Đảng lãnh đạo đấu tranh đòi các quyền dân sinh, dân chủ từ năm 1939 đến năm 1945

H CăVI NăCHệNHăTR ăQU CăGIAăH ăCHệăMINH

ăV NăPH

NG

§¶NG L·NH §¹O §ÊU TRANH §ßI C¸C QUYÒN D¢N SINH, D¢N CHñ
Tõ N¡M 1939 §ÕN N¡M 1945

LU NăV NăTH CăS
CHUYểNăNGĨNH:ăL CHăS ă

NGăC NGăS NăVI TăNAM

HĨăN Iă- 2016


H CăVI NăCHệNHăTR ăQU CăGIAăH ăCHệăMINH

ăV NăPH

NG

§¶NG L·NH §¹O §ÊU TRANH §ßI C¸C QUYÒN D¢N SINH, D¢N CHñ
Tõ N¡M 1939 §ÕN N¡M 1945

LU NăV NăTH CăS
CHUYểNăNGĨNH:ăL CHăS ă

NGăC NGăS NăVI TăNAM

Mƣăs :ă60ă22ă03ă15

NG

IăH

NGăD NăKHOAăH C:ăTS.ăNGUY NăBỊNH

HĨăN Iă- 2016


L IăCAMă OAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên c u khoa h c c a
riêng tôi. Các s li u trích d n trong lu n v n đ m b o đ tin c y,
chính xác và trung th c. Nh ng k t lu n khoa h c c a lu n v n
ch a t ng đ

c ai công b trong b t k công trình nào khác.
TỄCăGI ăLU NăV N

ăV năPh

ng


M CăL C
Trang
M ă
Ch

U .......................................................................................................... 1
ng 1:

NGă LĩNHă

Oă

Uă TRANHă ọIă CỄCă QUY Nă DỂNă

SINH,ăDỂNăCH ăT ăTHỄNGă9-1939ă
1.1. B i c nh l ch s và quan đi m, ch tr

NăTHỄNGă2-1945 ......... 8
ng c a

ng v lãnh đ o,

phát đ ng nhân dân đ u tranh đòi các quy n dân sinh, dân ch ............ 8
1.2. Lãnh đ o các t ng l p nhân dân đ u tranh đòi các quy n dân sinh,
dân ch g n v i xây d ng m i m t nh m m c tiêu gi i phóng dân t c16
Ch

ng 2:
CH

NGă LĩNHă

Oă

U TRANHă ọIă DÂN SINH, DÂN

TRONGă CAOă TRĨOă KHỄNGă NH T C Uă N

T NGăKH IăNGH A (T ăTHỄNGă3ă
2.1. B i c nh m i và ch tr

ng c a

Că VĨă

NăTHỄNGă8- 1945) ..... 46

ng .......................................... 46

2.2. G n k t phong trào đ u tranh đòi dân sinh, dân ch v i phong trào
kháng Nh t c u n
Ch

c ............................................................................ 50

ng 3: NH NăXÉTăVĨăKINHăNGHI M ............................................. 67
3.1. Nh n xét ......................................................................................... 67
3.2. M t s kinh nghi m ....................................................................... 75

K TăLU N .................................................................................................... 85
DANHăM CăTĨIăLI UăTHAMăKH O ..................................................... 87
PH ăăL C ...................................................................................................... 95


1

M ă

U

1.ăTínhăc păthi tăc aăđ ătƠi
Trong l ch s

ng C ng s n Vi t Nam, th i k 1939-1945 là th i k

ng lãnh đ o đ u tranh gi i phóng dân t c, giành chính quy n v tay nhân
dân.

ây là th i k th hi n rõ trí tu , b n l nh c a

l i, ph

ng, th hi n

đ

ng

ng pháp và s ch đ o c th đ t hi u qu cao. Bên c nh lãnh đ o

phong trào đ u tranh c a nhân dân h

ng t i m c tiêu gi i phóng dân t c,

ng đã lãnh đ o phong trào đ u tranh c a nhân dân đòi các quy n dân sinh,

dân ch , các quy n l i v a c b n, v a c p thi t và thi t th c h ng ngày v i
nh ng ph

ng th c r t sinh đ ng và phong phú đa d ng, phong phú v i

nh ng m c tiêu c th , mang l i nh ng hi u qu rõ r t.
Ch tr

ng, quan đi m và s ch đ o c a

ng v đ u tranh đòi các

quy n dân sinh, dân ch , m t m t ch ng l i chính sách cai tr , bóc l t r t dã
man, hà kh c v m t chính tr , s v vét, bóc l t v kinh t , s tha hóa v đ i
s ng v n hóa c a chính quy n thu c đ a v i nhân dân ta; m t m t, mang l i
nh ng quy n l i r t thi t th c cho nhân dân v n đã b ch đ
xít t

th c dân, phát

c đo t và chà đ p; m t khác, qua lãnh đ o nhân dân đ u tranh đòi các

quy n dân sinh, dân ch , uy tín c a

ng lan r ng và phát tri n trong qu n

chúng. T phong trào đ u tranh này,

ng thu hút qu n chúng vào M t tr n

dân t c th ng nh t, t p d

t qu n chúng trên m t tr n đ u tranh ch ng k thù,

t đ u tranh đòi các quy n l i thi t th c ti n lân đ u tranh đòi các quy n l i
chính tr ; xây d ng l c l
D

ng cách m ng nh m m c tiêu gi i phóng dân t c.

i s lãnh đ o c a

ng, đông đ o các t ng l p công nhân, nông

dân, trí th c, c nh ng chi n s b b t, b giam gi trong các nhà tù đ qu c đã
đ u tranh đòi các quy n l i dân sinh dân ch , t o nên nh ng phong trào đ u
tranh sôi đ ng.

u tranh đòi dân sinh, dân ch nhi u n i còn m đ u cho các

cu c đ u tranh chính tr r ng l n.


2

ã có nhi u công trình nghiên c u đ c p đ n v n đ này, tuy nhiên,
đ n nay, ch a có công trình nào nghiên c u m t cách có h th ng v

ng

lãnh đ o đ u tranh đòi các quy n dân sinh, dân ch trong th i k 1939-1945;
hi u qu , nh ng tác đ ng c a ph

ng di n đ u tranh này đ i v i phong trào

đ u tranh gi i phóng dân t c c ng c n đ

c bàn lu n th u đáo h n.

Trong công cu c đ i m i và h i nh p qu c t hi n nay,
tr

ng t ng c

ng ch

ng và c ng c kh i đ i đoàn k t toàn dân t c, th c hành dân

ch r ng rãi, t o d ng và b o đ m đ ng thu n xã h i, đ ng viên toàn dân,
kh i g i Ủ th c, tình c m dân t c trong sáng, lòng yêu n

c chân chính c a

nhân dân và t o đi u ki n cho nhân dân phát huy lòng yêu n
hi p l c c ng hi n s c l c và tài n ng ph ng s T qu c.
ch tr

c, đ ng tâm
ng th i,

ng

ng b o đ m nh ng l i ích thi t th c, nh ng quy n l i chính đáng c a

nhân dân; ng

i dân ph i đ

nghi p đ i m i.

ch

ng th bình đ ng nh ng thành qu c a s

th c hi n ch tr

ng đó, c n thi t ph i nghiên c u và đúc

k t và v n d ng nh ng kinh nghi m t l ch s v n đ ng, t ch c và b o đ m
các quy n l i thi t th c cho nhân dân.
Vì lỦ do trên, chúng tôi ch n đ tài: “

ng lãnh đ o đ u tranh đòi các

quy n dân sinh, dân ch t n m 1939 đ n n m 1945” làm lu n v n th c s ,
chuyên ngành l ch s

ng C ng s n Vi t Nam.

