tiểu luận môn biên tập xuất bản Mô hình nhân cách nghề nghiệp của người làm công tác biên tập xuất bản nước ta hiện nay

Bài tiểu luận

PHẦN MỞ ĐẦU
I.Lý do chọn đề tài
Lịch sử loài người đã trải qua năm hình thái xã hội, tương ứng với sự
phát triển của trình độ của lực lượng sản xuất qua mỗi thời kì. Trong quá trình
ấy sự phát triển không ngừng của văn minh nhân loại với những thành tựu to
lớn của nền khoa học kĩ thuật và công nghệ. cũng từ đó xuất bản ra đời, là sản
phẩm của nền văn minh nhân loại. Nó vừa là thành quả vừa là công cụ thiết
yếu thúc đẩy sự phát triển của văn minh nhân loại, có vai trò quan trọng đối
với sự phát triển của văn minh.
Nói đến xuất bản là nói đến xuất bản phẩm, tiêu biểu nhất là sách, sách
và xuất bản sách có vai trò rất to lớn đối với lịch sử, với nền kinh tế, với đời
sống xã hội và cuộc đấu tranh tư tưởng của nhân loại.
“Trên trái đất chỉ có hai nguồn ánh sáng soi rọi được muôn nơi: Đó là
ánh sáng mặt trời và ánh sáng khoa học trong sách báo”.(C.Mac)
Ngành xuất bản ở Việt Nam đã manh nha phát triển từ thời phong kiến,
khi xã hội xuất hiện nhu cầu chép sách, sử, kinh phật…của các triều đại
phong kiến. Xuất bản bắt đầu phát triển khi ngành khoa học xuất bản xuất
hiện ở nước ta vào những năm 80 của thế kỉ XX. Trong suốt quá trình ra đời
và phát triển, xuất bản luôn có vai trò là nền tảng tri thức của xã hội, làm nên
những giá trị lâu dài và bền vững. Bên cạnh đó, góp phần đắc lực vào việc
tuyên truyền, vận động nhân dân tham gia phong trào cách mạng, cổ vũ , biểu
dương những tấm gương tốt, đấu tranh với những cái xấu, cái ác, là vũ khí sắc
bén để chống lại kẻ thù. Trong giai đoạn hiện nay xuất bản lại là một trong
hai lĩnh vực được đánh giá quan trọng trên mặt trận văn hóa- tư tưởng xuyên
suốt và nhất quán trong quan điểm của đảng ta, có tác động mạnh mẽ phục vụ
sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế.
Những năm qua, các đơn vị ngành xuất bản luôn nỗ lực triển khai thực
hiện tốt các nhiệm vụ, vai trò của ngành, và cũng đã đạt được những thành
1

Bài tiểu luận
quả to lớn. Tuy nhiên, thời gian gần đây với sự tác động của nền kinh tế thị
trường, bên cạnh những xuất bản phẩm đúng nghĩa, đúng tôn chỉ, mục đích,
góp phần nâng cao nhận thức, đáp ứng nhu cầu lành mạnh của bạn đọc và làm
phong phú đời sống tinh thần nhân dân, thì một loạt những xuất bản phẩm ra
đời theo thị hiếu tầm thường, vì mục tiêu lợi nhuận mà không quan tâm tới
nội dung của tác phẩm đã phù hợp và đúng đắn hay chưa, Từ đó có tác động
tiêu cự tới xã hội.
Như vậy, một xuất bản phẩm được coi là một snar phẩm xã hội và nó
có tác động tích cực hoặc tiêu cực tới đến xã hội. Chính vì thế, biên tập xuất
bản cần được thực hiện một cách nghiêm túc và khoa học. Biên tập viên được
coi như “bà đỡ tinh thần cho các xuất bản phẩm
cần nắm được rằng, trong thời đại kinh tế thị trường vận động liên tục,
xã hội phát triển không ngừng và nhu cầu, thị hiếu của con người ngày càng
đặt ra những quy luật gay gắt với hoạt động xuất bản. Hơn bao giờ hết, những
người làm công tác biên tập xuất bản cần xây dựng cho mình một mô hình
nhân cách đúng mực, nhận thức và làm tốt vị trí vai trò của mình góp phần
vào sự nghiệp xuất bản nước nhà nói riêng và sự nghiệp xây dựng và bảo vệ
Tổ quốc nói chung.
Đó cũng là những lí do em chọn đề tài: “ Mô hình nhân cách nghề
nghiệp của người làm công tác biên tập xuất bản nước ta hiện nay”, làm tiểu
luận môn cơ sở lí luận xuất bản.
II. Mục đích, nhiệm vụ đề tài
1.Mục đích
Xác định vị trí vai trò quan trọng của người làm công tác biên tập xuất
bản trong giai đoạn hiện nay
Làm rõ quan điểm cơ bản về mô hình nhân cách người làm công tác
biên tập xuất bản, từ đó tác động vào nhận thức và hoạt động thưc tiễn con

người.

2


Bài tiểu luận
Trong giai đoạn hiện nay, nhân cách đạo đưc phẩm chất nghề nghiệp
của người biên tập xuất bản chịu nhiều tác động và biến đổi, bên cạnh những
tấm gương xuất sắc và chân chính, một bộ phận nhỏ chưa xác định được vị trí
vai trò của mình, từ đó có những lệch chuẩn trong công việc. Tiểu luận đưa ra
một số kiến nghị giải pháp nhằm góp phần tích cực xây dựng mô hình nhân
cách người biên tập xuất bản, nâng cao chất lượng đội ngũ biên tập xuất bản
cho ngành, hoàn thành tốt nhiêm vụ chính trị xã hôi đặt ra.
2.Nhiệm vụ
Để đạt được mục đích nêu trên và nâng cao hiệu quả của tiểu luận, đề
tài đi vào giải quyết một số nhiệm vụ cơ bản sau:
Làm rõ một số khái niệm cơ bản về xuất bản, xuất bản phẩm, biên tập
xuất bản, biên tập viên, vị trí, vai trò và những yêu cầu trong giai đoạn hiện
nay.
Nội dung mô hình nhân cách người biên tập xuất bản, xây dựng ý thức
nghề nghiệp người biên tập viên ở nước ta hiện nay.
Thực trạng biên tập viên xuât bản Việt Nam hiện nay.
Phương hướng giải quyết
Rút ra kêt luận, bài học thực tiễn cho nghề nghiệp tương lai
III.Phương pháp nghiên cứu
1.Tài liệu tham khảo
Để hoàn thành nội dung tiểu luận sao cho phù hợp và đảm bảo tính
khoa học, em đã sử dụng bài giảng thông qua giờ học trên lớp, tham khảo nội
dung cơ bản của giáo trình “Lí luận nghiệp vụ xuất bản”- PGS. TS Trần Văn
Hải( chủ biên), khoa xuất bản, Học viện Báo chí và Tuyên truyền.

