Luận án tiến sĩ pháp luật về thi đua khen thưởng ở việt nam hiện nay (TT)

MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Trong hệ thống pháp luật về thi đua, khen thưởng, cùng với
Luật thi đua, khen thưởng được Quốc hội thông qua, còn có các văn
bản do Ủy ban thường vụ Quốc hội (UBTVQH), Chủ tịch nước,
Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, các Bộ, cơ quan ngang Bộ, cơ
quan thuộc Chính phủ, các cơ quan khác của nhà nước ở trung ương,
Hội đồng nhân dân, Ủy ban nhân dân (UBND) tỉnh, thành phố trực
thuộc trung ương ban hành.
Các văn bản pháp luật kể trên nhìn chung đã tạo ra khuôn
khổ pháp lý có tính hệ thống, khá hoàn chỉnh cho công tác thi đua,
khen thưởng. Tuy nhiên, cho đến nay, pháp luật về thi đua, khen
thưởng vẫn chưa hoàn thiện, còn có những mâu thuẫn, chồng chéo;
khá phổ biến là hiện tượng dùng công văn hành chính có chứa quy
phạm pháp luật để điều chỉnh công tác thi đua, khen thưởng. Thực tế
này làm ảnh hưởng không nhỏ đến tính thống nhất, chỉnh thể và vai
trò của pháp luật về thi đua, khen thưởng. Bên cạnh đó, nhận thức về
pháp luật thi đua, khen thưởng có những biểu hiện lệch lạc, nặng
hình thức và chạy theo thành tích. Điều đó dẫn tới chỗ thực hiện khen
thưởng tràn lan… Các hạn chế trong pháp luật cũng như thực hiện
pháp luật như vậy ít nhiều làm cho ý nghĩa của công tác thi đua, khen
thưởng bị lệch lạc, hình thức, thậm chí bị lợi dụng.
Xuất phát từ thực tiễn trên, NCS chọn đề tài: “Pháp luật về thi
đua, khen thưởng ở Việt Nam hiện nay” làm đề tài nghiên cứu là rất
cần thiết trong giai đoạn hiện nay nhằm làm rõ cơ sở lý luận và thực
tiễn của công tác thi đua, khen thưởng, tạo cơ sở khoa học cho việc

1


kiến nghị các cơ quan có thẩm quyền của Đảng và Nhà nước đổi mới

toàn diện pháp luật về thi đua, khen thưởng.
2. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu
Từ việc làm rõ các vấn đề về lý luận và thực tiễn công tác thi
đua, khen thưởng, nghiên cứu, đánh giá thực trạng pháp luật về thi
đua, khen thưởng, luận án kiến nghị các giải pháp hoàn thiện pháp
luật về thi đua, khen thưởng.
Để thực hiện mục đích trên đây, nhiệm vụ của luận án là:
- Làm rõ các khía cạnh lý luận xung quanh quanh về pháp
luật thi đua, khen thưởng.
- Nghiên cứu pháp luật và thực tiễn thực hiện pháp luật về thi
đua, khen thưởng để có được các đánh giá thực trạng pháp luật về thi
đua, khen thưởng.
- Từ nhận thức lý luận và thực tiễn, luận án xác định quan
điểm và kiến nghị các giải pháp nhằm hoàn thiện các quy định của
pháp luật về lĩnh vực này.
3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu
- Đối tượng nghiên cứu của luận án là:
Quy định của pháp luật hiện hành về thi đua, khen thưởng.
- Phạm vi nghiên cứu của luận án là hệ thống các văn bản
pháp luật về thi đua, khen thưởng do các cơ quan nhà nước ban hành,
chủ yếu là các văn bản của các cơ quan nhà nước trung ương.
Đồng thời, luận án cũng nghiên cứu thực tiễn áp dụng pháp
luật này tại một số cơ quan, đơn vị trong những năm gần đây để làm
rõ hơn các đánh giá về tính hoàn chỉnh của pháp luật thi đua khen
thưởng hiện hành.
4. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu
Luận án nghiên cứu pháp luật về thi đua, khen thưởng trên cơ
2

sở quán triệt quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin về thi đua, chủ
trương, đường lối, chính sách của Đảng và tư tưởng Hồ Chí Minh về
thi đua và về khen thưởng.
Để nghiên cứu luận án, tác giả sử dụng phương pháp tiếp cận
đa ngành và liên ngành. Luận án chủ yếu được tiếp cận từ góc độ luật
hành chính nhưng cũng tiếp cận từ các góc độ khác: kinh tế, chính trị,
văn hóa...
Trong quá trình nghiên cứu, luận án sử dụng nhiều phương
pháp nghiên cứu khoa học cụ thể như: phương pháp phân tích,
phương pháp tổng hợp, phương pháp so sánh, phương pháp thống kê,
phương pháp điều tra xã hội học, phương pháp hệ thống, phương
pháp lịch sử cụ thể…Cụ thể là:
Chương 1, luận án chủ yếu sử dụng phương pháp thống kê,
phương pháp tổng hợp và phương pháp phân tích. Qua thống kê và
tổng hợp các công trình nghiên cứu khoa học về những vấn đề có liên
quan đến nội dung luận án, tác giả phân tích những nội dung cơ bản
trong các công trình nghiên cứu đó và đưa ra đánh giá về tình hình
nghiên cứu.
Chương 2, luận án sử dụng phương pháp phân tích, phương
pháp tổng hợp, phương pháp hệ thống, phương pháp lịch sử cụ thể,
phương pháp so sánh để đưa ra định nghĩa pháp luật về thi đua, khen
thưởng và những nội dung cơ bản khác liên quan mật thiết đến pháp
Luật về thi đua, khen thưởng.
Chương 3, để nghiên cứu các vấn đề lịch sử pháp luật, tác
giả chủ yếu sử dụng phương pháp lịch sử cụ thể, phương pháp thống
kê, phương pháp tổng hợp, phương pháp phân tích và phương pháp
so sánh để đánh giá quá trình hình thành và phát triển của hệ thống
pháp luật về thi đua, khen thưởng ở Việt Nam.
3

