SKKN kinh nghiệm sử dụng đồ dùng dạy lịch sử lớp 5

Kinh nghiệm sử dụng đồ dùng dạy lịch sử lớp 5

MỤC LỤC
I. PHẦN MỞ ĐẦU …………………………………………………….…..1
1. Lý do chọn đề tài :……………………………………………....….1
2. Mục tiêu, nhiệm vụ của đề tài:..........................................................1
3. Đối tượng nghiên cứu.......................................................................2
4. Phạm vi nghiên cứu :.......................................................................2
5. Phương pháp nghiên cứu ..................................................................2
II. PHẦN NỘI DUNG..................................................................................4
1. Cơ sở lí luận .....................................................................................4
2. Thực trạng ........................................................................................4
2.1 Thuận lợi, khó khăn........................................................................4
2.2 Thành công, hạn chế.......................................................................4
2.3 Mặt mạnh, mặt yếu.........................................................................5
2.4 Nguyên nhân...................................................................................5
2.5 Phân tích, đánh giá các vấn đề về thực trạng..................................5
3. Giải pháp, biện pháp.........................................................................6
3.1 Mục tiêu của giải pháp, biện pháp..................................................6
3.2 Nội dung và cách thức thực hiện giải pháp, biện pháp ................. 7
3.3 Điều kiện để thực hiện giải pháp, biện pháp.................................16
3.4 Mối quan hệ giữa các giải pháp, biện pháp...................................16
3.5 Kết quả khảo nghiệm, giá trị khoa học của vấn đề nghiên cứu ...16
Giáo viên : Trương Thị Thanh Tâm

1

Trường Tiểu học Krông Ana


Kinh nghiệm sử dụng đồ dùng dạy lịch sử lớp 5

4. Kết quả ...........................................................................................17
III. PHẦN KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ................................................18
1. Kết luận ..........................................................................................18
2. Kiến nghị .......................................................................................18

Giáo viên : Trương Thị Thanh Tâm

2

Trường Tiểu học Krông Ana


Kinh nghiệm sử dụng đồ dùng dạy lịch sử lớp 5

I. PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Lịch sử là môn học quan trọng đối với thế hệ trẻ. Học lịch sử để biết
được cội nguồn của dân tộc, biết được quá trình đấu tranh anh dũng và lao
động sáng tạo của ông cha, biết quý trọng những gì mình đang có, biết ơn
những người làm ra nó và biết vận dụng vào cuộc sống hiện tại để làm giàu
thêm truyền thống dân tộc. Ngày 1/2/1942, trên báo “Việt Nam Độc lập”
phát hành tại chiến khu, Bác Hồ viết bài “Nên học sử ta”, bài báo mở đầu
bằng hai câu thơ :
Dân ta phải biết sử ta
Cho tường gốc tích nước nhà Việt Nam.
Dạy lịch sử là bước đầu hình thành cho học sinh các kĩ năng quan sát
sự vật, hiện tượng ; thu thập, tìm kiếm tư liệu lịch sử từ các nguồn thông tin
khác nhau, biết đặt câu hỏi trong quá trình học tập, trình bày kết quả bằng lời
nói, hình vẽ, sơ đồ …vận dụng các kiến thức đã học vào thực tiễn đời sống,

góp phần bồi dưỡng học sinh thái độ và thói quen tìm hiểu các kiến thức lịch
sử dân tộc Việt Nam.
Nhưng hiện nay, số đông học sinh chưa thực sự chủ động tích cực
trong giờ học lịch sử, các em xem lịch sử là môn phụ nên không chịu khó
học bài. Để có chất lượng giảng dạy, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã ban hành
"Danh mục thiết bị dạy học tối thiểu lớp 5" cho tất cả các môn học, riêng
phân môn lịch sử, danh mục thiết bị dạy học tối thiểu mới chỉ đáp ứng được
một phần nội dung. Do vậy giáo viên cần phải có biện pháp trong việc sử
Giáo viên : Trương Thị Thanh Tâm

3

Trường Tiểu học Krông Ana


Kinh nghiệm sử dụng đồ dùng dạy lịch sử lớp 5

dụng đồ dùng dạy học, mặt khác phải tự làm thêm đồ dùng mới có thể đáp
ứng được yêu cầu cung cấp thông tin sử liệu cho học sinh. Qua thực tế giảng
dạy, bản thân tôi băn khoăn suy nghĩ phải làm gì và làm thế nào để các em
có hứng thú học tập nhất là đối với phân môn lịch sử. Tôi nhận thấy đồ dùng
dạy học có vai trò quan trọng trong việc phát huy tính tích cực học tập của
học sinh, giúp các em nắm vững kiến thức lịch sử. Qua đó, giúp cho mỗi học
sinh hiểu và yêu thương, kính trọng, tôn vinh các anh hùng dân tộc ; yêu quý
tôn trọng các chiến công hiển hách hào hùng của ông cha ta, từ đó tăng thêm
lòng yêu quê hương đất nước, tinh thần xây dựng và ý thức bảo vệ tổ quốc
Việt Nam. Đó cũng chính là lý do tôi thực hiện đề tài : “Kinh nghiệm sử
dụng đồ dùng dạy lịch sử lớp 5”
2. Mục tiêu, nhiệm vụ của đề tài
Đề tài chỉ ra những biện pháp sử dụng tranh, ảnh, lược đồ, bản đồ,

video clip trong dạy lịch sử lớp 5 ; giúp giáo viên có thêm kinh nghiệm sử
dụng đồ dùng. Qua đó, giúp học sinh lĩnh hội được một số sự kiện và nhân
vật tiêu biểu trong lịch sử dựng nước và giữ nước của dân tộc ; khơi dậy và
bồi dưỡng tình yêu đất nước, hình thành thái độ đúng đắn đối với bản thân,
gia đình, cộng đồng.
Việc giáo viên có kĩ năng sử dụng tranh, ảnh, lược đồ, bản đồ, video
clip trong dạy lịch sử lớp 5 là góp phần thay đổi lối dạy học truyền thụ một
chiều sang phương pháp dạy học tích cực nhằm giúp học sinh phát huy tính
tích cực, chủ động, sáng tạo, rèn luyện khả năng và thói quen tự học, tinh
thần hợp tác, kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tạo hứng thú trong
học tập. Qua đây học sinh chủ động khám phá, rèn luyện và xử lí thông tin,
tự hình thành hiểu biết, năng lực, phẩm chất.
Giáo viên : Trương Thị Thanh Tâm