2.ăTìnhăhìnhănghiênăc uăliênăquanăđ năđ ătƠi

Nghiên c u v l ch s

ng nói chung, v công tác v n đ ng đ u tranh

đòi các quy n dân sinh, dân ch c a
có th i k 1939-1945 nói riêng, đã đ
công trình nghiên c u d
ph

ng qua các th i k cách m ng, trong đó
c đ c p trong nhi u tác ph m, nhi u

i d ng các sách chuyên kh o, các l ch s đ ng b đ a

ng, các công trình, k y u h i th o, bài t p chí , lu n v n, lu n án. Có th

phân chia thành các nhóm sau đây:
Nhóm các sách chuyên kh o nghiên c u liên quan đ n công tác v n đ ng
đ u tranh đòi các quy n dân sinh, dân ch c a

ng th i k 1939-1945:


3

Tr n V n Giàu, S phát tri n c a t t

ng

Vi t Nam t th k XIX

đ n Cách m ng tháng Tám [45]; Tr n V n Giàu, Ảiai c p công nhân Vi t
Nam [41;42;43]; Nguy n V n Khánh, Vi t Nam Qu c dân

ng trong l ch s

cách m ng Vi t Nam” [56]; Ph m H ng Tung, L ch s cu c v n đ ng vì các
quy n dân sinh, dân ch

Vi t Nam (1936 - 1939) [95]; Vi n L ch s

ng

(1995), L ch s Cách m ng tháng Tám n m 1945 [97]; Vi n s h c (1960),
Cách m ng Tháng Tám - T ng kh i ngh a

ảà N i và các đ a ph

ng, Nhà

xu t b n S h c, Hà N i [98]; Vi n s h c (1990), Nông dân và nông thôn
Vi t Nam th i c n đ i [99, 100]; Hoàng Ng c La (1995), C n c đ a Vi t B c
(1940-1945) [59]; Chu

c Tính (2001), Ch t ch ả Chí Minh v i vi c gi i

quy t v n đ dân t c dân ch trong cách m ng Vi t Nam (1930-1954) [88];
c T nh (1995), Thanh niên Ti n Phong và các

Hu nh V n Ti ng, Bùi

phong trào h c sinh, sinh viên, trí th c Sài Gòn (1939 – 1945) [89]; Tr nh
Nhu (Ch biên) (1998), L ch s phong trào nông dân và ả i Nông dân Vi t
Nam (1930-1995) [71]; Tr nh Nhu, Tr n Tr ng Th , Cách m ng tháng Tám 1945, Th ng l i v đ i đ u tiên c a cách m ng Vi t Nam [72]… Các công
trình nghiên c u nêu trên khi đ c p đ n s lãnh đ o c a

ng, đã phân tích

công tác v n đ ng, t ch c lãnh đ o qu n chúng trong đ u tranh đòi quy n l i
dân sinh, dân ch th i k 1939-1945. Tuy nhiên, các công trình trên ch m i
nghiên c u
c pđ

m c đ chuyên sâu t ng l nh v c

c m t cách toàn di n

ng lãnh đ o ch ch a đ

ng lãnh đ o toàn dân đ u tranh đòi quy n dân

sinh, dân ch .
Nhóm các sách l ch s đ ng b các t nh có liên quan:
Ban Ch p hành

ng b t nh B c Ninh (1998): L ch s

B c Ninh, t p I (1926-1954) [2]; Ban Ch p hành
(2012), L ch s
hành

ng b t nh

ng b Thành ph Hà N i

ng b Thành ph ảà N i, t p 1 (1926-1945) [3]; Ban Ch p

ng b Thành ph H Chí Minh (2014), L ch s

ng b Thành ph


4

ả Chí Minh 1930-1975 [4]; Ban Ch p hành
L ch s

ng b t nh V nh Phúc (2007):

ng b t nh V nh Phúc (1930-2005) [5]; Ban nghiên c u L ch s

ng Qu ng Nam (1973), Cu c v n đ ng Cách m ng tháng Tám t nh Qu ng
Nam (s th o) [6]; T nh y ậ H i đ ng nhân dân y ban nhân dân t nh Cao
B ng, Vi n S h c Vi t Nam (2009), L ch s t nh Cao B ng [87];… Các
cu n sách l ch s đ ng b đã phân tích, đánh giá quá trình áp d ng sáng t o
đ

ng l i c a Trung

ng

ng vào đ a ph

ng trong vi c lãnh đ o nhân dân

đ u tranh đòi các quy n dân sinh, dân ch hàng ngày. Các cu n sách đã trình
bày đ

c khá toàn di n v các cu c đ u tranh c a công nhân, nông dân, trí

th c trên đ a bàn.
Nhóm các công trình k y u h i th o khoa h c, bài t p chí.
Ph m H ng Tung (2001), V b n ch t phát xít c a t p đoàn th ng tr
Decoux

ông D

ng trong chi n tranh th gi i th II, T p chí Nghiên c u

l ch s [93]; Nguy n Tri Th (1990), M t tr n Vi t Minh – v n đ dân t c và
giai c p, t p chí Nghiên c u L ch s [85]; V

ình Hòe (1944), Chí gan và

th i c , Báo Thanh Ngh [50];… các t p chí có đ c p đ n

ng lãnh đ o

đ u tranh đòi các quy n dân sinh, dân ch th i k 1939-1945. Tuy nhiên,
trong khuôn kh m t bài t p chí, các tác gi trên ch trình bày nghiên c u m t

s khía c nh nh t đ nh c a s lãnh đ o c a

ng, c a phong trào công nhân,

nông dân, trí th c.
Nhóm các lu n v n, lu n án.
Ngoài các công trình khoa h c k trên, nghiên c u, đ c p đ n quá trình
ng lãnh đ o đ u tranh đòi các quy n dân sinh, dân ch giai đo n 1939-1945
còn có m t s lu n v n, lu n án chuyên ngành L ch s , L ch s
Vi t Nam. Các tác gi đã ti p c n, nghiên c u v n đ d

ng C ng s n

i nhi u góc đ khác

nhau, đây là ngu n tài li u tham kh o quan tr ng trong quá trình tác gi hoàn
thi n lu n v n. Các lu n v n, lu n án tiêu bi u nh :


5

Tr n Khánh D , Nh ng sáng t o c a

ng C ng s n

ông D

ng

trong lãnh đ o phong trào dân ch , dân sinh (1936-1939) [27]; Nguy n

Th H ng Nga,

ng v i cu c v n đ ng nông dân trong cao trào gi i

phóng dân t c 1939 – 1945 [68]; Nguy n Th Kim Dung, ả Chí Minh v i
cu c v n đ ng nông dân t

n m 1930 đ n n m 1954 [25]; Nguy n Th

Thanh Th y, Các cu c v n đ ng dân ch trong quá trính phi th c dân hóa
Vi t Nam, giai đo n 1904 – 1945 [83]…
Nh v y, đã có nhi u công trình nghiên c u đ c p đ n v n đ này, tuy
nhiên, đ n nay ch a có công trình nào nghiên c u m t cách có h th ng v
ng lãnh đ o đ u tranh đòi các quy n dân sinh, dân ch th i k 1939-1945,
hi u qu , nh ng tác đ ng c a ph

ng di n đ u tranh này đ i v i cu c đ u

tranh gi i phóng dân t c c ng c n đ

c bàn lu n th u đáo h n. Các tài li u

nêu trên là m t ngu n tham kh o quan tr ng mà tác gi c a lu n v n đã s
d ng đ hoàn thành lu n v n.
3.ăM căđích,ănhi măv ălu năv n
3.1. M c đích
Làm sáng rõ quá trình

ng lãnh đ o đ u tranh đòi các quy n dân sinh,

dân ch góp ph n phát tri n công tác nghiên c u, gi ng d y, tuyên truy n l ch
s

ng C ng s n Vi t Nam thêm toàn di n và sâu s c, đúc k t nh ng kinh

nghi m có th v n d ng trong công cu c đ i m i đ t n

c hi n nay.