Khi phân tích, đánh giá pháp luật về thi đua, khen thưởng
qua văn bản và thực tiễn công tác thi đua, khen thưởng, luận án sử
dụng phương pháp thống kê, tổng hợp, phân tích, hệ thống và
phương pháp điều tra xã hội học để đánh giá thực trạng các quy định
của pháp luật, đánh giá thực trạng tổ chức thực hiện pháp luật, từ đó
chỉ ra những hạn chế, bất cập và nguyên nhân cần khắc phục.
Tại Chương 4, luận án sử dụng các phương pháp phân tích,
tổng hợp, hệ thống, so sánh và lịch sử để xác định quan điểm hoàn
thiện pháp luật thi đua, khen thưởng.
Bằng việc sử dụng các phương pháp phân tích, phương pháp
tổng hợp, phương pháp luật học so sánh, phương pháp lịch sử và
phương pháp hệ thống, luận án đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp
luật về thi đua, khen thưởng.
5. Những đóng góp mới về khoa học của luận án
Một là, luận án đã hệ thống hóa, bổ sung những vấn đề lý
luận về thi đua khen thưởng nhằm đề xuất nhận thức lý luận về vấn
đề này một cách toàn diện, đầy đủ và đúng đắn.
Hai là, luận án đã phân tích, đánh giá thực trạng quy định
của pháp luật về thi đua, khen thưởng, chỉ ra ưu điểm, nhược điểm,
nguyên nhân của những ưu điểm, nhược điểm của pháp luật về thi
đua, khen thưởng; từ đó, kiến nghị các giải pháp hoàn thiện pháp luật
về thi đua, khen thưởng.
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án
Với những kết quả đạt được, luận án trực tiếp góp phần trong
việc tiếp tục bổ sung, phát triển và làm phong phú thêm lý luận về thi
đua, khen thưởng. Các kết quả nghiên cứu của luận án có thể được sử
dụng làm tài liệu tham khảo tin cậy đối với các cán bộ, công chức,
viên chức đang trực tiếp tham gia vào quá trình nghiên cứu, hoàn
4

thiện pháp luật về thi đua, khen thưởng;
Kết quả nghiên cứu đề tài còn cung cấp luận cứ khoa học
cho việc việc sửa đổi, bổ sung toàn diện Luật thi đua, khen thưởng
năm 2003.
Ngoài ra, kết quả nghiên cứu của luận án còn là tài liệu tham
khảo cho các hoạt động nghiên cứu và giảng dạy liên quan đến vấn
đề thi đua, khen thưởng.
7. Kết cấu, bố cục của luận án
Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo, luận án có
cơ cấu như sau:
Chương 1. Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề
tài luận án
Chương 2. Những vấn đề lý luận của pháp luật về thi đua,
khen thưởng
Chương 3. Thực trạng pháp luật về thi đua, khen thưởng ở
Việt Nam hiện nay
Chương 4. Quan điểm và giải pháp cơ bản hoàn thiện pháp
luật về thi đua, khen thưởng ở Việt Nam hiện nay
CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN
QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN
Trong hai mục của Chương này, luận án chỉ ra các công trình
nghiên cứu và nêu các nhận định khái quát về nội dung của các công
trình nghiên cứu như sau:
Thứ nhất, các công trình đã nghiên cứu đã đề cập các khái
niệm thi đua, khen thưởng, các đặc điểm và vai trò của thi đua, khen
thưởng; đã xác định tính đa dạng của các hình thức thi đua, khen
5

thưởng; các hoạt động tổ chức công tác thi đua, khen thưởng; xác
định khái niệm, đặc điểm và vai trò của quản lý nhà nước đối với
công tác thi đua, khen thưởng…
Thứ hai, pháp luật về thi đua, khen thưởng được nhiều nhà
nghiên cứu và quản lý quan tâm kể từ khi đất nước bước vào thời kỳ
đổi mới. Đã có các phân tích và đánh giá về công tác thi đua, khen
thưởng. Đồng thời nhiều công trình nghiên cứu cũng đặt vấn đề tăng
cường vai trò của thi đua, khen thưởng trong giai đoạn xây dựng nhà
nước pháp quyền, phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội
chủ nghĩa, và hội nhập kinh tế quốc tế hiện nay.
Theo đó, thi đua, khen thưởng cần được đổi mới căn bản theo
hướng tôn trọng các quy luật khách quan của nền kinh tế thị trường,
tôn trọng quyền và nghĩa vụ của các thành phần kinh tế tham gia vào
phong trào thi đua; tuân theo các quy luật giá trị, quy luật lợi ích, đặc
biệt tôn trọng nguyên tắc hiệu quả, thiết thực, tránh phô trương hình
thức, lãng phí. Nhà nước quản lý các hoạt động thi đua, khen thưởng
phải bằng pháp luật. Chính vì vậy, vấn đề thi đua, khen thưởng không
chỉ được thể hiện trong các văn kiện của Đảng, trong hệ thống pháp
luật của Nhà nước mà còn được các nhà quản lý, các khoa học nghiên
cứu từ nhiều góc độ khác nhau, đặc biệt là nghiên cứu từ góc độ pháp
lý. Với những góc nhìn khác nhau và cách tiếp cận nhiều chiều
nhưng vẫn có nhiều ý kiến khác nhau. Điều đó đòi hỏi phải nhận thức
đúng về vấn đề này.
Thứ ba, các công trình nghiên cứu có liên quan đến pháp luật
về thi đua, khen thưởng tuy đều khẳng định rằng pháp luật thi đua,
khen thưởng là cơ sở pháp lý quan trọng cho công tác quản lý nhà
nước về lĩnh vực thi đua, khen thưởng và triển khai phát động các
phong trào thi đua, thực hiện công tác khen thưởng. Nói cách khác,
6

