c a ng i khác
có giá tr t b n tri u đ ng đ n d i n m m i tri u đ ng ho c d i b n tri u đ ng nh ng
gây h u qu nghiêm tr ng ho c đã b x ph t hành chính v hành vi chi m đo t ho c đã b
k t án v t i chi m đo t tài s n, ch a đ c xoá án tích mà còn vi ph m, thì b ph t…:
a) Vay, m n, thuê tài s n c a ng i khác ho c nh n đ c tài s n c a ng i khác
b ng các hình th c h p đ ng r i dùng th đo n gian d i ho c b tr n đ chi m đo t tài s n
đó;
b) Vay, m n, thuê tài s n c a ng i khác ho c nh n đ c tài s n c a ng i khác
b ng các hình th c h p đ ng và đã s d ng tài s n đó vào m c đích b t h p pháp d n đ n
không có kh n ng tr l i tài s n”.
T đó chúng ta có th hi u: T i l m d ng tín nhi m chi m đo t tài s n là hành vi
nguy hi m c a ch th có n ng l c trách nhi m hình s và đ t đ tu i theo quy đ nh c a
pháp lu t hình s đã vay, m n, thuê tài s n c a ng i khác ho c nh n đ c tài s n c a
ng i khác có giá tr t b n tri u đ ng tr lên b ng các hình th c h p đ ng r i c ý dùng
th đo n gian d i ho c s d ng tài s n đó vào m c đích b t h p pháp ho c b tr n đ
chi m đo t tài s n đó m t cách trái phái lu t.
1.2.2. D u hi u pháp lý c a t i l m d ng tín nhi m chi m đo t tài s n
T i l m d ng tín nhi m chi m đo t tài s n c ng nh b t kì m t t i ph m nào khác
trong BLHS đ u có các d u hi u pháp lý đ c tr ng c a nó g m các d u hi u thu c m t
khách th , khách quan, ch th và m t ch quan c a t i ph m.
*V khách th c a t i ph m. T i ph m nào c ng xâm ph m đ n m t ho c m t s
khách th nh t đ nh, đó là các quan h xã h i đ c Lu t hình s b o v .
iv it il m

d ng tín nhi m chi m đo t tài s n, khách th mà t i ph m này h ng đ n là quan h s h u
v tài s n. C ng nh các t i xâm ph m s h u khác đ c quy đ nh trong BLHS, t i l m
d ng tín nhi m chi m đo t tài s n xâm ph m đ n quy n s h u tài s n, ngh a là tác đ ng
đ n các quy n chi m h u, quy n s d ng và quy n đ nh đo t đ i v i tài s n c a ch s h u
đ c pháp lu t b o v .
Tài s n là đ i t ng c a t i l m d ng tín nhi m chi m đo t tài s n quy đ nh t i i u
140 BLHS là tài s n đ c quy đ nh t i i u 163 B lu t dân s n m 2005 g m: “v t, ti n,
gi y t có giá và các quy n tài s n”. Tuy nhiên, đ i t ng là tài s n c a t i ph m này ph i
th a mãn các y u t nh t đ nh sau:
Tài s n ph i đ c th hi n d i d ng v t ch t, có giá tr và giá tr s d ng, là th c
đo giá tr s c lao đ ng c a con ng i đ c k t tinh, đ ng th i ph i th a mãn đ c các nhu
c u v v t ch t và tinh th n c a con ng i. Nh ng tài s n không có giá tr và giá tr s d ng
không th tr thành đ i t ng tác đ ng c a t i l m d ng tín nhi m chi m đo t tài s n.
10


Tài s n là đ i t ng c a t i l m d ng tín nhi m chi m đo t tài s n ph i là tài s n có
ch s h u, quy n s h u tài s n c a ch s h u là h p pháp và đ c pháp lu t công nh n,
có th chuy n d ch thông qua các giao d ch th hi n b ng các h p đ ng dân s c th .
Nh ng tài s n không có ch s h u ho c b t b quy n s h u (v t b đánh r i, b quên,
th t l c,…) không ph i là đ i t ng tác đ ng c a t i ph m này.
Tài s n là đ i t ng c a t i ph m này còn là nh ng gi y t có giá mà thông qua đó,
ng i ph m t i có th nh n ti n ho c ph n tài s n nh t đ nh (c phi u, tín phi u, trái
phi u,…).
i v i nh ng gi y t có giá mà giá tr c a nó ph i thông qua t ch c, cá nhân
xác nh n m i th hi n đ c giá tr thì không ph i là đ i t ng c a t i l m d ng tín nhi m
chi m đo t tài s n.
i v i các lo i tài s n có tính ch t, công d ng đ c bi t (ma túy, v khí, ph ng ti n,
ch t cháy, ch t gây n , ch t đ c h i, ch t phóng x ,…) ho c tài s n là các lo i gi y t có giá
ghi danh (vi c chuy n d ch, xác l p quy n s h u ph i thông qua các giao d ch pháp lý h p

pháp) ho c các lo i tài s n khác thu c danh m c hàng hóa, tài s n b c m giao d ch, h n ch
giao d ch nh : đ ch i b c m, ph li u gây ô nhi m môi tr ng,…thì tùy tr ng h p, vi c
chi m đo t tài s n s b x lý theo các t i danh khác t ng ng.
Nh v y, tài s n là đ i t ng c a t i l m d ng tín nhi m chi m đo t tài s n ph i th a
mãn nh ng y u t nh t đ nh ph n ánh đ c đi m v n có c a tài s n, v tính ch t, giá tr s
d ng, có th đ a vào giao dich trong th c ti n.
B lu t hình s n m 1985 quy đ nh m t hành vi ph m vào l m d ng tín nhi m chi m
đo t tài s n không c n c n c vào giá tr tài s n chi m đo t. Tuy nhiên, BLHS n m 1999
s a đ i quy đ nh rõ y u t đ nh l ng đ i v i tài s n b chi m đo t ph i có giá tr t b n
tri u đ ng tr lên. Quy đ nh này tr thành m t trong nh ng c n c quan tr ng đ xác đ nh
có x lý hình s đ i v i hành vi l m d ng tín nhi m chi m đo t tài s n hay không. Quy đ nh
y u t đ nh l ng trong tr ng h p này phân bi t rõ ràng ranh gi i gi a vi ph m hành chính
và t i ph m, là c s đ áp d ng th ng nh t pháp lu t trên ph m vi toàn qu c, t o đi u ki n
cho ng i dân hi u rõ h n các quy đinh c a pháp lu t, t đi u ch nh hành vi c a mình trong
nh ng tr ng h p nh t đ nh.
*V m t khách quan c a t i l m d ng tín nhi m chi m đo t tài s n
M t khách quan c a t i ph m là m t bên ngoài c a t i ph m, nh ng bi u hi n bên
ngoài c a t i ph m, g m hành vi khách quan, h u qu và m i quan h nhân qu gi a hành
vi và h u qu .
- Hành vi khách quan: là nh ng x s có s ki m soát c a ý th c và đi u khi n c a ý
chí con ng i, là nguyên nhân gây thi t h i cho các khách th đ c Lu t hình s b o v .
Hành vi khách quan c a t i ph m th hi n các đ c đi m sau: có tính nguy hi m cho xã h i,
là ho t đ ng có ý th c c a ch th , nó trái pháp lu t hình s và v hình th c th hi n, hành
vi khách quan c a t i ph m đ c th hi n d i hình th c hành đ ng ho c không hành đ ng.
i v i t i l m d ng tín nhi m chi m đo t tài s n, hành vi khách quan ph i gây thi t h i v
11


v t ch t cho ch s h u, nguy hi m cho xã h i, khi th c hi n hành vi, ch th đã đ c tính
toán, cân nh c k l ng và đ c th hi n d i d ng hành đ ng nh n tài s n c a ng i khác