4

Trường Tiểu học Krông Ana


Kinh nghiệm sử dụng đồ dùng dạy lịch sử lớp 5

Nâng cao kỹ năng thu thập thông tin, sử dụng nguồn tư liệu có sẵn từ
sách giáo khoa và qua các phương tiện truyền thông khác, giúp giáo viên có
được những kiến thức cơ bản, hình thức và cách thức hoạt động trong
những điều kiện dạy học hiện nay về lịch sử Việt Nam nói chung và lịch sử
địa phương nói riêng.
3. Đối tượng nghiên cứu
Nghiên cứu mục tiêu và nội dung dạy học chương trình lịch sử lớp 5
theo chuẩn kiến thức kỹ năng.
Nghiên cứu các hoạt động dạy học cần có sử dụng tranh ảnh, lược đồ,

bản đồ.
Nghiên cứu trình độ học sinh, điều kiện và hoàn cảnh cụ thể của học
sinh khối lớp 5, trường Tiểu học Krông Ana
4. Phạm vi nghiên cứu
Nghiên cứu các dạng bài lịch sử (dạng bài về nhân vật lịch sử, dạng
bài về sự kiện lịch sử) ; sưu tầm và nghiên cứu tranh ảnh, bản đồ, lược đồ,
thông tin, tư liệu video từ nhiều nguồn ; tham khảo các sự kiện lịch sử liên
quan đến nội dung bài dạy.
5. Phương pháp nghiên cứu
Phương pháp phân tích.
Phương pháp quan sát.
Phương pháp trải nghiệm thực tế.

Giáo viên : Trương Thị Thanh Tâm

5

Trường Tiểu học Krông Ana


Kinh nghiệm sử dụng đồ dùng dạy lịch sử lớp 5

Phương pháp thống kê.

Giáo viên : Trương Thị Thanh Tâm

6

Trường Tiểu học Krông Ana

Kinh nghiệm sử dụng đồ dùng dạy lịch sử lớp 5

II. PHẦN NỘI DUNG
1. Cơ sở lí luận
Những năm mới thay sách, việc thực hiện đổi mới phương pháp dạy
học còn khó khăn. Giáo viên chưa có đầy đủ tranh ảnh, lược đồ, băng, đĩa
hình để dạy học lịch sử. Hiện nay, để đẩy mạnh phong trào thi đua “Dạy tốt Học tốt” trong nhà trường và chú trọng đến việc nâng cao chất lượng dạy
học, Phòng Giáo dục đã tổ chức các cuộc thi đồ dùng dạy học tự làm, thuyết
trình đồ dùng dạy học sẵn có. Bộ Giáo dục và Đào tạo đã cung cấp tương đối
đầy đủ đồ dùng dạy học, tổ chức nhiều chuyên đề về phương pháp dạy học,
ban hành các văn bản giảm tải nội dung (CV số 624/BGD ĐT-GDTH ngày
05/2/2009 về việc hướng dẫn thực hiện Chuẩn Kiến thức - kĩ năng các môn
học trong chương trình Tiểu học, Hướng dẫn điều chỉnh nội dung dạy học
5842 của Bộ Giáo dục) cho phù hợp với yêu cầu thực tiễn.
2. Thực trạng
2.1 Thuận lợi, khó khăn
Thuận lợi : Những năm gần đây, các nguồn thông tin từ sách báo,
truyền hình, mạng Internet…khá phong phú. Tư liệu, phim lịch sử, nhân
chứng sống trên các chương trình ti vi đã giúp cho giáo viên tự học hỏi nâng
cao tay nghề, mở mang thêm về kiến thức lịch sử để dạy học sinh.

Giáo viên : Trương Thị Thanh Tâm

7

Trường Tiểu học Krông Ana


Kinh nghiệm sử dụng đồ dùng dạy lịch sử lớp 5

Năm 2015, Phòng Giáo dục Krông Ana đã đầu tư thiết kế bộ tư liệu
dạy học lịch sử lớp Bốn, lớp Năm tham gia dự thi cấp Tỉnh và đạt giải Nhất,
đây là bộ đồ dùng chứa rất nhiều tư liệu chính xác về lịch sử nước nhà, lịch
sử địa phương nên nó đã góp phần hỗ trợ hiệu quả cho giáo viên trong việc
soạn giảng.
Khó khăn : Đồ dùng dạy học phục vụ cho môn lịch sử lớp 5 còn ít,
một số giáo viên chưa đi sâu nghiên cứu tài liệu giảng dạy. Các hình thức
dạy học còn đơn điệu, giáo viên chỉ dùng một phương pháp cũ là thuyết
trình sao cho học sinh chỉ nhớ tên nhân vật và sự kiện lịch sử. Vì vậy, học
sinh không hứng thú trong các giờ lịch sử và đặc biệt không hình dung được
sinh động về các sự kiện lịch sử đã diễn ra cách các em rất xa.
2.2 Thành công, hạn chế
Thành công : hiện nay, một số tiết học Lịch sử Việt Nam nói chung,
Lịch sử địa phương nói riêng được tiến hành một cách sinh động nhờ có sự
quan tâm đầu tư cho soạn giảng, sử dụng đồ dùng dạy học, đổi mới hình
thức tổ chức hoạt động cho học sinh trên lớp.
Hạn chế : việc sử dụng đồ dùng dạy học chưa được thực hiện đều ở
đại bộ phận giáo viên của các trường. Nhiều tiết dạy vẫn chưa tổ chức được
cho học sinh sưu tầm tư liệu và chuẩn bị bài chu đáo, chưa tạo được sự hứng
thú cho học sinh tham gia học hỏi và tìm hiểu kĩ bài học.
2.3 Mặt mạnh, mặt yếu
Cũng như mọi môn học khác, đổi mới phương pháp dạy học lịch sử là
học sinh tự mình khám phá ra kiến thức, tự hình thành các biểu tượng lịch
sử. Muốn vậy, học sinh phải được tiếp xúc với các tư liệu lịch sử, tranh ảnh,
Giáo viên : Trương Thị Thanh Tâm