Ngoài ra, em còn sử dụng các bài báo, tạp chí có liên quan, các tài liệu
trên internet, và một số sách tham khảo khác có nội dung liên quan tới đề tài
từ thư viện của trường…như “vào nghề làm sách” của tác giả Nguyễn Văn
Toại, Nhà xuất bản Văn hóa thông tin 2008; Bài báo “Tưng bừng ngày hội
đọc sách” – của Thúy Hạnh, “Đoàn đại biểu cục Xuất bản – thư viện Lào
3


Bài tiểu luận
thăm và làm việc tại cục Xuất bản Việt Nam” – Xuân Lộc; “Triển lãm vịnh
Hạ Long và biển – đảo Việt Nam” – Đài Sơn; “ Hội nghị triển khai công tác
phát hành Xuất bản phẩm năm 2011” – Nguyễn Bình,…
Tiểu luận còn có sự tìm hiểu và kế thừa một số vấn đề trong nghiên cứu
của thạc sĩ Nguyễn Lan Phương – HVBCTT về “ Những vấn đề lý luận và
thực tiễn trong việc thi hành luật Xuất bản 2004 khi Việt Nam ra nhập
WTO”; Đề tài nghiên cứu cấp cơ sở của PGS. TS Trần Văn Hải về “Xây dựng
ngành công nghiệp Xuất bản tiên tiến ở Việt Nam trong điều kiện toàn cầu
hóa kinh tế hiện nay”
2. Phương pháp
Tiểu luận sử dụng phương pháp chủ yếu là phân tích cùng với phương
pháp logic, phương pháp lịch sử.
Mặt khác các phương pháp khác cũng được sử dụng trong tiểu luận
như: phương pháp so sánh, tổng hợp, liệt kê,…
3. Bố cục
Bài tiểu luận gồm 3 phần chính, đó là:
• Phần mở đầu
• Phần nội dung
• Phần kết luận
Trong phần nội dung lại gồm:
Chương 1: Cơ sở lý luận

Chương 2: Mô hình nhân cách người biên tập xuất bản
Chương 3: Xây dựng ý thức nghề nghiệp biên tập viên xuất bản
Chương 4: Thực trạng ngành xuất bản, biên tập viên ở nước ta hiện nay
và giải pháp

4


Bài tiểu luận

PHẦN NỘI DUNG
CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN
I. Khái niệm xuất bản
Trong lịch sử văn minh, ngành xuất bản ra đời là sản phẩm của nền văn
minh nhân loại đã phát triển đến một giai đoạn nhất định.nó vừa là thành quả
vừa là công cự thiết yếu thúc đẩy văn minh nhân loại, có vai trò quan trọng
đối với sự phát triển của văn minh.Sự ra đời của xuất bản gắn liền với sự phát
triển của các phương tiện thông tin đại chúng.
Có thể khái quát những nội dung cơ bản của xuất bản như sau:
Xuất bản là khâu trung gian giưa tác giả và bạn đọc, đó là một quá trình
hoạt động đồng bộ, liên tục và hoàn chỉnh ba khâu: biên tập xuất bản, in và
phát hành.
Biên tập xuất bản: lựa chọn, gia công biên tập các tác phẩm có sẵn. Đó
là việc lựa chọn văn hóa, sao cho có những tác phẩm phù hợp với nhu cầu tiếp
nhận, nhu cầu tiêu dùng của độc giả. Dựa theo nhu cầu đó mà sửa chữa, bổ
sung, chỉnh lí, hoàn thiện các thông tin, tri thức trong tác phẩm. Sản phẩm của
xuất bản là những tác phẩm văn hóa tinh thần đã được gia công hoàn thiện để
truyền bá.
In: là hoạt động nhân bản tác phẩm đã được gia công chỉnh lí để tạo
cho nó một vỏ vật chất nhất định và đưa tới cho công chúng sử dụng.

phát hành: là hoạt động truyền bá rộng rãi các sản phẩm xuất bản đã
hoàn thành sau quá trình sản xuất, nhân bản.
xuất bản là hoạt động truyền bá xã hội.nó không sáng tác ra tác phẩm
mới, mà sử dụng các tác phẩm đã có (hoặc sẽ có) để truyền bá, phổ biến.xuất
bản là khâu nối tiếp, nâng cao các giá trị văn hóa, nhân rộng và mang chúng
đến quảng đại quần chúng trong xã hội.
xuất bản thực hiên cùng một lúc ba mặt chức năng là: chức năng tri
thức (lựa chọn, hoàn chỉnh tác phẩm văn hóa tinh thần); chức năng mĩ thuật
5


Bài tiểu luận
và kĩ thuật (để thiết kế, đồ họa bản in, vật chất hóa các tác phẩm tinh thần
thành các xuất bản phẩm); chức năng thương mại (lưu hành, phổ biến xuất
bản phẩm cho những người có nhu cầu).
Như vậy, xuất bản là một tổ hợp hoạt động phức tạp, vừa là hoạt động
sản xuất vật chất, vừa sản xuất tinh thần, vừa là hoạt động kinh doanh thương
mại. Là tổ hợp của những nghề nghiệp mang tính chất khác nhau.
II. Xuất bản phẩm
Theo nghĩa thông thường xuất bản phẩm là sản phẩm của hoạt động
xuất bản gồm ba khâu: biên tập, in, phát hành.
Tất cả những sản phẩm văn hóa tinh thần đã qua biên tập, đã qua nhân
bản, chế bản và được phát hành, phổ biến ra công chúng đều là xuất bản
phẩm.
Xuất bản phẩm khác với sản phẩm in nói chung vì nó chỉ là một trong
những sản phẩm in. Xuất bản phẩm gắn liền với sự ra đời của hoạt động xuất
bản. So với sách, xuất bản phẩm ra đời sau bởi lịch sử khẳng định rằng có
thời kỳ tương đối dài, sách được sáng tác song chỉ là độc bản, chủ yếu dùng
để ghi nhớ, lưu trữ. Nếu có nhân bản cũng chỉ được chép, nhân lên thêm một
vài bản. Vấn đề là khi đó sách không được đem phát hành rộng rãi mà chỉ để

dành vào dùng trong một số người đọc hạn hẹp. Do vậy, ở một cách ttiếp cận
nhất định, xuất bản phẩm không phải bao giờ cũng gắn liền với sách. Sách cổ
không phải là một xuất bản phẩm theo nghĩa thông thường. Khi xuất bản ra
đời mà bản chất của nó là hoạt động truyền bá và sách khi đó được nhân bản
để phát hành thì trở thành một sản phẩm quan trọng. Ngoài sách, xuất bản
phẩm còn bao gồm văn hóa phẩm, báo chí, tranh ảnh, băng đĩa nhạc,…
Theo điều 4 luật xuất bản Việt Nam 2004 đã định nghĩa xuất bản phẩm
như sau:
“Xuất bản phẩm là tác phẩm, tài liệu về chính trị, kinh tế, văn hóa, xã
hội, giáo dục và đào tạo, khoa học và công nghệ, văn học, nghệ thuật được
xuất bản bằng tiếng Việt, tiếng dân tộc thiểu số Việt Nam, tiếng nước ngoài
6


Bài tiểu luận
và còn được thể hiện bằng hình ảnh, âm thanh trên các vật liệu, phương tiện
kĩ thuật khác nhau”.
Như vậy, có thể hiểu, xuất bản phẩm là các tác phẩm … thuộc các lĩnh
vưc văn hóa tinh thần khác nhau, được xuất bản, in, phát hành định kì hoặc
không định kì, nhằm phổ biến thông tin, tri thức, tư tưởng,..cho nhiều người.
Hoạt động xuất bản là hoạt động được diễn ra tại các cơ sở in, biên tập,
phát hành .Công tác lãnh đạo, quản lí xuất bản do Ban tuyên giáo, vụ xuất
bản, cục xuất bản tiến hành, đồng thời có sự tham gia của các cơ quan nghiên
cứu và đào tạo ngành xuất bản…
III. Hoạt động biên tập xuất bản
“Biên tập xuất bản”, nếu tách rời khái niêm này, ta sẽ có hai khái niêm:
“biên tập” và “xuất bản”.Trong đó hoạt động biên tập thuộc một quá trình của
hoạt động xuất bản, là khâu đầu tiên, cũng là khâu trung tâm của hoạt động
xuất bản. nó cung cấp hạt nhân tinh thần để tạo nên giá trị sử dụng của xuất
bản phẩm, quyết định phương hướng phát triển và ý nghĩa của hoạt động xuất

bản.
Theo nghĩa rộng, biên tập là một hoạt động gồm việc tổ chức khai thác,
lựa chọn các tác phẩm để in, để phát trong các chương trìnhphát thanh, truyền
hình (để truyền thông); đồng thời góp phần tu chỉnh, sửa chữa, nâng cao chất
lượng tác phẩm; kiểm tra những sai sót khi nhân bản; góp phần vào việc tu
sửa tác phẩm. Với ý nghĩa này hoạt động biên tập xuất bản là khâu công tác
quan trọng của mọi hoạt động truyền thông, của công tác báo chí, thông tin,
tuyên truyền.
Biên tập xuất bản là hoạt động biên tập các xuất bản phẩm trong các
nhà xuất bản, chủ yếu là biên tập sách .Đó là công việc khai thác lựa chọn, tổ
chức bản thảo; gia công sửa chữa, hoàn chỉnh bản thảo để sẵn sàng nhân bản
thành xuất bản phẩm, nhằm đáp ứng các nhu cầu văn hóa tinh thần của xã hội.

