Luận văn Sử dụng kiến thức liên môn trong dạy học địa lí 10 - THPT theo định hướng phát triển năng lực
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (1.46 MB, 109 trang )
Luận văn: Sử dụng kiến thức liên môn trong dạy học địa lí 10-THPT theo định hướng phát
triển năng lực
MỤC LỤC
MỤC LỤC .............................................................................................................. 1
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT .................................................................... 4
DANH MỤC CÁC BẢNG..................................................................................... 5
DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ, BIỂU ĐỒ. ............................................................ 6
Biểu đồ 3.1: Biểu đồ so sánh kết quả điểm kiểm tra giữalớp TN và lớp ĐC.
(Trƣờng THPT Yên Viên, Hà Nội)…………………………. ............................ 6
PHẦN MỞ ĐẦU .................................................................................................... 7
1.LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI ...................................................................................... 7
2. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU .............................................................................. 8
3. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU .............................................................................. 8
4. GIẢ THUYẾT KHOA HỌC .............................................................................. 8
5. TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU .......................................................... 8
6. PHẠM VI NGHIÊN CỨU ............................................................................... 16
7. QUAN ĐIỂM NGHIÊN CỨU ......................................................................... 17
7.1. Nhóm các quan điểm nghiên cứu ............................................................... 17
7.2. Nhóm các phƣơng pháp nghiên cứu .......................................................... 20
8. CẤU TRÚC ĐỀ TÀI ........................................................................................ 22
PHẦN NỘI DUNG .............................................................................................. 23
CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC SỬ DỤNG KIẾN
THỨC LIÊN MÔN TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ 10 - THPT THEO ĐỊNH
HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC ................................................................. 23
1.1. Một số vấn đề về đổi mới giáo dục theo định hƣớng phát triển năng lực .. 23
1.1.1. Chương trình giáo dục định hướng năng lực ........................................ 23
1.1.2. Phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực ................. 25
1.2. Dạy học tích hợp và vai trò của dạy học tích hợp trong trƣờng THPT ...... 28
1
Luận văn: Sử dụng kiến thức liên môn trong dạy học địa lí 10-THPT theo định hướng phát
triển năng lực
1.2.1.Khái niệm về dạy học tích hợp ................................................................ 28
1.2.2.Tại sao phải dạy học tích hợp? ............................................................... 29
1.2.3. Các mức độ tích hợp trong dạy học tích hợp ......................................... 31
1.3. Mục tiêu, nội dung chƣơng trình môn Địa lí 10 - THPT........................... 33
1.3.1 Mục tiêu chương trình môn Địa lí lớp 10 - THPT .................................. 33
1.3.2. Nội dung chương trình Địa lí lớp 10 - THPT ........................................ 34
1.4.Tâm sinh lí lứa tuổi và trình độ nhận thức của HS ...................................... 37
1.4.1.Đặc điểm tâm lí lứa tuổi THPT............................................................... 37
1.4.2.Trình độ nhận thức của HS và sự cần thiết của việc sử dụng kiến thức
liên môn trong dạy học Địa lí 10 - THPT ........................................................ 39
1.5. Hiện trạng của việc sử dụng kiến thức liên môn trong dạy học Địa lí ở nhà
trƣờng phổ thông................................................................................................ 40
1.5.1. Về phía giáo viên.................................................................................... 41
1.5.2.Về phía HS............................................................................................... 42
Tiểu kết chƣơng 1 .............................................................................................. 44
CHƢƠNG 2. BIỆN PHÁP SỬ DỤNG KIẾN THỨC LIÊN MÔN TRONG DẠY
HỌC ĐỊA LÍ 10-THPT THEO ĐỊNH HƢỚNG.................................................. 45
PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC ................................................................................. 45
2.1. Nguyên tắc và yêu cầu cơ bản của việc sử dụng kiến thức liên môn trong
dạy học Địa lí 10 - THPT theo định hƣớng phát triển năng lực ........................ 45
2.1.2. Đảm bảo tính hệ thống và liên hệ với thực tiễn .................................... 46
2.1.3. Đảm bảo tính giáo dục ........................................................................... 47
2.1.4. Đảm bảo nguyên tắc tự lực và phát triển tư duy cho HS....................... 48
2.2. Quy trình sử dụng kiến thức liên môn trong dạy học Địa lí 10 - THPT theo
định hƣớng phát triển năng lực .......................................................................... 48
2.2.1. Xác định mục tiêu bài học và các hoạt động nhận thức ........................ 49
2
Luận văn: Sử dụng kiến thức liên môn trong dạy học địa lí 10-THPT theo định hướng phát
triển năng lực
2.2.1.1. Xác định mục tiêu bài học ................................................................ 49
2.2.1.2. Xác định các hoạt động nhận thức của bài học ............................... 51
2.2.2. Xác định các địa chỉ sử dụng kiến thức liên môn trong dạy học Địa lí
10 - THPT, theo định hướng phát triển năng lực ............................................ 52
2.2.3. Lựa chọn phương pháp và hình thức tổ chức dạy học thích hợp cho việc
sử dụng kiến thức liên môn trong dạy học Địa lí 10 – THPT .......................... 66
2.4.Thiết kế giáo án có sử dụng kiến thức liên môn trong dạy học Địa lí 10 –
THPT theo định hƣớng phát triển năng lực ....................................................... 78
CHƢƠNG 3. THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM ........................................................ 80
3.1. Mục đích, nhiệm vụ thực nghiệm ............................................................... 80
3.2. Nguyên tắc thực nghiệm ............................................................................. 80
3.3. Trƣờng thực nghiệm và đối tƣợng thực nghiệm......................................... 81
3.4. Phƣơng pháp thực nghiệm .......................................................................... 81
3.5. Nội dung thực nghiệm ................................................................................ 82
3.6. Tổ chức thực nghiệm .................................................................................. 82
3.7. Kết quả thực nghiệm ................................................................................... 84
3.7.1. Về định tính ............................................................................................ 84
3.7.2. Về định lượng ......................................................................................... 85
Biểu đồ 3.1: Biểu đồ so sánh kết quả điểm kiểm tra giữa lớp TN và lớp ĐC ... 85
(Trường THPT Yên Viên, Hà Nội) ..................................................................... 85
(Trường THPT Lê Ngọc Hân, Hà Nội) ................................................................ 86
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ.............................................................................. 88
1.Kết luận ........................................................................................................... 88
2. Kiến nghị........................................................................................................ 89
TÀI LIỆU THAM KHẢO. ................................................................................... 91
3
Luận văn: Sử dụng kiến thức liên môn trong dạy học địa lí 10-THPT theo định hướng phát
triển năng lực
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
ĐC
Đối chứng
GV
Giáo viên
HS
Học sinh
Nxb
Nhà xuất bản
PP
Phƣơng pháp
TN
Thực nghiệm
THCS
Trung học cơ sở
THPT
Trung học phổ thông
SGK
Sách giáo khoa
4
Luận văn: Sử dụng kiến thức liên môn trong dạy học địa lí 10-THPT theo định hướng phát
triển năng lực
DANH MỤC CÁC BẢNG
Nội dung
Bảng 1. Cấu trúc nội dung chƣơng trình Địa lí lớp 10- THPT…………
Trang
35
Bảng 2. Địa chỉ sử dụng kiến thức liên môn trong dạy học Địa lí 10 THPT ………………………………………………………………….