8

Trường Tiểu học Krông Ana

Kinh nghiệm sử dụng đồ dùng dạy lịch sử lớp 5

bản đồ, câu chuyện lịch sử được dưới dự định hướng và kết luận của giáo
viên.
Kiến thức lịch sử ở lớp 5 không được trình bày theo một hệ thống chặt
chẽ mà chỉ chọn ra những sự kiện, hiện tượng nhân vật lịch sử tiêu biểu cho
một giai đoạn lịch sử nhất định. Chương trình lịch sử mỗi tuần chỉ dạy có
một tiết, bài thì dài nên học sinh học mà không nhớ chính xác các nhân vật,
sự kiện lịch sử.
2.4 Nguyên nhân
Đa số giáo viên chưa khai thác hết tác dụng của tranh, ảnh, lược đồ,
bản đồ, video clip trong dạy học phân môn lịch sử lớp 5, trong quá trình dạy
còn thuyết trình nhiều ; chưa tự giác làm thêm đồ dùng hoặc chưa biết cách
sử dụng đồ dùng như thế nào cho hợp lý.
2.5 Phân tích, đánh giá các vấn đề về thực trạng mà đề tài đã đặt ra
Thực tế cho thấy học sinh học phân môn lịch sử thường tiếp thu một
cách thụ động do khoâng ít giáo viên chưa thực sự chú trọng phát huy tính
tích cực, chủ động và sáng tạo của các em. Chính vì vậy, học sinh không
hứng thú trong các giờ lịch sử và đặc biệt không hình dung được sinh động
về các sự kiện lịch sử đã diễn ra cách các em rất xa. Các em hiểu biết rất mơ
hồ về lịch sử, thậm chí còn nhầm lẫn giữa nhân vật lịch sử nước nhà với
nhân vật lịch sử trong phim ảnh, không hứng thú khi đến giờ học lịch sử.
Khả năng nắm bắt kiến thức, kĩ năng quan sát, trí tưởng tượng chưa cao.
Thế nhưng, các nhân vật, mốc lịch sử, sự kiện lịch sử lại nhiều nên các em
chỉ có thể ghi nhớ một cách máy móc - dễ nhớ nhưng lại mau quên. Kĩ năng
đọc, kể, tường thuật của các em chậm, do đó ảnh hưởng đến thời gian và
Giáo viên : Trương Thị Thanh Tâm

9

Trường Tiểu học Krông Ana


Kinh nghiệm sử dụng đồ dùng dạy lịch sử lớp 5

tiến trình chung của môn học. Tinh thần hợp tác học còn hạn chế, nhiều em
chưa tự tin, chưa mạnh dạn trong học tập.
Qua dự giờ và trao đổi với đồng nghiệp, tôi thấy vẫn có giáo viên
chưa khai thác hết đồ dùng dạy học trong dạy học phân môn lịch sử lớp 5.
Trong quá trình dạy còn xem nhẹ đồ dùng dạy học hay nhiều lúc còn lãng
quên việc này, chưa tự giác làm thêm đồ dùng dạy học hoặc chưa biết cách
sử dụng đồ dùng như thế nào cho hợp lý. Mặc dù nhà trường đã trang bị,
nâng cấp phòng máy, nối mạng Internet, mua thêm các trang thiết bị dạy
học để thay thế cho các thiết bị đã bị hỏng hoặc không sử dụng được nhưng
khi hỏi đến vấn đề này, đa số giáo viên còn cho là khó sử dụng, hay không
biết tự làm đồ dùng theo hướng như thế nào, sử dụng đồ dùng trong dạy học
phân môn lịch sử thì sử dụng ra sao ? Một số giáo viên còn ngại khó trong
việc sử dụng thiết bị vào dạy- học. Các hình thức dạy học còn đơn điệu, khô
cứng. Bản thân giáo viên có phần xem nhẹ phân môn này so với Toán và
Tiếng Việt,
Phim ảnh, sách truyện về lịch sử của ta chưa phong phú, sức hấp dẫn
chưa cao. Nhiều thể loại chưa phù hợp với lứa tuổi thiếu nhi, các em bị ảnh
hưởng nhiều bởi phim truyện nước ngoài,….
Giáo viên chưa biết cách hướng dẫn cho các em thực hành trên bản
đồ, lược đồ và tranh ảnh, hình ảnh, hoặc sử dụng các phương tiện dạy học
chưa đúng lúc, đúng chỗ. Việc sưu tầm tài liệu về những sự kiện, nhân vật
lịch sử của địa phương có liên quan đến tiết dạy còn hạn chế.
Nội dung mỗi bài học lịch sử thường đề cập tới một sự kiện hay môt

nhân vật tiêu biểu của một giai đoạn nên việc giới thiệu bài học cũng hết
sức quan trọng vì nó là một sự chuyển tiếp giữa các sự kiện hoặc nhân vật
Giáo viên : Trương Thị Thanh Tâm

