SKKN một số kinh nghiệm nâng cao chất lượng dạy học theo nhóm trong môn khoa học lớp 4
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (537.32 KB, 26 trang )
SKKN: Một số kinh nghiệm nâng cao chất lượng dạy học theo nhóm trong môn Khoa học lớp 4
I. PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Đổi mới phương pháp dạy học ở trường phổ thông là quá trình áp dụng
các phương pháp dạy học hiện đại vào nhà trường trên cơ sở phát huy những
yếu tố tích cực của phương pháp dạy học truyền thống nhằm thay đổi cách thức,
phương pháp học tập của học sinh; sử dụng một cách nhuần nhuyễn các phương
pháp dạy học phù hợp với đặc trưng bộ môn, đặc điểm của từng dạng bài. Mục
đính của đổi mới phương pháp dạy học là nhằm phát huy tính tích cực, tư duy
độc lập, sáng tạo trong hoạt động nhận thức của học sinh, bồi dưỡng phương
pháp tự học, rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Để đổi mới
phương pháp học tập của học sinh trước hết phải đổi mới phương pháp dạy học
của giáo viên và đổi mới môi trường diễn ra các hoạt động giáo dục.
Khoa học là một trong hai môn học được tách từ môn Tự nhiên và Xã hội
ở lớp 3 lên. Đây là môn học được tích hợp nhiều kiến thức, nội dung về các chủ
đề: con người và sức khỏe, vật chất và năng lượng, thực vật và động vật. Có rất
nhiều phương pháp và hình thức tổ chức dạy học môn Khoa học đem lại hiệu
quả thiết thực như: hỏi - đáp, quan sát, trò chơi, đóng vai, động não, thí
nghiệm, thực hành, thảo luận nhóm,... Trong các phương pháp trên thì phương
pháp quan sát và thí nghiệm đóng vai trò chủ đạo. Tuy nhiên dạy học theo
nhóm vẫn là một trong những phương pháp giúp học sinh học tập có hiệu quả
một cách nhanh nhất không chỉ ở môn Khoa học mà còn sử dụng phù hợp với
tất cả các môn học nói chung trong chương trình phổ thông hiện nay. Bởi khi
học theo nhóm, học sinh sẽ được chia thành từng nhóm nhỏ, chịu trách nhiệm
về một mục tiêu duy nhất, được thực hiện thông qua nhiệm vụ riêng biệt của
từng người. Các hoạt động cá nhân riêng biệt được tổ chức lại, liên kết hữu cơ
với nhau nhằm thực hiện một mục tiêu chung. Kết quả làm việc của nhóm sẽ
được trình bày và đánh giá trước tập thể lớp. Dạy học nhóm nếu được tổ chức
tốt không những phát huy được tính tích cực, chủ động, tính trách nhiệm mà
còn phát triển năng lực cộng tác làm việc và kĩ năng giao tiếp của học sinh, tạo
cơ hội cho các em biết chia sẻ ý kiến của bản thân khi giải quyết các vấn đề có
liên quan đến nội dung bài học.
Tuy nhiên trong thực tế giảng dạy môn Khoa học, một số giáo viên vẫn
coi trọng và thường xuyên sử dụng các phương pháp dạy học truyền thống như
hỏi - đáp, thuyết trình; ngại tổ chức dạy học theo nhóm hoặc có thực hiện nhưng
chỉ mang tính hình thức đối phó vì sợ thời gian tiết học kéo dài, lớp học ồn ào,
Lê Minh Hoàng - Trường TH Tây Phong
1
SKKN: Một số kinh nghiệm nâng cao chất lượng dạy học theo nhóm trong môn Khoa học lớp 4
chuẩn bị đồ dùng lích kích,... nên hiệu quả tiết học chưa cao. Vì vậy nhiều năm
qua, bản thân tôi luôn suy nghĩ, trăn trở, làm thế nào để thu hút sự hứng thú,
phát huy tối đa năng lực học tập của học sinh, tìm ra các giải pháp phù hợp
nhằm nâng cao chất lượng dạy học môn Khoa học nói riêng và chất lượng giáo
dục toàn diện ở nhà trường nói chung. Từ những nội dung phân tích trên, tôi
mạnh dạn chọn đề tài “Một số kinh nghiệm nâng cao chất lượng dạy học theo
nhóm trong môn Khoa học lớp 4 để nghiên cứu.