3.2. Nhi m v
Lu n v n t p trung nghiên c u và làm rõ nh ng n i dung ch y u sau:
- T p h p và h th ng hóa h th ng t li u, tài li u thu c l nh v c

ng

lãnh đ o đ u tranh đòi các quy n dân sinh, dân ch giai đo n 1939-1945.
- Phân tích quan đi m, ch tr

ng c a

ng v đ u tranh đòi các

quy n dân sinh, dân ch trong giai đo n 1939-1945.
- Tái hi n và lu n gi i quá trình

ng lãnh đ o đ u tranh đòi các quy n

dân sinh, dân ch th i k 1939-1945 qua hai giai đo n 9-1939 đ n tháng 21945 và t tháng 3 đ n tháng 9-1945.

6

- Phân tích, đánh giá nh ng thành công và h n ch c a

ng trong lãnh

đ o đ u tranh đòi các quy n dân sinh, dân ch giai đo n 1939 -1945.
-

úc k t nh ng kinh nghi m l ch s v

ng lãnh đ o đ u tranh đòi

các quy n dân sinh, dân ch giai đo n 1939-1945.
4.ă

iăt

4.1.

it

ngăvƠăph măviănghiênăc uăc aălu năv n
ng nghiên c u

Lu n v n nghiên c u các quan đi m, ch tr
tranh đòi các quy n dân sinh, dân ch c a

ng, ho t đ ng ch đ o đ u

ng, các phong trào đ u tranh đòi

các quy n dân sinh, dân ch trong giai đo n 1939-1945.
4.2. Ph m vi nghiên c u
- V n i dung: Lu n v n đi sâu nghiên c u quá trình

ng lãnh đ o các

phong trào đ u tranh c a t ng l p nhân dân đ u tranh đòi các quy n dân sinh, dân
ch (quy n t do h i h p, t do báo chí…), nh ng quy n l i thi t th c h ng ngày
(ch ng t ng s u, thu , gi m gi làm, ch ng đánh đ p, cúp l ng, c

p đ t…)

trong quá trình lãnh đ o cu c cách m ng t giai đo n 1939 -1945.
- V không gian:

a bàn Vi t Nam

- V th i gian: T n m 1939 đ n n m 1945 (t khi chi n tranh th gi i l n
th hai n ra đ n khi n

c Vi t Nam dân ch c ng hòa ra đ i)

5.ăC ăs ălỦălu năvƠăph

ngăphápănghiênăc uăc aălu năv n

5.1. C s lý lu n
D a trên c s lỦ lu n ch ngh a duy v t bi n ch ng và duy v t l ch s

c a ch ngh a Mác - Lênin, t t

ng H Chí Minh v cách m ng dân t c, dân

ch , nhân dân, v vai trò c a qu n chúng.
5.2. Ph

ng pháp nghiên c u

Lu n v n s d ng ch y u ph

ng pháp l ch s và ph

là ch y u,. Ngoài ra còn s d ng các ph

ng pháp logic

ng pháp khác nh phân tích, t ng

h p th ng kê, so sánh, đ i chi u… đ làm rõ nh ng n i dung có liên quan
trong quá trình nghiên c u.


7

6.ăụăngh aăkhoaăh căvƠăỦăngh aăth căti n
- Lu n v n h th ng hóa t li u v

ng lãnh đ o, v n đ ng t ch c

nhân dân đ u tranh đòi các quy n dân sinh, dân ch t 1939 đ n 1945 (đ n khi
n c Vi t Nam dân ch c ng hòa ra đ i)
- Làm sáng rõ quá trình

ng lãnh đ o nhân dân đ u tranh đòi các

quy n dân sinh, dân ch t 1939 đ n 1945.
- Lu n v n đúc k t m t s kinh nghi m ch y u v s lãnh đ o c a
ng trên l nh v c đ u tranh đòi các quy n dân sinh, dân ch .
- Lu n v n có th dùng làm tài li u tham kh o đ nghiên c u, gi ng
d y và tuyên truy n v l ch s

ng giai đo n đ u tranh giành chính quy n

1939-1945.
7.ăK tăc uălu năv n
Ngoài ph n m đ u, k t lu n, danh m c tài li u tham kh o, ph l c,
Lu n v n đ

c k t c u thành 03 ch

ng, 06 ti t.


8

Ch
NGăLĩNHă

Oă

ngă1

UăTRANHă ọIăCỄCăQUY NăDỂNăSINH,ă

DỂNăCH ăT ăTHỄNGă9-1939ă

NăTHỄNGă2-1945

1.1.ă B Iă C NHă L CHă S ă VĨă QUANă I M,ă CH ă TR
V ăLĩNHă

O,ăPHỄTă

NGăNHỂNăDỂNă

NGă C Aă

NGă

UăTRANHă ọIăCỄCăQUY NăDỂNă

SINH,ăDỂNăCH

1.1.1. Chính sách cai tr c a Pháp - Nh t và nh ng bi n đ i trong đ i
s ng

Vi t Nam.
Ngày 1-9-1939, chi n tranh th gi i l n th hai bùng n . Ngay sau khi

tham chi n, đ qu c Pháp ti n hành đàn áp
phong trào dân ch ti n b trong n
D

c c ng nh

ng c ng c ng s n Pháp và
các thu c đ a.

ông

ng đ qu c Pháp ra hàng lo t các ngh đ nh gi i tán các t ch c dân ch ,

ban b l nh t ng đ ng viên, th c hi n chính sách phát xít hóa, ra s c đàn áp,
tiêu di t

ng c ng s n

ông D

ng. Th c dân Pháp t ng c

ng s u thu ,

tr ng thu, tr ng d ng, m qu c trái, l c quyên; th c hi n chính sách kinh t
th i chi n ậ ắkinh t ch huy”, ki m soát g t gao nh p kh u, ki m soát và
phân ph i, đ nh giá m t cách đ c đoán… T t c nh m m c đích t ng c
v vét s c ng

i, s c c a c a ông D

ng ph c v chi n tranh.