pháp luật về thi đua, khen thưởng là cơ sở pháp lý quan trọng để thực
hiện công tác thi đua, khen thưởng. Các công trình nghiên cứu cũng
đã đề xuất một số kiến nghị hoàn thiện pháp luật và hoạt động thi
đua, khen thưởng.
Tuy nhiên, cần thấy rằng, chưa có các công trình nghiên cứu
một cách hệ thống và toàn diện vấn đề thi đua, khen thưởng dưới góc
độ luật học.
Từ nhận xét như trên, ngoài các kết quả nghiên cứu cần phải
được kế thừa và sử dụng, luận án xác định các vấn đề cần tiếp tục
nghiên cứu là:
Một là, nghiên cứu một cách có hệ thống dưới góc độ luật
học các vấn đề lý luận về thi đua, khen thưởng liên quan đến các vấn
đề khái niệm, đặc điểm, vai trò, nội dung điều chỉnh, và các yếu tố
tác động đến pháp luật thi đua, khen thưởng…Đồng thời, nghiên cứu
một cách đầy đủ và toàn diện những mặt còn hạn chế, cần phải được
xem xét, đánh giá một cách tổng thể, biện chứng và khách quan hơn.
Trên bình diện này đòi hỏi phải nghiên cứu, phân tích toàn diện quy
định của Hiến pháp, hệ thống pháp luật, tổ chức và hoạt động của các
thiết chế nhà nước và các quy định pháp luật, nghiên cứu hoạt động
thanh tra, kiểm tra việc thực hiện pháp luật, giải quyết khiếu nại, tố
cáo và xử lý các vi phạm trong thực hiện pháp luật...
Hai là, phân tích và đánh giá một cách tổng thể pháp luật về
thi đua, khen thưởng về hình thức, nội dung trên cơ sở xem xét các
quy định pháp luật và thực tiễn áp dụng pháp luật thi đua, khen
thưởng thời gian qua. Trong đó, rất đáng chú ý là cần xác định những
yêu cầu gì đang đặt ra đối với pháp luật về thi đua, khen thưởng trong
điều kiện xây dựng nhà nước pháp quyền, phát triển nền kinh tế thị
trường định hướng xã hội chủ nghĩa, và hội nhập quốc tế? Thực trạng

7


pháp luật về thi đua, khen thưởng ở Việt Nam hiện nay như thế nào,
có những hạn chế gì, nguyên nhân của tình trạng này...
Ba là, đề xuất toàn diện các giải pháp về hoàn thiện pháp luật
về thi đua, khen thưởng, trên cơ sở nghiên cứu pháp luật, thực tiễn
thực hiện pháp luật và các công trình nghiên cứu về thi đua, khen
thưởng hiện nay.
Kết luận chương 1
Cho đến nay, chưa có các công trình nghiên cứu một cách hệ
thống và toàn diện vấn đề thi đua, khen thưởng dưới góc độ luật học,
từ đó chỉ ra những hạn chế, bất cập và đề xuất các giải pháp hoàn
thiện pháp luật, đáp ứng yêu cầu đổi mới công tác thi đua, khen
thưởng trong điều kiện xây dựng nhà nước pháp quyền, phát triển
nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam. Với
thực trạng tình hình nghiên cứu như trên, nghiên cứu sinh đã chọn và
nghiên cứu đề tài luận án “Pháp luật về thi đua, khen thưởng ở Việt
Nam hiện nay”.
CHƯƠNG 2. NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CỦA PHÁP LUẬT
VỀ THI ĐUA, KHEN THƯỞNG
2.1. Khái niệm, ý nghĩa và bản chất của thi đua, khen thưởng
2.1.1. Khái niệm và ý nghĩa của thi đua
Thi đua có thể quan niệm là mọi người tự nguyện cùng nhau
đem hết tài năng, sức lực nhằm thúc đẩy lẫn nhau đạt thành tích tốt
nhất trong các hoạt động hay công việc chung của cộng đồng xã hội.
Có thể nói thi đua là đòn bẩy mạnh mẽ của tiến bộ kinh tế xã
hội, là trường học giáo dục chính trị lao động và đạo đức cho nhân
dân lao động. Chức năng chủ yếu của thi đua xã hội chủ nghĩa là
8

nâng cao hiệu suất trong sản xuất kinh doanh và các hoạt động khác
của đời sống xã hội.
2.1.2 Khái niệm khen thưởng và ý nghĩa của khen thưởng
Từ thực tiễn, có thể hiểu khen thưởng là quyết định của cơ
quan nhà nước có thẩm quyền đánh giá thành tích xuất sắc trong
công việc của cá nhân, tổ chức dưới hình thức nhất định (tinh thần,
vật chất...) phù hợp các yêu cầu của một bối cảnh, giai đoạn lịch sử
cụ thể.
2.1.3 Mối quan hệ giữa thi đua và khen thưởng
Một là, khen thưởng là đánh giá kết quả của thi đua và là
nhân tố thúc đẩy phong trào thi đua phát triển;
Hai là, khen thưởng phải gắn với thực hành phong trào thi
đua yêu nước và nhiệm vụ chính trị của đất nước, từng địa phương,
từng đơn vị;
Ba là, khen thưởng đúng kịp thời sẽ thúc đẩy, mở đường cho
phong trào thi đua sôi nổi, thiết thực;
Bốn là, thi đua là động lực thúc đẩy cá nhân, cộng đồng hoàn
thành nhiệm vụ và là cơ sở cho việc khen thưởng
2.2. Vai trò và nội dung điều chỉnh của pháp luật về thi
đua, khen thưởng
2.2.1. Khái niệm và đặc điểm của pháp luật về thi đua,
khen thưởng
Pháp luật về thi đua, khen thưởng là hệ thống các quy phạm
pháp luật do Nhà nước ban hành và bảo đảm thực hiện để điều chỉnh
các quan hệ xã hội phát sinh trong lĩnh vực thi đua, khen thưởng.
Là một bộ phận cấu thành của hệ thống pháp luật Việt Nam,
pháp luật về thi đua, khen thưởng ngoài những đặc điểm cơ bản của
pháp luật là tính quy phạm, tính bắt buộc chung, tính được nhà nước