2. Mục tiêu, nhiệm vụ của đề tài
Nghiên cứu nội dung, chương trình của môn Khoa học, mối quan hệ các
chủ đề và các mạch nội dung.
Nghiên cứu phương pháp và các hình thức dạy học nhóm trong môn Khoa
học, từ đó tìm ra phương pháp dạy học phù hợp với đối tượng học sinh, giúp
các em thảo luận nhóm có hiệu quả.
3. Đối tượng nghiên cứu
Một số biện pháp nâng cao chất lượng dạy học theo nhóm.
4. Phạm vi nghiên cứu
Môn Khoa học lớp 4, trường Tiểu học Trần Phú, huyện Krông Ana năm
học 2013 - 2014 và 2014 - 2015.
5. Phương pháp nghiên cứu
- Phương pháp nghiên cứu tài liệu.
- Phương pháp khảo sát, điều tra.
- Phương pháp trải nghiệm.
- Phương pháp quan sát
- Phương pháp tổng kết kinh nghiệm.
II. PHẦN NỘI DUNG
1. Cơ sở lí luận
Định hướng đổi mới phương pháp dạy và học đã được xác định trong
Nghị quyết Trung ương 2 khóa VIII và được thể chế hóa trong Luật Giáo dục
tháng 12/1998. Tại Điều 24, khoản 2 của Luật Giáo dục đã khẳng định:
"Phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ
động, sáng tạo của học sinh; phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học;
Lê Minh Hoàng - Trường TH Tây Phong
2
SKKN: Một số kinh nghiệm nâng cao chất lượng dạy học theo nhóm trong môn Khoa học lớp 4
bồi dưỡng phương pháp tự học, rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực
tiễn; tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh.
Vậy có thể nói cốt lõi của đổi mới dạy và học là hướng tới hoạt động học tập
chủ động, chống lại thói quen học tập thụ động.
Trong chương trình lớp 4, mục tiêu của môn Khoa học là cung cấp cho
học sinh một số kiến thức cơ bản ban đầu về sự trao đổi chất, nhu cầu dinh
dưỡng, cách phòng tránh một số bệnh thông thường và bệnh truyền nhiễm; sự
trao đổi chất và sự sinh sản của thực vật, động vật với môi trường; một số đặc
điểm, tính chất, vai trò của nước, không khí, âm thanh, ánh sáng, nhiệt trong đời
sống và sản xuất. Hình thành và phát triển các kĩ năng ứng xử thích hợp trong
những tình huống có liên quan đến vấn đề sức khỏe; quan sát và làm một số thí
nghiệm đơn giản, gần gũi với đời sống; biết phân tích, so sánh, nêu những thắc
mắc để tìm ra những dấu hiệu chung và riêng của một số sự vật, hiện tượng đơn
giản trong tự nhiên. Qua đó hình thành và phát triển cho học sinh các hành vi tự
giác thực hiện các quy tắc vệ sinh, an toàn cho bản thân, gia đình, cộng đồng;
thích khám phá khoa học; yêu con người, thiên nhiên, đất nước; đặc biệt giáo
dục các em có ý thức và hành động bảo vệ môi trường xung quanh.
Nội dung kiến thức của môn Khoa học mang tính trừu tượng, yêu cầu học
sinh phải ghi nhớ. Việc tạo hứng thú và phát huy tính tích cực, chủ động, sáng
tạo cho học sinh khi học môn Khoa học là hết sức cần thiết. Do đó, dạy học
theo nhóm là một trong những phương pháp đáp ứng được các yêu cầu trên,
đồng thời giúp học sinh học tập có hiệu quả một cách nhanh nhất. Vì khi học
theo nhóm, học sinh sẽ được thảo luận từng vấn đề của bài học, đó là cơ hội cho
mọi học sinh tham gia hoạt động học tập, các em tự do trao đổi ý kiến, bày tỏ
thái độ, chia sẻ kinh nghiệm, hỗ trợ nhau về cách tìm kiếm các giải pháp để giải
quyết những tình huống trong bài học.
2. Thực trạng
2.1. Thuận lợi, khó khăn
- Thuận lợi
Luôn được sự quan tâm Ban giám hiệu nhà trường cũng như lãnh đạo các
cấp, tạo mọi điều kiện thuận lợi cho giáo viên và học sinh về cơ sở vật chất. Đồ
dùng dạy học được trang bị tương đối đầy đủ.