10

Trường Tiểu học Krông Ana


Kinh nghiệm sử dụng đồ dùng dạy lịch sử lớp 5

có liên quan. Tuy nhiên vẫn còn một số giáo viên chưa đầu tư nghiên cứu
các kiến thức liên quan đến bài giảng, chưa biết sử dụng những tư liệu lịch
sử để giới thiệu dẫn dắt lôi cuốn học sinh một cách hấp dẫn vào bài mới.
Khai thác nội dung khiến thức giáo viên cũng chưa làm nổi bật được khi
nào bắt đầu, khi nào cao trào đỉnh điểm, khi nào kết thúc…
3. Giải pháp, biện pháp
3.1 Mục tiêu của giải pháp, biện pháp
Giải pháp, biện pháp được nêu trong đề tài nhằm giúp giáo viên nhận
thấy trong dạy học lịch sử, đồ dùng dạy học góp phần quan trọng tạo biểu
tượng cho học sinh cụ thể hóa các sự kiện lịch sử. Hình ảnh được giữ lại đặc
biệt vững chắc trong trí nhớ chúng ta là hình ảnh chúng ta thu nhận được
bằng trực quan. Cùng với việc góp phần tạo biểu tượng và hình thành khái
niệm lịch sử, đồ dùng dạy học còn phát triển khả năng quan sát, trí tưởng
tượng, tư duy và ngôn ngữ của học sinh. Sử dụng có hiệu quả đồ dùng dạy
học giúp học sinh nhớ kỹ, hiểu sâu những hình ảnh, những kiến thức lịch sử.
3.2 Nội dung và cách thức thực hiện giải pháp, biện pháp
Phần lịch sử lớp 5 có 29 bài học, mỗi bài phản ánh một sự kiện, hiện
tượng hay nhân vật lịch sử tiêu biểu của một trong 4 giai đoạn lịch sử :
- Giai đoạn 1 : Hơn tám mươi năm chống thực dân Pháp xâm lược và

đô hộ (1858-1945)
- Giai đoạn 2 : Bảo vệ chính quyền non trẻ, trường kì kháng chiến
chống thực dân Pháp (1945-1954)

Giáo viên : Trương Thị Thanh Tâm

11

Trường Tiểu học Krông Ana


Kinh nghiệm sử dụng đồ dùng dạy lịch sử lớp 5

- Giai đoạn 3 : Xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc và đấu tranh
thống nhất đất nước (1954-1975)
- Giai đoạn 4 : Xây dựng chủ nghĩa xã hội trong cả nước (từ 1975 đến
nay)
Theo hướng dẫn điều chỉnh nội dung dạy học 5842 của Bộ Giáo dục,
một số bài lịch sử lớp 5 đã giảm đi một số yêu cầu khó (tường thuật), chỉ yêu
cầu học sinh kể một số sự kiện.
*Chuẩn bị đồ dùng dạy học cho từng dạng bài
Với dạng bài dạy về nhân vật lịch sử
Trước khi dạy một bài về nhân vật lịch sử nào đó, tôi cung cấp cho
học sinh biết được những nét sơ lược về bối cảnh lịch sử (không gian, thời
gian) mà nhân vật hoạt động. Tôi yêu cầu học sinh sưu tầm tranh ảnh hoặc
tư liệu về cuộc sống và sự nghiệp của nhân vật lịch sử, kết hợp với đọc trước
sách giáo khoa ở nhà để nắm được nội dung của bài mới về cuộc sống và sự
nghiệp của họ.
Những bài học lịch sử trong đó các nhân vật có những lời đối thoại
thể hiện phẩm chất cao quí của nhân vật, tôi luyện cho học sinh tự đóng vai

để diễn lại. Học sinh tự trình bày trên cơ sở hiểu biết đã có của mình về nhân
vật lịch sử đó.
Với dạng bài dạy về sự kiện lịch sử
Việc sưu tầm tranh ảnh tư liệu là rất quan trọng để các em dễ hình
dung, dễ nhớ các sự kiện, vì vậy học sinh phải sưu tầm tranh ảnh ở nhà, đọc

Giáo viên : Trương Thị Thanh Tâm

12

Trường Tiểu học Krông Ana


Kinh nghiệm sử dụng đồ dùng dạy lịch sử lớp 5

trước sách giáo khoa kết hợp với những tư liệu sưu tầm được hoặc do giáo
viên cung cấp để nắm vững được nội dung bài
* Sử dụng đồ dùng
a) Sử dụng tranh, ảnh
Sử dụng tranh ảnh trong dạy học phân môn lịch sử lớp 5 để cung cấp
thông tin hoặc minh họa những vấn đề lịch sử. Sử dụng tranh không chỉ
minh họa cho bài học mà phải hướng dẫn học sinh quan sát để rút ra những
chi tiết có liên quan đến nội dung sự kiện. Khi sử dụng các loại tranh, ảnh
chân dung, tôi không chú ý nhiều đến việc đặt câu hỏi cho học sinh nhận xét,
miêu tả về hình dáng bên ngoài của nhân vật, mà phải hướng dẫn học sinh
phân tích nội tâm, tài đức, quan điểm, vai trò thể hiện ở hành động của nhân
vật.
* Ví dụ cụ thể :
Khi dạy bài “Bình Tây Đại nguyên soái - Trương Định”, để khai
thác và sử dụng hiệu quả các bức tranh , tôi

thực hiện như sau :
- Hoạt động 1 : Tôi giới thiệu tranh
chân dung Trương Định và hỏi : “Em biết gì
về Trương Định?” (Trương Định hay
Trương Công Định, sinh năm Canh Thìn
1820 tại Quảng Ngãi, mất năm1864, là một
lãnh tụ nghĩa quân chống Pháp giai đoạn
1859-1864).

Giáo viên : Trương Thị Thanh Tâm

13

Trường Tiểu học Krông Ana


Kinh nghiệm sử dụng đồ dùng dạy lịch sử lớp 5

- Hoạt động 2 : Tôi nêu câu hỏi : Nghĩa quân và dân chúng đã làm gì trước
băn khoăn đó của Trương Định? (Nghĩa quân và dân chúng đã suy tôn
Trương Định là “Bình Tây Đại nguyên soái”. Điều đó đã cổ vũ, động viên
ông quyết tâm đánh giặc). Trương Định đã làm gì để đáp lại lòng tin yêu
của nhân dân? (Trương Định đã dứt khoát phản đối mệnh lệnh của triều
đình và quyết tâm đánh giặc).