7


Bài tiểu luận
Như vậy, hoạt động xuất bản không bao gồm các hoạt động biên tập
báo chí, điện ảnh, các chương trình biểu diễn nghệ thuật…mặc dù nội hàm
biên tập trong các khái niệm này về cơ bản là giống nhau
IV.Biên tập viên
Biên tập viên là người hoạt động(công tác) trong các nhà xuất bản,
chuyên làm việc với tác phẩm, tham gia quá trình sửa chữa, gia công, làm cho
tác phẩm trở nên hoàn thiện hơn, có thể đáp ứng nhu cầu của xã hội về giá trị
tinh thần là sách.
Biên tập viên đảm nhận khâu xây dựng chiếc cầu nối tác giả và độc giả,
đưa đứa con tinh thần của họ và tác giả tới tay của người đọc, làm giàu cho
vốn kiến thức và văn hóa của con người.
Trách nhiệm của đội ngũ biên tập vô cùng quan trọng, quyết định toàn
bộ sự thịnh suy của hệ thống ngành xuất bản. Nếu không có những biên tập

viên thì không thể có những xuất bản phẩm chất lượng tung ra thị trường,
mang tri thức văn hoá đến với nhân dân.
Nghề biên tập là công việc được biết đến trong hậu trường.khi đọc một
cuốn sách, người ta thường chỉ quan tâm tới tên tác giả, thử hỏi, có mấy ai
quan tâm và biết đến cái tên của người biên tập viên, được giấu ở trang cuối
cùng của cuốn sách theo luật định.
Nói về nghề biên tập, Giáo sư, tiến sĩ I. Moontanhet, Tổng biên tập báo
Toronto (Canada), chuyên gia giảng dạy các khóa huấn luyện nghề biên tập
và xuất bản ở một số nước đang phat triển ở châu Á, châu Mĩ, Latinh đã gọi
người biên tập là “những chiến sĩ vô hình”, những chiến sĩ hi sinh thầm lặng
trên mặt trận văn hóa. Ông cho rằng để làm tốt vai trò và chức năng của người
biên tập, họ phải là người hiểu biết sâu và rộng, tức là về mặt kiến thức, người
biên tập vừa phải có điểm vừa phải có diện. Người biên tập cũng như người
lính vô hình khi sử dụng thành thạo các loại vũ khí của mình, người biên tập
chân chính và có trình độ phải là người am hiểu lĩnh vực đề tài mà mình phụ
trách, hiểu cộng tác viên, khai thác bản thảo đúng với yêu cầu của ban biên
8


Bài tiểu luận
tập, bản thảo phải phù hợp với chức năng và nhiệm vụ của nhà xuất bản.tiếp
sau đó là việc thẩm định tác phẩm, tham gia chỉnh sửa, làm đẹp cho tác phẩm.
Biên tập viên cũng được gọi là những bà đỡ về mặt tinh thần, nếu lao
động nói chung của nhân loại được xem là hành vi “rót dầu vào đĩa đèn cuộc
đời và tư tưởng giúp vao việc thắp sáng nó lên”, thì công việc của một người
biên tập viên cũng là một thứ lao động “rót dầu” thầm lặng, một loại lao động
tỉ mỉ và cũng căng thẳng, đòi hỏi phải tiêu hao nhiều tâm trí, bút lực chẳng
kém bất kì một nghề lao động nặng nhọc chân chính nào.
Người biên tập viên đôi khi còn được gọi là những nghệ sĩ- biên tập,
khi họ thực sự là người có năng khiếu, nhạy cảm trước những diễn biến chính

trị trong nước cũng như quốc tế và sự chuẩn xác trong khâu biên tập thì lúc
nào cũng phải được đặt ra. Một nghệ sĩ biên tập thực thụ phải là người có bản
lĩnh chính trị vững vàng, chuyên sâu về một lĩnh vực học thuật nào đó để có
thể thẩm định được giá trị nội dung và hình thức của một bản thảo.
Từ những thế kỉ xa xưa thì ở Việt Nam chưa hề có nghề xuất bản,
nhuwngc công việc biên tập và in ấn (bản in khắc gỗ) đã sớm được đặt ra.
Nhiều công trình văn học sử sáng giá được lưu lại cho hậu thế nhờ công sức
và trí tuệ của biết bảo biên tập viên vô danh. Thái học sinh Phan Chu Tiên,
một danh sĩ đời Lê Thái Tổ đã tham gia biên tập Việt âm thi tập (6 quyển) và
Chuyết Am Lý Tử Tấn phê điểm (duyệt in).
sau đó, một người khác là Thị ngự sử Chu Sa biên tập bổ sung và khi
được hoàng thượng ngự lãm chuẩn y cho in, năm 1459, cả thảy mất 12 năm!
Đại Nam sử quốc diễn ca, một cuốn sử bằng thơ lục bát, tương truyền là của
một tác giả vô danh cuối thời Lê khởi thảo và nộp bản thảo vào viện Tập hiền
năm 1875, đã được Lê Ngô Gia Cát biên tập, sửa lại, viết thêm, về sau lại
được Phạm Đình Toái tái khảo đính. Vua Tự Đức, “người chịu trách nhiệm
bản thảo” khi đọc đến đoạn Triệu thị cưỡi voi đánh giặc Ngô đã phê: “như thế
thì hèn cho dần ông nước Nam quá!”, về việc này Lê Ngô Cát đã có hai câu

9


Bài tiểu luận
thơ tự hào: “vua khen thằng Cát có tài – thưởng cho cái khố với hai đồng
tiền”.
Thế mới biết, ngay từ ngày xưa thì nghề biên tập đã được coi trọng như
thế nào. Trong thời đại hiện nay, biên tập viên vẫn có vị trí, vai trò vô cùng
quan trọng, là nhân tố không thể thiếu trong hoạt động xuất bản, người biên
tập sẽ có tác động tích cực hoặc tiêu cực tới xuất bản phẩm, từ đó có tác động
tích cực hoặc tiêu cực trong tư tưởng, văn hóa xã hội. Bởi họ là những chiến

sĩ trên mặt trận văn hóa tư tưởng. Bởi vậy mới có những đòi hỏi, đặt ra cho
người biên tập viên một mô hình nhân cách phù hợp và xứng đáng với vị trí,
vai trò của mình.