Bản thân nhiều năm liền giảng dạy lớp 4, trong đó có môn Khoa học.
Học sinh được học 2 buổi/ ngày, đa số các em có ý thức học tập tốt. Cha
Lê Minh Hoàng - Trường TH Tây Phong
3
SKKN: Một số kinh nghiệm nâng cao chất lượng dạy học theo nhóm trong môn Khoa học lớp 4
mẹ học sinh rất quan tâm đến việc học hành của con em mình,luôn tạo điều
kiện tốt cho các em học tập.
Nội dung chương trình môn Khoa học đã được lựa chọn biên soạn phù
hợp với lứa tuổi học sinh và được sắp xếp theo một lôgíc hợp lí. Mỗi bài học
được trình bày gọn trong hai trang liền nhau giúp học sinh dễ dàng theo dõi,
tiếp cận và có cái nhìn hệ thống toàn bài học; cuối mỗi bài đều có mục Bạn cần
biết cung cấp cho học sinh những thông tin quan trọng, những khái niệm đơn
giản. Màu sắc, hình ảnh, kênh hình, kênh chữ trong sách giáo khoa sinh động,
hài hòa, hệ thống các kí hiệu (như: kính lúp, dấu chấm hỏi, cái kéo và quả đấm,
ống nhòm, bóng đèn tỏa sáng, bút chì) chỉ dẫn rõ hoạt động học của học sinh, từ
đó giúp giáo viên linh hoạt các hình thức tổ chức dạy học tương đối hiệu quả.
- Khó khăn
Trang thiết bị phục vụ cho môn Khoa học chưa đầy đủ, các đồ dùng thí
nghiệm được cấp phát kém chất lượng.
Kiến thức khoa học từ thực tiễn của một số giáo viên còn hạn chế, vì vậy
chưa biết cách hướng dẫn học sinh vận dụng kiến thức thực tiễn vào bài học.
Khả năng tiếp thu của học sinh chưa đồng đều; đối tượng học sinh đồng
bào dân tộc thiểu số còn hạn chế về tư duy và giao tiếp, chưa chủ động học tập
theo hình thức nhóm.
Một số cha mẹ học sinh thường xuyên đi làm ăn xa nhà, chưa quan tâm
đến việc học hành của con cái.
2.2. Thành công, hạn chế
- Thành công
Giáo viên nắm được các biện pháp tổ chức hoạt động nhóm vào mỗi bài
giảng, có nhiều hiểu biết sâu hơn về nội dung chương trình.
Học sinh yêu thích môn học, có hứng thú trong vấn đề tìm hiểu khoa học,
biết quan sát và tự làm một số thí nghiệm đơn giản để hiểu và giải thích được
nguyên nhân của các hiện tượng và rút ra được tính quy luật của các hiện tượng
đó. Bước đầu các em đã biết chủ động chiếm lĩnh kiến thức trong từng hoạt
động học.
- Hạn chế
Một số giáo viên còn lúng túng trong tổ chức học theo nhóm. Nội dung
Lê Minh Hoàng - Trường TH Tây Phong
4
SKKN: Một số kinh nghiệm nâng cao chất lượng dạy học theo nhóm trong môn Khoa học lớp 4
vấn đề thảo luận giáo viên đưa ra chưa phù hợp với khả năng, chưa kích thích
được hứng thú của học sinh.
Vai trò của các thành viên trong nhóm không thay đổi (chỉ một, hai em
thường xuyên làm nhóm trưởng và thư ký) trong các buổi dạy học có sử dụng
nhóm.
2.3. Mặt mạnh, mặt yếu
- Mặt mạnh
Giáo viên chủ động trong việc tổ chức phương pháp dạy học theo nhóm.
Phần lớn giáo viên đã biết phân hóa hệ thống câu hỏi cho từng dạng nhóm.
Học sinh mạnh dạn, tự tin và có thể làm nhóm trưởng hoặc báo cáo viên
mà không hề e ngại. Phát huy được tinh thần hợp tác, đoàn kết và giải quyết
được các tình huống đưa ra.
- Mặt yếu
Cách tổ chức dạy học nhóm của một số ít giáo viên vẫn còn mang tính
hình thức hoặc ôm đồm, lạm dụng nhóm trong tiến trình của một tiết học.
Một số học sinh còn ỷ lại vào các bạn trong nhóm hoặc chưa có kĩ năng
điều hành nhóm hoạt động.