Tháng 9-1940, phát xít Nh t vào ông D
D

ng

ng. T đây, nhân dân ông

ng, đ c bi t là Vi t Nam b hai k thù là phát xít Pháp và Nh t cùng

th ng tr . Nhân dân Vi t Nam đ ng tr
li t. D

c m t cu c đ u tranh sinh t n quy t

i áp ách th ng tr Pháp ậ Nh t đã gây ra nh ng tác đ ng, xáo tr n l n

đ n các m t c a đ i s ng kinh t , chính tr , v n hóa - xã h i c a Vi t Nam.
V kinh t , t tháng 9-1939 đ n tháng 3-1945, th c dân Pháp và sau đó
là Pháp - Nh t câu k t v i nhau đ v vét, bóc l t s c ng

i, s c c a c a nhân

dân. Do nhu c u c a cu c chi n, thông qua Pháp, Nh t huy đ ng t i đa vi c
thu mua thóc t , bòn rút cao đ v g o, ngô, đay… ắRiêng g o, n m 1940


9

Nh t đã thu c a ta 486.000 t n; n m 1941: 585.000 t n; n m 1942: 973.908
t n; n m 1943: 1.023.471 t n; n m 1944: 498.525 t n; n m 1945: 44.817 t n”
[92, tr.553]. Thông qua vi c thu mua c
tr tr

ng b c v i giá r ch a đ n 10% giá

ng ắT ng c ng t n m 1941 đ n n m 1944, Pháp đã cung c p cho

Nh t đ n g n 4 tri u t n g o” [72, tr.22].
đ n n n đói cu i n m 1944 đ u n m 1945

ây là m t trong nh ng lí do d n
Vi t Nam.

M i giai c p trong xã h i Vi t Nam đ u ch u nh h

ng sâu s c c a

chính sách kinh t chi n tranh c a đ qu c, phát xít Pháp ậ Nh t.
Tình c nh th thuy n h t s c kh s . Gi làm c a th thuy n công ch c
t ng gia. T khi Pháp thua, s c sinh s n

ông D ng b rút h p l i. Do tác đ ng

c a chi n tranh, công nhân gi m h n v s l ng, l

ng b c t gi m, n n th t

nghi p tr nên tr m tr ng. Riêng v ngành m , n m 1944, có ắ25.000 ng i so
v i n m 1940 là 49.000 ng i” [92, tr.573], nh ng l i b t ng gi làm t 10 gi
lên 12 gi m t ngày: ắNgh đ nh c a Toàn quy n ông D ng ngày 10-11-1939
đã t ng gi làm vi c lên t 60 đ n 72 gi m i tu n, ngh a là t 10 đ n 12 gi m t
ngày” [35, tr.522].
Ti n nhà, ti n c m, đ t đ đ n n i có nhi u anh em th không
dám tr

t nh, ph i cu c b hàng 10 cây s t nhà quê ra t nh

làm. Nhi u gia đình th b tan nát. Ch ng làm không đ nuôi v ,
v ph i v quê làm m

n ho c bán lá rau, cái bánh l n h i cho

qua ngày [36, tr52-54]
S chi thu c a nh ng gia đình dân cày b hao h t. Giá hàng k ngh t ng,
ti n s m s a nông c , mua phân bón, nh t nh t cái gì c ng đ t mà nông s n bán
không ch y và s u thu ngày m t t ng cao.
Nông dân b n n bán r , mua đ t, vay si t h ng, đ a tô cao, b c

p

ru ng, s u thu n ng, xâu t ích, l i b t ch thâu xe ng a, đ n ngay
lúa, b p, trâu bò, tài s n r i c ng s l n l
nhiêu c a m hôi n

t b sung công, bao

c m t s b v vét h t. Trung, b n nông s b

phá s n c đám, t t c s b đói rét cùng c c [35, tr. 522]


10

Thêm vào đó, do thiên tai nên m t mùa x y ra, c ng thêm vi c Pháp thu
gom g o cung c p cho Nh t, Nh t tích tr g o trong các kho d tr làm cho
đ i s ng c a ng

i nông dân tr nên b n cùng hóa đ n t t đ .

Binh lính ng

i Vi t b hành h , h t h i. n u ng kham kh , xà phòng

không đ gi t, qu n áo không đ thay.
Thi u v t li u và th tr

ng tiêu th , nhi u nhà ti u công ngh b phá

s n ho c ch s ng m t cách ng c ngo i. Nhi u ti u th
n n đ u c c a b n đ i th

ng b ch t ch t gi a

ng buôn c t và chính sách ki m soát giá sinh ho t

thiên t c a chính ph thu c đ a.
Nhi u nhà t s n b n x đ ng lo điêu đ ng vì thu l i t c, thu môn bài,

trong lúc v ngo i th ng đình tr và s c tiêu th c a qu n chúng b sút kém, s n
v t c a h bán không ch y m y.
B ph n công ch c đ i s ng v n đã khó kh n ngày càng sa sút khi
hàng hóa khan hi m, giá c t ng v t, trong khi l
th tr

ng. Xét v l

ng t ng không theo k p giá

ng chính:

M t ng

i th kỦ t p s n m 1940 đ

1945 đ

c t ng lên 1.026$ m t n m. Nh v y v danh ngh a ti n

l

ng c a ng

ti n l

c 456$ m t n m và đ n n m

i này t ng lên g p 2,2 l n, nh ng trong th c t thì

ng c a ng

i y gi m xu ng r t nhi u do giá sinh ho t t ng

lên g p 5,3 l n tính theo giá g o chính th c và g p 70, 80 l n tính
theo giá ch đen [14, tr.326-327].
Ti u t s n trí th c làm các ngh t do nh nh ng ng

i vi t v n, vi t

báo, lu t s ... c ng lâm vào tình tr ng cùng qu n b i ch đ ki m duy t g t
gao, giá gi y in sách báo t ng v t. N u n m 1938, giá m t cân gi y nh t trình
Hà N i ch có 0$75, đ n n m 1942, đã t ng lên 1$35 thì đ n n m 1944 đã
t ng lên chóng m t: ắtháng 4/1944 m t v n t gi y b n m i bán có 340$, hai
tháng sau đã lên 522$”. Giá gi y t ng, kéo theo giá sách, báo c ng t ng theo.
i u này d n đ n h l y là ít ng

i mua báo. Vì v y, nhi u tòa báo, nhà xu t


11

b n ph i đóng c a, gây nh h

ng tr c ti p đ n đ i s ng c a nh ng nhà v n,

nhà báo[14].
V chính tr , Sau khi vào
ắKh i

i

phóng”
Nh t

ông Á th nh v

ông D

ng, Nh t đã s d ng chiêu bài

ng chung” đ tuyên truy n cho ắs m nh gi i

ông Nam Á. T n m 1942, Nh t đã ph c h i các t ch c thân
Vi t Nam b Pháp đàn áp trong nh ng n m 1940 - 1941 nh

Qu c (Vi t Nam Ph c qu c

ng minh h i do C

t i Trung Qu c), Cao ài, Hoà H o,

ng

l p ra t n m 1939

i Vi t dân chính,

i Vi t qu c… Tuy

nhiên, t tháng 9-1940 đ n 9-3-1945, th và l c c ng nh
qu n chúng c a các t ch c, các ph n t

thân Nh t

Ph c

nh h

ng trong

Vi t Nam không m nh

[60, tr.692 - 698].
Trong khi đó, chính quy n thu c đ a

ông D

ng m t m t cam ch u

khu t ph c Nh t, m t khác, v n chu n b th i c ch ngày l t l i do đó đã s
d ng chiêu bài tranh th và xoa d u gi i th
ch c v qu n lỦ cho ng
n

ng l u ng

i Vi t, n i r ng các

i Vi t tham gia nh m ràng bu c h trung thành v i

c Pháp. Ngoài ra, th c dân Pháp còn tranh th c đ i ng trí th c và thanh

niên t o b đ xã h i cho ách th ng tr đã phát xít hoá c a chúng.