10


Bài tiểu luận

CHƯƠNG 2: MÔ HÌNH NHÂN CÁCH NGƯỜI CÁN BỘ
BIÊN TẬP XUẤT BẢN
I. Mô hình nhân cách người cán bộ biên tập xuất bản
Bất cứ một nghề nghiệp nào, trong một lĩnh vự nào đều đòi hỏi con
người trong lĩnh vực ấy có những yêu cầu nhất định đáp ứng cho công việc
của họ, đó không chỉ là những yêu cầu về tri thức, về văn hóa, kĩ năng, kinh
nghiệm, khả năng nhận thức, sáng tạo… trong mọi tình huống công việc, và
trong nhiều lĩnh vực của đời sống xã hội, khoa học công nghệ, hay văn hóa
nghệ thuật…Đó còn là những yêu cầu cơ bản về phẩm chất đạo đức, nhân
cách con người phù hợp, xứng đáng với vị trí công việc của họ.
Một bác sĩ đúng mực là người đáp ứng được những yêu cầu về chuyên
môn trong lĩnh vực y học, bên cạnh đó phải nhận thức được vịt rí vai trò quan
trọng của nghề y đối với xã hội, nhận thưc được trách nhiệm của mình đối với
chuyên môn, với bệnh nhân, và cả ý thức “lương y như tử mẫu” của một bác
sĩ.
một giáo viên cần có những kiến thức sâu rộng về lĩnh vực chuyên môn
của mình, cũng phải đáp ứng được những quy tắc, những chuẩn mực, phẩm
chất đạo đức để xứng đáng là người thầy, xứng đáng với sự nghiệp “trồng
người” quan trọng của quốc gia, dân tộc.
Một chiến sĩ công an nhân dân không chỉ là người có tri thức văn hóa,
khoa học, có đủ điều kiện về năng lực thể chất, tinh thần mà cần có lập trường

tư tưởng vững vàng, “trung với Đảng, hiếu với dân”, “nhiệm vụ nào cũng
hoàn thành, khó khăn nào cũng vượt qua, kẻ thù nào cũng đánh thắng”, “tinh
thần quyết tử cho tổ quốc quyết sinh”, sẵn sàng anh dũng hi sinh vì Tổ Quốc
và hoàn thành mọi nhiệm vụ Tổ quốc giao cho.
Như vậy là bất cứ một thành viên nào của xã hội này, khi đã đảm nhận
một vị trí nào đó, một chức trách nào đó, thì việc hình thành một mô hình

11


Bài tiểu luận
nhân cách nghề nghiệp trong họ là tất yếu. Nghề biên tập cũng vậy, là một cán
bộ biên tập xuất bản thì cũng có nhứng đòi hỏi cho người cán bộ đó, với
những yêu cầu nghề nghiệp và điều kiện môi trường hoạt động xuất bản trong
một thời đại với những nhiệm vụ cách mạng mới.
1.Người biên tập trước hết phải là con người của thời đại, đáp ứng
được những yêu cầu của thời đại
Lịch sử phát triển xã hội loài người đã lần lượt trải qua năm hình thái
kinh tế xã hội.Và loài người đang bước sang thế kỉ 21- thế kỉ của văn minh trí
tuệ. Lực lượng sản xuất khoa học- công nghệ phát triển chưa từng có, có thể
đáp ứng được mọi nhu cầu vật chất đa dạng phong phú về vật chất của con
người. Ngành công nghiệp trí tuệ, công nghệ thông tinmang tính chất quốc tế
hóa cao đang trở thành trung tâm phát triển của mọi quốc gia hiện đại. Trí tuệ
con người đang trở thành nguồn lực to lớn, vô tận trong sự phát triển kinh tế
xã hội. Với một trình độ phát triểncủa khoa học công nghệ và thông tin vượt
bâc như thế đòi hỏi con người trong bất cứ lĩnh vực nào, ngành nghề nào cần
có những tri thức, kĩ năng khoa học nhất định. Nắm được sự phát triển của
khoa học công nghệ cũng là nhận thức được yêu cầu của thời đại trong việc
đáp ứng nhu cầu tri thức khoa học và sự ham học hỏi, sáng tạo, vận dụng và
rút kinh nghiệm một cách linh hoạt các thành tựu của khoa học công nghệ.

Đặc biệt là công nghệ thông tin. Một cán bộ biên tập xuất bản không phải là
người chỉ cặm cụi với những con chữ trên bản thảo, bằng những tri thức khoa
học một ngành, một chiều, mà cần nắm bắt sự phát triển của khoa học kĩ
thuật, nhận thức được những thành tựu của khoa học công nghệ, vận dụng nó
trong nắm bắt tri thức nhân loại và công việc biên tập của mình.
Thời đại mới cũng đòi hỏi việc gắn liền mục tiêu phát triển kinh tế và
mục tiêu văn hóa trong sự phát triển bền vững. Việc phát triển khoa học công
nghệ, công nghệ thông tin không chỉ đáp ứng, phục vụ cho việc phát triển các
nhu cầu vật chất của con người xã hội.Nếu một xã hội chỉ có những thành tựu

12


Bài tiểu luận
vật chất nhằm mục tiêu phát triển kinh tế, thì xã hội đó có thể tồn tại và phát
triển bền vững hay không?
Trong thực tế của cuộc sống hiện đại, xã hội phát triển, khoa học phát
triển, công nghệ thông tin phát triển thì con người cũng biến đổi, nhưng đó
chưa hẳn là sự biến đổi tích cực theo hướng phát triển. Vòng quay kinh tế thị
trường đang làm cho con người ngày càng nhanh chóng hòa nhập với cuộc
sống hiện đại, nhiều khi thái quá, chỉ sống với thực tại và tương lai mà quên
đi quá khứ, sáng tạo, tiếp thu và vận dụng quá nhiều tư tưởng lối sống, phong
cách hiện đại mà làm mai một đi bản sắc văn hóa truyền thống dân tộc, những
giá trị nhân bản, nhân văn của xã hội. Một thực trạng nữa đó là việc phát triển
không đi đôi với bảo tồn, chỉ biết đến lợi ích trước mắt mà không lường được
hậu quả của nó trong tương lai. Xã hội ngày càng có những biểu hiện thoái
hóa, biến chất trong cách ứng xử, trong văn hóa, phẩm chất, đạo đức con
người. Những hiện tượng phi văn hóa xuất hiện và những giá trị văn hóa
truyền thống tốt đẹp, nhân bản bị lu mờ,…Do đó,con người trong thời đại
hiên nay phải là con người của thời đại, không chỉ có năng lực trí tuệ cao,

được giáo dục toàn diện, được chuẩn bị cuộc sống trong một thế giới mang
tính toàn cầu. Họ phải trở thành một “công dân của thế giới trong cách nhìn,
phạm vi hiểu biết và thông tin. Họ biết nâng niu, giữ gìn, phát huy những giá
trị văn hóa tinh hoa dân tộc, đồng thời tiếp thu tinh hoa văn hóa, thành tựu
văn minh nhân loại làm giàu, bồi bổ cho nền văn hóa quê hương.
2.Nền tảng tư tưởng, thế giới quan khoa học
Trong thời đại ngày nay, thế giới quan khoa học và cách mạng nhất vẫn
là chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử của chủ nghĩa
Mác- Leenin. Đây cũng là hạt nhân của mọi mô hình nhân cách, là yêu cầu cơ
bản đầu tiên trong cấu trúc nhân cách người biên tập xuất bản. Con người có
trí tuệ là con người được soi sáng bởi thế giới quan đó.
Thực tiễn lịch sử cho thấy, trước Mác còn có nhiều quan điểm khác
nhau về thế giới khách quan, đó là quan điểm của các nhà triết học trường
13