b ng các hình th c c a h p đ ng, sau khi có đ c tài s n ng i ph m t i đã có hành vi
chi m đo t tài s n đó.
Hành vi chi m đo t tài s n th hi n thông qua các h p đ ng vay, m n, thuê… tài
s n c a ng i khác r i s d ng vào m c đích b t h p pháp d n đ n không có kh n ng tr
l i tài s n. ây là hành vi s d ng tài s n không đúng ngh a v đã cam k t ban đ u nên
ng i ph m t i không có kh n ng tr l i tài s n cho ch s h u. Vi c ch s h u chuy n
giao tài s n cho ng i ph m t i lúc đ u thông qua m t giao d ch pháp lý h p pháp, có th a
thu n, cam k t gi a các bên tham gia theo quy đ nh c a pháp lu t dân s . Tuy nhiên, sau khi
có đ c tài s n, ng i ph m t i m i n y sinh ý đ nh chi m đo t tài s n này, mong mu n
bi n tài s n đó thành tài s n c a mình, vi ph m các ngh a v đã cam k t tr c đó.
Ng i ph m t i mu n t o l p cho mình quy n chi m gi , s d ng, đ nh đo t đ i v i
tài s n c a ng i khác, h s d ng các cách th c làm hao h t giá tr và giá tr s d ng c a
tài s n, khi n nó không th tr v tr ng thái ban đ u đ c ho c vì mu n bi n tài s n c a
ng i khác (m t ph n ho c toàn b giá tr tài s n) thành tài s n c a mình nên đã có các
hành vi, th đo n gian d i nh l t l ng, chây ì, thông tin gi d i v vi c b ng i th ba
chi m đo t tài s n đó ho c b tr n, c ý không tr l i tài s n cho ch s h u,…khi đ n h n
ph i tr l i tài s n theo h p đ ng. Vì gây thi t h i là d u hi u b t bu c c a t i ph m trên,
nên t i ph m ch đ c coi là hoàn thành khi đã gây ra nh ng thi t h i v v t ch t cho ch tài
s n.
- H u qu c a t i ph m: Là thi t h i do hành vi ph m t i gây ra cho nh ng quan h
xã h i là khách th đ c Lu t hình s b o v , nó đ c bi u hi n thông qua vi c bi n đ i
tình tr ng bình th ng c a các b ph n c u thành quan h xã h i là khách th c a t i ph m.
H u qu c a t i l m d ng tín nhi m gây ra đ c xác đ nh thông qua đ c đi m v ch t và
l ng c a chính đ i t ng tác đ ng. T i i u 140 BLHS n m 1999 s a đ i đã ch ra r t rõ
r ng, hành vi l m d ng tín nhi m chi m đo t tài s n t 4 tri u đ ng tr lên m i b x lý v
t i ph m này. Trong tr ng h p giá tr tài s n b chi m đo t d i 4 tri u đ ng thì ng i
ph m t i ch b truy c u trách nhi m hình s khi thu c vào m t trong các tr ng h p gây
h u qu nghiêm tr ng ho c đã b x ph t hành chính v hành vi chi m đo t tài s n ho c đã
b k t án v t i chi m đo t tài s n, ch a xóa án tích mà còn vi ph m (đ c h ng d n trong
Thông t liên t ch s 02/2001/TTLT-TANDTC-VKSNDTC-BCA-BTP ngày 25/12/2001

c a Tòa án nhân dân t i cao, Vi n ki m sát nhân dân t i cao, B Công an và B T pháp v
vi c h ng d n áp d ng m t s quy đ nh t i Ch ng XIV “Các t i xâm ph m s h u” c a
BLHS n m 1999).
- M i quan h nhân qu gi a hành vi nguy hi m cho xã h i và h u qu . M t trong
nh ng nguyên t c quan tr ng nh t c a Lu t hình s , m t ng i ph i ch u trách nhi m hình
s v h u qu nguy hi m cho xã h i khi h u qu đó là k t qu c a hành vi trái pháp lu t mà
th c hi n h gây ra. Do đó, khi m t ng i th c hi n hành vi gây nguy hi m cho xã h i đ c
quy đ nh trong BLHS và ch bu c h ph i ch u trách nhi m pháp lý v hành vi c a mình khi
12


gi a hành vi và h u qu có m i quan h nhân qu . Có ngh a là v m t th i gian, hành vi trái
pháp lu t hình s đ c coi là nguyên nhân ph i x y ra tr c h u qu v m t th i gian; H u
qu là k t qu t t y u do hành vi trái pháp lu t hình s gây ra; M t hành vi có th d n đ n
nhi u h u qu và m t h u qu có th xu t phát t nhi u hành vi khác nhau.
Do v y, hành vi l m d ng tín nhi m chi m đo t tài s n không d n đ n h u qu ,
không xâm ph m các quan h xã h i đ c lu t hình s b o v thì ng i th c hi n hành vi
y không ph i gánh ch u trách nhi m pháp lý. Có hành vi m i có h u qu t ng ng, h u
qu luôn có sau hành vi v m t th i gian, hành vi ph i là đi u ki n t t y u hình thành nên
h u qu .
*V m t ch quan c a t i l m d ng tín nhi m chi m đo t tài s n. Trong t i l m d ng
tín nhi m chi m đo t tài s n, l i c a ng i ph m t i luôn là l i c ý tr c ti p, h nh n th c
rõ hành vi c a mình là nguy hi m cho xã h i, th y tr c h u qu và mong mu n cho h u
qu x y ra. Ban đ u, khi giao k t h p đ ng, ng i ph m t i v n mong mu n th c hi n h p
đ ng đó đúng theo th a thu n, ch sau khi có đ c tài s n, ý th c chi m đo t tài s n m i
hình thành, và vì v y, ý th c chi m đo t c a h đ c xác đ nh t i th i đi m h chi m đo t
tài s n ch không xác đ nh t i th i đi m h nh n tài s n. ây là m t trong nh ng c n c
quan tr ng đ xác đ nh ng i ph m t i s b truy c u trách nhi m hình s v t i ph m nào
(t i l a đ o chi m đo t tài s n theo i u 139 hay t i l m d ng tín nhi m chi m đo t tài s n
theo i u 140 BLHS).

Ngoài ra, đ i v i t i l m d ng tín nhi m chi m đo t tài s n, m c đích chi m đo t tài
s n đ c coi là d u hi u b t bu c, nó ph i g n li n v i các hành vi dùng th đo n gian d i,
b tr n ho c đã s d ng tài s n đó vào m c đích b t h p pháp d n đ n không có kh n ng
tr l i tài s n sau khi có đ c tài s n thông qua h p đ ng h p pháp. N u không có m c đích
chi m đo t tài s n ho c m c đích chi m đo t có tr c th i đi m nh n tài s n thông qua h p
đ ng, thì ng i th c hi n hành vi ph m t i không ph m t i ho c ph m vào t i khác.
*V ch th c a t i l m d ng tín nhi m chi m đo t tài s n. Ch th c a t i ph m nói
chung là ng i có n ng l c trách nhi m hình s và đ t đ tu i theo quy đ nh. Ch th c a
t i ph m theo pháp lu t hình s Vi t Nam ch có th là cá nhân và cá nhân này ph i đáp ng
các đi u ki n nh t đ nh v đ tu i, v kh n ng nh n th c và đi u khi n hành vi c a mình.
i v i ch th t i l m d ng tín nhi m chi m đo t tài s n c ng ph i đáp ng nh ng đi u
ki n nh đã nêu trên.
C n c vào c u thành t i ph m c b n và c u thành t i ph m t ng n ng (quy đ nh t i
kho n 2 i u 140) c a t i này, thì ng i t đ 16 tu i tr lên m i ph i ch u trách nhi m
hình s khi th c hi n l m d ng tín nhi m chi m đo t tài s n c a ng i khác.
i v i ng i
t 14 tu i đ n d i 16 tu i ch ph i ch u trách nhi m hình s v t i này khi hành vi th a
mãn c u thành t i ph m quy đ nh t i kho n 3 và kho n 4 i u 140 BLHS.
Tuy nhiên, c n chú ý r ng, ch th c a t i l m d ng tín nhi m chi m đo t tài s n
ph i là ng i tham gia vào h p đ ng thuê, vay, m n tài s n và sau đó không th c hi n
13