lôi kéo

thanh niên, trí th c, chính quy n Decoux cho phép d y c l ch s và đ a d
Vi t Nam; thanh niên, sinh viên đ

c cho phép đi tham quan c m tr i

nh ng đ a danh l ch s , bi u di n t do các v k ch và bài hát ca ng i tinh
th n yêu n

c và các anh hùng dân t c nh Hai Bà Tr ng, Lê L i, Quang

Trung…[94, tr.77 - 85]; t ch c m t s phong trào thanh niên qu n chúng
r ng rãi sôi n i nh phong trào th d c th thao do Ducoroy t ch c, phong
trào đua xe đ p vòng quanh ông D

ng… thu hút t i 86.075 ng

i tham gia

[60, tr.685].
V v n hóa,

i s ng chính tr di n bi n ph c t p, tình hình kinh t

khó kh n đã làm xu t hi n nhi u xu h

ng t t

ng, v n hóa, ngh thu t khác

nhau, t b o th , d l p, chi t trung, đ n bi quan, th n bí, duy tâm,... Nh t ra


12

s c tuyên truy n cho ch ngh a

i

ông Á, gi i thi u v n hoá Nh t nh

tri n lãm, di n thuy t, m báo chí tuyên truy n, t ch c ca k ch, chi u bóng.
ắChúng xu t b n t p chí Tân Á b ng ti ng Vi t, đ t hãng thông t n

Hà N i.

ông Pháp, Trung B c Tân V n

Chúng dùng ti n đ bi n các t báo l n nh

.... thành c quan tuyên truy n cho chính sách xâm l

c” [72, tr.24]. Sau khi

Nh t đ o chính Pháp, các t báo Tân Vi t Nam, N l c... đ

c phép ra đ i.

M t khác, Nh t ti n hành đàn áp, truy b c, mua chu c các nhà v n hoá ch ng
Nh t nh m đ ng hoá v n hoá Vi t Nam.
D

i ch đ cai tr c a Nh t - Pháp đã làm cho nhân dân vô cùng c

c c, đ y các giai c p, t ng l p nhân dân Vi t Nam vào c nh s ng ng t ng t v
chính tr , b n cùng v kinh t , trong xã h i có s phân hóa sâu s c.
1.1.2. Quan đi m ch tr

ng c a

ng v lãnh đ o nhân dân d u

tranh đòi dân sinh, dân ch
Chi n tranh th gi i th hai cùng v i chính sách kh ng b c a đ qu c
Pháp đã ch m d t cu c v n đ ng dân ch sâu r ng t n m 1936 đ n n m
1939 do

ng phát đ ng và lãnh đ o. V n đ s ng còn c a dân t c đã đ

nêu lên m t cách r t c p bách. Ngày 29-9-1939 Trung
báo cho các c p b

ng

c

ng ra thông

ng, nêu rõ m i m t công tác t ch c và đ u tranh c a

ng ph i thay đ i cho phù h p v i tình hình và nhi m v m i. Hai tháng
sau, ngày 6 tháng 11 n m 1939, Trung
t i Bà
đ

i m (Gia

ng l i và ph

ng

ng đã h p h i ngh l n th 6

nh). H i ngh này đã gi i quy t v n đ chuy n h

ng pháp cách m ng trong tình hình m i. H i ngh đã phân

tích tình hình và d nh n đ nh Nh t s chi m ông D
Nh t, ch đ cai tr

ông D

ông D

ng, Pháp s đ u hàng

ng tr thành ch đ phát xít, m t th phát xít

quân phi t thu c đ a vô cùng tàn b o. D
nhân dân

ng

i ách th ng tr phát xít, toàn th

ng s r i vào c nh đói rét, đau kh , phá s n, ch t chóc

hàng lo t. Công nhân th t nghi p, b t ng gi làm và gi m l

ng. Nông dân

ắs b phá s n c đám… s b đói rét cùng c c” [35, tr. 522]. Ti u t s n thành


13

th s

vào ắtình c nh r t nguy ng p” [35, tr. 522].T s n b n x và trung,

ti u đ a ch s ắb sa sút và có khi ph i b t ch kỦ h t gia s n” [35, tr. 521].
H i ngh c ng đã phân tích và ch ra đ c đi m c b n c a tình hình
D

ông

ng lúc này là chi n tranh đã thúc đ y các mâu thu n v n có c a xã h i

thu c đ a, n a phong ki n lên m c đ i kháng quy t li t, t i đ nh t t cùng, đòi
h i ph i gi i quy t. Mâu thu n ch y u, gay g t nh t lúc y là mâu thu n gi a
đ qu c và các dân t c

ông D

c a cách m ng ông D

ng là đánh đ đ qu c và tay sai, gi i phóng các dân

t c

ông D

ng, làm cho

ng. H i ngh xác đ nh nhi m v tr

ông D

cách m ng gi i phóng dân t c

cm t

ng hoàn toàn đ c l p. Tuy nhiên, cu c

ông D

ng v n ph i bao g m hai n i dung

ch ng đ qu c và phong ki n, là hai nhi m v c b n c a cách m ng dân t c
dân ch nhân dân do giai c p công nhân lãnh đ o.
Cách m ng ph n đ và đi n đ a là hai cái m u ch t c a cách
m ng t s n dân quy n. Không gi i quy t đ
đ a thì không gi i quy t đ
gi i quy t đ

c cách m ng đi n

c cách m ng ph n đ . Trái l i không

c cách m ng ph n đ thì không gi i quy t đ

c

cách m ng đi n đ a ậ cái nguyên t c chính y không bao gi thay
đ iđ

c, nh ng nó ph i ng d ng m t cách khôn khéo th nào

đ th c hi n đ

c nhi m v chính c t c a cách m ng là đánh đ

đ qu c [35, tr. 538].
ây là s chuy n h

trung l c l

ng quan tr ng nh t v ch đ o chi n l

ng, H i ngh ch tr

c.

t p

ng t m gác kh u hi u cách m ng ru ng đ t

và đ ra kh u hi u t ch thu ru ng đ t c a đ qu c và đ a ch ph n b i quy n
l i dân t c, ch ng tô cao, lãi n ng. T c là bên c nh ch tr
m t cho cu c kh i ngh a v trang giành chính quy n,

ng chu n b m i

ng ch tr

ng lãnh

đ o qu n chúng nhân dân đ u tranh đòi các quy n l i thi t th c h ng ngày.
H i ngh Trung
tr

ng tháng 5-1941 kh ng đ nh nhi m v ch y u

c m t c a cách m ng là gi i phóng dân t c.

14

Pháp ậ Nh t ngày nay không ph i ch là k thù c a công nông mà
là k thù c a c dân t c ông D
ng ta là tr
ông D

ng. Trong lúc này kh u hi u c a

c h t ph i làm sao gi i phóng cho đ

c các dân t c

ng ra kh i ách c a gi c Pháp ậ Nh t [36, tr.122].

Trong lúc này n u không gi i quy t đ
phóng, không đòi đ

c v n đ dân t c gi i

c đ c l p, t do cho toàn th dân t c, thì

ch ng nh ng toàn th qu c gia dân t c còn ch u mãi ki p ng a
trâu, mà quy n l i c a b ph n, giai c p đ n v n n m c ng
không đòi l i đ

c [36, tr.113].