Tôi giúp các em hiểu rõ nội dung

kiến thức phản ánh trong bức tranh đó là : bức tranh miêu tả quang cảnh
Trương Định nhận phong soái, nó vừa
thể hiện sự trang nghiêm, vừa thể hiện

sự tôn kính và đồng lòng hưởng ứng
cuộc khởi nghĩa do Trương Định lãnh
đạo.

Trương Định nhận phong soái

Khi sử dụng các loại tranh, ảnh chân dung, cần phải chú ý đến mục
đích giáo dục và phát triển. Giáo viên không nên quá chủ quan đến việc đặt
câu hỏi cho học sinh nhận xét, miêu tả về hình dáng bên ngoài của nhân vật,
mà phải hướng dẫn học sinh phân tích nội tâm, tài đức, quan điểm, vai trò
thể hiện ở hành động của nhân vật.

Giáo viên : Trương Thị Thanh Tâm

14

Trường Tiểu học Krông Ana


Kinh nghiệm sử dụng đồ dùng dạy lịch sử lớp 5

Ở hoạt động củng cố bài, tôi cho các em xem thêm tranh đền thờ ông :

Đền thờ Trương Định

Ví dụ khi dạy bài : " Xã hội Việt Nam cuối thế kỷ XIX - đầu thế kỷ
XX". Mục tiêu của bài này là học sinh biết được nền kinh tế, xã hội nước ta
có nhiều biến đổi do chính sách khai thác thuộc địa của Pháp ; sự xuất hiện
các ngành kinh tế mới đã tạo ra các tầng lớp giai cấp mới trong xã hội.
Trong sách giáo khoa có cung cấp 3 ảnh tư liệu : Ga Hà Nội năm

1900, nông dân Việt Nam trong thời Pháp thuộc, phố Tràng Tiền năm 1905.
Khai thác thông tin từ 3 ảnh tư liệu trên chưa đáp ứng mục tiêu bài học nên
tôi phải sưu tầm thêm ảnh tư liệu mỏ than Hòn Gai, mỏ thiếc Tĩnh Túc (Cao
Bằng), các nhà máy xay xát, nhà máy dệt, đồn điền cao su, đồn điền cà phê,
chợ Đồng Xuân, các tuyến xe lửa…
Hoạt động 1. Tôi yêu cầu học sinh nhận xét về sự biến đổi kinh tế
Việt Nam so với trước đây chỉ là
kinh tế nông nghiệp. Học sinh nhận
ra vào lúc này thực dân Pháp chú
trọng phát triển đến công nghiệp
khai khoáng, công nghiệp tiêu dùng,
Giáo viên : Trương Thị Thanh Tâm

15

Trường Tiểu học Krông Ana


Kinh nghiệm sử dụng đồ dùng dạy lịch sử lớp 5

xây dựng đồn điền, xây dựng hệ thống giao thông… chính vì vậy mà lần đầu
tiên Việt Nam có đường ô tô, đường xe lửa. Đến đây tôi cho học sinh xem
ảnh chụp Ga Hà Nội năm 1900.
Phía bên ngoài Ga Hà Nội (năm 1900)

Hoạt động 2. Tôi yêu cầu học sinh quan sát ảnh các tuyến xe lửa, các
nhà máy xay xát, nhà máy dệt kết hợp với tư liệu trong SGK để xem thực
dân Pháp thực hiện chính sách trên để làm gì? học sinh dễ tìm ra được mục
tiêu của chính sách trên là : khai thác khoáng sản để chở về Pháp hay bán
cho các nước khác, các nhà

máy được xây dựng để sử dụng
sức lao động, nhân công rẻ mạt
của nước ta nhằm sản xuất các
mặt hàng thu lãi lớn hoặc phục
vụ sinh hoạt của người Pháp ở
Việt Nam.
Hoạt động 3. Tôi yêu cầu học sinh quan sát nhóm đôi nội dung ảnh :
Mỏ than Hòn Gai, mỏ thiếc Tĩnh Túc, các đồn điền và trả lời câu hỏi : “Ai
làm việc trong những cơ sở công nghiệp này?”, học sinh sẽ trả lời được công
nhân là người làm trong những cơ sở công nghiệp, họ làm việc rất vất vả.
Thực dân Pháp bóc lột sức lao động của người dân.

Tiếp theo, học sinh kết hợp với tư liệu ở SGK để xem khi thực dân
Pháp xây dựng nhà máy, hầm
mỏ, đồn điền thì ảnh hưởng đến
đời sống của nông dân như thế
nào? Học sinh dễ dàng nhận ra
Giáo viên : Trương Thị Thanh Tâm

16

Trường Tiểu học Krông Ana


Kinh nghiệm sử dụng đồ dùng dạy lịch sử lớp 5

nông dân sẽ mất ruộng đất dẫn đến nghèo đói và phải đi làm thuê cho thực
dân Pháp. Đến đây tôi yêu cầu học sinh quan sát hình 3 nông dân Việt Nam
trong thời Pháp thuộc và nêu nhận xét về thân phận vất vả, khổ cực của
người nông dân Việt Nam cuối thế kỷ XIX - đầu thế kỷ XX

Nông dân Việt Nam trong thời Pháp thuộc

Quan sát ảnh tư liệu chợ Đồng Xuân, Ga Hà Nội, phố Tràng Tiền,
Những cửa hiệu trên phố Hàng Đào học sinh thấy thành thị phát triển, buôn
bán mở mang thì xuất hiện tầng lớp viên chức, buôn bán nhỏ, chủ xưởng
nhỏ ...

Như vậy, qua việc xử lý
thông tin từ hình ảnh mà các em
đã thực hiện được mục tiêu bài
học một cách hứng thú. Tùy theo
cách kích cỡ khác nhau của từng
loại tranh, ảnh mà tôi có thể treo
tường, đính lên bảng viết hoặc thiết kế trong bài trình chiếu PowerPoint để
học sinh quan sát.
Những cửa hiệu trên phố Hàng Đào

Các bước tiến hành khai thác nội dung tranh ảnh
Bước 1 : Cho học sinh quan sát tranh ảnh để xác định một cách khái
quát nội dung tranh ảnh cần khai thác.