đúng cam k t nh đã th a thu n trong h p đ ng ban đ u nh m m c đích chi m đo t tài s n
đó. Vi c giao k t h p đ ng đ c th c hi n m t cách h p pháp theo đúng trình t , th t c và
các đi u ki n nh t đ nh v giao k t h p đ ng dân s mà pháp lu t quy đ nh.
Tóm l i, b n y u t c a t i l m d ng tín nhi m chi m đo t tài s n có m i quan h
ch t ch v i nhau, không tách r i nhau, là c s pháp lý quan tr ng giúp cho vi c đ nh t i
danh đ i v i t i ph m này đ c chính xác
1.2.3. C s pháp lý c a ho t đ ng đ nh t i danh đ i v i t i l m d ng tín nhi m

chi m đo t tài s n
Nh đã phân tích, ho t đ ng đ nh t i danh là ho t đ ng th c ti n áp d ng pháp lu t
hình s c ng nh pháp lu t t t ng hình s c a c quan ti n hành t t ng, ng i ti n hành t
t ng, đ c ti n hành trên c s các ch ng c , các tài li u thu th p đ c và các tình ti t th c
t c a v án hình s đ xác đ nh s phù h p gi a các d u hi u c a hành vi nguy hi m cho
xã h i đ c th c hi n v i các d u hi u c a c u thành t i ph m t ng ng do lu t hình s
quy đ nh. i v i t i l m d ng tín nhi m chi m đo t tài s n đ c hi u là hành vi nguy hi m
c a ch th đã vay, m n, thuê tài s n c a ng i khác ho c nh n đ c tài s n c a ng i
khác b ng các hình th c h p đ ng r i c ý dùng th đo n gian d i ho c s d ng tài s n đó
vào m c đích b t h p pháp ho c b tr n đ chi m đo t tài s n đó m t cách trái phái lu t.
Nh v y, khi ti n hành đ nh t i đ i v i t i ph m trên, các c quan ti n hành t t ng
c n ph i làm rõ hành vi x y ra trên th c t có th a mãn các d u hi u đ c mô t trong c u
thành t i ph m quy đ nh trong BLHS hay không. Ngh a là c quan, cá nhân có th m quy n
ph i xem xét, đánh giá đ i v i hành vi vay, m n, thuê tài s n c a ng i khác ho c nh n
đ c tài s n c a ng i khác b ng các hình th c h p đ ng r i sau đó, ch th có dùng th
đo n gian d i ho c đã s d ng tài s n đó vào m c đích b t h p pháp d n đ n không có kh
n ng tr l i tài s n ho c b tr n đ chi m đo t tài s n đó m t cách trái pháp lu t hay không,
và vi c xem xét đánh giá v s phù h p c a hành vi đ c th c hi n v i các d u hi u đ c
mô t trong BLHS ph i th c hi n theo đúng trình t , th t c mà B lu t TTHS đã quy đ nh.
Khi hành vi th c t th a mãn d u hi u đ c mô t thì ch th c a hành vi m i ph m vào t i
l m d ng tín nhi m chi m đo t tài s n. T đó cho th y, c s pháp lý c a ho t đ ng đ nh t i
đ i v i t i l m d ng tín nhi m chi m đo t tài s n chính là c u thành t i ph m đ c quy
đ nh t i i u 140 BLHS và nh ng quy đ nh v trình t , th t c đ ti n hành ho t đ ng trong
B lu t TTHS.
1.3. Ho t đ ng đ nh t i danh đ i v i T i l a đ o chi m đo t tài s n
.3. . Khái ni m T i l a đ o chi m đo t tài s n
i u 139 quy đ nh: “Ng i nào dùng th đo n gian d i chi m đo t tài s n c a ng i
khác có giá tr t hai tri u đ ng đ n d i n m m i tri u đ ng ho c d i hai tri u đ ng
nh ng gây h u qu nghiêm tr ng ho c đã b x ph t hành chính v hành vi chi m đo t ho c
đã b k t án v t i chi m đo t tài s n, ch a đ c xoá án tích mà còn vi ph m, thì b ph t…”.

Nh v y, d u hi u hành vi khách quan trong t i ph m chính là s gian d i trong quá trình
14


ti p c n, giao d ch đ nh n tài s n c a ch s h u ho c ng i qu n lý h p pháp nh m t o
đi u ki n cho vi c th c hi n hành vi chi m đo t. Ch th có đ c tài s n c ng b ng các
hình th c c a h p đ ng, nh ng lúc th a thu n, giao d ch, ch th không có ý đ nh th c hi n
nh giao k t mà ch nh m chi m đo t tài s n nh n đ c.
ng th i, k t h p v i đ nh ngh a t i ph m là hành vi nguy hi m cho xã h i, do ch
th có n ng l c trách nhi m hình s th c hi n m t c ý ho c vô ý xâm đ n nh ng quan h
xã h i là khách th b o v c a lu t hình s . Nên có th đ nh ngh a: T i l a chi m đo t tài
s n là hành vi nguy hi m c a ch th có n ng l c trách nhi m hình s và đ t đ tu i theo
quy đ nh c a pháp lu t hình s , đã c ý dùng th đo n gian d i đ nh n tài s n c a ng i
khác có giá tr t hai tri u đ ng tr lên b ng các hình th c h p đ ng, và chi m đo t tài s n
đó m t cách trái phái lu t.
1.3.2. D u hi u pháp lý c a t i l a đ o chi m đo t tài s n
T i l a đ o chi m đo t tài s n c ng có các d u hi u pháp lý đ c tr ng c a nó g m
các d u hi u thu c m t khách th , khách quan, ch th và m t ch quan c a t i ph m. Tuy
nhiên, các hi u đ c mô t trong c u thành t i ph m c a t i l a đ o chi m đo t tài s n c ng
nh t i l m d ng tín nhi m chi m đo t tài s n (đã phân tích ti u m c 1.2.2 M c 1.2
Ch ng 1), m t khách th c a t i ph m là quan h s h u tài s n; Ch th c a t i ph m
ph i là ng i có n ng l c trách nhi m hình s và đ t đ tu i nh t đ nh quy đ nh t i i u 12
BLHS; M t khách quan và ch quan c ng có nhi u đi m t ng đ ng. D u hi u khác nhau
c b n c a hai lo i t i ph m trên là d u hi u hành vi, h u qu và th i đi m hình thành ý
th c chi m đo t. Vì v y, tác gi th y r ng, ch c n làm rõ nh ng đi m khác nhau này khi
nghiên c u v các d u hi u pháp lý c a t i l a đ o chi m đo t tài s n.
- D u hi u hành vi khách quan trong t i l a đ o chi m đo t tài s n chính là s gian
d i trong quá trình ti p c n, giao d ch đ nh n tài s n c a ch s h u ho c ng i qu n lý
h p pháp b ng các hình th c c a h p đ ng, nh ng lúc th a thu n, giao d ch, ch th không
có ý đ nh th c hi n nh giao k t mà ch nh m chi m đo t tài s n c a ch s h u ho c tài

s n đang đ c qu n lý h p pháp. Th đo n gian d i t i ph m này là nh m m c đích che
gi u ý th c chi m đo t tài s n, là ph ng th c mà ng i ph m t i s d ng đ có đ c tài
s n và chi m đo t tài s n đó. Ng i ph m t i l m d ng tín nhi m chi m đo t tài s n c ng
có khi s d ng th đo n gian d i, nh ng xét v th i gian, th đo n gian d i c a ng i ph m
t i này xu t hi n sau khi có đ c tài s n. Trong khi đó, đ i v i t i l a đ o chi m đo t tài
s n, th đo n gian d i xu t hi n tr c khi ng i ph m t i nh n đ c tài s n, th đo n đó là
cách th c mà ng i ph m t i s d ng nh m t o ni m tin đ ng i có tài s n giao tài s n cho
h , sau đó h th c hi n hành vi chi m đo t.
- V h u qu , trong c u thành t i ph m l a đ o chi m đo t tài s n thì thi t h i v tài
s n là t hai tri u đ ng tr lên.
- Ý th c chi m đo t tài s n c a ng i ph m t i l a đ o n y sinh tr c khi ch th
dùng th đo n gian d i trong quá trình ti p c n, giao d ch đ nh n tài s n c a ch s h u
15