Bài tiểu luận
phái duy tâm khách quan, duy tâm chủ quan, hay cá nhà triết học duy vật chất
phác, các nhà triết học duy vật siêu hình cùng đưa ra những quan ddiemr giải
thích cho nguồn goocsvaf quá trình vận động của thế giới khách quan. Thế
nhưng, nếu chủ nghĩa duy tâm chỉ xem xét một cách phiến diện, tương đối
hóa, thần thánh hóa một mặt, một đặc tính nào đó của quá trình nhận thức và
thường gán nó với lợi ích của giai cấp, tầng lớp áp bức, bóc lột nhân dân lao
động. Chủ nghĩa duy vật chất phác đưa ra những lí giải thế giới còn mang
nặng tính trực quan, nên những quan điểm còn mang tính ,ngây thơ chất phác.
Còn chủ nghĩa duy vật siêu hình thì lại đưa ra những quan điểm hết sức siêu
hình, máy móc về thế giới khách quan.
Duy chỉ đến quan điểm biện chứng của chủ nghĩa Mác- Leenin mới đưa
ra những quy luật vận động phát triển chung nhất của tự nhiên, xã hội và tư
duy, xây dựng thế giới quan và phương pháp luận của nhận thức khoa học và

thực tiễn cách mạng. Nó tạo cho con người tự giác nhận thức và hoạt động
theo quy luật khách quan, có niềm tin, có phương pháp, tư duy và hành động
đúng đắn.
Người cán bộ biên tập xuất bản được coi như người lính gác trên mặt
trận văn hóa tư tưởng của Đảng, chức năng ciuar họ là truyền bá, giáo dục thế
giới khách quan, nhân sinh quan khoa học cho toàn xã hội. Muốn vậy trước
hết học phải là những người “sáng mắt, sáng lòng”. Họ phải nắm vững và vận
dụng được lý luận Mác –Lênin trong công tác tư tưởng. Họ nắm vững lý luận
đó thì mới có thể truyền bá một cách chính xác, phát triển nó trên cơ sở tiếp
thu những thành tựu khoa học mới, và bảo vệ được nó trước sự tấn công của
kẻ thù tư tưởng.
Trong thời đại hiện nay, mặc dù con người đã đạt tới trình độ khoa học
công nghệ rất cao, song sự phát triển xã hội vẫn còn sự phân chia và áp bức
giai cấp và tất yếu còn đấu tranh giai cấp. Bản thân chủ nghĩa tư bản hiện đại
không thể tự điều chỉnh được các mâu thuẫn xã hội cơ bản trong sự phát triển
không thể tự đổi mới để trở thành xã hội tương lai của nhân loại. Hình thái
14


Bài tiểu luận
kinh tế cộng sản chủ nghĩa tất yếu sẽ thay thế hình thái tư bản chủ nghĩa bằng
cách mạng xã hội xóa bỏ mọi sự áp bức giai cấp, dân tộc. Mọi thủ đoạn xóa
nhòa ranh giới giai cấp, thủ tiêu cách mạng đều là sự dối trá bịp bợm, phi
khoa học nhằm phủ nhận giá trị khoa học, cách mạng của chủ nghĩa MácLênin. Bọn đế quốc, các học giả tư sản phản động hiện đang quy sự sụp đổ
mô hình chủ nghĩa xã hội hiện thực ở Liên Xô và Đông Âu vào thế giới quan
mác xít, coi lý luận Mác-Lênin chỉ là ảo tưởng, phi khoa học. Bằng các thủ
đoạn “Diễn biến hòa bình” trên lĩnh vực tư tưởng văn hóa, bọn đế quốc, các
bọn giả tư sản phản động ra sức tấn công vào hệ tư tưởng Mác-Lênin, phê
phán, phủ nhận tất cả thế giới quan duy vật biện chứng.
Người biên tập xuất bản trong giai đoạn hiện nay phải kiên cường và

chiến thắng trong cuộc đấu tranh tư tưởng đó. Muốn vậy, thế giới quan khoa
học, phương pháp luận biện chứng của họ phải luôn luôn được phát triển và
mài sắc. Công tác biên tập xuất bản là công tác tư tưởng chính trị, dĩ nhiên
người biên tập phải có trình độ tự giác chính trị cao. Tuy nhiên, đặc điểm
nghề nghiệp cũng đòi hỏi trình độ chính trị của người biên tập các yêu cầu
đặc biệt. Họ phải nắm vững lý luận Mác-Lênin, đường lối chính sách của
Đảng trong mối liên hệ giữa lý luận và thực tiễn, giữa lý luận chung và sự
biểu hiện sinh động, đặc thù của nó trong công việc, trong đời sống hàng
ngày. Người biên tập phải biết xác định, phát hiện một cách chính xác những
quan điểm chính trị trong các trang sách ở các dạng biểu hiện khác nhau,
trong thể loại tác phẩm mà mình biên tập. Người biên tập là người biết bảo vệ
một cách kiên quyết những lập trường, quan điểm đúng đắn, đồng thời biết
đấu tranh để thuyết phục tác giả, hướng dẫn bạn đọc.
Luật xuất bản 1993 và 2004 đều nhấn mạnh: “Hoạt động xuất bản
thuộc lĩnh vực văn hóa tư tưởng, thông qua việc sản xuất, phổ biến những
xuất bản phẩm đến nhiều người nhằm giới thiệu tri thức thuộc các lĩnh vực
đời sống xã hội, giá trị văn hóa dân tộc và tinh hoa văn hóa nhân loại, đáp ứng
nhu cầu đời sống tinh thần của nhân dân, nâng cao dân trí, xây dựng đạo đức
15


Bài tiểu luận
và lối sống tốt đẹp của người Việt Nam, mở rộng giao lưu văn hóa với các
nước, phát triển kinh tế xã hội, đấu tranh chống mọi tư tưởng và hành vi làm
tổn hại lợi ích quốc gia, góp phần vào sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc
Việt Nam xã hội chủ nghĩa.
Theo đó, Điều 10 trong luật xuất bản Việt Nam (2004) quy định rõ các
hành vi bị cấm trong hoạt động xuất bản đó là:
Tuyên truyền chống lại Nhà nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt
Nam, phá hoại khối đại đoàn kết toàn dân tộc.

Tuyên truyền, kích động chiến tranh xâm lược, gây hận thù giữa các
dân tộc và nhân dân các nước; kích động bạo lực; truyền bá tư tưởng phản
động, lối sống dâm ô, đồi truỵ, hành vi tội ác, tệ nạn xã hội, mê tín dị đoan,
phá hoại thuần phong mỹ tục.
Tiết lộ bí mật của Đảng, Nhà nước, bí mật quân sự, an ninh, kinh tế, đối
ngoại, bí mật đời tư của cá nhân và bí mật khác do pháp luật quy định.
Xuyên tạc sự thật lịch sử; phủ nhận thành tựu cách mạng; xúc phạm
dân tộc, vĩ nhân, anh hùng dân tộc, vu khống, xúc phạm uy tín của cơ quan, tổ
chức, danh dự và nhân phẩm của cá nhân.
Như vậy, đối với người tập xuất bản hiện nay, trình độ cao về chính trị,
tư tưởng không những đòi hỏi họ phải đọc nhiều để nắm vững các di sản lý
luận của chủ nghĩa Mác- Lênin, mà còn phải am hiểu và có những kinh
nghiệm thực tiễn cách mạng. Chính những mặt hiểu biết đó tạo thành sự nhạy
cảm chính trị, bản lĩnh chính trị của người biên tập trong hoạt động xuất bản.
Trong lĩnh vực sách thì sự nhạy cảm trước những diễn biến chính trị
trong nước cũng như quốc tế và sự chuẩn xác trong khâu biên tập sách lúc nào
cũng phải được đặt ra. Điều này các phương tiện thông tin đại chúng đã khá
nhiều lần đề cập và lên tiếng cảnh báo. Một nghệ sĩ biên tạp phải có bản lĩnh
chính trị tương đối vững vàng, chuyên sâu về một học thuật chuyên môn nào
đó để có thể hiểu được, thẩm định được giá trị nội dung và hình thức của một
bản thảo mà tác giả gửi gắm cho mình.
16