9


bảo đảm thực hiện, nó có một số đặc điểm sau:
- Pháp luật về thi đua khen thưởng điều chỉnh liên quan đến
phương pháp cơ bản trong quản lý nhà nước là thuyết phục;
- Pháp luật về thi đua, khen thưởng là công cụ điều chỉnh
hoạt động của các chủ thể pháp luật liên quan nhằm tác động đến lĩnh
vực tư tưởng, tinh thần của con người;
- Pháp luật về thi đua, khen thưởng có chức năng tạo động
lực động viên, lôi cuốn, khuyến khích mọi cá nhân, tập thể...
- Pháp luật về thi đua, khen thưởng có hình thức thể hiện
phong phú và đa dạng, do nhiều loại cơ quan ban hành gồm các loại
văn bản như: sắc lệnh, pháp lệnh, nghị quyết, nghị định, chỉ thị,
thông tư...;
- Đối tượng của Luật thi đua, khen thưởng rất rộng bao gồm
công dân Việt Nam... người Việt Nam ở nước ngoài; người nước
ngoài, cơ quan tổ chức nước ngoài và các tổ chức quốc tế ở Việt Nam;
- Pháp luật về thi đua, khen thưởng sớm được hình thành
cùng với sự ra đời và phát triển của nhà nước xã hội chủ nghĩa ở Việt
Nam từ năm 1945 đến nay.
2.2.2. Vai trò của pháp luật về thi đua, khen thưởng
2.2.2.1. Vai trò của pháp luật về thi đua, khen thưởng với
tính cách là một bộ phận của pháp luật Việt Nam có vai trò sau:
- Điều chỉnh, định hướng trong hoạt động thi đua, khen
thưởng;
- Phản ánh những thành tựu, những tri thức mới trong
xây dựng, phát triển hệ thống pháp luật và pháp luật về thi đua,
khen thưởng;
- Góp phần vào kết quả thành công của công cuộc đổi mới

đất nước trên các mặt kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội...;
10


- Vai trò thông tin về lĩnh vực thi đua, khen thưởng.
2.2.2.2. Vai trò của pháp luật về thi đua, khen thưởng đối với
quản lý công tác thi đua, khen thưởng
Vai trò của pháp luật về thi đua, khen thưởng trong quản lý
hoạt động thi đua, khen thưởng thể hiện trên các mặt:
- Thể chế hóa đường lối, chính sách của Đảng và tư tưởng
Hồ Chí Minh về thi đua yêu nước và công tác thi đua, khen thưởng;
- Là công cụ để quản lý thi đua, khen thưởng;
- Tạo những bảo đảm cho việc tổ chức thực hiện công tác thi
đua, khen thưởng.
2.2.2.3. Vai trò của pháp luật về thi đua khen thưởng đối với
các hoạt động thi đua, khen thưởng
Vai trò này được thể hiện trên các khía cạnh:
- Cơ sở để xác định mục tiêu, yêu cầu thực hiện các hoạt
động về thi đua, khen thưởng;
- Là phương tiện để các cá nhân, tổ chức thực hiện các hoạt
động về thi đua, khen thưởng và kiểm soát việc thực hiện các hoạt
động về thi đua, khen thưởng.
2.2.3. Nội dung điều chỉnh cơ bản của pháp luật về thi đua,
khen thưởng
2.2.3.1. Nội dung điều chỉnh về thi đua
a) Xác định nguyên tắc thi đua. Thi đua được tổ chức thực
hiện trên cơ sở phải đảm bảo các nguyên tắc: Nguyên tắc tự nguyện,
tự giác, công khai; nguyên tắc đoàn kết, hợp tác và cùng phát triển.
b) Xác định hình thức, nội dung và phạm vi thi đua
- Các hình thức thi đua

Thi đua được thực hiện dưới hai hình thức là: thi đua thường
xuyên và thi đua theo đợt (theo chuyên đề).
11


- Nội dung cơ bản của thi đua
Nội dung cốt lõi cũng như bản chất thực sự về thi đua là
bám sát nhiệm vụ chính trị trung tâm và tình hình thực tế của giai
đoạn lịch sử nhất định khơi dậy được tiềm năng, tính tích cực, sáng
tạo của mọi người, mọi tổ chức nhằm phát huy tinh thần tích cực của
mọi tầng lớp nhân dân.
- Phạm vi của thi đua
Phạm vi của thi đua tùy theo mục đích và nội dung thi đua
có thể bao gồm toàn quốc và các bộ, ban, ngành, đoàn thể, địa
phương và cơ sở.
2.2.3.2. Nội dung điều chỉnh pháp luật về khen thưởng
a) Xác định nguyên tắc khen thưởng
Các nguyên tắc cơ bản của khen thưởng được xác định là:
- Khen thưởng phải gắn với phong trào thi đua và nhiệm vụ
chính trị của từng địa phương, cơ quan, đơn vị;
- Khen thưởng phải bảo đảm chính xác, công bằng, công khai
và kịp thời;
- Khen thưởng phải hướng đến đơn vị cơ sở, cá nhân tiêu
biểu trên mọi lĩnh vực;
- Một hình thức khen thưởng có thể tặng nhiều lần cho một
đối tượng;
- Đối tượng khen thưởng phải cân đối, hài hòa; Khen về tinh
thần phải đi đôi với thưởng về vật chất.
b) Xác định các hình thức khen thưởng
Một số hình thức khen thưởng hiện nay ở nước ta là:

Huân chương. Ở các nước trên thế giới cũng có hình thức này;
Huy chương. Hình thức này cũng có ở các nước;
Danh hiệu vinh dự Nhà nước. Danh hiệu vinh dự cũng được
12


nhiều nhà nước sử dụng;
Giải thưởng Hồ Chí Minh, Giải thưởng Nhà nước;
Kỷ niệm chương, Huy hiệu. Hình thức này cũng thấy có ở
các nước;
Bằng khen, Giấy khen. Hình thức này cũng có ở các nước.
c) Xác định đối tượng khen thưởng
Đối tượng khen thưởng là các cá nhân, tập thể có thành tích
xuất sắc trong lao động sản xuất, chiến đấu, học tập và công tác góp
phần vào sự nghiệp xây dựng, phát triển kinh tế - xã hội và đảm bảo
an ninh quốc phòng.
d) Xác định tiêu chuẩn khen thưởng
Tiêu chuẩn khen thưởng là thành tích, công lao đóng góp,
cống hiến của cá nhân, tập thể đạt được.
đ) Xác định thẩm quyền quyết định khen thưởng
Thẩm quyền quyết định khen thưởng được pháp luật quy định
cho từng cấp.
2.3. Các yếu tố tác động đến pháp luật về thi đua, khen
thưởng ở Việt Nam
2.3.1.Tác động của yếu tố kinh tế
Sự tác động, ảnh hưởng của kinh tế thể hiện trên các phương
diện khác nhau từ vĩ mô đến vi mô.
2.3.2. Tác động của yếu tố chính trị
Khác với kinh tế, tác động, ảnh hưởng của chính trị đối với
pháp luật thi đua, khen thưởng là tác động, ảnh hưởng giữa các bộ

phận thuộc thượng tầng kiến trúc.
2.3.3. Tác động của yếu tố văn hóa, tư tưởng
Văn hóa. Kết quả tác động, ảnh hưởng của văn hóa đối với
pháp luật về thi đua, khen thưởng thể hiện trước hết và cụ thể nhất
13


trong quy định của pháp luật thi đua, khen thưởng
Tư tưởng. Sự tác động, ảnh hưởng của tư tưởng đối với pháp
luật thi đua, khen thưởng thể hiện trước hết là quan điểm, nhận thức
của nhà nước, của giai cấp cầm quyền đối với việc xây dựng và phát
triển pháp luật về thi đua, khen thưởng.
2.3.4. Tác động của yếu tố xã hội
Trên phương diện lý luận thì sự tác động của xã hội đối với
pháp luật về thi đua, khen thưởng là biểu hiện cụ thể của mối quan hệ
giữa tồn tại xã hội với ý thức xã hội trong đó tồn tại xã hội quyết định
ý thức xã hội.
2.3.5. Tác động của yếu tố hội nhập quốc tế
Quá trình này cũng là một yếu tố vì chúng có tác động, ảnh
hưởng không nhỏ đến các quy định của pháp luật và các quy định của
pháp luật về thi đua, khen thưởng.
Kết luận chương 2
Trong Chương này, luận án xác định các đặc điểm của pháp
luật về thi đua, khen thưởng gồm các đặc điểm chung của pháp luật và
các đặc điểm riêng. Luận án cũng chỉ ra vai trò nói chung và đối với
quản lý nhà nước của pháp luật về thi đua, khen thưởng. Xác định các
yếu tố tác động, ảnh hưởng đến pháp luật về thi đua, khen thưởng.
CHƯƠNG 3.THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT
VỀ THI ĐUA, KHEN THƯỞNG Ở VIỆT NAM HIỆN NAY
3.1. Quá trình xây dựng và phát triển pháp luật về thi

đua, khen thưởng ở Việt nam
3.1.1. Tư tưởng Hồ Chí Minh về thi đua yêu nước và quan
điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về công tác thi đua, khen thưởng
14


Quá trình xây dựng và phát triển của pháp luật nước ta xuất
phát từ Tư tưởng Hồ Chí Minh về thi đua yêu nước và quan điểm của
Đảng Cộng sản Việt Nam về công tác thi đua, khen thưởng. Chủ tịch
Hồ Chí Minh khẳng định: hễ là người Việt Nam yêu nước thì phải thi
đua, thi đua là yêu nước. Thi đua là một cách yêu nước thiết thực
nhất. Những người thi đua là những người yêu nước nhất.
Những quan điểm, chủ trương cơ bản của Đảng Cộng sản
Việt Nam về thi đua, khen thưởng là:
Một là, tạo chuyển biến mạnh mẽ trong nhận thức của các
cấp uỷ Đảng, chính quyền, Mặt trận Tổ quốc, các Đoàn thể nhân dân,
cán bộ, đảng viên và các tầng lớp nhân dân về vị trí, vai trò, tác dụng
của tổ chức phong trào thi đua yêu nước và công tác thi đua, khen
thưởng; Hai là, Thi đua vừa là quyền lợi, vừa là trách nhiệm của mỗi
công dân. Phải có sự lãnh đạo của Đảng, sự quản lý của Nhà nước và
phát huy đầy đủ vai trò của Mặt trận Tổ quốc, các Đoàn thể nhân
dân, làm cho cả hệ thống chính trị tham gia các phong trào thi đua
yêu nước và làm công tác thi đua, khen thưởng; Ba là, sự nghiệp cách
mạng là của quần chúng, vì vậy phải khơi dậy được lòng yêu nước
nồng nàn, tính cần cù, sáng tạo, năng động trong toàn thể các tầng
lớp nhân dân tham gia vào các phong trào thi đua yêu nước.
Từ đó những tư tưởng và quan điểm, chủ trương trên, các
nguyên tắc cơ bản trong tổ chức phong trào thi đua yêu nước và công
tác thi đua, khen thưởng trong thời kỳ đổi mới có thể được xác định là:
Một là, tăng cường vai trò lãnh đạo của Đảng đối với công