ho c ng i qu n lý h p pháp b ng các hình th c c a h p đ ng. T s hình thành ý th c
chi m đo t tài s n c a ng i khác nên ch th chu n b các đi u ki n c n thi t cho vi c th c
hi n hành vi và mong mu n đ t k t qu .
- V th i đi m hoàn thành t i ph m, t i l m d ng tín nhi m chi m đo t tài s n hoàn
thành k t th i đi m có s chi m đo t, t c là, ng i ph m t i đã có đ c tài s n và đ nh
đo t nó theo ý th c ch quan c a mình.
i v i t i l a đ o chi m đo t tài s n, th i đi m
hoàn thành t i ph m s m h n, th i đi m mà ng i ph m t i nh n đ c tài s n c a ng i
khác m t cách gian d i thì hành vi đã th a mãn c u thành t i ph m.
.3.3. C s pháp lý c a ho t đ ng đ nh t i danh đ i v i t i l a đ o chi m đo t tài
s n
Ho t đ ng đ nh t i danh đ i v i t i l a đ o chi m đo t tài s n c ng là ho t đ ng th c
ti n áp d ng pháp lu t hình s c ng nh pháp lu t t t ng hình s c a c quan ti n hành t
t ng, ng i ti n hành t t ng, đ c ti n hành trên c s các ch ng c , các tài li u thu th p
đ c và các tình ti t th c t c a v án hình s đ xác đ nh s phù h p gi a các d u hi u c a

hành vi nguy hi m cho xã h i đ c th c hi n v i các d u hi u c a c u thành t i ph m
t ng ng quy đ nh t i i u 139 BLHS. Hành vi khách quan c a t i l a đ o chi m đo t tài
s n chính là s gian d i trong quá trình ti p c n, giao d ch đ nh n tài s n c a ch s h u
ho c ng i qu n lý h p pháp, lúc th a thu n, giao d ch, ch th không có ý đ nh th c hi n
nh giao k t mà ch nh m chi m đo t tài s n nh n đ c.
Khi ti n hành đ nh t i đ i v i t i ph m này, các c quan ti n hành t t ng c n ph i
làm rõ hành vi x y ra trên th c t có th a mãn các d u hi u đ c mô t trong c u thành t i
ph m quy đ nh trong BLHS hay không, khi th c hi n hành vi vay, m n, thuê tài s n c a
ng i khác ho c nh n tài s n c a ng i khác b ng các hình th c h p đ ng, ch th có dùng
th đo n gian d i nh m t o s tin t ng đ i v i ch s h u ho c ng i đang qu n lý tài s n
giao tài s n đ ng i ph m t i chi m đo t tài s n đó m t cách trái pháp lu t hay không; và
vi c xem xét đánh giá v s phù h p c a hành vi đ c th c hi n v i các d u hi u đ c mô
t trong BLHS c ng ph i th c hi n theo đúng trình t , th t c mà B lu t TTHS đã quy
đ nh. Khi hành vi th c t th a mãn d u hi u đ c mô t thì ch th c a hành vi m i ph m
vào t i l a đ o chi m đo t tài s n. Nh v y, c s pháp lý c a ho t đ ng đ nh t i đ i v i t i
l a đ o chi m đo t tài s n chính là c u thành t i ph m đ c quy đ nh t i i u 139 BLHS và
nh ng quy đ nh v trình t , th t c đ ti n hành ho t đ ng trên c a B lu t TTHS hi n
hành.

16


S

CH
NG 2
TH C TR NG C A HO T
NG NH T I DANH
C G I LÀ HỊNH
HịA, DÂN S HịA

I V I HÀNH VI L A
O CHI M O T TÀI S N,
L M D NG TệN NHI M CHI M O T TÀI S N;
NGUYÊN NHÂN VÀ M T S KI N NGH

Ho t đ ng đ nh t i danh đ i v i hành vi l a đ o chi m đo t tài s n, hành vi l m d ng
tín nhi m chi m đo t tài s n là ho t đ ng th c ti n áp d ng pháp lu t hình s c ng nh pháp
lu t t t ng hình s c a c quan ti n hành t t ng, ng i ti n hành t t ng, đ c ti n hành
trên c s các ch ng c , các tài li u thu th p đ c và các tình ti t th c t c a v án hình s
đ xác đ nh s phù h p gi a các d u hi u c a hành vi nguy hi m cho xã h i đ c th c hi n
v i các d u hi u c a c u thành t i ph m t ng ng quy đ nh t i i u 139, i u 140 BLHS.
Khi hành vi th c t nh vay, m n, thuê tài s n c a ng i khác ho c nh n tài s n c a ng i
khác b ng các hình th c h p đ ng, ch th có dùng th đo n gian d i nh m t o s tin t ng
đ i v i ch s h u ho c ng i đang qu n lý tài s n đ b h i giao tài s n; hay sau khi nh n
tài s n, ch th dùng th đo n gian d i ho c s d ng tài s n đó vào m c đích b t h p pháp
ho c b tr n đ chi m đo t tài s n đó m t cách trái pháp lu t, thì ch th c a hành vi m i b
xem là ng i ph m t i; và ng c l i, n u hành vi không th a mãn các d u hi u nêu trên, c
quan ti n hành t t ng không đ c xem là h ph m t i. Th c t không ph i lúc nào c
quan, ng i có th m quy n c ng th c hi n t t công tác trên. Có nhi u tr ng h p hành vi
tuy có vi ph m pháp lu t, nh ng ch là vi ph m pháp lu t hành chính, dân s , kinh t , do sai
sót trong quá trình đánh giá m t th c t c a hành vi nên c quan, ng i ti n hành t t ng
hình s nh n đ nh là t i ph m và đã kh i t , đi u tra, truy t và xét x đ i v i ng i th c
hi n hành vi vi ph m pháp lu t y;
ng th i c ng có nhi u tr ng h p hành vi đã th a
mãn các d u hi u mô t trong c u thành t i ph m, m c dù có ti n hành m t s ho t đ ng
đi u tra, nh ng c quan ch c n ng cho r ng hành vi đó không ph m t i nên không ti n hành
x lý đ i v i ng i ph m t i. Truy c u trách nhi m hình s (hay còn g i là ho t đ ng đ nh
t i) oan, sai đ i v i ng i vô t i và vi c không ti n hành kh i t , đi u tra, truy t và xét x
(còn g i là t ch i đ nh t i) đ i v i ng i ph m t i trong th c ti n là hi n t ng tiêu c c, là
tình tr ng hình s hóa, dân s hóa (phi hình s hóa) đ i v i hành vi l a đ o chi m đo t tài

s n, hành vi l m d ng tín nhi m chi m đo t tài s n.
hi u rõ h n tình tr ng trên, thi t ngh tr
hình s hóa, dân s hóa (phi hình s hóa).

c tiên c n nghiên c u, làm rõ khái ni m

2.1. Khái ni m hình s hóa, dân s hóa
2. . . Khái ni m hình s hóa
Hình s hóa là m t khái ni m pháp lý đ c s d ng r ng rãi trong l nh v c l p pháp
hình s , là vi c quy đ nh m i trong Ph n các t i ph m c a pháp lu t hình s ch tài hình s
(hình ph t) đ i v i hành vi nguy hi m cho xã h i nào đó mà nay m i b coi là t i ph m ho c

17


t ng n ng h n lo i, m c hình ph t đ i v i m t s lo i t i ph m mà tr
lo i, m c hình ph t nh h n đ i v i m t s lo i t i ph m đó.