5
52
Luận văn: Sử dụng kiến thức liên môn trong dạy học địa lí 10-THPT theo định hướng phát
triển năng lực
DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ, BIỂU ĐỒ.
Nội dung
Trang
Hình 2.1. Sơ đồ tổng hợp lực vị trí Mặt Trăng, Trái Đất, Mặt Trời
trong những ngày “ Triều cƣờng” và “Triều kém”…………………
69
Hình 2.2. Sơ đồ tổng hợp lực vị trí Mặt Trăng, Trái Đất, Mặt Trời
trong những ngày “Triều kém”………………………………...
70
Hình 2.3. Sơ đồ kĩ thuật dạy học “ Khăn trải bàn”……………..
74
Biểu đồ 3.1: Biểu đồ so sánh kết quả điểm kiểm tra giữa lớp TN và
lớp ĐC. (Trƣờng THPT Yên Viên, Hà Nội)………………………….
85
Biểu đồ 3.2: Biểu đồ so sánh kết quả kiểm tra giữa lớp TN và ĐC
(Trƣờng THPT Lê Ngọc Hân, Hà Nội)………………………………..
6
86
Luận văn: Sử dụng kiến thức liên môn trong dạy học địa lí 10-THPT theo định hướng phát
triển năng lực
PHẦN MỞ ĐẦU
1.LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI
Ngày nay, với sự phát triển nhƣ vũ bão của khoa học, kĩ thuật và công
nghệ, tri thức của loài ngƣời đang gia tăng nhanh chóng. Đặc biệt xu hƣớng phát
triển của khoa học ngày nay là ngoài việc tiếp tục phân hoá sâu, thì việc tích hợp
liên môn, liên ngành trong nghiên cứu khoa học đang ngày càng mạnh mẽ mang
lại hiệu quả cao theo hƣớng dân sinh. Vì vậy, việc giảng dạy các khoa học trong
nhà trƣờng phổ thông phải phản ánh đƣợc điều đó và cần phải lấy kiến thức của
môn này làm cơ sở khoa học, thực tiễn cho môn kia, giáo viên phải biết tích hợp
các khoa học dạy cho học sinh cách thu thập, chọn lọc, xử lí các thông tin, biết
vận dụng các kiến thức đã học vào các tình huống của bài học và các các tình
huống của đời sống thực tế.
Địa lí là môn khoa học có tính liên ngành rất cao, bao gồm cả hệ thống
các Khoa học tự nhiên và Khoa học xã hội (Toán, Vật lí, Hóa học, Sinh học,
Lịch sử, Giáo dục công dân, Xã hội học, Công nghệ, ...) và qua đó giúp cho học
sinh có các tìm hiểu tổng hợp thể không gian hoàn chỉnh tự nhiên - kinh tế - xã
hội - nhân văn. Vì vậy, việc sử dụng kiến thức liên môn trong dạy học Địa lí
cũng là một trong những biện pháp góp phần tăng tính thực tiễn của bài học, làm
cho quá trình nhận thức của học sinh diễn ra phù hợp với con đƣờng nhận thức
của nhân loại, từ đó góp phần thực hiện tốt các mục tiêu của môn học trong nhà
trƣờng phổ thông và đáp ứng đƣợc xu hƣớng đổi mới giáo dục của nƣớc nhà sau
2015.
Từ những lí do trên, tôi đã chọn đề tài: “Sử dụng kiến thức liên môn
trong dạy học địa lí 10-THPT theo định hướng phát triển năng lực” để làm đề
tài nghiên cứu.
7
Luận văn: Sử dụng kiến thức liên môn trong dạy học địa lí 10-THPT theo định hướng phát
triển năng lực
2. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU
Đề tài nghiên cứu khả năng sử dụng kiến thức liên môn trong dạy học địa
lí 10 - THPT nhằm để nâng cao hiệu quả của dạy học địa lí ở nhà trƣờng phổ
thông theo định hƣớng phát triển năng lực.
3. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU
Để thực hiện đề tài tập trung vào một số nhiệm vụ nghiên cứu.
- Nghiên cứu cơ sở lí luận và thực tiễn của việc sử dụng kiến thức liên
môn trong dạy học địa lí 10 - THPT theo định hƣớng phát triển năng lực.
- Đƣa ra các nguyên tắc và yêu cầu của việc sử dụng kiến thức liên môn
trong dạy học địa lí 10 - THPT theo định hƣớng phát triển năng lực.
- Đề xuất các biện pháp nâng cao hiệu quả sử dụng kiến thức liên môn
trong dạy học địa lí 10 - THPT theo định hƣớng phát triển năng lực.
- Thiết kế và thực nghiệm một số giáo án sử dụng kiến thức liên môn
trong dạy học địa lí 10 - THPT theo định hƣớng phát triển năng lực.
- Đƣa ra các đề xuất và kiến nghị.
4. GIẢ THUYẾT KHOA HỌC
Nếu biết sử dụng kiến thức liên môn trong dạy học địa lí 10 - THPT thì sẽ
góp phần nâng cao chất lƣợng dạy học bộ môn, theo định hƣớng phát triển năng
lực.
5. TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU
Việc sử dụng kiến thức liên môn trong dạy học nói chung đã đƣợc nhiều
các nhà nghiên cứu quan tâm và đang đƣợc triển khai mạnh mẽ ở các môn học
và trong các trƣờng phổ thông.
Đề cập đến vấn đề này, phải kể đến các nhà nghiên cứu nhƣ Xavier
Roegiers, T.A.I. Lina, M.N.Iacoplep, M.Allêcxêep, Ônhisuc, I.F .Kharlamôp,..
Các nhà nghiên cứu đã cho rằng việc sử dụng kiến thức liên môn, kiến thức của
8
Luận văn: Sử dụng kiến thức liên môn trong dạy học địa lí 10-THPT theo định hướng phát
triển năng lực
các khoa học khác để làm cơ sở thực tiễn hay cơ sở khoa học cho vấn đề HS cần
tìm hiểu là một trong những biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học của các bộ môn.
Tác giả T.A.I. Lina: “Ngày nay không có một khoa học nào được giảng
dạy lại không sử dụng các số hiệu của khoa học khác, những tài liệu, những sự
kiện và những ví dụ lấy từ trong cuộc sống hàng ngày và từ các lĩnh vực tri thức
khác nhau” [38, tr.245]. Trong phần nhiệm vụ của việc giảng dạy kĩ thuật, tổng
hợp tác giả cho rằng: “Việc xác lập quan hệ giữa các bộ môn nhằm vạch ra cho
học sinh thấy mối quan hệ qua lại của các khoa học” [38, tr.253]. Nhƣ vậy, qua
phần nghiên cứu và xác định của tác giả đã cho ta thấy mối quan hệ giữa các
môn học trong nhà trƣờng phổ thông cũng giống nhƣ quan hệ qua lại giữa các
vấn đề thực tiễn của đời sống là điều không thể thiếu đƣợc.