tác thi đua, khen thưởng; Hai là, phong trào thi đua phải đạt được
yêu cầu thiết thực, sâu rộng và bao quát được toàn bộ lĩnh vực đời
sống xã hội, các tầng lớp nhân dân, các thành phần kinh tế, các cơ
quan Đảng, Nhà nước, Mặt trận, các Đoàn thể, các lực lượng vũ
15


trang...Mục tiêu, nội dung thi đua phải bám sát nhiệm vụ chính trị
của đất nước, của từng Bộ, ngành, địa phương và đơn vị cơ sở; Ba là,
tập trung chỉ đạo xây dựng điển hình và nhân điển hình tiên tiến; Bốn
là, tiếp tục đổi mới nội dung, hình thức và cải tiến thủ tục, quy trình
xét khen thưởng, thực hiện công khai, dân chủ, kịp thời và đảm bảo
tính nêu gương, giáo dục trong khen thưởng; Năm là, gắn kết tổ chức
các phong trào thi đua yêu nước với việc triển khai cuộc vận động
“Học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh”.
3.1.2. Sự hình thành và phát triển của pháp luật về thi đua,
khen thưởng
3.1.2.1. Giai đoạn từ năm 1945 đến năm 1954
Đây là giai đoạn đánh dấu mốc đầu tiên trong công tác thi
đua khen thưởng, được bắt đầu từ Quốc lệnh khen thưởng do Chủ
tịch Hồ Chí Minh ký sắc lệnh ngày 26/1/1946 gồm 10 điều thưởng.
Đây là văn bản pháp lý về chính sách khen thưởng của nhà nước
công nông đầu tiên ở Đông Nam Á.
Thời kỳ này, hình thức văn bản pháp luật về thi đua, khen
thưởng chủ yếu là các sắc lệnh, đã góp phần động viên nhân dân cả
nước thi đua lao động sản xuất và chiến đấu chống thực dân Pháp
xâm lược.
3.1.2.2. Giai đoạn từ năm 1954 đến năm 1975
Sau khi kết thúc thắng lợi cuộc kháng chiến chống thực dân
Pháp, nước ta lại tiếp tục cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước.

Trước tình thế đó, Đảng ta đã đề ra hai nhiệm vụ cách mạng khác
nhau cho hai miền ( miền Bắc - miền Nam).
Các văn bản pháp luật về thi đua, khen thưởng thời kỳ này
được ban hành với số lượng tương đối nhiều, hình thức phong phú,
nội dung rõ ràng và có tính quy phạm cao. Ngoài một số văn bản quy
16


định về danh hiệu thi đua và hình thức khen thưởng, các văn bản
pháp luật thời kỳ này chủ yếu để hướng dẫn khen thưởng thành tích
kháng chiến. Ở miền Nam, Chính phủ cách mạng lâm thời cộng hòa
miền Nam Việt Nam đã quyết định ban hành nhiều loại huân chương,
huy chương, danh hiệu vinh dự nhà nước… tặng cho cán bộ, chiến sĩ,
nhân dân miền Nam có thành tích xuất sắc trong chiến đấu, phục vụ
chiến đấu chống đế quốc Mỹ và tay sai.
3.1.2.3. Giai đoạn từ năm 1975 đến năm 2003 (thời điểm
Luật thi đua, khen thưởng được ban hành)
Các văn bản pháp luật thời kỳ này tiếp tục thực hiện chủ
trương lớn của Đảng và Nhà nước ta về khen thưởng tổng kết thành
tích kháng chiến chống Mỹ, phong tặng danh hiệu Bà mẹ Việt Nam
Anh hùng, khen gia đình có nhiều liệt sĩ hi sinh, tặng giải thưởng Hồ
Chí Minh, giải thưởng Nhà nước…
3.1.2.4. Giai đoạn từ khi có Luật thi đua, khen thưởng (năm
2003) đến nay
Công tác xây dựng và hoàn thiện hệ thống văn bản pháp luật
về thi đua, khen thưởng đã có bước đổi mới, tiến bộ: Sau khi Quốc hội
ban hành Luật thi đua, khen thưởng năm 2003, Chính phủ đã ban hành
đồng bộ các Nghị định hướng dẫn thi hành luật... Các bộ, ngành, đoàn
thể trung ương và địa phương trong cả nước đã ban hành nhiều thông
tư, quyết định, chỉ thị, quy chế về công tác thi đua, khen thưởng.

3.2. Pháp luật hiện hành về thi đua, khen thưởng
3.2.1. Quy định của pháp luật về thi đua
Các quy định trong Luật thi đua, khen thưởng về thi đua có
thể phân thành các nhóm sau:
- Xác định khái niệm thi đua;
- Mục tiêu, nguyên tắc thi đua; Hình thức tổ chức, phạm vi
17


và nội dung thi đua;
- Căn cứ xét tặng và các danh hiệu thi đua cho tập thể, cá
nhân; cho thôn, làng, ấp, bản, tổ dân phố; cho hộ gia đình; các danh
hiệu xét tặng hàng năm hoặc theo chuyên đề;
- Quy định trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức trong việc
phát động phong trào thi đua;
- Xác định các hành vi bị nghiêm cấm trong thi đua (tổ chức
thi đua trái với chính sách, pháp luật; cản trở hoặc ép buộc tham gia
các phong trào thi đua; kê khai gian dối, làm giả hồ sơ, xác nhận sai
trong thi đua...).
Theo thẩm quyền, Chính phủ đã ban hành các quy định cụ
thể hóa Luật thi đua, khen thưởng với các quy định chi tiết về thi đua.
Cùng với các quy định trên của Chính phủ, các cơ quan hữu
quan như Văn phòng Chính phủ, Bộ Nội vụ, Bộ Văn hoá, Thể thao
và Du lịch... cũng ban hành các văn bản pháp luật thuộc thẩm quyền.
Ở trung ương, bên cạnh các cơ quan thuộc hệ thống hành
chính nhà nước nêu trên, các cơ quan, tổ chức Toà án nhân dân tối
cao, Viện Kiểm sát nhân dân tối cao, Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ
Chí Minh, Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam, các cơ quan, tổ chức,
các doanh nghiệp... cũng ban hành các văn bản cụ thể hóa công tác
thi đua ở ngành, lĩnh vực hoạt động của mình.