c đây đã quy đ nh

N i dung hình s hóa là vi c quy đ nh m i ch tài hình s (hình ph t) đ i v i hành vi
nguy hi m m i b coi là t i ph m ho c t ng n ng h n lo i, m c hình ph t đ i v i m t s
lo i t i ph m trong B lu t hình s . i u này cho th y, hình s hóa là ho t đ ng l p pháp
hình s , ch c quan có th m quy n là Qu c h i m i đ c ti n hành các ho t đ ng này.
Tuy nhiên, trong th c ti n th ng s d ng thu t ng “hình s hóa” đ ch ho t đ ng
c a các c quan ti n hành t t ng, mà các ho t đ ng đó th ng g n li n v i hi n t ng tiêu
c c c a công tác kh i t , đi u tra, truy t , xét x . Th c ch t c a v n đ này là vi c c quan,
ng i ti n hành t t ng hình s áp d ng không đúng pháp lu t hình s đ gi i quy t các
tranh ch p, vi ph m pháp lu t mà đáng l ra ph i dùng các quy ph m pháp lu t phi hình s
đ gi i quy t nên đã gây ra s oan, sai cho ng i vô t i. Thu t ng hình s hóa đ c s

d ng r ng rãi trong th c ti n không ph i là thu t ng khoa h c pháp lý hình s , có n i hàm
r t xa l v i n i hàm đúng ngh a c a nó, vi c s d ng nh trên là m t cách nói v th c tr ng
tiêu c c c a công tác đ u tranh ch ng t i ph m.
2. .2. Khái ni m dân s hóa
Trong khoa h c pháp lý không t n t i khái ni m dân s hóa mà ch có khái ni m phi
hình s hóa, là m t khái ni m pháp lý đ c s d ng trong l nh v c l p pháp hình s , là vi c
lo i kh i Ph n các t i ph m c a pháp lu t hình s , ch tài hình s (hình ph t) đ i v i hành
vi nguy hi m cho xã h i nào đó mà tr c đây b coi là t i ph m, nh ng nay không b coi là
t i ph m n a; ho c thu h p ph m vi tr n áp v hình s v i m t s quy ph m và ch đ nh
nào đó c a pháp lu t hình s ; ho c quy đ nh theo h ng gi m nh h n lo i, m c hình ph t
đ i v i m t s lo i t i ph m mà tr c đây đ i v i m t s lo i t i ph m đó, pháp lu t hình
s đã quy đ nh lo i, m c hình ph t n ng h n.
Phi hình s hóa chính là vi c lo i b ch tài hình s (hình ph t) đ i v i hành vi nguy
hi m mà tr c đây b coi là t i ph m, nay không b coi là t i ph m n a; ho c quy đ nh gi m
h n lo i, m c hình ph t đ i v i m t s lo i t i ph m trong B lu t hình s . i u này cho
th y, phi hình s hóa c ng là ho t đ ng l p pháp hình s , ch c quan có th m quy n là
Qu c h i m i đ c ti n hành.
Thu t ng dân s hóa mà th c ti n đã s d ng nh m đ ch ho t đ ng c a các c
quan ti n hành t t ng, mà các ho t đ ng đó th ng g n li n v i hi n t ng c quan, ng i
ti n hành t t ng hình s t ch i ti n hành kh i t , đi u tra, truy t , xét x đ i v i ng i
ph m t i vì nh ng nguyên nhân khác nhau. B n ch t c a v n đ là vi c c quan, ng i ti n
hành t t ng hình s áp d ng pháp lu t phi hình s đ gi i quy t các tranh ch p, vi ph m
pháp lu t mà đáng l ra ph i dùng các quy ph m pháp lu t hình s đ gi i quy t nên d n đ n
b l t t i ph m. Nh v y, có th kh ng đ nh thu t ng dân s hóa mà th c ti n đã s d ng
chính là cách nói khác c a thu t ng phi hình s hóa, c hai đ u nh m m t n i dung ch
th c tr ng b l t t i ph m c a c quan có th m quy n.
18


Nh v y, thu t ng dân s hóa (phi hình s hóa) đ c s d ng trong th c ti n c ng

không ph i là thu t ng khoa h c pháp lý hình s , nó có n i hàm r t khác v i n i hàm đúng
ngh a, là m t cách nói v th c tr ng b l t t i ph m.
2.2. Th c tr ng v n đ hình s hóa, dân s hóa đ i v i hành vi l a đ o chi m
đo t tài s n, l m d ng tín nhi m chi m đo t tài s n
2.2.1. Th c tr ng v n đ hình s hóa trong các v án l a đ o chi m đo t tài s n, l m
d ng tín nhi m chi m đo t tài s n
V n đ “hình s hóa” trong các v án l a đ o chi m đo t tài s n, l m d ng tín nhi m
chi m đo t tài s n là vi c c quan, ng i ti n hành t t ng hình s áp d ng không đúng
pháp lu t hình s mà c th là quy đ nh t i i u 139, i u 140 BLHS đ gi i quy t các
tranh ch p, vi ph m pháp lu t và trình t t t ng đ c áp d ng trong quá trình gi i quy t
các v vi c là t t ng hình s , mà đáng l ph i dùng pháp lu t khác và trình t , th t c t
t ng phi hình s đ gi i quy t nên đã gây ra oan, sai cho ng i vô t i. Th c tr ng trên gây
ra nhi u h l y nghiêm tr ng cho nh ng gia đình và b n thân b b x lý oan, sai, tác đ ng
r t x u đ n tr t t an toàn xã h i, nó đã đ c d lu n lên án và báo đ ng; các c quan ch c
n ng trong th c ti n c ng r t quan tâm, đ a ra nhi u bi n pháp đ kh c ph c tình tr ng này.
M c dù trong th i gian g n đây, tình hình trên có thuyên gi m, nh ng nó v n ch a ch m d t
và nhi u lúc có di n bi n r t ph c t p, gây s hoài nghi v trình đ , n ng l c c a các cá
nhân ti n hành t t ng, s khách quan, th n tr ng và công tâm trong s d ng quy n l c Nhà
n c giao c a các cá nhân này, và th c tr ng y c ng là v t c n c a quá trình nâng t m n n
t pháp c a n c ta v i th gi i hi n đ i. Vì v y, vi c nghiên c u, làm rõ th c tr ng này
thông qua các v án c th là v n đ c n thi t đ có s đánh giá toàn di n và chính xác, qua
đó rút ra đ c nh ng nguyên nhân và tìm nh ng gi i pháp kh c ph c.
*V án th nh t.
Vào n m 2010, bà Nguy n Th H có vay ti n c a nhi u ng i v i t ng s ti n
kho ng 450.000.000 đ ng đ làm v n kinh doanh, do b thua l , bà H không có ti n tr n
nh đã cam k t v i các ch n , nên các ch n ti n hành kh i ki n bà H ra Tòa án. Trong
quá trình th lý, đi u tra xác minh, Tòa án nh n đ nh là đ c s k t lu n bà H có vay ti n
c a các ch n nói trên. Tuy nhiên, bà H l i m t m c ch i cãi ch ký trong các h p đ ng
vay ti n không ph i c a bà. C n c K t lu n giám đ nh: Ch ký ng i vay n trong các biên
nh n mà ch n cung c p đúng là c a bà H, Tòa án cho r ng hành vi c a bà H có d u hi u

c a T i l m d ng tín nhi m chi m đo t tài s n nên ban hành Công v n đ ngh Vi n ki m
sát truy c u trách nhi m hình s đ i v i bà H. C n c k t qu xác minh thu th p ch ng c
ban đ u, C quan đi u tra ti n hành kh i t v án và b can H v t i l m d ng tín nhi m
chi m đo t tài s n theo quy đ nh t i i u 140 BLHS. Sau khi v án có k t lu n đi u tra,
Vi n ki m sát truy t b can ra tr c Tòa án c p huy n và quy t đ nh truy t trên đ c Tòa
án s th m ch p nh n và ra b n án k t t i đ i v i bà H. Không đ ng ý v i b n án s th m,
b cáo kháng cáo b n án theo trình t phúc th m. Tòa án c p phúc th m cho r ng, c p s
19