Tác giả N.M.Iacoplep trong cuốn: “Phương pháp và kĩ thuật lên lớp
trong trường phổ thông” rất coi trọng các mối liên hệ giữa các môn học, hơn nữa
là sự phối kết hợp giữa các giáo viên của những bộ môn khác nhau trong nhà
trƣờng: “Giữ vai trò to lớn về mặt này là hệ thống liên hệ hữu cơ giữa các giáo
viên bộ môn khác nhau - tức là mối liên hệ giữa các bộ môn khác nhau”[26].
Còn theo tác giả M.Allêcxêep, Ônhisuc…cho rằng “Việc sử dụng rộng
rãi các môn học như vậy để bồi dưỡng cho học sinh các thủ thuật và phương pháp
tư duy logic sẽ góp phần thực hiện một trong những yêu cầu quan trọng nhất của
lí luận dạy học là xác lập mối liên hệ chặt chẽ giữa các bộ môn trong dạy học”
[23].
I.F .Kharlamôp trong cuốn: “Phát huy tính tích cực học tập của học sinh
nhƣ thế nào” đã nêu rõ tác dụng, ý nghĩa của việc sử dụng kiến thức các môn
học:“Việc GV có khả năng tìm được mối liên hệ giữa các vấn đề mà các nhà bác
học đã nghiên cứu với điều mà các em đã học ở nhà trường thuộc một môn học
9
Luận văn: Sử dụng kiến thức liên môn trong dạy học địa lí 10-THPT theo định hướng phát
triển năng lực
nào đó cũng gây cho học sinh niềm hứng thú đặc biệt đối với việc học tập tài liệu
mới” [18].
N.A.E.Ropheep trong cuốn: “Lịch sử là gì” ông khẳng định:“Không có
bộ môn khoa học nào có thể phát triển một cách đơn độc” [25]. Qua đó, ta thấy
tác giả nêu rõ mối quan hệ giữa các môn học khác nhau là rất chặt chẽ:“Sở dĩ
các ngành khoa học xích lại gần nhau vì chúng cùng nghiên cứu một đối tượng
như nhau”.
Tác giả Jean-Marc Denomme et Madelline Roy, trong cuốn: “Tiến tới
một phƣơng pháp sƣ phạm tƣơng tác” chỉ rõ:“Người dạy - người hướng dẫn anh ta cần có một tri thức vượt ra ngoài lĩnh vực hạn chế của bộ môn anh ta”
[19]. Từ đó càng khẳng định rõ trong xu thế giáo dục hiện nay việc dạy học tri
thức chuyên môn chƣa đủ mà cần có kiến thức sƣ phạm để giáo viên làm chủ nội
dung và nghệ thuật dạy cũng nhƣ kinh nghiệm sống của ngƣời thầy, bên cạnh đó
tác giả còn khẳng định:“Người dạy chứa đựng tất cả tập hợp kiến thức kinh nghiệm
tạo thành một sự tập hợp rất phong phú” [19]. Do đó, ta có thể nói vai trò của việc
sử dụng kiến thức liên môn trong dạy học của ngƣời GV là vô cùng cần thiết để
giúp ngƣời thầy có đủ các kiến thức, năng lực tổng hợp, đáp ứng đƣợc yêu cầu
đổi mới dạy học hiện nay.
Còn theo các nhà nghiên cứu nhƣ Xavier Roegiers đã nhận định:“Những
nhu cầu của xã hội đòi hỏi chúng ta phải hướng tới một quan điểm liên môn” [44].
Qua đó ông cũng khẳng định rằng: Vấn đề sử dụng kiến thức liên môn trong dạy
học là rất cần thiết với nhu cầu giáo dục, đào tạo ra những con ngƣời có thể đáp
ứng đƣợc nhu cầu của công việc, có năng lực tổng hợp về chuyên môn, năng lực
phức hợp, năng lực vận dụng và giải quyết vấn đề của thực tiễn [44].
Mặt khác tác giả Bernd Meier - Nguyễn Văn Cƣờng trong cuốn: “Một số
vấn đề đổi mới phương pháp dạy học”, đã nói rõ sự cần thiết và vai trò của sử
10
Luận văn: Sử dụng kiến thức liên môn trong dạy học địa lí 10-THPT theo định hướng phát
triển năng lực
dụng kiến thức liên môn trong dạy học ở nhà trƣờng phổ thông. Để hình thành và
phát triển các năng lực của học sinh nhằm đáp ứng đƣợc nhu cầu của xã hội hiện
đại: “Trong các môn học, những nội dung và hoạt động cơ bản được liên kết với
nhau nhằm hình thành các năng lực” [8,tr.28]. Và hơn nữa tác giả cũng khẳng
định:“Bên cạnh việc học tập tri thức và kĩ năng riêng lẻ của các môn học chuyên
môn cần bổ sung các chủ đề học tập phức hợp nhằm phát triển năng lực giải
quyết các vấn đề phức hợp” [8,tr.31].
Trong cuốn: “Learning to teach Geography in the Secondary school”, tác
giả David Lambert and David Balderstone đã coi việc sử dụng kiến thức liên
môn nhƣ một phƣơng tiện để dạy học địa lí. Đặc biệt ông đã sử dụng thơ Haiku
vào trong dạy học Địa lí trong cuốn này tác giả nhấn mạnh: “Việc sử dụng thơ
Haiku như một cách tôi luyện sự nhận thức của học sinh đối với thế giới xung
quanh”. Qua đó, ta có thể thấy việc dạy học Địa lí không chỉ đơn thuần là dạy
cho học sinh nhận biết mà còn cảm nhận bằng cảm xúc, biểu cảm thông qua môn
văn, kể cả phát triển các giác quan, tri thức tổng hợp của học sinh về các đối
tƣợng nghiên cứu của Địa lí tự nhiên, kinh tế, xã hội và nhân văn [48].
Ở Việt Nam, việc nghiên cứu sử dụng kiến thức liên môn cũng đã đƣợc
nhiều nhà nghiên cứu quan tâm. Trong cuốn “Giáo dục học” tập 1, Hà Thế Ngữ,
Đặng Vũ Hoạt, có đƣa ra phƣơng hƣớng hoàn thiện nội dung dạy học và nhấn
mạnh: “Tăng cường mối liên hệ giữa các môn học” [31,tr.123]. Hơn thế nữa các
tác giả cho rằng “Tiềm năng giáo dục thế giới quan cho học sinh đặc biệt được
khai thác trong mối liên hệ giữa các môn học, giúp xem xét một sự vật hay hiện
tượng ở nhiều quan điểm khác nhau” [31,tr.200]
Tác giả Đặng Thành Hƣng trong cuốn: “Dạy học hiện đại - lí luận, biện
pháp, kĩ thuật”, đã nhấn mạnh phƣơng pháp dạy học tích cực trong đó đề cập đến
vấn đề giáo dục theo mục tiêu với nội dung “xuyên môn và liên môn”. Nhƣ vậy,
11
Luận văn: Sử dụng kiến thức liên môn trong dạy học địa lí 10-THPT theo định hướng phát
triển năng lực
tác giả cho ta thấy mối liên hệ giữa các môn học khác nhau và ngƣời giáo viên
cần thấy đƣợc điều này để chú ý đến phƣơng pháp dạy học tích cực nhằm phát
huy năng lực của ngƣời học.