Ở địa phương, UBND tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương
cũng ban hành các văn bản pháp luật cụ thể hóa về thi đua ở địa phương.
3.2.2. Quy định của pháp luật về khen thưởng
Luật thi đua, khen thưởng năm 2003 quy định những nội
dung cơ bản về khen thưởng, có thể chia ra thành mấy nhóm như sau:
- Khái niệm khen thưởng và các nguyên tắc khen thưởng;
- Các hình thức khen thưởng và căn cứ xét khen thưởng;
18


- Quy định về thẩm quyền quyết định tặng hình thức khen
thưởng;
- Xác định thủ tục xét tặng cho các hình thức khen thưởng;
- Quy định các hành vi bị nghiêm cấm trong thi đua, khen
thưởng...
Trên cơ sở quy định của Luật thi đua, khen thưởng, Chính
phủ đã ban hành các văn bản quy định chi tiết về khen thưởng.
Các cơ quan Văn phòng Chính phủ và Bộ Nội vụ cũng ban
hành một số văn bản hướng dẫn thực hiện văn bản của Chính phủ về
khen thưởng.
Các Bộ và các cơ quan khác cũng có các quy định về
khen thưởng.
Một số Bộ, cơ quan còn ban hành văn bản liên tịch ban hành
một số văn bản quy định khen thưởng trong một số lĩnh vực.
Ở địa phương, hiện nay có 45/63 UBND tỉnh, thành phố trực
thuộc trung ương cũng có các quy định về khen thưởng...
Các cơ quan nhà nước như Tòa án nhân dân tối cao, Viện
kiểm sát nhân dân tối cao, một số tổ chức chính trị - xã hội và doanh
nghiệp nhà nước cũng có các quy định cụ thể về khen thưởng. Đáng
chú ý là tổ chức Đảng cũng có văn bản về khen thưởng đối với tổ

chức đảng và đảng viên.
3.2.3. Những thành tựu và hạn chế trong pháp luật về thi
đua, khen thưởng hiện hành
3.2.3.1. Thành tựu của pháp luật về thi đua, khen thưởng
3.2.3.2. Hạn chế của pháp luật về thi đua, khen thưởng
3.3. Tình hình triển khai thực hiện pháp luật về thi đua,
khen thưởng
3.3.1. Tổ chức bộ máy làm công tác thi đua, khen thưởng
19


Trên cơ sở các quy định này và theo các quy định khác của
Luật, tổ chức thực hiện quản lý nhà nước về thi đua gồm có:
- Ban Thi đua - Khen thưởng Trung ương;
- Tổ chức làm công tác thi đua, khen thưởng ở các bộ, ban,
ngành, đoàn thể trung ương, tập đoàn kinh tế, tổng công ty do Thủ
tướng Chính phủ quyết định thành lập;
- Tổ chức làm công tác thi đua, khen thưởng ở địa phương.
3.3.2. Hoạt động tổ chức thi đua, khen thưởng
3.3.2.1. Tuyên truyền, phổ biến, hướng dẫn các quy định
pháp luật về thi đua, khen thưởng
Việc hướng dẫn thi hành các chính sách thi đua, khen thưởng
đã mang lại lợi ích thiết thực cho mọi tầng lớp nhân dân, nhân dân
hiểu và có cơ hội đóng góp ý kiến với các tổ chức hoạch định các
chính sách hiện hành làm cho các chính sách minh bạch, thiết thực
hơn, tạo ra khả năng: Dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra.
3.3.2.2. Tổ chức thực hiện phong trào thi đua và thực hiện
công tác khen thưởng
a) Về triển khai các phong trào thi đua yêu nước
b) Về công tác khen thưởng

3.3.3. Công tác thanh tra, kiểm tra, giải quyết khiếu nại,
tố cáo và xử lý vi phạm trong việc thực hiện pháp luật về thi đua,
khen thưởng
3.3.4. Thành tựu, hạn chế trong thực hiện pháp luật về thi
đua, khen thưởng
3.3.4.1. Những thành tựu
3.3.4.2. Những khó khăn, vướng mắc và nguyên nhân
a) Những khó khăn, vướng mắc
b) Nguyên nhân
20


Nguyên nhân chủ quan:
Nguyên nhân khách quan:
Kết luận chương 3
Có khá nhiều nguyên nhân của những tồn tại hạn chế đã
được xác định, trong đó có các nguyên nhân cơ bản như: chưa quán
triệt sâu sắc tính chất, tầm quan trọng của hoạt động điều chỉnh pháp
luật đối với thi đua, khen thưởng; đội ngũ những người thực hiện
nhiệm vụ điều chỉnh pháp luật về thi đua, khen thưởng thiếu về số
lượng, yếu về chất lượng; chưa thực hiện tốt các quy định về quy
trình, thủ tục soạn thảo, ban hành văn bản quy phạm pháp luật; công
tác pháp chế chưa đạt được mục tiêu, yêu cầu đặt ra.
CHƯƠNG 4. QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP CƠ BẢN HOÀN
THIỆN PHÁP LUẬT VỀ THI ĐUA, KHEN THƯỞNG
Ở VIỆT NAM HIỆN NAY
4.1. Nhu cầu hoàn thiện pháp luật về thi đua, khen thưởng
4.1.1. Thúc đẩy hoạt động tích cực của con người trong giai
đoạn mới hiện nay và xây dựng con người Việt Nam mới
4.1.2. Yêu cầu xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ

nghĩa của dân, do dân và vì dân
4.1.3. Đòi hỏi của việc tăng cường hiệu quả hoạt động của
các tổ chức thuộc hệ thống chính trị
4.2. Quan điểm hoàn thiện pháp luật về thi đua, khen thưởng
4.2.1. Tuân thủ các chủ trương, đường lối, chính sách của
Đảng về công tác thi đua, khen thưởng đáp ứng yêu cầu của tình
hình mới đồng thời đảm bảo sự lãnh đạo của Đảng về công tác thi
đua, khen thưởng.
21