th m có thi u sót là ch a làm rõ nguyên nhân d n đ n vi c bà H m t kh n ng thanh toán
các kho n n đ n h n, và thi u sót này c p phúc th m không kh c ph c đ c nên quy t
đ nh h y toàn b b n án, tr v c p s th m ti n hành đi u tra, truy t , xét x l i theo th t c
chung. Sau khi C quan đi u tra ti n hành đi u tra l i đ i v i v án, thì v n đ bà H m t kh
n ng thanh toán các kho n n đ n h n là do b thua l trong kinh doanh. Nh n th y đã kh i
t , truy t , xét x oan sai, nên c quan ti n hành t t ng ph i đình ch v án.
Qua v án trên th y r ng, vi c bà H ch i b ch ký c a mình trong h p đ ng vay ti n
là m t trong nh ng th đo n nh m né tránh ngh a v hoàn tr n .
có c s k t lu n hành
vi c a bà Nguy n Th H th a mãn d u hi u c a c u thành t i ph m quy đ nh t i i u 140
BLHS, thì ngoài vi c tr ng c u giám đ nh ch ký ng i vay n trong các biên nh n mà ch
n cung c p đúng là c a bà H, c quan ti n hành t t ng ph i đi u tra làm rõ nguyên nhân
vì sao bà H không thanh toán các kho n n đ n h n. N u ch ng minh đ c rõ ràng vi c bà
c tình không th c hi n ngh a v v tài s n là bà sau khi nh n đ c tài s n b ng h p vay tài
s n, đã s d ng tài s n trên vào m c đích b t h p pháp ho c có th đo n gian d i nh m
chi m đo t tài s n, thì lúc đó m i đ c s k t lu n bà H ph m t i. C quan ch c n ng ch
d a vào tình ti t bà H không th a nh n ch ký c a bà trong các biên nh n n đ kh i t ,
truy t , xét x s th m là v i vàng và thi u th n tr ng nên đã gây ra oan sai ng i vô t i.
*V án th hai.
T tháng 8/2005 đ n tháng 12/2005, ông Lê Duy N (ch c s s n xu t r u D.N) đã

nhi u l n vay c a bà S t ng c ng 375 tri u đ ng. Theo th a thu n, lãi su t vay là 6%/tháng
và đ n đ u n m 2006 ông N ph i tr c lãi l n v n. Sau đó, ông N dùng gi y t đ t c a
ng i khác th ch p cho bà S, đ ng th i làm h p đ ng chuy n nh ng 1.400m2 đ t mà ông
N đã đem th ch p ngân hàng đ c n tr n . Phát hi n đ c vi c làm gian d i, bà S t cáo
ông v i c quan ch c n ng. Sau khi ti n hành đi u tra, C quan đi u tra kh i t , b t t m
giam v t i l m d ng tín nhi m chi m đo t tài s n.
C n c quy t đ nh truy tô c a Vi n ki m sát, Tòa án ra quy t đ nh đ a v án ra xét
x . T i phiên tòa s th m, đ i di n Vi n ki m sát đã đ ngh ph t ông N t 7-8 n m tù, tuy
nhiên Tòa án c p s th m cho r ng hành vi c a ông N không c u thành t i ph m nên tuyên
ông N không ph m t i. Sau đó, Vi n ki m sát kháng ngh phúc th m đ i v i b n án, nh ng
Tòa án c p phúc th m xét th y b n án s không vi ph m nên tuyên bác kháng ngh và gi
nguyên b n án s th m.
Trong v án này, v n đ quan tr ng nh t là ông N có m c đích chi m đo t và th c t
ông đã có hành vi chi m đo t tài s n c a bà S hay không. Ông N không th c hi n cam k t
tr n đúng h n, có nh ng hành vi gian d i nh t đ nh trong vi c c n tr n là l y tài s n mà
mình đã th ch p ngân hàng ra giao d ch nh m tr n tránh ngh a v tr n , nh ng giao d ch
này là đ c n tr ngh a v ch không xu t phát t đây, ng i ph m t i nh n đ c tài s n r i
th c hi n hành vi chi m đo t tài y. N i dung trên cho th y hành vi di n ra trên th c t
không phù h p v i hành vi khách quan đ c nêu trong c u thành t i ph m. Vì v y, C quan
20


đi u tra, Vi n ki m sát đã truy c u trách nhi m hình s oan sai ng
g i là hình s hóa quan h dân s .

i không có t i hay còn

*V án th ba.
Vào tháng 10/2006, D ng Công nghe tin bà H (m v c a ) đ nh bán nhà đ t
(ch a có gi y ch ng nh n quy n s d ng đ t và quy n s h u nhà) v i giá 100.000.000,

đ ng nên tích c c trong đi tìm ng i mua nh m m c đích giúp bán tài s n trên cho gia
đình. Kho ng 10 ngày sau,
c bi t đ c ông Tr n V n T có ý đ nh mua đ t, nên tìm đ n
nhà ông T gi i thi u, qua th a thu n ông T đ ng ý mua nhà đ t c a bà H v i s ti n
120.000.000 đ ng, ông T đ t c c tr c cho s ti n 20.000.000 đ ng. mang s ti n trên
v nói l i và giao nói v i bà H, nh ng bà không đ ng ý bán, vì bà đã h a bán cho ng i
khác v i giá 100.000.000 đ ng và đã nh n đ t c c s ti n 5.000.000 đ ng. Th y bà H bán
tài s n v i giá nh trên là th p, nên nói v i ông T là bà H đã đ ng ý cho đ i di n đ ng
ra bán tài s n trên. Sau khi ký gi y tay mua bán, ông T đã giao đ s ti n còn l i cho .
Nh n đ c ti n, mang v nói v i bà H và yêu c u bà h y giao k t (mi ng) và tr l i s
ti n 5.000.000 đ ng mà bà H nh n c a ng i mà bà h a bán nhà đ t, bà H không đ ng ý,
sau đó thì s vi c đ c đ a đ n c quan ch c n ng.
C quan đi u tra cho r ng D ng Công ch a đ c bà H y quy n bán tài s n theo
quy đ nh c a pháp lu t, đã dùng th đo n gian d i đ tham gia giao d ch và nh n ti n c a
ông T là hành vi l a đ o nên kh i t v án và b can theo i u 139 BLHS. C n c K t
lu n đi u tra, Vi n ki m sát truy t
ra tr c Tòa án nhân dân đ xét x theo i u 139
BLHS. Tòa án cho r ng D ng Công sau khi đ ng ra bán nhà đ t cho ông T, đã mang
toàn b s ti n v đ a cho bà H, không có ý th c dùng h p đ ng dân s đ chi m đo t tài
s n c a ng i khác nên hành vi c a không th a mãn c u thành t i ph m quy đ nh t i i u
139 BLHS. Qua hai l n th c hi n đi u tra b sung theo y u c u c a Tòa án, cu i cùng c
quan ti n hành t t ng th ng nh t đình ch v án.
V vi c trên m t l n n a cho th y các c quan, ng i ti n hành TTHS trong th c
ti n nhi u lúc v n ch a hi u rõ các d u hi u đ c mô t trong c u thành t i ph m, đ c bi t
là d u v m t khách quan c a t i ph m. D ng Công tuy có dùng th đo n gian d i trong
quá trình giao d ch và ký k t h p đ ng v i ông T, nh ng vi c gian d i đó không nh m
chi m đo t tài s n c a ông T hay bà H mà nh m giúp bà H bán tài s n v i giá cao h n; đ ng
th i tài s n (nhà đ t) là lo i b t đ ng s n không th di d i đ c, tài s n đó c a bà H có b
gi danh bà H đ ng bán cho ng i khác đi n a thì bà H v n không b m t quy n s d ng
đ i v i tài s n, bà c ng không b thi t h i gì; và ông T tuy có tham gia giao d ch nh m ch

th , nh ng ông v n có quy n yêu c u phía bên bán ti p t c th c hi n giao d ch ho c tr l i
ti n cho ông. ây th c ch t là tranh ch p v dân s , n u nh có m t bên gian d i trong ký
k t và th c hi n h p đ ng thì h p đ ng đó thu c tr ng h p h p đ ng dân s vô hi u. C
quan ch c n ng k t lu n hành vi c a th a mãn d u hi u mô t trong c u thành t i ph m
quy đ nh t i i u 139 BLHS là đ nh t i oan, sai đ i v i hành vi vi ph m pháp lu t khác.
21