Tác giả Phan Ngọc Liên cũng đã đề cập đến dạy học liên môn là một
trong những nguyên tắc quan trọng của dạy học ở nhà trƣờng phổ thông. Tác giả
nhấn mạnh nguyên tắc liên môn đƣợc chú trọng nhất, kiến thức các môn học bổ
sung cho nhau, hiểu sâu sắc hơn các đối tƣợng nhận thức…:“Việc dạy học theo
nguyên tắc liên môn đòi hỏi người giáo viên lịch sử không chỉ có kiến thức
chuyên môn vững chắc về bộ môn mà còn phải nắm vững nội dung, chương trình
các môn học được giảng dạy ở nhà trường phổ thông. Trước hết là văn học, Địa
lí , Giáo dục công dân, học sinh có vai trò tích cực, chủ động trong việc học tập
theo nguyên tắc liên môn, vì ở đây các em huy động được các kiến thức đã học
để hiểu sâu, toàn diện một sự kiện. Các em được ôn tập, củng cố, tổng hợp các
kiến thức ở mức cao hơn và biết vận dụng thông minh hơn trong học tập” [21].
Tác giả Trần Đức Minh trong báo cáo:“Vận dụng quan điểm liên môn một yếu tố nâng cao tính tích cực học tập của học sinh” [24], cũng đề cập đến
những vấn đề liên quan và khẳng định sự cần thiết cũng nhƣ nêu đƣợc vai trò và
ý nghĩa của nguyên tắc liên môn trong việc nâng cao hiệu quả bài học cũng nhƣ
chất lƣợng bộ môn.
Cũng trong đề tài của tác giả Nguyễn phúc Chỉnh đã đƣa ra một số định
hƣớng về việc tích hợp liên môn với những cơ sở rất thuận tiện, khoa học nhƣ
các môn: Sinh học, Vật lí, Hoá học, Ngữ văn, Lịch sử, Địa lí là những môn có
nhiều tiềm năng thực hiện dạy học liên môn.Tuy nhiên, tác giả chú ý đề cập
nhiều đến liên môn theo chủ đề mà ít nói đến vấn đề sử dụng kiến thức liên môn
theo nội dung từng bài học ở trƣờng THPT .
12
Luận văn: Sử dụng kiến thức liên môn trong dạy học địa lí 10-THPT theo định hướng phát
triển năng lực
Bài viết: “Sử dụng thơ ca, tục ngữ nhƣ phƣơng tiện dạy học Địa lí ở nhà
trƣờng phổ thông” của tác giả Ngô Thị Hải Yến. Trong bài viết này, tác giả đã
nhận định: “Nhờ có tính cô đọng chắt lọc được thể hiện qua số lượng từ , nhất
tính tượng hình và dư âm thanh nhạc trong thơ đã biến loại hình văn học độc
đáo này thể hiện hình ảnh, đặc điểm sự vật hiện tượng được quan sát và cảm
nhận rõ nét đến mức người đọc gần như có thể ngửi thấy mùi vị, thấy màu sắc,
thấy được sự chuyển động. Do vậy, học sinh dễ thuộc, nhanh tiếp cận đến đối
tượng nhận thức, nhìn thấy vấn đề cần tìm đến đối tượng nhận thức, nhìn thấy
vấn đề cần tìm hiểu, giúp cho giáo viên đảm bảo nguyên tắc thời gian trong lớp
học” [45].
Trong bài viết: “Sử dụng kiến thức liên môn giáo dục công dân trong dạy
học môn Địa lí ở nhà trường phổ thông” của tác giả Ngô Thị Hải Yến. Qua bài
viết này, có thể thấy rằng môn Giáo dục công dân ở nhà trƣờng phổ thông có vai
trò quan trọng trong việc giúp học sinh có những tri thức cần thiết để trên những
cơ sở tri thức đó hiểu đúng các quy luật phát triển tất yếu của tự nhiên xã hội và
tƣ duy, nhận thức đúng đắn, biết cách sống trong những điều kiện cụ thể, phù
hợp với quy luật khách quan của sự phát triển lịch sử và xã hội. Vì vậy, để tăng
tính thực tiễn, tính trực quan của bài học Địa lí, để giúp học sinh hoàn thiện bản
thân, hiểu và thực hiện tốt các đƣờng lối, chủ trƣơng, chính sách pháp luật của
Đảng và Nhà nƣớc thì môn Địa lí và môn Giáo dục công dân cùng những nội
dung tích hợp liên môn đƣợc sâu rộng và hiệu quả hơn.
Thời gian gần đây các đề tài, công trình nghiên cứu khoa học về tích hợp
và sử dụng kiến thức liên môn cũng đƣợc các lực lƣợng giáo dục nhƣ học viên
cao học, nghiên cứu sinh lựa chọn làm đề tài nghiên cứu nhƣ:
- Năm 1998-2000 đã có đề tài nghiên cứu thử nghiệm nội dung tích hợp
(của các nhà nghiên cứu giáo dục Viện khoa học giáo dục Việt Nam) ở 2 trƣờng
13
Luận văn: Sử dụng kiến thức liên môn trong dạy học địa lí 10-THPT theo định hướng phát
triển năng lực
THCS Nghĩa Tân và Ngô Sĩ Liên, Hà Nội theo phƣơng án cho học sinh làm việc
theo một chủ đề sau khi đã đƣợc học một số kiến thức về Lịch sử, Địa lí.
-Tác giả Nguyễn Phúc Chỉnh với đề tài nghiên cứu; “Hình thành năng lực
dạy học tích hợp cho giáo viên ở các trƣờng THPT” 2012, Đại học Thái Nguyên
- Phạm Văn Thiện:“ Sử dụng kiến thức Văn học, Địa lí, Chính trị trong
giờ học Lịch sử ở trường THPT theo nguyên tắc liên môn”, Luận văn thạc sĩ
khoa học, lịch sử năm 1989- Trƣờng Đại học sƣ phạm Hà Nội.
- Đề tài: “Sử dụng kiến thức liên môn để gây hứng thú học Lịch sử Việt
Nam từ 1930-1945 ở trường THPT, (luận văn thạc sĩ 2012) của Nguyễn Thị
Nhung - Trƣờng Đại học Giáo dục.
- Luận văn cao học: “Tích hợp kiến thức Địa lý địa phương vào dạy học
Địa lý lớp 10 trường Trung học phổ thông” - Phạm Hƣơng Giang –Đại học Sƣ
phạm Thái Nguyên.