H i ngh kh ng đ nh m t l n n a tính ch t đúng đ n c a ch tr

t m gác kh u hi u cách m ng ru ng đ t c a H i ngh Trung

ng

ng n m 1939,

đ ng th i nêu kh u hi u gi m tô, gi m t c, chia l i ru ng đ t công, ti n t i
th c hi n ng

i cày có ru ng. T m gác kh u hi u cách m ng ru ng đ t không

ph i là không còn ngh đ n quy n l i c a nông dân.

ng v n kiên quy t đ u

tranh đem l i quy n l i thi t th c và t ng ph n cho nông dân: gi m tô, b t
thu , chia l i công đi n, b n , chia đ t đai c a Vi t gian và đ qu c… T m
gác kh u hi u cách m ng ru ng đ t đ t o thêm đi u ki n m r ng m t tr n
dân t c d
Trung

i s lãnh đ o c a

ng. Ngh quy t H i ngh Ban ch p hành

ng 5-1941 vi t:
Ta ph i khôn khéo huy đ ng toàn th nhân dân cùng v i đ a ch ,
phú nông tranh đ u ch ng l i s t ch thu lúa, g o, đ u ph ng,...
c a Pháp - Nh t. Huy đ ng th thuy n tranh đ u ch ng l i s b t
làm công nh nô l d

trong nh ng công x

i báng súng, ng n roi c a quân Nh t

ng quan h đ n quân s . Huy đ ng nhân

dân tranh đ u ch ng l i s tàn b o c a lính Nh t [36, tr.129].
Sau H i ngh Trung

ng 8 (5-1941) c a

c n c vào tình hình c th c a đ a ph

ng, các đ ng b các t nh đã

ng mình mà đ ra các nhi m v c

th , đó là: Tích c c c ng c và phát tri n c s đ ng và c s cách m ng.


15

Tuyên truy n r ng rãi ch

ng trình đánh Pháp đu i Nh t c a M t tr n Vi t

Minh; t ch c và lãnh đ o qu n chúng nhân dân đ u tranh giành nh ng quy n
l i kinh t tr

c m t, k t h p v i đ u tranh chính tr , xây d ng l c l

ng đ

khi có th i c đ n nhanh chóng vùng d y giành chính quy n v tay nhân dân.
Ngày 25-10-1941, M t tr n Vi t Minh công b Tuyên ngôn, Ch
trình và

i u l . Ch

ng trình c u n

ng

c c a Vi t Minh đ c p đ n các chính

sách v chính tr , kinh t , v n hoá, xã h i nh m th c hi n hai đi u c t y u mà
qu c dân đ ng bào đang mong

c là: ắ1. Làm cho n

đ c l p; 2. Làm cho dân t c Vi t Nam sung s

c Vi t Nam hoàn toàn

ng t do”. Trong b n Ch

trính Vi t Minh có đo n ghi rõ: ắH i đ ng bào! B n Ch

ng

ng trính trên đây có

hai tánh ch t: 1. Là chân chính; 2. Là thành th c, dân ch [36, tr.152 - 153].
H i ngh Ban Th

ng v Trung

ng (2-1943) đã v ch ra k ho ch c

th nh m chu n b cho cu c kh i ngh a v trang, xây d ng l c l
m ng

ng cách

thành th : coi tr ng t ch c và hu n luy n các đ i t v , các ti u đ i

du kích. H i ngh đã ch rõ ph i bi t nhân lúc Nh t ậ Pháp t ng c
bóc l t, c

p thóc, c

p đ t, phá hoa màu, c

ng áp b c

p nhà, t ng thu , đánh đ p

nhân dân… mà đ a qu n chúng ra đ u tranh đ rèn luy n qu n chúng. ắKhi
tình th bi n đ i thu n ti n, ph i l p t c đ a qu n chúng ra tranh đ u theo
hình th c cao h n nh bi u tình th uy, bãi công chính tr … đ ng đ a qu n

chúng ti n t i kh i ngh a” [32, tr 313].
Do yêu c u khách quan c a tình hình m i, các h i ngh Trung
7, 8 c a

ng đã thành công trong vi c chuy n h

ng 6,

ng ch đ o chi n l

c.

Chuy n t m c tiêu đ u tranh t đòi quy n l i dân sinh, dân ch h ng ngày
th i k 1936-1939 lên m c tiêu đ u tranh gi i phóng dân t c.
đ nh v n đ s ng còn c a các dân t c
l cl

ông D

ng kh ng

ng lúc này là ph i t p trung

ng đánh đ đ qu c và tay sai ph n đ ng, gi i phóng dân t c.
Trong các H i ngh Trung

ng,

ng ch rõ t m gác kh u hi u cách

m ng ru ng đ t. Cách nêu lên nh v y không đ ng ngh a v i vi c

ng t b


16

cách m ng ru ng đ t, mà v n th c hi n đ ng th i. S sáng t o c a
trong chuy n h

ng

ng ch đ o là th c hi n nhi m v ch ng phong ki n và

nhi m v đ u tranh đòi quy n dân sinh, dân ch ph i r i ra làm t ng b

c,

ph c tùng và ph c v cho nhi m v hàng đ u là ch ng đ qu c gi i phóng
dân t c.
1.2.ă LĩNHă

Oă CỄCă T NGă L Pă NHỂNă DỂNă

Uă TRANHă ọIă CỄCă

QUY Nă DỂNă SINH,ă DỂNă CH ă G Nă V Iă XỂYă D NGă M Iă M Tă NH Mă M Că
TIểUăGI IăPHịNGăDỂNăT C

1.2.1. V n đ ng, t ch c các cu c đ u tranh c a công nhân

Khi chi n tranh th gi i th hai n ra,

ng đã chuy n h

ng m i m t

công tác cho phù h p v i tình hình m i, tr ng tâm là chuy n công tác v nông
thôn nh ng v n duy trì c s và l c l
công nghi p n i t p trung công nhân.

ng

thành th , đ c bi t trong các khu

ng kh ng đ nh m t l n n a vai trò

lãnh đ o c a giai c p công nhân trong cách m ng, vai trò đó đã đ
t nh ng n m 1930.
v ng vàng

ng cho r ng: ắN u không gây đ

c ch ng t

c c s r ng rãi,

nh ng n i công nhân t p trung thì không th nói đ n vai trò lãnh

đ o th c t c a vô s n giai c p trong công cu c cách m nh” [35, tr. 561].
Sau kh i ngh a B c S n, Nam K , Pháp ti n hành kh ng b cách

m ng, hàng lo t các t ch c c a

ng và các t ch c công nhân c u qu c b

v , nhi u cán b công nhân b b t, nhi u t ch c công nhân b phá. Th c dân
Pháp còn ti n hành: ắkìm hãng phong trào đ u tranh, đ ng th i chúng mua
chu c m t s ph n t ph n b i, th ắchó” vào các nhà máy, các xóm ch , các
ắlán”, các ắc m” đ dò xét, b t c m t hình th c t ch c nào c a công nhân
c ng đ u b chúng gi i tán h t” [45, tr. 561]. Chính s kh ng b hàng ngày
n m n p xung quanh ng

i lao đ ng và t ch c r i r c là nguyên nhân làm

cho phong trào công nhân không lên đ

c.