2.4. Các nguyên nhân, các yếu tố tác động
Nhiều giáo viên biết tổ chức hoạt động nhóm khoa học, đúng đối tượng;
khai thác hiệu quả các thông tin trong bài học, kĩ năng quản lý các nhóm học
sinh tốt. Bên cạnh những nguyên nhân trên, vẫn còn một số nguyên nhân của
hạn chế và yếu kém cụ thể như sau:
Trong chương trình môn Khoa học lớp 4, để giúp học sinh dễ hiểu, tiếp
thu các bài học thuộc chủ đề Vật chất và năng lượng nhanh thì giáo viên cần tổ
chức cho các em làm một số thí nghiệm đơn giản. Song thực tế trang thiết bị và
các đồ dùng thí nghiệm để phục vụ cho tất cả các lớp học cùng một thời điểm
chưa đầy đủ, chất lượng chưa tốt, độ chính xác chưa cao. Mặt khác, nhà trường
chưa có phòng riêng để hướng dẫn học sinh làm thí nghiệm vì vậy đôi lúc các
em thao tác thiếu cẩn thận, làm vỡ đồ dùng (cốc, nhiệt kế) hoặc vương vãi nước,
cát,... ra bàn học.
Quỹ thời gian dành để nghiên cứu tài liệu của giáo viên còn hạn chế; việc
vận dụng các phương pháp, hình thức dạy học chưa linh hoạt, sáng tạo trong các
Lê Minh Hoàng - Trường TH Tây Phong
5
SKKN: Một số kinh nghiệm nâng cao chất lượng dạy học theo nhóm trong môn Khoa học lớp 4
giờ dạy; hình thức tổ chức thảo luận nhóm còn cứng nhắc.
Một số em khả năng tiếp thu chậm nên bản thân cũng như các giáo viên
dành nhiều thời gian tăng cường hai môn Toán và Tiếng Việt cho các em, các
môn học còn lại (trong đó có môn Khoa học) chỉ giúp các em nắm được chuẩn
kiến thức, kĩ năng cơ bản của môn học.
2.5. Phân tích, đánh giá các vấn đề về thực trạng mà đề tài đã đặt ra.
Trường Tiểu học Trần Phú nằm ngay trung tâm thị trấn Buôn Trấp, trình
độ dân trí tương đối cao. Cơ sở vật chất được trang bị tương đối đầy đủ, đáp
ứng cho việc tổ chức các hình thức học tập phát huy tính tích cực của học sinh.
Giáo viên luôn chủ động tìm tòi kiến thức qua sách, báo, mạng để phục vụ
cho tiết dạy, nghiên cứu nhiều tài liệu, thiết kế bài dạy phù hợp với đối tượng
học sinh nên chất lượng dạy học ngày một nâng cao.
Đa số cha mẹ học sinh quan tâm và coi trọng đến hoạt động học tập của
con em mình nên việc nâng cao chất lượng giáo dục phần nào cũng thuận lợi
hơn. Nhiều em có tinh thần tự giác, hợp tác cao, ham tìm hiểu về vấn đề sức
khỏe và con người, động vật, thực vật, tìm hiểu về đặc điểm, tính chất đơn giản
của một số vật chất và năng lượng trong tự nhiên. Ngoài ra nhiều em có tâm lí
thích được làm nhóm trưởng, được thể hiện mình trước tập thể.
Bên cạnh đó, trong địa bàn vẫn còn nhiều gia đình học sinh thuộc diện hộ
nghèo, đời sống kinh tế khó khăn, bố mẹ đi làm ăn xa ít quan tâm theo dõi đến
việc học của con em mình. Trường có 2 điểm trường, trong đó phân hiệu Buôn
Trấp 100% số học sinh là người dân tộc Ê-đê, phần lớn các em đọc chưa thông,
viết chưa thạo tiếng Việt, kĩ năng giao tiếp hạn chế nên việc tổ chức hoạt động
nhóm gặp nhiều khó khăn. Trong lớp, một số em ý thức tự học, tự rèn chưa cao,
khả năng tiếp thu chậm, do vậy việc tiếp thu bài cũng như khả năng điều hành
nhóm còn hạn chế.