Giáo viên : Trương Thị Thanh Tâm

17

Trường Tiểu học Krông Ana


Kinh nghiệm sử dụng đồ dùng dạy lịch sử lớp 5

Bước 2 : Nêu câu hỏi nêu vấn đề, tổ chức hướng dẫn học sinh tìm hiểu
nội dung tranh ảnh.
Bước 3 : Học sinh trình bày kết quả tìm hiểu nội dung tranh ảnh sau
khi đã quan sát, kết kợp gợi ý của giáo viên và tìm hiểu nội dung trong bài
học.
Bước 4 : Giáo viên nhận xét, bổ sung học sinh trả lời, hoàn thiện nội
dung tranh ảnh ; giáo viên liên hệ, tích hợp giáo dục.
b) Sử dụng lược đồ, bản đồ
Lược đồ, bản đồ là một loại kênh hình chiếm số lượng rất lớn trong
SGK. Đây là một loại thông tin rất trực quan về vị trí các địa danh, về diễn
biến của trận đánh, từ đó giúp cho học sinh nắm được kiến thức và tái tạo lại
sự kiện lịch sử một cách rõ nét hơn.
Lịch sử là những cái có thật diễn ra trong quá khứ, vì thế việc sử dụng
lược đồ, bản đồ trong dạy học giúp học sinh nắm bắt được diễn biến, kết
quả, ý nghĩa của chiến dịch, giúp cho học sinh biết được chiến dịch đã diễn
ra trong thời gian và không gian cụ thể như thế nào. Lược đồ thường được
sử dụng nhiều trong các bài ở lớp 5 như : Thu Đông 1947, Chiến thắng Biên
giới Thu Đông 1950, chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ.
Các bước tiến hành khai thác nội dung lược đồ bản đồ
Bước 1 : Cho học sinh quan sát lược đồ, trong đó chú ý quan sát cả
nội dung, ranh giới và các kí hiệu. Hướng dẫn đọc bản chú giải, giáo viên
kết hợp giải thích các kí hiệu.

Giáo viên : Trương Thị Thanh Tâm

18

Trường Tiểu học Krông Ana

Kinh nghiệm sử dụng đồ dùng dạy lịch sử lớp 5

Bước 2 : Giáo viên đặt câu hỏi nêu vấn đề và gợi ý học sinh tìm hiểu
nội dung lược đồ.
Bước 3 : Học sinh trả lời câu hỏi bằng việc trình bày kết quả tìm hiểu
nội dung lược đồ.
Bước 4 : Giáo viên nhận xét, bổ sung học sinh trả lời và hoàn chỉnh nội
dung lược đồ.
Sử dụng bản đồ, lược đồ treo tường, giáo viên cần chú ý :
- Xác định rõ mục đích sử dụng, khai thác lược đồ, bản đồ.
- Giáo viên cần hiểu rõ những kiến thức lịch sử được thể hiện trên
lược đồ, bản đồ như : tên bản đồ, chú giải, ký hiệu, quy ước, màu sắc…
- Xác định được thời điểm hợp lý để tiến hành khai thác, sử dụng lược
đồ trong tiến trình bài dạy.
- Giáo viên yêu cầu học sinh đọc lược đồ, bản đồ hoặc dùng phương
phám đàm thoại để cùng học sinh khai thác kiến thức trên bản đồ, lược đồ.
- Ngoài quy trình trên, để đảm bảo tính nghiệp vụ sư phạm, khi hướng
dẫn học sinh khai thác, sử dụng, giáo viên không nên dùng tay mà phải dùng
que chỉ, tư thế chếch nghiêng. Trước khi trình bày bao giờ cũng phải giới
thiệu tên lược đồ. Ngôn ngữ, cử chỉ của giáo viên là hết sức quan trọng.
Trong quá trình khai thác cần chú ý đến đối tượng học sinh và thời gian giờ
giảng.
Sử dụng lược đồ, bản đồ nhằm giúp các em học sinh dễ hiểu, dễ nhớ
các sự kiện hơn và có thể thuộc bài ngay trên lớp.
Giáo viên : Trương Thị Thanh Tâm

19

Trường Tiểu học Krông Ana

Kinh nghiệm sử dụng đồ dùng dạy lịch sử lớp 5

Trong dạy lịch sử lớp 5, tôi đã thiết kế đoạn trình chiếu PowerPoint
để sử dụng bản đồ động về diễn biến chiến dịch. Hướng dẫn học sinh tìm
hiểu được diễn biến, kết quả, ý nghĩa của chiến dịch. Các mũi tên động có
nhiều màu sắc chỉ rõ hướng tiến công của quân ta và hướng rút chạy của
quân địch ; các cứ điểm hay địa bàn
đóng quân của quân ta và địch làm
tăng tính sinh động và hấp dẫn cho
học sinh. Qua quan sát bản đồ, tôi
đặt ra những câu hỏi định hướng cho
bài dạy để học sinh có thể tự nình kể
lại một số sự kiện của chiến dịch.
Ví dụ khi dạy bài : "Thu
Đông 1947, Việt Bắc mồ chôn giặc
Pháp" Theo hướng dẫn điều chỉnh
5842 của Bộ giáo dục thìkhông yêu
cầu học sinh trình bày diễn biến, chỉ kể lại một số sự kiện về chiến dịch. Dạy
hoạt động 3, tôi sử dụng lược đồ chiến dịch Việt Bắc Thu Đông 1947 để kể
lại một cố sự kiện chiến dịch, sau đó hướng dẫn các em làm việc theo nhóm,
tóm tắt các ý sau :
- Lực lượng của địch khi bắt đầu tấn công Việt Bắc như thế nào?
Lược đồ chiến dịch Việt Bắc Thu Đông
1947

- Sau 75 ngày đêm đánh địch, ta đã thu được kết quả ra sao?
Khi quan sát, tôi lưu ý cho các em chỉ rõ 3 mũi tấn công lên Việt Bắc
của địch : cánh quân dù, cánh quân thuỷ và cánh quân bộ tạo nên gọng kìm
Giáo viên : Trương Thị Thanh Tâm