T i Hà N i, cán b ch đ o Thành y đ u b b t, c s
phá v .

n cu i n m 1941, ban cán s Thành y đã tìm l i đ

ng nhi u n i b
c liên l c v i c


17

s c c a

ng và c a Công h i

ngành in, ngành m c và

khí nh . Ti p sau đó thành l p l i m t chi b

ngành in, hai

m ts x

ng c

ngành gi t, m t

ngành m c. C s phát tri n tr l i, tuy ch m ch p. V m t đ u tranh thì l t ít
cu c nh
B t), x
Th nh (đ

các x

ng th công nh x

ng th y tinh hi u Th nh Th o (Hàng

ng th y tinh hi u V nh Phát (B ch Mai), x
ng S n Tây), yêu c u đ

C ng trong th i gian này

c t ng l

ng th y tinh hi u Phong

ng, ngh ngày ch nh t…[3].

Hà N i xu t hi n các cu c r i truy n đ n,

treo c , dán áp phích, bi u ng . Ngày 4-1-1941 có truy n đ n kêu g i nhân
dân đ u tranh ch ng phát xít Nh t - Pháp, quân phi t Xiêm La và h

ng ng

cu c cách m ng gi i phóng dân t c. Ngày 10-1-1941 có truy n đ n kêu g i
nhân dân đoàn k t ch ng Pháp - Nh t, h

ng ng và ti p t c s nghi p c a

cu c kh i ngh a B c S n. Ngày 13-1-1941 có truy n đ n nhân d p k ni m ngày
thành l p

ng C ng s n ông D

nhân tham d cu c mít tinh tr
ngày 27-1-1941 có mít tinh
Pháp - Nh t.

ng. Ngày 20-1-1941, Hoàng Mai, 70 công

c m đ ng chí Phan Thanh và hát Qu c t ca;

Gi ng Võ kêu g i nhân dân đoàn k t đánh đu i

n cu i n m 1941, Ch

ng trình Vi t Minh, c đ sao vàng, l i

hi u tri u c a Nguy n Ái Qu c xu t hi n n i thành Hà N i [3].
Song song v i công tác tuyên truy n, công tác t ch c đ u tranh đòi
quy n l i thi t thân cho công nhân và nhân dân lao đ ng v n di n ra: Ngày
17-2-1941, công nhân Nhà in Lê V n Tân b vi c, ph n đ i ch t ng gi làm
lên 9, 10 gi trong m t ngày và đòi t ng l
h t c a công nhân, ch ph i nh
và t ng l

ng 30%. Tr

c s đ u tranh quy t

ng b , gi nguyên ch đ làm vi c nh c

ng t 3 đ n 10 xu m t ngày, không đu i th khi tr l i làm vi c.

Ngày 18-1-1941, công nhân Nhà in C ng L c đình công, đòi t ng l

ng t 12

đ n 15 xu m t ngày và đ

ng l

c ngh 10 ngày phép trong n m, đ

theo đúng Lu t lao đ ng. Ch nhà in đã ph i nh
chính đáng đó. Công nhân các nhà in R ng
h

ng ng và đòi ch t ng l

ch

ng

ng b ch p nh n yêu c u

ông, Thái Bình D

ng, B c Hà

ng, đ u th ng l n. Nh ng cu c đ u tranh đ a


18

yêu sách, đình công, bãi công c a công nhân trong các xí nghi p và các ngành
th công trong thành ph kéo theo c m t b ph n ti u th
Xuân, m t s binh lính, m t s h c sinh tr

ng ch

ng

ng K ngh th c hành, và tr

ng

Trung h c Gia Long... [3, tr.205]
T i Sài Gòn, m c dù phong trào cách m ng b th c dân Pháp kh ng b ,
đàn áp nh ng phong trào đ u tranh c a công nhân, l p nghèo thành th , nông
dân ngo i thành đòi c i thi n đ i s ng v n ti p di n. Theo tài li u c a m t
thám Pháp trong n m 1939 và 1940 có 1.617 v ắxung đ t cá nhân” và 100
cu c ắxung đ t t p th ” gi a gi i ch và th . Ngày 1-5-1940, t i Ch L n,
đ i di n c a công nhân g m 14 nam và 6 n làm
ph n đ i l nh giãn th không báo tr
nh n tr ti n th

Chành lúa Dân H ng,

c và đòi ti n th

ng. Ch ph i ch p

ng 5 ngày công cho m i công nhân. Ngày 4-5-1940, t i Sài

Gòn, ch garage hãng Simca vi n c m t ph tùng ôtô, quy t đ nh gi l i c a
m i công nhân 0$80 (ti n

ông D

ng) l p t c công nhân h p bàn quy t

đ nh bãi công. Sau khi ch hãng ch p nh n ph i hoàn l i đ ti n công, ngày 65, công nhân đi làm tr l i. Ngày 7-5-1940, t i Ch L n, 30 công nhân ng
làng Bình Tr

ông làm

v i 0$30 ng tr
trà; 3) Tr l

hãng r

u Bình Tây đòi: 1) L

i

ng công nh t 1$00

c ti n n tr a; 2) Ngày làm vi c 8 gi , ngh 15 phút u ng

ng đúng k , không ch m; 4) B tai n n lao đ ng thì hãng ph i

tr ti n c u ch a. Ban đ u ch hãng không ch u, công nhân b hãng v làng.
Sau đó ch ch p nh n, công nhân tr l i làm ti p. Ngày 15-5-1940, c ng t i
Ch L n, 18 công nhân x
ng

ng V nh Thành bãi công ph n đ i m t đ c công

i Hoa đánh m t công nhân. Ch ph i ch p nh n xin l i, b i th

ng và

h a không tái di n, công nhân m i ch u đi làm tr l i. Ngày 22-5-1940, t i
Sài Gòn, 22 công nhân trong đó có 12 n do xí nghi p Lamorte, công tr
Chí Hòa (Gia
tr l

nh) m

ng

n, sau m t tu n làm vi c t 13 đ n 18-5 ch không

ng. Sau m y ngày trao đ i, t t c đ ng lòng ng ng làm vi c, yêu c u

ch tr l

ng, bu c ch ph i gi i quy t. Ngày 25-7-1940, t i Sài Gòn, công


19

nhân các x

ng d t Coppin, Tr n Hoa và Bret bãi công ch ng Ủ đ c a ch

gi m gi làm t 12 gi m t ngày xu ng còn 4 gi đ gi m l
nh

ng b đ t t c làm 8 gi m t ngày và tr l

ng. Ch ph i

ng sòng ph ng. Hai ngày

sau anh ch em công nhân làm vi c tr l i. Ngày 5-8-1940, t i Sài Gòn, Giám
đ c Garage Chaner quy t đ nh gi l i 0$80 ti n l

ng tháng 7 c a 15 công

nhân đ tr cho viên th kỦ b m t b u đèn xe đ p. T t c ph n đ i b ng cách
không nh n l

ng, bu c ch ph i gi i quy t tr đ l

ng cho công nhân.