- Báo cáo khoa học: “Dạy học tích hợp và những vận dụng vào giảng dạy
Địa Lí” của Bùi Thị Thanh Hƣơng - Đại học Sƣ phạm Thái Nguyên - trích kỉ
yếu hội thảo khoa học – Đại học Sƣ phạm Hà Nội năm 2008, trong báo cáo này
tác giả đã đƣa ra một số đề xuất hƣớng thuộc về vận dụng quan điểm tích hợp
trong giảng dạy Địa lí khá mới mẻ chú ý 3 vấn đề là PP dạy học tích hợp gồm:
Tổ chức giờ lên lớp; giáo án giảng dạy, cách thức đánh giá; kĩ năng tích hợp.
Điều đó cho thấy, việc tổ chức thiết kế dạy học tích hợp nhiều môn học theo
hƣớng liên môn với vai trò đóng góp của chúng để cung cấp tri thức, rèn luyện
củng cố kĩ năng của môn Địa lí và các môn học khác, giáo dục ý thức công dân
và tình yêu thiên nhiên, yêu quê hƣơng đất nƣớc.
Cùng với đó, một số sáng kiến kinh nghiệm về sử dụng kiến thức Văn
học, Địa lí, Toán học, Lí học, Hóa học, Sinh học, Giáo dục công dân, Tin
học…..vào giảng dạy Địa lí nhƣ:
14
Luận văn: Sử dụng kiến thức liên môn trong dạy học địa lí 10-THPT theo định hướng phát
triển năng lực
- “Vận dụng kiến thức liên môn trong học Địa lí THPT” – của tác giả
Hồ Văn Việt - trƣờng THPT Cù Huy Cận – Sở Giáo dục và Đào tạo Hà Tĩnh.
- Sáng kiến kinh nghiệm “Vận dụng kiến thức liên môn trong dạy học bộ
môn địa lí 8-THCS” trường THCS Trần Phú – Sở Giáo dục và Đào tạo Hà Nội
-Chuyên đề :“Sử dụng kiến thức liên môn văn học trong giảng dạy Địa lí
lớp 12 ở trung tâm Giáo dục thường xuyên Hà Nam”của nhóm tác giả Nguyễn
Hữu Đô, Nguyễn Nữ Hà Xuyên, Cầm Thị Xuân.
- Bài thi:“Vận dụng kiến thức liên môn tích hợp Vật lí, Hoá học, Công
nghệ, Địa lí, Lịch sử vào giảng dạy chương III con người tác động đến môi
trường” tác giả Nguyễn Trung Vƣơng – Sở Giáo dục và Đào tạo Tây Ninh
- Chuyên đề “Tích hợp liên môn trong dạy học Lịch sử”- trƣờng THPT
Can Lộc - Hà Tĩnh trong báo cáo này đã nêu rõ vai trò và mối quan hệ liên môn
Địa lí với Lịch sử để giải thích các sự vật hiện tƣợng theo không gian ( Địa lí)thời gian (Lịch sử)
- Và rất nhiều bài thi vận dụng kiến thức liên môn trong giáo dục diễn ra
ở nhiều địa phƣơng trên cả nƣớc để giải quyết các tình huống thực tiễn quan tâm
đến môn Địa lí ở cấp THCS, THPT đã nghiên cứu các biện pháp sử dụng kiến
thức liên môn khác nhau nhƣng để giải thích các tình huống kiến thức liên môn
Địa lí nhƣ thời tiết (với Vật lí, Văn học), kiến thức Sinh học với Địa lí dân số,
kiến thức lịch sử với văn hoá truyền thống và du lịch…
Vấn đề này, gần đây cũng đƣợc Bộ giáo dục và Đào tạo đã phát động cuộc
thi cho cả giáo viên và học sinh về vận dụng kiến thức liên môn trong dạy học từ
cấp THCS –THPT. Đặc biệt, trong hƣớng dẫn thực hiện nhiệm vụ năm học và
nhiệm vụ giáo dục trung học năm 2014-2015 và 2015-2016 của Bộ giáo dục và
Đào tạo, đã coi việc dạy học tích hợp liên môn là một trong những nhiệm vụ
trọng tâm của môn học, năm học.
15
Luận văn: Sử dụng kiến thức liên môn trong dạy học địa lí 10-THPT theo định hướng phát
triển năng lực
Đáng chú ý nhất hiện nay là, việc sử dụng kiến thức liên môn trong dạy
học ở nhà trƣờng phổ thông đã đƣợc đề cập đến trong chƣơng trình đổi mới giáo
dục phổ thông sau 2015, chƣơng trình đã nhấn mạnh: “Dạy học tích hợp là quá
trình dạy học trong đó giáo viên tổ chức hoạt động để học sinh huy động nội
dung, kiến thức, kĩ năng thuộc nhiều lĩnh vực khác nhau nhằm giải quyết các
nhiệm vụ học tập, thông qua đó hình thành những kiến thức, kĩ năng mới từ đó
phát triển năng lực cần thiết”.
Với cách tiếp cận này, chúng tôi nhận thấy rằng nhu cầu và xu thế tích
hợp liên môn đang tác động tích cực tới việc dạy và học trong nhà trƣờng phổ
thông và đang là một trong giải pháp dạy học theo định hƣớng phát triển năng lực,
nhất là năng lực vận dụng các kiến thức đã học vào giải quyết vấn đề.
Những công trình nghiên cứu kể trên là nguồn tài liệu tham khảo quý giá
cho chúng tôi trong nghiên cứu đề tài. Các công trình nghiên cứu đều đề cập đến
việc vận dụng quan điểm liên môn, trong dạy học nói chung và dạy học Địa lí
nói riêng góp phần tích cực vào việc nâng cao hiệu quả dạy học bộ môn. Từ
những cơ sở nghiên cứu trên, chúng tôi thấy việc nghiên cứu, thực hiện đề
tài:“Sử dụng kiến thức liên môn trong dạy học Địa lí 10- THPT theo định
hướng phát triển năng lực” là điều cần thiết, nhằm góp phần nâng cao chất
lƣợng giảng dạy bộ môn ở nhà trƣờng phổ thông đáp ứng mục tiêu giáo dục phổ
thông của nƣớc ta sau năm 2015.
6. PHẠM VI NGHIÊN CỨU
- Đề tài tiến hành hỏi ý kiến GV và HS ở một số trƣờng phổ thông trên
địa bàn thành phố Hà Nội và một số GV ở các trƣờng tỉnh lân cận (Bắc Ninh,
Hải Phòng, Nam Định).
16
Luận văn: Sử dụng kiến thức liên môn trong dạy học địa lí 10-THPT theo định hướng phát
triển năng lực
- Đề tài tập trung vào việc nghiên cứu sử dụng kiến thức liên môn để tổ
chức các hoạt động học tập cho HS trong dạy học Địa lí 10 (Chƣơng trình
Chuẩn) theo định hƣớng phát triển năng lực cho ngƣời học.
- Đề tài tiến hành thực nghiệm tại trƣờng THPT Yên Viên - Gia Lâm - Hà
Nội và trƣờng THPT Lê Ngọc Hân - Gia Lâm - Hà Nội.