20

Trường Tiểu học Krông Ana


Kinh nghiệm sử dụng đồ dùng dạy lịch sử lớp 5

nhằm tiêu diệt quân ta. Dựa vào địa hình Việt Bắc mà quân ta có cách đánh
sáng tạo và kết quả các mũi tấn công của địch đều bị quân ta phục kích.
Tôi cho học sinh kể lại một số sự kiện về chiến dịch trên lược đồ, chỉ
rõ từng mũi tiến công của địch và kết quả của chiến dịch, cho lớp nhận xét
rồi chốt lại và hoàn thiện phần trình bày của học sinh
Có thể cho các em thi đua với nhau bằng cách trực tiếp lên chỉ lược đồ
để nói lại diễn biến của chiến dịch theo lời văn của mình
Cuối tiết học, tôi nêu câu hỏi về nguyên nhân thành công của chiến
dịch. Từ bài học, giáo dục học sinh những suy nghĩ và tình cảm đúng đắn,
khơi gợi trong các em lòng tự hào dân tộc và xây dựng ý thức học tập để sau
này lớn lên sẽ trở thành người có ích cho xã hội.
c) Cách sử dụng băng, đĩa hình, video clip
Băng đĩa ghi hình phim tư liệu lịch sử là kênh hình ảnh động có tác
dụng cao trong dạy học lịch sử ở tiểu học. Thế nhưng, một số giáo viên cho
học sinh xem phim chỉ để mang tính minh hoạ là chủ yếu, ít tổ chức cho học
sinh khai thác nội dung lịch sử từ phim nên hiệu quả dạy học còn hạn chế.
Theo tôi, khai thác hết nội dung băng đĩa hình tư liệu lịch sử để học sinh
không chỉ theo dõi diễn biến các sự kiện mà còn phải tư duy tổng hợp, phân
tích các sự kiện lịch sử ; vừa tạo sự hứng thú trong học tập vừa để học sinh
nhớ lâu nội dung bài.
Ví dụ khi dạy bài "Chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ" ngay mở đầu
tôi cho học sinh xem đoạn phim tư liệu Chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ

1954 (đoạn phim dài 3 phút 50 giây) để các em nắm được tình hình cuộc
chiến ở Đông Dương đến cuối năm 1953, quyết tâm của bộ chính trị giành
Giáo viên : Trương Thị Thanh Tâm

21

Trường Tiểu học Krông Ana


Kinh nghiệm sử dụng đồ dùng dạy lịch sử lớp 5

thắng lợi trong chiến dịch Điện Biên Phủ, tình hình chuẩn bị cho chiến dịch
của quân và dân ta.
Sau đó tôi chiếu lại và cho học sinh nhận xét về tình hình chuẩn bị của
ta, quyết tâm của quân và dân cho chiến thắng Điện Biên Phủ thể hiện ở
những chi tiết nào? Những ai tham gia vào chuẩn bị chiến dịch? Em tìm thấy
hình ảnh nào thể hiện sự thông minh sáng tạo của ta trong quá trình chuẩn bị
cho chiến dịch.
Hay khi dạy bài "Lễ ký hiệp định Pa ri", ngay phần giới thiệu bài, tôi
cho học sinh xem đoạn phim tư liệu "chiến thắng Điện Biên Phủ trên
không", đoạn phim có nội dung quân ta đã bắn rơi hàng loạt máy bay B52
trên bầu trời Hà Nội ; đập tan kế hoạch của Mỹ, lập nên chiến thắng oanh
liệt.
Sau đó, tôi đặt vấn đề tình hình dẫn đến việc Mỹ phải kí kết Hiệp định
Pa-ri, cho học sinh thảo luận và tìm nguyên nhân vì sao Mỹ phải chấp nhận
ký hiệp định Pa-ri (ngày 27/1/1973)
Dạy hoạt động 2 : tìm hiểu nội dung Hiệp định Pa-ri, tôi cho học sinh
xem đoạn phim tư liệu về lễ kí hiệp định, sau đó yêu cầu học sinh thảo luận :
- Mô tả sơ lược khung cảnh lễ kí hiệp định Pa-ri
- Những ai đã tham gia trong lễ kí hiệp định Pa-ri? (Bộ trưởng

Nguyễn Duy Trinh và Bộ trưởng Nguyễn Thị Bình đại diện cho cách mạng
Việt Nam)
- Nội dung chủ yếu nhất của hiệp định Pa-ri là gì? (Mỹ phải tôn trọng
độc lập chủ quyền, thống nhất và toàn vẹn lãnh thổ Việt Nam ; phải rút toàn
Giáo viên : Trương Thị Thanh Tâm

22

Trường Tiểu học Krông Ana


Kinh nghiệm sử dụng đồ dùng dạy lịch sử lớp 5

bộ quân Mỹ và quân đồng minh ra khỏi Việt Nam ; phải chấm dứt dính líu
quân sự ở Việt Nam ; phải có trách nhiệm trong việc hàn gắn vết thương
chiến tranh ở Việt Nam). Chắc chắn học sinh sẽ tiếp thu kiến thức nhanh,
nhớ kiến thức một cách bền vững.
Ví dụ khi dạy bài 26 : “Tiến vào Dinh Độc Lập”, ở hoạt động củng cố
bài, tôi cho các em xem đoạn phim Tổng tiến công và nổi dậy mùa xuân
năm 1975. Tôi giới thiệu xuất xứ đoạn phim này trích trong bộ phim “Giải
phóng Miền Nam” ; nội dung của đoạn phim tái hiện lại diễn biến 3 chiến
dịch lớn : Chiến dịch Tây Nguyên, Chiến dịch Huế - Đà Nẵng và Chiến dịch
Hồ Chí Minh. Sau khi xem, các em sẽ hiểu vì sao Đảng ta lại quyết định
chọn Tây Nguyên là nơi mở đầu cho cuộc Tổng tiến công và nổi dậy mùa
xuân năm 1975 ; cuộc tổng tiến công và nổi dậy mùa xuân năm1975 diễn ra
như thế nào? cuộc tổng tiến công và nổi dậy mùa xuân năm 1975 có ý nghĩa
lịch sử như thế nào?
Tôi thường sưu tầm những tư liệu, hình ảnh hoặc các đoạn phim tư
liệu có nội dung minh họa cho bài học rồi soạn trên bài trình chiếu
PowerPoint. Tuy nhiên chúng ta cũng không nên lạm dụng quá mức hiệu