2.2.2. Th c tr ng v n đ dân s hóa trong các v án l a đ o chi m đo t tài s n, l m
d ng tín nhi m chi m đo t tài s n
Nh chúng tôi đã phân tích, ho t đ ng đ nh t i danh đ i v i hành vi l a đ o chi m
đo t tài s n, hành vi l m d ng tín nhi m chi m đo t tài s n là ho t đ ng th c ti n áp d ng
pháp lu t hình s c ng nh pháp lu t t t ng hình s c a c quan ti n hành t t ng, ng i
ti n hành t t ng, đ c ti n hành trên c s các ch ng c , các tài li u thu th p đ c và các
tình ti t th c t c a v án hình s đ xác đ nh s phù h p gi a các d u hi u c a hành vi
nguy hi m cho xã h i đ c th c hi n v i các d u hi u c a c u thành t i ph m t ng ng
quy đ nh t i i u 139, i u 140 BLHS. Khi c quan có th m quy n vì lý do nào đó mà t
ch i ti n hành ho t đ ng trên đ i v i nh ng hành vi đã th a mãn c u thành t i ph m mô t
trong pháp lu t hình s là b l t t i ph m. Th c ti n g i tình tr ng này là dân s hóa đ i v i
hành vi l a đ o chi m đo t tài s n, hành vi l m d ng tín nhi m chi m đo t tài s n. N i dung
c a v n đ là vi c c quan, ng i ti n hành t t ng hình s áp d ng pháp lu t phi hình s đ
gi i quy t các tranh ch p, vi ph m pháp lu t mà đáng l ra ph i dùng các quy ph m pháp
lu t hình s đ gi i quy t. Th c tr ng này gây ra nhi u h l y nghiêm tr ng cho xã h i,
quy n và l i ích chính đáng c a t ch c và công dân không đ c b o v tr c nh ng hành
vi xâm h i, nó đã đ c d lu n lên án; các c quan ch c n ng trong th c ti n c ng r t quan
tâm, đ a ra nhi u bi n đ kh c ph c tình tr ng b l t t i ph m. D i s tác đ ng c a kinh t
th tr ng, s cám d c a v t ch t, s thoái hóa, bi n ch t c a m t s cán b nên th i gian
g n đây, tình hình trên v n không thuyên gi m và nhi u lúc còn di n bi n ph c t p h n, gây
hoài nghi trong d lu n v s khách quan, công tâm trong s d ng quy n l c Nhà n c giao
c a các cá nhân, c quan ti n hành t t ng. Nên vi c nghiên c u th c tr ng này thông qua

m t s v án c th là c n thi t đ t o c s th c ti n cho vi c mô ph ng b c tranh có gam
màu t i này.
*V án th nh t.
C n c công v n ngày 10/6/2011 c a Chi c c thi hành án dân s v vi c đ ngh
KTVA v t i “Vi ph m vi c niêm phong, kê biên tài s n” theo i u 310 BLHS, Vi n ki m
sát ti n hành nghiên c u v vi c nh n th y, vào ngày 18/2/2011 Chi c c thi hành án huy n
ti n hành kê biên ph n đ t nông nghi p có di n tích 30.000 m2 c a Lê Th Th nh m đ m
b o bà Th thi hành ngh a v hoàn tr s ti n 486 tri u đ ng theo b n án s th m dân s c a
Tòa án huy n. n ngày 18/5/2011, m c dù tài s n đã b kê biên và trong trong biên kê biên
tài s n, Chi c c thi hành án huy n ghi rõ ch giao cho bà Th ti p t c qu n lý s d ng, c m
chuy n nh ng, t ng cho v i m i hình th c, nh ng bà Th v n ti n hành th a thu n và đ n
Phòng công ch ng ký h p đ ng chuy n nh ng ph n di n tích b kê biên trên cho ông
Nguy n V n v i s ti n 900 tri u đ ng. Sau khi nh n đ c ti n cuy n nh ng đ t, thì
hành vi c a Lê Th Th b phát hi n. Xét th y hành vi c a Lê Th Th có d u hi u c a t i
ph m, Vi n ki m sát chuy n ki n ngh kh i t c a Chi c c thi hành án cho C quan đi u tra
và yêu c u kh i t v án.
22


Trong quá trình đi u tra làm rõ di n bi n c a v án, m c dù bà Th không hoàn tr và
c ng không có kh n ng hoàn tr cho ông s ti n 900 tri u đ ng, nh ng C quan đi u tra
v n cho r ng, theo quy đ nh c a pháp lu t v đ t đai, vi c chuy n nh ng quy n s d ng
đ t chi xem hoàn t t khi các bên n p h s chuy n nh ng cho Phòng đ ng ký quy n s
d ng đ t và đ c c quan này đ ng cho n p thu chuy n quy n và l phí tr c b , và tranh
ch p h p đ ng gi a bà Th và ông ch là tranh ch p dân s , ch c n h ng d n ông kh i
ki n y u c u Tòa án bu c bà Th ph i hoàn tr s ti n mà bà đã nh n là phù h p đ ra quy t
đ nh không kh i t v án hình s . Sau đó, Vi n ki m sát thay đ i quan đi m và đã ra công
v n tr l i vi c không kh i t v án hình s là có c s .
Nh n đ nh c a C quan đi u tra cho th y có nh ng đi m không h p lý nh : Khi th c
hi n vi c th a thu n và chuy n nh ng ph n đ t trên, bà Lê Th Th đã s d ng th đo n

gian d i thông qua vi c bà không cung c p cho ông bi t ph n đ t trên bà không có quy n
mang ra chuy n nh ng; bà c ý che d u thông tin v ph n đ t đã b Chi c c thi hành kê
biên đ ông tin t ng tham gia ký k t h p đ ng và đ a ti n, đ cho bà Th chi m đo t s
ti n nói trên th hi n qua vi c bà không có kh n ng hoàn tr l i s ti n đã nh n; Và vi c bà
Th ti n hành bán tài s n đ c giao qu n lý sau khi b kê biên là hành vi đ c tr ng mô t t i
i u 310 BLHS, ngay th i đi m ti n hành ký k t bán tài s n y là t i ph m đã hoàn thành,
cho dù vi c bán (chuy n nh ng) đó có đ c xem là hoàn t t theo quy đ nh c a pháp luât
đ t đai hay không.
Hành vi c ý dùng th đo n gian d i đ ký k t h p đ ng trái pháp lu t và chi m đo t
tài s n c a ng i khác c a bà Th đã xâm ph m đ n hai khách th mà Lu t hình b o v là
tr t t pháp lu t trong kê biên tài s n c a c quan có th m quy n và quan h s h u; m c
đích c a vi c vi ph m kê biên là nh m chi m đo t tài n c a ông , nên hành vi ph m kê
biên y có th xem là hành vi ti n đ đ ng i ph m t i th c hi n hành vi ti p theo nh m
đ t m c đích đ ra; Và theo nguyên t c thu hút t i danh, ph i k t lu n hành vi c a Lê Th
Th c u thành t i l a đ o chi m đo t tài s n theo quy đ nh c a i u 139 BLHS. Vi c c
quan ti n hành t t ng k t lu n bà Th không ph m b t k t i nào, v vi c c n gi i quy t
theo quy đ nh c a pháp lu t dân s là b l t t i ph m hay còn g i là dân s hóa đ i v i
hành vi ph m t i l a đ o chi m đo t tài s n.
*V án th hai.
Ngày 15/7/2011, Tr n V n K đ n g p anh Nguy n V n L đ t v n đ thuê chi c xe ô
tô lo i INOVA, bi n s : 89M- 4527 (tr giá 310 tri u đ ng) s d ng đi l i, K đã th a thu n
v i anh L thuê xe trong 3 ngày, m i ngày K ph i tr cho anh L là 1.000.000 đ ng và K đã
thanh toán tr c s ti n thuê xe cho L. Sau khi nh n xe và gi y ch ng nh n đ ng ký, K đã
s d ng đ n ngày th hai thì n y sinh ý đ nh mang xe c a anh L đi c m c l y ti n và tr
n , vì v y K đã mang xe đ n hi u c m đ và c m cho anh Nguy n V n H l y s ti n là 120
tri u đ ng, K th a thu n v i anh H sau 10 ngày s đ n chu c xe. Nh n đ c ti n, K tr n
cho anh inh Kh c T h t 115 tri u đ ng, s ti n còn l i K s d ng vào vi c tiêu xài cá
23