4.2.2. Kế thừa và phát triển của chế độ pháp lý về thi đua, khen
thưởng qua các giai đoạn đấu tranh, xây dựng, phát triển đất nước.
4.2.3. Đáp ứng yêu cầu về tính hợp hiến, hợp pháp
4.2.4. Phản ánh các yêu cầu bình đẳng, công khai, minh
bạch và dân chủ trong thi đua, khen thưởng
4.2.5. Hoàn thiện pháp luật về thi đua, khen thưởng có tính
đến tiếp thu các yếu tố hợp lý trong pháp luật thi đua, khen thưởng
các nước trong bối cảnh toàn cầu hóa
4.3. Các giải pháp hoàn thiện pháp luật về thi đua,
khen thưởng
4.3.1. Tăng cường sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam
đối với việc xây dựng và thực hiện pháp luật về thi đua, khen thưởng
4.3.2. Tăng cường nhận thức đầy đủ, sâu sắc pháp luật về thi
đua, khen thưởng
4.3.3. Hoàn thiện pháp luật về thi đua, khen thưởng
4.3.3.1. Thực hiện rà soát, hệ thống hoá tiếp tục phát hiện các
mâu thuẫn, trùng chéo, những nội dung cần sửa đổi, bổ sung trong
các quy định của pháp luật về thi đua, khen thưởng
4.3.3.2. Sửa đổi, bổ sung các quy định pháp luật về thi đua,

khen thưởng
a) Về các quy định chung:
b) Sửa đổi, bổ sung một số quy định danh hiệu thi đua, hình
thức khen thưởng
- Về danh hiệu thi đua:
- Về hình thức khen thưởng:
c) Sửa đổi, bổ sung về thẩm quyền:
d) Sửa đổi, bổ sung quy định quản lý nhà nước về thi đua,
khen thưởng:
22


đ) Về thủ tục khen thưởng
4.3.4. Nghiên cứu kinh nghiệm các nước về xây dựng và thực
hiện cơ chế điều chỉnh pháp luật về thi đua, khen thưởng để vận dụng
phù hợp với điều kiện đổi mới thi đua, khen thưởng ở Việt Nam
Trong luận án, ở chừng mức nhất định, NCS cũng đã thực
hiện sự tiếp nhận các yếu tố tích cực có thể nhận thức và áp dụng cho
nước ta.
4.3.5.Các giải pháp tổ chức thực hiện pháp luật về thi đua,
khen thưởng
4.3.5.1. Tăng cường tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp
luật về thi đua, khen thưởng
4.3.5.2. Tăng cường lãnh đạo, chỉ đạo và tổ chức đối với
công tác thi đua, khen thưởng
4.3.5.3. Tăng cường giám sát, kiểm tra việc thực hiện pháp
luật về thi đua, khen thưởng
4.3.5.4. Giải quyết khiếu lại, tố cáo và xử lý nghiêm các
hành vi vi phạm pháp luật trong lĩnh vực thi đua, khen thưởng
4.3.5.5. Bảo đảm các điều kiện về vật chất, hạ tầng kỹ thuật,

khoa học công nghệ thực hiện pháp luật về thi đua, khen thưởng
Kết luận chương 4
Nhu cầu, quan điểm và giải pháp hoàn thiện pháp luật về thi
đua, khen thưởng trong giai đoạn tới là tạo ra một hệ thống văn bản
pháp luật theo hướng tiếp tục đổi mới, đảm bảo các điều kiện về tính
rõ ràng, đồng bộ, đầy đủ, thống nhất, có hệ thống và có tính khả thi
cao, đáp ứng yêu cầu của việc xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội
chủ nghĩa của dân, do dân, vì dân.

23


KẾT LUẬN
Thứ nhất, làm rõ các khía cạnh lý luận xung quanh vấn đề thi
đua, khen thưởng. Qua nghiên cứu sách báo chính trị - pháp lý nước
ta, nghiên cứu các văn kiện của Đảng và Nhà nước, có thể thấy vẫn
còn không ít các vấn đề lý luận chưa được làm sảng tỏ đầy đủ, chưa
sâu sắc hoặc cần có sự bổ sung, đặc biệt là khi những quan niệm
quen thuộc về thi đua, khen thưởng thời kỳ kháng chiến hay kinh tế
tập trung bao cấp vẫn chưa được nhận thức lại trong bối cảnh kinh tế
thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và cả khi hội nhập quốc tế.
Luận án cũng đã chỉ ra các yếu tố tác động đến pháp luật về thi đua,
khen thưởng nước ta.
Thứ hai, luận án đã làm rõ khái niệm, vai trò và điều chỉnh
pháp luật đối với công tác thi đua, khen thưởng hiện nay, từ đó tiến
hành việc phân tích hệ thống pháp luật và thực tiễn áp dụng pháp luật
về thi đua, khen thưởng trong các cơ quan, tổ chức trong hệ thống
chính trị và các đơn vị khác.
Thứ ba, từ nhận thức lý luận và phân tích, đánh giá pháp luật
hiện hành, luận án đã chỉ ra các nhu cầu hoàn thiện pháp luật về thi

đua, khen thưởng hiện nay, đồng thời đưa ra các quan điểm cơ bản về
hoàn thiện pháp luật này.
Luận án đã đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật nhằm
khắc phục các khiếm khuyết của hệ thống pháp luật về thi đua, khen
thưởng. Đồng thời, luận án cũng đã đề xuất một số giải pháp liên
quan đến việc thực hiện pháp luật về thi đua, khen thưởng nhằm đưa
pháp luật thi đua, khen thưởng vào trong đời sống xã hội hiện nay.

24