quả về hình ảnh và âm thanh vì sẽ gây mất tập trung cho học sinh.
Theo tôi dạy học lịch sử cần kết hợp giáo dục học sinh về tấm gương
đạo đức Bác Hồ, lồng ghép tích hợp giáo dục học sinh học tập và làm theo
tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh. Khi dạy những bài nói Quyết chí ra đi tìm
đường cứu nước ; Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời ; Bác Hồ đọc Tuyên
ngôn Độc lập, tôi kết hợp giáo dục tình yêu nước thương dân và lối sống
giản dị của Bác Hồ.

Giáo viên : Trương Thị Thanh Tâm

23

Trường Tiểu học Krông Ana


Kinh nghiệm sử dụng đồ dùng dạy lịch sử lớp 5

Vào các dịp lễ lớn, tôi tổ chức cho các em trao đổi về ý nghĩa ngày lễ,
hiểu được đó là ngày gì ? Ngày đó có ý nghĩa như thế nào? Các em cần phải
làm gì để xứng đáng với những cống hiến của những người đi trước?
Khuyến khích học sinh đón xem phim lịch sử trong nước thường chiếu trên
kênh VTV1 như Lý Công Uẩn, Đừng đốt, Nguyễn Ái Quốc ở Hồng Kông…
3.3 Điều kiện để thực hiện giải pháp, biện pháp
Để thực hiện giải pháp, biện pháp này mỗi giáo viên cần xác định vai
trò chủ đạo của mình trong đổi mới phương pháp dạy học, trước hết phải tìm
tòi phương pháp truyền đạt có hiệu quả, kích thích tích tư duy, sáng tạo của
học sinh. Chủ động bồi dưỡng chuyên môn, tìm tài liệu chuẩn phù hợp với
nhận thức của học sinh. Thường xuyên theo dõi cập nhật những thông tin,
những số liệu, sự kiện lịch sử qua các phương tiện thông tin để có tư liệu
giảng dạy. Sử dụng được các phần mềm để thiết kế bài giảng điện tử ; tranh

ảnh, lược đồ có thể in màu và sử dụng cho nhiều năm.
3.4 Mối quan hệ giữa các giải pháp, biện pháp
Các giải pháp tôi trình bày trên đây có quan hệ với nhau : sử dụng
thiết bị dạy học vào dạy học lịch sử lớp 5 đạt hiệu quả tùy vào sự thể hiện
sáng tạo của mỗi giáo viên trong dạy học. Tuỳ theo nội dung từng bài, điều
kiện đồ dùng dạy học hiện có ở trường mà giáo viên có thể thiết kế bài
giảng điện tử để dạy cả một tiết hoặc một hoạt động dạy học có sử dụng máy
chiếu để chiếu tranh ảnh, lược đồ, phim cho học sinh khai thác thông sử liệu.
Khi khai thác bài thì sử dụng đồ dùng đúng lúc, khi treo tranh ảnh,
bản đồ cần chọn vị trí cho phù hợp, thường góc trái của bảng, tránh đi lại

Giáo viên : Trương Thị Thanh Tâm

24

Trường Tiểu học Krông Ana


Kinh nghiệm sử dụng đồ dùng dạy lịch sử lớp 5

nhiều làm che khuất phần ghi bảng. Hết phần khai thác phải tắt máy chiếu,
cất đồ dùng kịp thời tránh phân tán sự chú ý của học sinh.
3.5 Kết quả khảo nghiệm, giá trị khoa học của vấn đề nghiên cứu
Qua việc sử dụng hiệu quả đồ dùng dạy học, học sinh lớp tôi có kỹ
năng thu thập thông tin, tư liệu có sẵn từ sách giáo khoa và qua các phương
tiện truyền thông khác.
Gợi cho học sinh lòng yêu thương đất nước, cộng đồng xã hội Việt
Nam với mong muốn bảo vệ toàn vẹn đất nước, giữ gìn bản sắc dân tộc và
sống chung hoà bình cùng các dân tộc trên thế giới ; có sự hiểu biết và lòng
tự hào về cội nguồn của dân tộc, lịch sử nước nhà, lịch sử địa phương nơi

mình đang sinh sống.
Tranh ảnh bản đồ lược đồ không chỉ có tác dụng cho nội dung, mà còn
là nguồn tri thức không thể thiếu đựợc trong bài học. Nếu bản đồ, lược đồ,
tranh ảnh được sử dụng tốt, sẽ huy động được sự tham gia của nhiều giác
quan, sẽ kết hợp chặt chẽ hai hệ thống tín hiệu với nhau : tai nghe, mắt thấy,
tạo điều kiện cho học sinh dễ hiểu nhớ lâu, gây được mối liên hệ thần kinh
tạm thời khá phong phú, phát huy đựơc năng lực chú ý quan sát, hứng thú
của học sinh.
4. Kết quả
Qua nhiều năm liên tục dạy lớp 5, với cách sử dụng đồ dùng trong dạy
học lịch sử như trên, chất lượng phân môn lịch sử lớp tôi nâng cao lên rõ
rệt. Với sự tự tin, từ năng lực chủ động, phát huy tính tích cực của mình
trong giờ Lịch sử, các em đã coi mỗi tiết Lịch sử là một ngày hội nhỏ, một
cuộc thi để tìm ra kiến thức mới, được trở lại khí thế hào hùng của dân tộc.
Giáo viên : Trương Thị Thanh Tâm

25

Trường Tiểu học Krông Ana