Bài tiểu luận
3. Người biên tập viên phải có hiểu biết phong phú về mọi lĩnh vực
đồng thời có chuyên môn khoa học sâu rộng
Có câu châm ngôn Latinh: “mỗi cuốn sách có một số phận riêng. Vậy
thì trong cái số phận riêng ấy, dấu ấn của người biên tập viên ở chỗ nào?
Người biên tập trong quan niêm truyền thống là những bà đỡ cho các tác

phẩm văn hóa tinh thần. Trong thực tế xuất bản, có không ít tác giả phải hàm
ơn biên tập vì hàm lượng chất xám xuất bản mà biên tập đã đẻ lại dấu ấn rõ
rệt trong tác phẩm của họ. Chẳng hạn, bản thảo cuốn theo chiều gió của
Margaret Mitchell đã bị hầu hết các nhà xuất bản lớn ở Paris từ chối, chỉ vì
nội dung của nó “khác thường” quá, sau nhờ “con mắt xanh” của một biên tập
viên ở nhà xuất bản Gallimard, tiểu thuyết này mới được đưa xuống nhà in.
Hay trường hợp chị Trịnh Thị Diệu, biên tập viên ở nhà xuất bản văn học, với
tác phẩm “cuộc đời của Pi”, tác giả Yann Marten, giải thưởng Hội nhà văn
Việt Nam 2004 là một ví dụ.
Nhu cầu về sách của xã hội là vô cùng phong phú, đa dạng và tăng lên
không ngừng, mỗi loại sách lại là thành quả của các hoạt động văn hóa khoa
học khác nhau. Người biên tập muốn làm tốt chức trách của mình phải am
hiểu những tri thức chuyên môn khoa học đó. Yêu cầu của xã hội và đặc điểm
nghề nghiệp đòi hỏi người biên tập phải là những nhà khoa học, có đủ khả
năng thẩm định và góp phần nâng cao chất lượng các tác phẩm văn hóa khoa
học. Tuy nhiên, nếu mỗi bien tập viên chỉ đi sau vào một thể loại sách của
một chuyên ngành hẹp nào đó, thì mỗi nhà xuất bản phải có đội ngũ biên tập
lên đến hàng trăm, hàng ngàn người, cuộc sống không cho phép điều đó.
Trong hoạt động biên tập xuất bản, dù có đẩy trình độ chuyên môn cao đến
đâu đi chăng nữa, cũng không thể có trường hợp mỗi biên tập viên chỉ đi sâu
vào một thể loại sách về một ngành chuyên môn hẹp. Trong biên tập sách
chính trị, văn nghệ hay sách khoa học kĩ thuật, mô hình biên tập đều thế cả

17


Bài tiểu luận
Xuất bản cũng không cho phép xuất bản sách mà không qua tay người
biên tập, không có sự gia công của biên tập viên, vai trò tổ chức, hướng dẫn
của người biên tập là hết sức cần thiết.

“Con mắt xanh” của những nhà biên tập, không ít lần đã trở thành
những cứu tinh cho các tác phẩm hay tưởng như bị mai một.
Tiểu thuyết Hồng lâu mộng, một trong những tác phẩm văn xuôi vào
loại đồ sộ nhất Trung Quốc, do Tào Tuyết Cần viết năm 1650, cũng có một
lần vận may như vậy. Ban đầu tác phẩm có tên là Ký hòn đá nhưng nó lại bị
cấm lưu hành. Chính Hòa Thân, quan đại thần nhà Thanh nổi tiếng vì tệ tham
nhũng và hủy hoại văn hóa, lúc đấy đang giữu chức Tổng tài(chủ biên) Tứ
khố toàn thư chuyên kiểm duyệt sách vở của triều đình, đã phát hiện Ký hòn
đá đang ngầm lưu hành trong dân chúng là một tác phẩm hay và ông ta đã
mời nhà văn Cao Ngạc chấp bút viết tiếp những hồi cuối, rồi cho đổi tên
thành Hồng lâu mộng. Hòa Thân đã đích thân đọc duyệt, góp ý sửa chữa,
hoàn chỉnh tác phẩm và thỉnh cầu vua Càn Long cho phép xuất bản và phổ
biến Hồng lâu mộng. Như vậy, vô hình chung Hòa Thân trở thành biên tập
viên thứ nhất đối với Hồng lâu mộng và vua Càn Long là người đầu tiên trong
lịch sử chịu trách nhiệm xuất bản tác phẩm bất hủ này của họ Tào.
Yêu cầu về chuyên môn khoa học đối với nhân cách người biên
taapjcos đặc thù so với các nhà khoa học chuyên ngành. Ngoài những năng
lực chuyên môn của bản thân người biên tập còn có sự hỗ trợ đông đảo của
các chuyên gia ngoài nhà xuất bản, những cộng tác viên thuộc chuyên ngành
ấy. Vì vậy, trình độ chuyên môn về một đề tài nào đó của người biên tập có
thể không sâu bằng tác giả, nhưng họ lại có vốn tri thức khoa học tương đối
rộng hơn, ngoài ra biên tập viên phải có những hiểu biết khác mà nhà khoa
học chuyên ngành không có. Ví dụ, đẻ biên tập một cuốn sách văn học, người
biên tập không chỉ am hiểu về văn chương, mà còn phải hiểu rất nhiều vấn đề
trong cuộc sống, ngoai vốn tri thức văn học, ngôn ngữ, họ phải có vốn sống
phong phú.
18


Bài tiểu luận

Hiện nay thế giới cho rằng: coi biên tập viên là “bà đỡ” chưa nói hết
đặc trưng nghề nghiệp của họ, biên tập viên còn là người “người chữa bênh”,
người “làm đẹp” cho bản thảo của tác giả. Biên tập viên là đọc giả đầu tiên
bản thảo tác phẩm của tác giả. Họ phải đọc cẩn thận từng câu từng chữ trong
bản thảo với thái độ nhiệt tình và trách nhiệm rất to lớn, chuẩn đoán những
hạn chế của bản thảo để “kê thuốc đúng bệnh”, đưa ra kiến nghị sửa chữa hợp
lí và biết động viên tác giả sửa chữa. Diện mạo nhất định của một xuất bản
phẩm, ở mức độ phổ biến nhất, đều là do tác giả và biên tập viên cùng tạo
dựng.
Công việc biên tập viên đòi hỏi biên tập viên phải có khả năng cảm thụ
tinh tế, khả năng bao quát, phát hiện nhạy bén các vấn đề cần phải sửa chữa,
một năng khiếu thẩm mĩ tốt không chỉ phụ thuộc vào cá tính, sở thích riêng
của mình, mà phải có những khả năng cảm thụ tiêu biểu của một số đông
người đọc. Người biên tập viên phải đặt mình vào vị trí của người đọc, đông
thời cũng là người công tâm , tôn trọng ý tưởng của tác giả, không thể ép
buộc tác giả theo ý kiến của mình một cách chủ quan, cũng như không ép
buộc bạn đọc phải đọc những tác phẩm theo ý thích của bản thân mình. Biên
tập viên phải hiểu được trình độ hiểu biết của tác giả, hiểu được cả đời sống,
tính cách riêng, phong cách sáng tạo của họ, hiểu được những vấn đề họ nói
trong tác phẩm, kể cả những thông tin tường minh và hàm ý.
Có một viên chức đã bac đầu trong ngành xuất bản, trong một lần tranh
luận với đồng nghiệp trẻ đã nói: “văn hóa của tôi mới chỉ hết cấp hai, nhưng
do lám công tác biên tập lâu năm nên trình độ chuyên môn của tôi bây giờ
đương nhiên phải ngang đại học!” Anh bạn đồng nghiệp trẻ bật cười mà rằng:
“tôi đã có bằng cử nhân, lại có thời gian công tác hàng chục năm, mà theo
cách lập luận của anhtrinhf độ của tôi ắt phải ngang tiến sĩ đích thực?”
Phải chăng, ở câu chuyện trên, vấn đề bằng cấp không phải là tất cả?
Trong thực tế giữa bằng cấp và năng lực làm việc thưc tế là một khoảng cách
khá xa.
19