- Đề tài đã chọn 2 bài thực nghiệm để đánh giá tính khả thi của đề tài là:
+ Bài 6: Hệ quả chuyển động xung quanh Mặt Trời của Trái Đất
+ Bài 16: Sóng. Thủy triều. Dòng biển
7. QUAN ĐIỂM NGHIÊN CỨU
Đề tài sử dụng một số quan điểm nghiên cứu và phƣơng pháp nghiên cứu nhƣ:
7.1. Nhóm các quan điểm nghiên cứu
*Quan điểm hệ thống, cấu trúc
Có thể thấy, với môn Địa lí cấu trúc và nội dung là một hệ thống phong
phú, đa dạng, hệ thống này gồm nhiều phân hệ (phân hệ lớn nhƣ: Địa lí tự nhiên,
Địa lí kinh tế - xã hội, Địa lí dân cƣ, Địa lí chính trị,…Việc sử dụng quan điểm
và phƣơng pháp hệ thống trong quá trình nghiên cứu và dạy học Địa lí là một hệ
thống, đòi hỏi khi xem xét vấn đề cần đặt đối tƣợng nghiên cứu trong mối quan
hệ với các yếu tố khác nhau, trong toàn bộ hệ thống của nó với các đối tƣợng
khác có liên quan.Việc nghiên cứu sử dụng kiến thức liên môn trong dạy học
phải đƣợc đặt trong mối liên hệ với các thành tố khác của quá trình dạy học nhƣ:
mục tiêu, nội dung, phƣơng pháp, phƣơng tiện dạy học, chủ thể và khách thể của
quá trình này.
*Quan điểm lấy học sinh làm trung tâm
Quan điểm này đƣợc nhiều nhà nghiên cứu giáo dục Đảng, nhà nƣớc ta
định hƣớng quan trọng trong việc phát triển và đổi mới giáo dục, nó có vai trò
quan trọng cho việc đổi mới phƣơng pháp dạy học.Quan điểm dạy học lấy học
17
Luận văn: Sử dụng kiến thức liên môn trong dạy học địa lí 10-THPT theo định hướng phát
triển năng lực
sinh làm trung tâm đƣợc khẳng định trong (điều 3-luật giáo dục 2005):“ Học đi
đôi với hành giáo dục kết hợp với lao động sản xuất, lý luận gắn với thực tiễn,
giáo dục nhà trường kết hợp với giáo dục gia đình và xã hội”. Dạy học lấy học
sinh làm trung tâm còn đƣợc luật giáo dục quy định (điều 5- luật giáo dục
2005):“Phương pháp giáo dục phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động. tư
duy sáng tạo của người học, bồi dưỡng cho người học năng lực tư duy, khả năng
thực hành, lòng say mê học tập và ý chí vươn lên”. Do đó, ta thấy rằng dạy học
lấy học sinh làm trung tâm càng có cơ sở thuận lợi để phát huy ƣu thế khi coi
ngƣời dạy là ngƣời tổ chức điều khiển, còn ngƣời học là ngƣời thực hiện, thi
công. Kết quả là đầu ra của sản phẩm giáo dục là những con ngƣời có thể thích
ứng đƣợc mọi yêu cầu của đối tƣợng, xã hội và nghề nghiệp, điều này gắn với
mục đích của đề tài chúng tôi nghiên cứu.
*Quan điểm công nghệ dạy học
Công nghệ dạy học là khoa học giáo dục, nó xác lập những nguyên tắc hợp lí
của công tác dạy học và những điều kiện thuận lợi nhất để tiến hành quá trình dạy
học, cũng nhƣ xác lập các phƣơng pháp và phƣơng tiện có kết quả nhất để đạt
mục đích dạy học đề ra đồng thời tiết tiết kiệm đƣợc sức lực của Thầy và Trò.
Bản chất của Công nghệ dạy học là Thầy thiết kế - Trò thi công, là một cách tiếp
cận quan trọng của việc đổi mới dạy học dạy, học theo kiểu này sẽ phát huy
đƣợc tính chủ thể nhận thức của học sinh, tạo cơ hội để học sinh làm việc nhiều
hơn, suy nghĩ nhiều hơn với sự chủ động, tính tích cực và tinh thần trách nhiệm
cao của mình. Hiện nay, công nghệ dạy học là một xu hƣớng dạy học hiện đại,
một tiếp cận quan trọng để đổi mới việc thiết kế bài học sử dụng kiến thức liên
môn trong dạy môn Địa lí và quá trình tổ chức dạy học hiện nay ở THPT.
*Quan điểm dạy học theo định hướng phát triển năng lực
18
Luận văn: Sử dụng kiến thức liên môn trong dạy học địa lí 10-THPT theo định hướng phát
triển năng lực
Đây là xu hƣớng và định hƣớng đổi mới giáo dục của thế giới và Việt
Nam. Có thể nói, nó là một mô hình cụ thể hóa của chƣơng trình định hƣớng kết
quả đầu ra. Nó còn thông qua và đƣợc coi là một công cụ để thực hiện giáo dục
định hƣớng điều khiển đầu ra. Muốn đạt đƣợc mục tiêu này, thì ngƣời dạy phải
vận dụng linh hoạt phƣơng pháp, kiến thức phù hợp, các công cụ hỗ trợ nhằm
đào tạo ra những con ngƣời có thể vận dụng tri thức và năng lực tổng hợp các
khoa học, môn học để giải quyết những bài tập tình huống của thực tiễn cuộc
sống, nghề nghiệp. Quan điểm này, nhấn mạnh vai trò của sử dụng kiến thức liên
môn và phát triển năng lực vận dụng của học sinh và tác giả đã lấy nó làm cơ sở
nghiên cứu đề tài: Vì
“Trong các môn học, những nội dung và hoạt động cơ bản được liên kết
với nhau nhằm hình thành các năng lực” [8,tr.28]. Hoặc: “Năng lực chuyên môn
liên quan đến từng môn học riêng biệt” [8,tr.30].
Ngoài ra việc nghiên cứu đề tài dạy và học môn Địa lí là những đề tài
thuộc lĩnh vực khoa học giáo dục, do vậy chúng tôi cũng sử dụng một số quan
điểm khác nhƣ: Quan điểm lịch sử, quan điểm triết học của Chủ nghĩa Mác - Lê
Nin, tƣ tƣởng Hồ Chí Minh, quan điểm và đƣờng lối của Đảng về giáo dục nói
chung và giáo dục Địa lí nói riêng. Bên cạnh đó là triết lí giáo dục của thế kỷ
XXI, lí luận của các nhà tâm lí giáo dục, giáo dục Địa lí làm căn cứ để nghiên
cứu đề tài.
*Quan điểm dạy học tích hợp liên môn
Với quan điểm tích hợp là quan điểm chỉ đạo của vấn đề nghiên cứu, là cơ
sở để GV lựa chọn mức độ tích hợp “liên môn”, các nội dung tích hợp, các
phƣơng pháp tích hợp ở các bài dạy theo hƣớng tích hợp liên môn do đó sẽ làm
cho nhà trƣờng gắn liền với thực tiễn cuộc sống, với sự phát triển của cộng đồng.