nhân. n ngày h n, L không th y K mang xe đ n tr nh đã th a thu n nên đã đ n g p K
đ đòi xe, K đã nói đã c m c và h a s chu c v tr l i. Do K không th c hi n nh cam k t
nên anh Nguy n V n H (ch hi u c m đ ) đã thanh lý và bán xe cho ng i khác. Bi t đ c
s vi c, L đã làm đ n t cáo Tr n V n K v i C quan đi u tra.
T i C quan đi u tra, K khai nh n không có ý đ nh chi m đo t tài s n c a anh L, ch
vì K không có ti n tr n nên m i c m c xe l y ti n tr n , sau đó thì K b đi kh i đ a
ph ng.
C quan đi u tra cho r ng hành vi c a Tr n V n K đã ph m t i L m d ng tín nhi m
chi m đo t tài s n đ c quy đ nh t i i u 140 BLHS, b i vì K sau khi nh n tài s n c a
ng i khác b ng h p đ ng thuê tài s n, K đã s d ng tài s n trên vào m c đích b t h p
pháp d n đ n không có kh n ng tr và b tr n kh i đ a ph ng, nên c n kh i t K theo
pháp lu t hình s .
Tuy nhiên, Vi n ki m sát qua nghiên cho r ng, kho n 1 i u 140 BLHS quy đ nh:
Ch “Ng i nào có m t trong nh ng hành vi: Vay, m n, thuê tài s n c a ng i khác ho c
nh n đ c tài s n c a ng i khác b ng các hình th c h p đ ng r i dùng th đo n gian d i
ho c b tr n đ chi m đo t tài s n đó;... s d ng tài s n đó vào m c đích b t h p pháp d n
đ n không có kh n ng tr l i tài s n.” thì m i c u thành t i ph m này. Sau khi nh n đ c
tài s n (xe ô tô), K không có hành vi gian d i, không s d ng tài s n vào m c đích b t h p
pháp, đ c bi t là K không b tr n, ngay t ban đ u K đã đ n C quan đi u tra khai báo toàn
b hành vi c a mình và h a s chu c xe tr cho anh L, vì v y hành vi c a Tr n V n K
không c u thành t i l m d ng tín nhi m chi m đo t tài s n nh đ ngh c a C quan đi u
tra, mà hành vi đó ch vi ph m ngh a v dân s , đây là quan h thu c s đi u ch nh c a
pháp lu t dân s . T đó, Vi n ki m sát không đ ng ý v i C quan đi u tra v vi c kh i t
v án.
Quan đi m c a Vi n ki m sát là quá c ng nh c, không đúng v i n i dung và tinh
th n c a i u 140 BLHS. úng là h p đ ng dân s gi a K và L là h p pháp, nh ng n i
dung h p đ ng quy đ nh r t rõ vi c thuê xe ch nh m ph c v đi l i, th i h n thuê là ba
ngày, h t th i h n K ph i hoàn tr tài s n cho ch s h u, nh ng sau đó vì mu n có ti n tr
n và tiêu xài cá nhân, K đã b t ch p s ràng bu c c a h p đ ng đ mang tài s n mà mình
không có quy n đ nh đo t đi c m c d n đ n không có kh n ng tr l i tài s n. Vi c K nh n

tài s n v i m c đích ban đ u là s d ng, sau đó mang c m c l y ti n nên hoàn toàn có th
xem hành vi mang tài s n c m c đó là s d ng tài s n vào m c đích b t h p pháp. S b t
h p pháp th hi n r t rõ trong tr ng h p này là vi c đ nh đo t tài s n c a ng i khác khi
ch a đ c s đ ng ý hay y quy n c a ch s h u, s d ng tài s n vào m c đích khác v i
n i dung đã th a thu n; Và vi c K b đi kh i đ a ph ng khi ch a th c hi n đ y đã ngh a
v đã cam k t c ng nh ngh a v ph i có m t theo yêu c u c a c quan gi i quy t tranh
ch p đ c xem là hành vi b tr n, lu t không ràng bu c là ph i b tr n ngay t khi nh n tài
s n hay b tr n sau khi đã có tham gia gi i quy t tranh ch p m t vài l n, mi n là vi c b
24


tr n này d n đ n h qu là ch s h u b thi t h i v tài s n là phù h p v i thu t ng trên.
T phân tích trên cho th y, c quan ch c n ng không k p th i áp d ng bi n c n thi t đ i v i
K và dùng quy ph m pháp lu t phi hình s gi i quy t tranh ch p trên là hi n t ng tiêu c c
c n ng n ch n.
*V án th ba.
Vào n m 2009, Ban giám đ c Công ty cao su TB cho ch tr ng xem xét nh ng h
gia đình có ng i làm công trong công ty là ng i dân t c thi u s , thu c di n h nghèo h
tr s cho vay v n nh m giúp nh ng h này có đi u ki n mua s m ph ng đi l i ph c v
đ i s ng và s n xu t. Lúc đó, Lâm Thanh T là cán b qu tín d ng c a công ty ti n hành
đi u tra và l p danh sách nh ng h thu c di n u tiên cho vay trình công ty. Sau khi xem
xét, Ban giám đ c duy t cho 30 h vay v i s ti n là 10 tri u đ ng/h . T đ i di n cho nh ng
h dân trên nh n 300 tri u đ ng. Nh ng lúc giao ti n cho các h dân, T nói Cty ch cho m i
h vay 3 tri u, các h trên nh n th y s ti n 3 ti u không đ đ mua s m ph ng ti n (xe
mô tô) nên t ch i nh n ti n. T gi t t c s ti n nói trên và s d ng vào m c đích cá nhân,
thì sau đó, hành vi c a T b phát hi n và v vi c đ c chuy n cho C quan đi u tra.
M c dù quá trình đi u tra làm rõ v án không có đi u gì tr ng i, nh ng đ n ba n m
sau, c quan đi u tra v n không ra quy t đ nh kh i t v án hay quy t đ nh không kh i t
v án hình s . Lý do c a s ch m tr trên đ c c quan đi u tra lý gi i, là đ t o đi u ki n
cho T có th i gian kh c ph c h u qu . Vi n ki m sát đã nhi u l n ki n ngh C quan đi u

tra vi ph m th i h n x lý tin báo, t giác t i ph m theo quy đ nh c a i u 103 B lu t
TTHS, nh ng k t qu v n không thay đ i và sau đó, Vi n ki m sát c ng không có đ ng thái
gì ti p theo, ng i ph m t i v n ung dung ngoài vòng pháp lu t.
Vi c c quan ch c n ng c ý không áp d ng quy ph m pháp lu t hình s đ x lý
ng i ph m t i trong tr ng h p này là m t d ng khác c a th c tr ng b l t t i, h hi u rõ
hành vi nguy hi m trên th a mãn c u thành t i ph m, nên không ra b t k m t quy t đ nh
liên quan nào đ n v vi c trên. Vi c làm này thi t ngh nó c ng có bóng dáng c a tình tr ng
dân s hóa hành vi ph m t i.
Qua nghiên c u, làm rõ th c tr ng hình s hóa, dân s hóa hành vi ph m t i l a đ o
chi m đo t tài s n, t i l m d ng tín nhi m chi m đo t tài s n thông qua các v án c th cho
th y, m c dù vi c hình s hóa, dân s hóa di n ra r t đa d ng đ i v i nhi u v vi c có di n
bi n, n i dung và ch th v i nh ng đ c đi m v xã h i, ngh nghi p khác nhau, nh ng
trong các tr ng h p c th đó đi u có liên quan đ n quá trình ti n hành t t ng và áp d ng
pháp lu t hình s c a các c quan, ng i có th m quy n. Vì v y, sau khi mô t ph n nào
b c tranh c a th c ti n ph c v cho vi c đánh giá toàn di n và chính xác b n ch t c a v n
đ , thì vi c ti p theo là đi tìm nh ng nguyên nhân t trong các c quan công quy n nh m
t o c s cho vi c đ a ra nh ng gi i pháp đúng tr ng tâm kh c ph c thành công nh ng t n
t i, h n ch y.

25