Bài tiểu luận
Tất cả các nhà văn, nhà khoa học, các tác giả viết sách nói chung đều
phải trải qua quá trình học mới làm được, song không phải tất cả những
nguwofiwddax từng tham gia bất cứ một khóa học nào cũng có thể viết được
văn, làm được sách. Người biên tập viên cũng vậy, đòi hỏi về mặt tri thức
chuyên môn đối với một người biên tập là một đòi hỏi phải nâng cao, bổ sung
không ngừng trong quá trình hoạt động thưc tiễn, không chỉ căn cứ vào cái
vốn ban đầu, một học vị ban đầu là đủ, không phải chỉ cần có học vị đại học
là đủ, và cũng không phải cứ có học vấn chuyên môn là làm tốt được công
việc biên tập. Ngoài chuyên môn khoa học họ phải có chuyên môn để hiểu tác
giả. Đây là yêu cầu phải học tập rèn luyện thường xuyên, học tập suốt đời của
người biên tập.
Ngày càng nhiều lĩnh vưc khoa học trong cuộc sống ra đời, và yêu cầu
đặt ra đối với ngành biên tập hiện đại cũng ngày càng phong phú, đa dạng,
nhân tài biên tập tương lai sẽ là sự thống nhất tài năng chung và riêng, là sự
thống nhất giữa chuyên gia và tạp gia.Theo kết luân chung của hội thảo khoa
học quốc tế về Xuất bản học, tổ chức ở Trung Quốc năm 1993 thì: ngành biên
tập từ nay về sau nên đặt trọng điểm ở phát triển giáo dục học vị thứ hai, mà
giáo dục hộc vị thứ hai ngành biên tập, thực chất là giáo dục sau đại học. Kết
luận ddosduwowngf nhu đang phù hợp với kết luận của nhiều hội nghị tổng
kết ngành xuất bản nước ta về công tác đào tạo, bồi dưỡng cán bộ biên tập.
Ngoài trình độ học vấn thì yếu tố không thể không nhắc đến là niềm
đam mê đọc sách. Thật vậy, nếu bạn đam mê đọc thì bạn sẽ có một khả năng
cảm thụ nhất định về nội dung của sách từ đó công việc biên tập sẽ dễ dàng
hơn. Và cũng nên nhớ khi bạn vừa bắt đầu với sự nghiệp của người biên tập
sách, bạn không nên ôm đồm mọi chủ đề. Bạn nên chọn cho mình một chủ đề
là thế mạnh của bản thân như sách lịch sử, kinh doanh, làm vườn hay tiểu
thuyết trinh thám. Hãy chọn một thứ khi khởi đầu và hoàn thiện bản thân

trong lĩnh vực đó rồi bạn mới có thể phát triển sang lĩnh vực khác về sau.

20


Bài tiểu luận
Tôi hoàn toàn đồng ý với điều này. Trong thực tế, một người biên tập
tương lai như chúng tôi đều không tự hài lòng với những gì chúng tôi đã học
trong trường mà luôn tìm kiếm những kiến thức để liên hệ với thực tế. Tôi coi
kiến thức thầy cô trong trường là nền tảng cơ bản nhất để bắt đầu làm quen
với kỹ năng của công việc và học hỏi thêm kiến thức ngoài xã hội nhằm hoàn
thiện những lý thuyết mà thầy cô truyền dạy, cũng như lấy kinh nghiệm hoạt
động trong ngành sau này. Có lẽ tôi tự thấy rằng mình cũng không hoàn toàn
giỏi tất cả các lĩnh vực nhưng tôi sẽ cố gắng thật nhiều để làm phong phú
thêm vốn kiến thức của mình bằng cách học hỏi thêm nhiều kiến thức khoa
học khác nhau. Trong thời đại khoa học công nghệ phát triển mạnh như hiện
nay, nếu chúng ta chỉ lười biếng học tập một phút thôi thì cũng đủ để chúng ta
tụt hậu rồi. Nhà bác học người Đức Charles Darwin(1809-1882) cũng đã nói:
“Bác học không có nghĩa là ngừng học”. Vì vậy yêu cầu thường xuyên cập
nhật, nâng cao những kiến thức lý thuyết cũng như kinh nghiệm thực tế rất
cần thiết với mọi người, nhất là người biên tập.
Việc rèn luyện này không chỉ diễn ra trong và ngày, vài tháng hay vài
năm mà nó thường xuyên diễn ra trong suốt cuộc đời. Chúng ta lớn lên cùng
sự đổi thay của toàn xã hội nên kiến thức của chúng ta cũng phải tiến bộ cùng
với nó.
4.Tri thức về nghiệp vụ biên tập
Bên cạnh mảng tri thức chuyên môn khoa học cần thiết cho việc biên
tập mỗi loại sách, mô hình nhân cách người biên tập còn bao gồm mảng tri
thức về nghiệp vụ biên tập. Có lẽ đây là phần kiến thức cơ bản nhất, cần thiết
nhất đối với những người muốn gắn bó với nghề xuất bản. Đây là kiến thức

mang tính chất đặc thù do tính chất và đặc trưng hoạt động nghề nghiệp đòi
hỏi. Lý luận nghiệp vụ biên tập, theo quan điểm hiện nay là một loại khoa học
đặc biệt. Đối tượng nghiên cứu của nó là đặc trưng, các quy luật, nguyên lý và
phương pháp hoạt động biên tập.

21


Bài tiểu luận
Vai trò của người biên tập ngày càng quan trọng cùng với quá trình
phát triển của truyền thông nói chung và báo chí nói riêng. Đã từ lâu, nhiệm
vụ của biên tập viên chủ yếu là sửa sai, gạn lọc và trau chuốt câu cú làm cho
bài viết giản dị, dễ hiểu. Để làm công việc vừa nói một cách hoàn mỹ, người
biên tập cần tra cứu, đối chiếu tài liệu và hội ý với người viết. Bài viết sau khi
được sửa sẽ trở nên trong sáng, mạch lạc và ít sai sót hơn. Nhưng chừng ấy
vẫn chưa đủ, anh ta còn phải sống trong dòng thời sự chủ lưu, có trí phán
đoán, sự uyên bác trong nhiều lĩnh vực, óc biện luận và phản biện, trí tưởng
tượng, đức tính thận trọng và khiêm tốn, đồng thời cũng phải biết hoài nghi.
Nghiệp vụ biên tập, theo quan niệm của các nước xã hội chủ nghĩa
trước đây, bao gồm các tri thức, năng lực về tổ chức bản thảo, sửa chữa và
hoàn chỉnh bản thảo. Trong điều kiện kinh tế thị trường, bên cạnh những năng
lực trên, nghề biên tập còn đòi hỏi năng lực tiếp thị, năng lực kinh doanh. Ở
các nước tư bản phát triển, hoạt động biên tập nội dung và công việc xuất bản,
phát hành sách hầu như khó có thể phân chia. Ở Nhật Bản, người ta coi việc
tổ chức bản thảo là “hồn” của công tác biên tập. Người biên tập phải là những
nhà hoạt động xã hội, người tổ chức có sức mạnh lớn nhất đối với đội ngũ tác
giả, thạo nắm bắt những giá trị thông tin trên thị trường. Trên 50% lực lượng,
thời gian người biên tập ở Nhật Bản dành cho việc điều tra thị trường. Mô
hình người biên tập xuất bản trong nền kinh tế thị trường kiên quyết không
phải là người “thợ chữ” suốt ngày chỉ cặm cụi ngồi bên bàn viết, mà họ phải

là người “chạy” trên thị trường.
Nước ta đang thực hiện cơ chế thị trường, có sự quản lý của Nhà nước
theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Hoạt động biên tập xuất bản không thể
không bị tác động bởi quy luật giá trị, bởi tác động của thị trường sách báo. Ở
phương diện nào đó, chúng ta thừa nhận sách báo là một loại hàng hóa đặc
biệt, xuất bản hoạt động theo phương thức kinh doanh tự hạch toán. Tư duy
kinh tế, năng lực kinh doanh là đòi hỏi tất yếu với người cán bộ biên tập mọi
loại sách ở nước ta hiện nay. Những tri thức về kinh tế học nói chung,
22