GV phải hiểu đƣợc thế nào là tích hợp liên môn, phải nghiên cứu chƣơng trình,
19
Luận văn: Sử dụng kiến thức liên môn trong dạy học địa lí 10-THPT theo định hướng phát
triển năng lực
tài liệu xem nó dựa trên môn khoa học xác định nào, có thể mở rộng quan hệ
tƣơng tác với các khoa học khác nhƣ thế nào, mức độ tích hợp thể hiện ra sao?...
Có thể nói, vận dụng quan điểm dạy học theo hƣớng tích hợp liên môn
phát huy đƣợc tính tích cực của HS, góp phần đổi mới nội dung và phƣơng pháp
dạy học hiện đại.
* Quan điểm dạy học định hướng đầu ra
Đây là quan điểm chỉ đạo và xuyên suốt còn gọi là dạy học định hƣớng kết
quả đầu ra, đƣợc bàn đến nhiều từ những năm 90 của thế kỷ XX và ngày nay đã
trở thành xu hƣớng giáo dục quốc tế. Nhóm chúng tôi cũng phát triển quan điểm
giáo dục định hƣớng phát triển năng lực nhằm mục tiêu phát triển năng lực
ngƣời học, chất lƣợng dạy học chuyển từ việc điều khiển “đầu vào” sang điều
khiển “đầu ra”, tức là kết quả học tập của HS và nhấn mạnh vai trò của ngƣời
học với tƣ cách chủ thể của quá trình nhận thức. Trên cở sở đó, chúng tôi đƣa ra
những nguyên tắc chung về việc lựa chọn nội dung, phƣơng pháp, tổ chức và
đánh giá kết quả dạy học nhằm đảm bảo thực hiện đƣợc mục tiêu dạy học tức là
đạt đƣợc kết quả đầu ra mong muốn.
7.2. Nhóm các phƣơng pháp nghiên cứu
*Phương pháp thu thập và xử lý tài liệu
Có thể nói, đây là bƣớc đầu tiên có vai trò quan trọng trong quá trình
nghiên cứu đề tài về vấn đề sử dụng kiến thức liên môn trong dạy học Địa lí 10 THPT theo định hƣớng phát triển năng lực, từ các nguồn khác nhau nhƣ các văn
bản về quan điểm, đƣờng lối phát triển giáo dục của Đảng, Nhà nƣớc, các chỉ thị,
thông tƣ chỉ đạo dạy học bộ môn của Bộ Giáo dục và Đào tạo, các tài liệu, giáo
trình về phƣơng pháp luận khoa học giáo dục, phƣơng pháp luận nghiên cứu
khoa học, lí luận dạy học Ðịa lí, quan điểm dạy học tích cực, các phƣơng pháp
dạy học, vận dụng chƣơng trình SGK lớp10-THPT (chƣơng trình chuẩn), các bài
20
Luận văn: Sử dụng kiến thức liên môn trong dạy học địa lí 10-THPT theo định hướng phát
triển năng lực
báo khoa học, khóa luận tốt nghiệp, luận văn…của một số tác giả có nghiên cứu
đến việc sử dụng kiến thức liên môn trong dạy học. Trên cơ sở các tài liệu đó,
chúng tôi xem xét các tài liệu nào là cơ bản cần thiết, từ đó tiến hành phân loại
thành hệ thống logic phù hợp với mục đích nghiên cứu của mình.
* Phương pháp phân tích và tổng hợp lý thuyết
Nó đƣợc sử dụng để phân tích các tài liệu đã thu thập đƣợc về lý luận dạy
học Địa lí, đổi mới phƣơng pháp dạy học Địa lí, đổi mới thiết kế bài giảng Địa lí.
Từ việc hiểu nội dung của sử dụng kiến thức liên môn và xem xét, chọn lọc, xử
lý, các kiến thức liên môn từ đó thiết lập một quy trình cụ thể để GV có thể vận
dụng một cách hiệu quả trong dạy học liên môn. Sau đó, tác giả khái quát tổng
hợp các nguồn tài liệu để làm cơ sở nghiên cứu đề tài.
* Phương pháp điều tra, quan sát
Để thực hiện đề tài, bản thân tác giả đã nhiều lần dự giờ, thăm lớp quan
sát hoạt động dạy và học của GV, của HS để tìm hiểu thực trạng của việc dạy
học và sử dụng kiến thức liên môn trong giảng dạy Địa lí và một số môn khác ở
trƣờng THPT Yên Viên - Gia Lâm - Hà Nội. Trên cơ sở đó, có những nhận định
khách quan, sát với thực tế hơn về vấn đề nghiên cứu.
Tác giả đã sử dụng PP đi khảo sát thực tế, hỏi ý kiến GV tại một số
trƣờng THPT trên địa bàn Thành phố Hà Nội và một số tỉnh lân cận nhằm thu
thập thông tin về tình hình và thực trạng của việc sử dụng kiến thức liên môn
trong dạy học Địa lí 10-THPT để rút ra những nhận xét chính xác, khách quan.
* Phương pháp chuyên gia
Tác giả đã sử dụng phƣơng pháp này nhƣ một công cụ quan trọng phục
vụ cho đề tài, nhƣ việc thƣờng xuyên trao đổi và nghiên cứu chuyên môn của các
môn học khác với các giáo viên trong trƣờng và các trƣờng bạn, tham khảo,
tham vấn của các cấp quản lý giáo dục trong trƣờng và Thầy( Cô) hƣớng dẫn, từ
21
Luận văn: Sử dụng kiến thức liên môn trong dạy học địa lí 10-THPT theo định hướng phát
triển năng lực
đó để xem xét, nhận định tiến trình nghiên cứu kết quả và những vấn đề có liên
quan đến học thuật, liên khoa học, liên môn giúp chúng tôi đi đúng hƣớng và xác
định đƣợc nội dung, đối tƣợng nghiên cứu và phƣơng pháp sử dụng kiến thức
liên môn trong dạy học Địa lí, từ đó mang lại hiệu quả cao trong khi thực hiện đề
tài.
* Phương pháp thực nghiệm sư phạm
Đây là phƣơng pháp dùng khi tiến hành dạy thực nghiệm một số bài
giảng có sử dụng kiến thức liên môn trong dạy học Địa lí 10- THPT theo định
hƣớng phát triển năng lực, để xem xét tính hiệu quả và tính khả thi của việc sử
dụng kiến thức liên môn trong dạy học môn Địa lí đã đề xuất, từ đó làm cơ sở để
khẳng định kết quả nghiên cứu của mình.