Ngày 30-9-1940, c ng t i xí nghi p Lamorte, công tr
nh) m t tên nh n khoán c m 137$45 ti n l

ng Chí Hòa (Gia

ng n a sau tháng 9 c a 26

công nhân r i b tr n. Công nhân đ u tranh đòi ch ph i tr thay. Ngày 3-111940, t i Sài Gòn, 17 công nhân c a hãng tàu cu c công tr
đ u tranh đòi tr 103$95 ti n 11 ngày l

ng xây d ng c u,

ng, t 17 đ n 27. Sau m y l n gi ng

co, ch bu c ph i ch p nh n tr đúng và đ vào ngày 30-11. Ngày 16-111940, c ng t i Sài Gòn, 300 công nhân xe kéo đ u tranh ch ng viên ch
Coupaud quy t đ nh t ng ti n thuê m t xe cyclo/ngày t 1$ lên 1$20 (20%)
khi n Coupaud ph i nh

ng b . Ngày 28-12-1940, t i Ch L n, giám đ c

hãng thu c lá COFAT gi m l

ng c a công nhân đóng góp t 0$75 xu ng

0$65/ngày vi n c đ bù đ p cho vi c chi phí bao gi y nhãn, 50 công nhân
li n b vi c t thái đ ph n đ i. Ch ph i th
nguyên l

ng, nh ng công nhân đòi ph i tr l

ng l

ng và ch p nh n đ

ng ngày ngh , cu i cùng ch

c ng ph i gi i quy t [4].
C ng trong nh ng n m 1941-1942 n ra các cu c đ u tranh c a công
nhân
x

m t s thành ph , khu công nghi p, nh cu c đ u tranh c a công nhân

ng b t gi y Vi t Trì

Rôm

Phú Th ; cu c đ u tranh c a công nhân đ n đi n

Qu ng Tr ; cu c đ u tranh c a 500 phu khuân vác

hàng ch c công nhân
Rugeriên

xóm Chi u, c a

các hãng gi y Bata, hãng gi y Rablion, hãng xây d ng

Sài Gòn [4]; cu c đ u tranh c a 500 công nhân s Cu ct nay, c a

h n 600 công nhân đ n đi n Bình L c...

Biên Hoà; cu c đ u tranh c a h n


20

100 công nhân đ n đi n L c Ninh
x

ng d t hãng

Th D u M t; c a h n 300 n công nhân

linhông (Bình

nh), c a công nhân

á Bàn

V n Ninh, t nh Phú Yên... Nh ng cu c đ u tranh c a công nhân n ra
đi m này di n ra d

huy n
th i

i các hình th c đình công, bãi công, bãi th c, đ a yêu

sách...ph n đ i đánh đ p, đòi t ng l
Tháng 4-1942, ban cán s

ng, tr ti n l
ng

Hà N i b b t; m t s chi b l i b

v , ban cán s Thanh niên c u qu c c ng b b t. X
l p l i Thành y lâm th i do m t đ ng chí X

y B c K phái ng
c thành l p;

C u Gi y, B ch Mai, Gia Lâm,

Minh Sang, h a xa, công chính, nhà máy đi n, nhà máy n
boa-lô. M t s cu c mít tinh bí m t đ

iv

y viên ph trách công v n. T

tháng 5-1942 đ n 11-1942, m t s chi b d b đ
liên l c v i các khu công nhân

ng đúng h n,...

ng n i l i
xí nghi p

c, xe đi n, STAI,

c t ch c trong n i b đoàn th và

qu n chúng c m tình. Gia Lâm, Thái Hà, Chèm có truy n đ n. Ngày 1-51942, mít tinh t i nhà máy in Lê V n Tân; tháng 9-1942 bãi công
đi n; Ngày 7-7-1942 nhi u công nhân tr

s xe

ng bay Gia Lâm đ u tranh ph n đ i

lính Nh t đánh đ p; ngày 14-12-1942, công nhân Gia Lâm đ a yêu sách đòi
t ng l
sa l

ng 30%... Ngày 7-11-1942, cán b ph trách Thành y lâm th i l i b
i đ ch. X

y l i đ a m t s cán b Hà

ông v Hà N i l p l i Thành

y m i. Lúc này, trong t ch c c u qu c ch còn m t s qu n chúng công
nhân th gi t, th nhà in Ngô T H , IDEO, th cúp tóc, th x g

Phúc

Tân, Kim Mã… T các c s l trên, các đ ng chí đã n i l i liên l c và xây
d ng l i c s

trong các nhà máy, x

ng in, x

[3]. T i n m 1943-1944, Nh t, Pháp l p x
x đ
ph

ng chi n l

ng STAI, x

ng Gia Lâm

ng đóng tàu g , làm sân bay m i,

c m i, các ngh h u c n cho quân đ i, s chuyên ch b ng

ng ti n thô s …làm cho công nhân và nhân dân lao đ ng t ng lên nhi u

v s l

ng. M t khác thì sinh ho t kh n kh và s t n công c a ch , c a

Pháp, c a Nh t, đ c bi t là do s l m phát gi y b c, do n n đ c quy n và đ u
c , n n thu thóc t …, làm cho ng
đ u tranh đ s ng còn.

i lao đ ng đ ng tr

c nhu c u l n ph i


21

Ch vài tháng sau v thu thóc tháng 12-1943 là đ i s ng th thuy n
ch u nh h

ng sâu s c ngay. N n thu thóc đ ra n n đ c quy n, đ u

c . Giây b c in ra b a bãi, h n n a, l

ng l u ch ng đ

c t ng mà

giá sinh ho t t ng g p m y ch c l n. Ph n l n th thuy n đã ph i
b a cháo b a c m.

ng l

ng cao h bây gi không còn đ

c chú

Ủ b ng ắbon” g o, ắbon” v i… Ngoài B c có rách, có đói, đói ch t
ng

i. Trong Nam có đói, có rách, rách x u h . N i n i, th thuy n

nh t là phu phen th

ng b Nh t đánh đ p [45, tr.561 - 562].

Cho nên, công nhân không th không đ u tranh và chính công nhân là
l cl

ng đ u tiên, là l

cl

ng l n nh t,

thành th dám công khai đ ng

lên đ u tranh v i Nh t.
T i Hà N i, Thành y Hà N i ra s c gây d ng l i phong trào đ u tranh
đi t bênh v c quy n l i kinh t thi t th c hàng ngày ti n lên bênh v c quy n
l i chính tr c b n, s d ng nh ng hình th c đ u tranh th p nh đ a đ n yêu
sách đ n s d ng các hình th c đ u tranh cao h n nh bãi công. Tuy b k
đ ch kh ng b g t gao nh cu c v n đ ng này đã b t đ u t o đ

c đà ti n

tri n m i.
T n m 1943, giai c p công nhân Vi t Nam t ng b

cđ

c ph c h i

t ch c, đ u tranh đòi c i thi n đ i s ng, ch ng sa th i th , tr thành nhân t
t p h p, đ ng viên các t ng l p xã h i khác

thành th , tham gia vào phong

trào đ u tranh cách m ng. Theo th ng kê chính th c (annuaire statistique de
L’IC) thì t tháng 5-1942 đ n tháng 6-1943 có 42 cu c ắxung đ t t p th :
gi a th ch , trong s này có 24 cu c
cu c

Lào, 1 cu c

Nam, 4 cu c

B c, 5 cu c

Trung, 8

Miên. [45, tr.563].

T i B c K , công nhân, viên ch c các xí nghi p
áp C u, ông Anh, B c Giang,
cu c đ u tranh đòi t ng l

Ngân hàng ông D

Hà N i, Vi t Trì,
ng... ti n hành nhi u

ng, đòi bán g o, v i, diêm, xà phòng (t tháng 3

đ n tháng 6-1943); công nhân tàu th y tuy n Nam

nh - Hà N i bãi công (5-