Bài tiểu luận
marketing và kinh tế thị trường nói riêng cũng đã trở thành một mảng cấu trúc
không thể thiếu trong nhân cách người cán bộ biên tập hiện nay. Để đạt được
hiệu quả lợi ích hóa – xã hội và lợi ích kinh tế, biên tập viên phải cố gắng
nâng cao chất lượng xuất bản phẩm. Song chất lượng xuất bản phẩm tốt chưa
chắc đã đạt lợi ích cao nếu không bán được, không đến được bạn đọc. Vì vậy,
biên tập viên rất cần có ý thức và năng lực kinh doanh: biết tiếp thị, nắm vững
nhu cầu và tình hình cung cầu xuất bản phẩm trên thị trường; biết xuất bản
đúng lúc, biết tuyên truyền, khuyến mại, có biện pháp phát hành hàng loạt,
phát hành xuất bản phẩm đến tận tay độc giả có nhu cầu.
Trong cuốn “ Cẩm nang của các biên tập viên và các tác giả”
(Gyurcsak Janos, Nhà xuất bản Osiris, Budapest 1996 – trang 258-259), một
cuốn sách gối đầu giường của nhiều thế hệ biên tập viện và tác giả Hungary,
cho thấy một quan điểm hợp lý về những nguyên tắc biên tập. Biên tập bản
thảo là hoạt động phức tạp nhất, và cũng có lẽ là hoạt động đòi hỏi trách
nhiệm cao nhất của một quá trình xuất bản! Một trong những nghịch lý của
công việc biên tập là vấn đề trách nhiệm. Về mặt luật pháp, biên tập viên
không chịu trách nhiệm về nội dung của sản phẩm in. Trách nhiệm ở đây,
trước hết thuộc về tác giả, và ở một mức độ nhỏ hơn nhiều khi mang tính chất

gián tiếp thuộc về nhà xuất bản.Tuy nhiên, chính sự khác biệt giữa một biên
tập viên trung bình và một biên tập viên giỏi là ở chỗ biên tập viên giỏi nhất
định phải có sự can thiệp vào nội dung bản thảo và như thế, vẫn có trách
nhiệm ở một dòng nào đó khi tác phẩm được in. Cố nhiên, biên tập viên
không bao giờ được thực hiện những sự thay đổi, những bổ sung về nội dung
và những chỉnh sửa nếu không được sự biết đến của tác giả. Nhưng một biên
tập viên, nếu muốn quan tâm đến những vấn đề về nội dung, đòi hỏi phải có
sự hiểu biết trong các lĩnh vực mà tác giả đả động tới, cho dù có thể không ở
mức như tác giả. Có điều một biên tập viên giỏi không chỉ suy nghĩ được
trong bản thảo mà còn phải suy nghĩ được trong tác phẩm in, nghĩa là sau khi

23


Bài tiểu luận
đọc bản thảo, trái với đa số các tác giả, biên tập viên phải có được hình dung
về tác phẩm in hoàn chỉnh.
Thông thường, các tác giả cũng nhận thức được điều này nên họ luôn
gắn bó với một vài biên tập viên có tên tuổi. Cố nhiên, uy tín của biên tập
viên - ở mọi nơi trên thế giới- kém xa so với tác giả. Và, cũng không thể trả
lời được câu hỏi tại sao một biên tập viên xuất sắc lại “cam phận” biên tập
viên mà không trở thành tác giả…
Với cộng tác viên, biên tập viên làm vai trò trung gian giữa người làm
báo và người viết báo. hay người làm sách và người viết sách. Vai trò ấy
khiến việc sửa bài cho người bên ngoài đôi khi khó khăn và phức tạp hơn. Đã
có không ít các bậc học giả, các chuyên viên mà tên tuổi đã trở thành "thương
hiệu" khi thấy bài viết của mình bị sửa đôi chút đã vội phê phán tòa soạn một
cách nặng nề rằng: đẻ đứa con ra không ai muốn con mình bị cắt chân, cắt
tay. Thật ra người biên tập không độc ác như vậy, anh ta chỉ cắt những mẩu
thịt thừa và vài dị tật của cơ thể ấy mà thôi.

Thế nhưng điều này không phải lúc nào cũng được các tác giả đồng
tình. Chẳng hạn không ít cộng tác viên là chuyên viên lỗi lạc, nội dung các bài
viết của họ nhiều khi được chuyển tải bằng những ngôn ngữ có tính bác học,
phù hợp với phong cách nghiên cứu. Nhưng khổ nỗi, tờ báo lại có yêu cầu là
làm sao để hầu hết độc giả của mình nắm bắt được những kiến thức uyên
thâm ấy bằng một thứ ngôn ngữ đời thường dễ hiểu, đó là ngôn ngữ của báo
chí. Cho nên tìm được một chuyên viên, một học giả, một nhà văn viết báo
giỏi là điều rất quý đối với một tờ báo. Nếu không được như vậy, thì công
việc của người biên tập sẽ rất nặng nề để tranh thủ được sự vừa lòng cả hai
phía người viết và người đọc.
Thực tế cho thấy để cuốn sách hoàn chỉnh hơn thì công việc biên tập
nên khởi đầu từ chính tác giả. Người viết, nếu được trau dồi kỹ năng sẽ biết
những nguyên tắc căn bản về sửa bài để tránh bớt những sơ sót, cũng như để
hoàn thiện cách sử dụng từ ngữ và lối hành văn. Bài viết của những tác giả
24


Bài tiểu luận
thận trọng sau khi qua tay người biên tập giỏi có khả năng sẽ tăng thêm hiệu
ứng, tờ báo tạo thêm được uy tín với độc giả.
Biên tập viên có vai trò môi giới giữa tác giả và độc giả, bởi lẽ đồng
thời họ phải suy nghĩ bằng cái đầu của tác giả và độc giả, nghĩa là, họ cần
hiểu tác giả thực chất muốn nói gì, mặc khác, cần giúp đỡ người đọc hiểu điều
tác giả muốn nói. Trên tư cách người đầu tiên đọc bản thảo, biên tập viên
truyền tải cho tác giả những nguyện vọng của các độc giả trong tương lai, vì
thế, quan hệ mật thiết của tác giả và biên tập viên trong quá trình xuất bản là
không thể thiếu được. Công việc khó ở chỗ biên tập viên như kẻ khiêu vũ mà
bị trói tay: Chỉ có thể xuất phát từ dụng ý của tác giả, sự chỉnh sửa và thay đổi
không thể vượt quá một giới hạn nhất định. Biên tập viên cần phải để ý tới
chủ tâm của tác giả khi triển khai kết cấu của tác phẩm in, các đơn vị cấu trúc

của phải phục vụ điều này. Nhưng giới hạn này có thể đến đâu? – không có
lời giải đáp xác quyết cho vấn đề này.
Trên cơ sở những điều đã nói ở trên, biên tập viên phải để ý đến những
yếu tố sau:
Cấu trúc, trật tự sáng sủa của bản thảo.
Ngôn từ cô đọng và phong cách phù hợp của tác phẩm (thuật ngữ, các
chữ viết tắt, chính tả, thư mục…).
Thống nhất các đơn vị cấu trúc (hệ tựa đề, mục lục) và loại trừ sự trùng
lặp.
Gạt bỏ những lỗi logic còn sót lại trong cách diễn đạt.
Gạt bỏ những bất hợp lý và lỗi về ngôn từ và phong cách (đặc biệt,
trong các tác phẩm nhiều người viết.
Sự chính xác và đúng đắn của những ghi chép, dẫn chứng.
Kiểm tra các tên tuổi và tựa đề trong tác phẩm và trong thư mục.
Kiểm tra sự hiện diện chính xác của các minh họa và những phần phụ
(phụ lục, chú giải các tên họ, danh sách các thuật ngữ chuyên môn, bảng chỉ
dẫn các đề mục và tên họ…).
25