8. CẤU TRÚC ĐỀ TÀI
Ngoài phần mở đầu và kết luận, nôi dung chính của đề tài gồm 3
chƣơng:
Chƣơng 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn của việc sử dụng kiến thức liên môn
trong dạy học Địa lí 10 -THPT theo định hƣớng phát triển năng lực
Chƣơng 2: Biện pháp sử dụng kiến thức liên môn trong dạy học Địa lí 10THPT theo định hƣớng phát triển năng lực
Chƣơng 3: Thực nghiệm sƣ phạm
22
Luận văn: Sử dụng kiến thức liên môn trong dạy học địa lí 10-THPT theo định hướng phát
triển năng lực
PHẦN NỘI DUNG
CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC SỬ DỤNG
KIẾN THỨC LIÊN MÔN TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ 10 - THPT THEO
ĐỊNH HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC
1.1. Một số vấn đề về đổi mới giáo dục theo định hƣớng phát triển năng lực
Nghị quyết Hội nghị Trung ƣơng 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện
giáo dục và đào tạo xác định: “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ và đồng bộ các yếu tố
cơ bản của giáo dục, đào tạo theo hướng coi trọng phát triển phẩm chất, năng
lực của người học”; “Tập trung phát triển trí tuệ, thể chất, hình thành phẩm
chất, năng lực công dân, phát hiện và bồi dưỡng năng khiếu, định hướng nghề
nghiệp cho học sinh. Nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, chú trọng giáo
dục lý tưởng, truyền thống, đạo đức, lối sống, ngoại ngữ, tin học, năng lực và kỹ
năng thực hành, vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Phát triển khả năng sáng tạo,
tự học, khuyến khích học tập suốt đời”. Theo tinh thần đó, các yếu tố của quá
trình giáo dục trong nhà trƣờng cần đƣợc tiếp cận theo hƣớng đổi mới.
1.1.1. Chương trình giáo dục định hướng năng lực
Chƣơng trình giáo dục định hƣớng năng lực (định hƣớng phát triển năng
lực) nay còn gọi là dạy học định hướng kết quả đầu ra đƣợc bàn đến nhiều từ
những năm 90 của thế kỷ XX và ngày nay đã trở thành xu hƣớng giáo dục quốc
tế. Giáo dục định hƣớng năng lực nhằm mục tiêu phát triển năng lực ngƣời học.
Giáo dục định hƣớng năng lực nhằm đảm bảo chất lƣợng đầu ra của việc
dạy học, thực hiện mục tiêu phát triển toàn diện các phẩm chất nhân cách, chú
trọng năng lực vận dụng tri thức trong những tình huống thực tiễn nhằm chuẩn bị
cho con ngƣời năng lực giải quyết các tình huống của cuộc sống và nghề nghiệp.
Chƣơng trình này, nhấn mạnh vai trò của ngƣời học với tƣ cách chủ thể của quá
trình nhận thức.
23
Luận văn: Sử dụng kiến thức liên môn trong dạy học địa lí 10-THPT theo định hướng phát
triển năng lực
Khác với chƣơng trình định hƣớng nội dung, chƣơng trình dạy học định
hƣớng năng lực tập trung vào việc mô tả chất lƣợng đầu ra, có thể coi là “sản
phẩm cuối cùng” của quá trrình dạy học. Việc quản lý chất lƣợng dạy học
chuyển từ việc điều khiển “đầu vào” sang “điều khiển đầu ra”, tức là kết quả học
tập của học sinh.
Chƣơng trình dạy học định hƣớng năng lực không quy định những nội
dung dạy học chi tiết mà quy định những kết quả đầu ra mong muốn của quá
trình giáo dục, trên cở sở đó, đƣa ra những hƣớng dẫn chung về việc lựa chọn
nội dung, phƣơng pháp, tổ chức và đánh giá kết quả dạy học nhằm đảm bảo thực
hiện đƣợc mục tiêu dạy học tức là đạt đƣợc kết quả đầu ra mong muốn. Trong
chƣơng trình định hƣớng năng lực, mục tiêu học tập, tức là kết quả học tập mong
muốn thƣờng đƣợc mô tả thông qua hệ thống các năng lực. Kết quả học tập
mong muốn đƣợc mô tả chi tiết và có thể quan sát, đánh giá đƣợc. Học sinh cần
đạt đƣợc những kết quả yêu cầu đã quy định trong chƣơng trình. Việc đƣa ra các
chuẩn đào tạo cũng là nhằm đảm bảo quản lý chất lƣợng giáo dục theo định
hƣớng kết quả đầu ra.
Ƣu điểm của chƣơng trình giáo dục định hƣớng năng lực là tạo điều kiện
quản lý chất lƣợng theo kết quả đầu ra đã quy định, nhấn mạnh năng lực vận
dụng của học sinh. Tuy nhiên nếu vận dụng một cách thiên lệch, không chú ý
đầy đủ đến nội dung dạy học thì có thể dẫn đến các lỗ hổng tri thức cơ bản và
tính hệ thống của tri thức. Ngoài ra chất lƣợng giáo dục không chỉ thể hiện ở kết
quả đầu ra mà còn phụ thuộc quá trình thực hiện.
Trong chƣơng trình dạy học định hƣớng phát triển năng lực, khái niệm
năng lực đƣợc sử dụng nhƣ sau:
- Năng lực liên quan đến bình diện mục tiêu của dạy học: mục tiêu dạy
học đƣợc mô tả thông qua các năng lực cần hình thành;
24
Luận văn: Sử dụng kiến thức liên môn trong dạy học địa lí 10-THPT theo định hướng phát
triển năng lực
- Trong các môn học, những nội dung và hoạt động cơ bản đƣợc liên kết
với nhau nhằm hình thành các năng lực;
- Năng lực là sự kết nối tri thức, hiểu biết, khả năng, mong muốn...;
- Mục tiêu hình thành năng lực định hƣớng cho việc lựa chọn, đánh giá mức
độ quan trọng và cấu trúc hóa các nội dung và hoạt động và hành động dạy học về
mặt phƣơng pháp;
- Năng lực mô tả việc giải quyết những đòi hỏi về nội dung trong các tình
huống: ví dụ nhƣ đọc một văn bản cụ thể ... Nắm vững và vận dụng đƣợc các
phép tính cơ bản ...;
- Các năng lực chung cùng với các năng lực chuyên môn tạo thành nền
tảng chung cho công việc giáo dục và dạy học;
- Mức độ đối với sự phát triển năng lực có thể đƣợc xác định trong các
chuẩn: Đến một thời điểm nhất định nào đó, học sinh có thể/phải đạt đƣợc những
gì?
1.1.2. Phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực
Phƣơng pháp dạy học theo quan điểm phát triển năng lực không chỉ chú ý
tích cực hoá học sinh về hoạt động trí tuệ mà còn chú ý rèn luyện năng lực giải
quyết vấn đề gắn với những tình huống của cuộc sống và nghề nghiệp, đồng thời
gắn hoạt động trí tuệ với hoạt động thực hành, thực tiễn. Tăng cƣờng việc học
tập trong nhóm, đổi mới quan hệ giáo viên - học sinh theo hƣớng cộng tác có ý
nghĩa quan trọng nhằm phát triển năng lực xã hội. Bên cạnh việc học tập những
tri thức và kỹ năng riêng lẻ của các môn học chuyên môn, cần bổ sung các chủ
đề học tập phức hợp nhằm phát triển năng lực giải quyết các vấn đề phức hợp.
Những định hƣớng chung, tổng quát về đổi mới phƣơng pháp dạy học các
môn học thuộc chƣơng trình giáo dục định hƣớng phát triển năng lực là:
25