Một số giáo viên ngại tổ chức thảo luận nhóm vì sợ mất nhiều thời gian,
rườm rà, khó quản lý học sinh. Hoặc trong khi học sinh thảo luận nhóm, giáo
viên chưa kích thích được tính tự quản của các em, chưa bao quát triệt để nội
dung các nhóm thảo luận. Ngoài ra, trong quá trình soạn - giảng, giáo viên chưa
nghiên cứu kĩ hoạt động nào cần thảo luận nhóm, hoạt động nào không cần thảo
luận nhóm dẫn đến hiệu quả làm việc theo nhóm chưa cao.
Việc áp dụng phương pháp thảo luận nhóm còn mang nặng tính hình thức,
chiếu lệ. Nhiều giáo viên quan niệm và hiểu rằng muốn đổi mới phương pháp
Lê Minh Hoàng - Trường TH Tây Phong
6
SKKN: Một số kinh nghiệm nâng cao chất lượng dạy học theo nhóm trong môn Khoa học lớp 4
dạy học là bắt buộc phải sử dụng hình thức thảo luận nhóm... nên bất kỳ tiết dạy
nào, hoạt động nào hoặc khi có giáo viên dự giờ, thăm lớp là sử dụng đến thảo
luận nhóm mà chưa thực sự chú ý đến hiệu quả của nó mang lại như thế nào.
Nội dung vấn đề thảo luận giáo viên đưa ra chưa phù hợp với khả năng,
chưa kích thích được hứng thú của học sinh. Vấn đề thảo luận nhóm quá dễ, quá
thấp sẽ làm học sinh chủ quan, không làm việc. Ngược lại, vấn đề đưa ra quá
khó, quá cao thì học sinh không thể tranh luận để giải quyết được. Tất cả đều
không mang lại hiệu quả cho thảo luận nhóm.
3. Giải pháp, biện pháp
3.1. Mục tiêu của giải pháp, biện pháp
Giúp giáo viên nắm vững cách thức tổ chức thảo luận nhóm trong giảng
dạy môn Khoa học nhằm nâng cao chất lượng của môn học.
Học sinh tích cực, chủ động khi tham gia hoạt động nhóm. Trình bày
được kết quả thảo luận bằng nhiều hình thức như: lời nói, bài viết, hình vẽ, sơ
đồ, phân tích vật thật qua thực hành thí nghiệm. Vận dụng được các kiến thức
đã học vào thực tiễn đời sống.
3.2. Nội dung và cách thức thực hiện giải pháp, biện pháp
3.2.1. Giáo viên phải hiểu được tầm quan trọng và quy định của việc dạy
học theo nhóm
Dạy học theo nhóm còn được gọi là dạy học hợp tác. Đây là một phương
pháp chia học sinh thành các nhóm nhỏ để các em tự do trao đổi ý kiến, bày tỏ
thái độ, chia sẻ kinh nghiệm về một vấn đề đặt ra dưới sự hướng dẫn của giáo
viên. Phương pháp này giúp học sinh có nhiều cơ hội để diễn đạt và khám phá ý
tưởng, mở rộng suy nghĩ, hiểu biết và rèn luyện kĩ năng nói; đồng thời tạo cơ
hội để học sinh học hỏi từ bạn, phát huy vai trò trách nhiệm cá nhân, biết tuân
thủ làm việc theo sự phân công của tập thể. Qua hoạt động nhóm, hình thành và
phát triển cho học sinh kĩ năng hợp tác, kĩ năng giao tiếp và các kĩ năng xã hội
khác như: năng lực lãnh đạo, đưa ra quyết định, năng lực học tập cá nhân, ý
thức được khả năng của mình,...
Dạy học theo nhóm luôn đưa các em vào thế chủ động tìm tòi kiến thức.
Khi làm việc theo nhóm, học sinh cảm thấy thoải mái, không bị căng thẳng như
lúc làm việc một mình, các em luôn được hỗ trợ, hợp tác trong nhóm. Vì vậy,
việc tổ chức cho học sinh học theo nhóm là rất quan trọng, nếu giáo viên tổ
Lê Minh Hoàng - Trường TH Tây Phong
7
SKKN: Một số kinh nghiệm nâng cao chất lượng dạy học theo nhóm trong môn Khoa học lớp 4
chức tốt sẽ đạt hiệu quả cao trong tiến trình của từng bài học.
Thông thường, quy trình tổ chức dạy học theo nhóm gồm 4 bước sau:
Bước 1: Chia nhóm; giao nhiệm vụ và quy định thời gian dành cho các
nhóm thảo luận.
Bước 2: Các nhóm thảo luận; giáo viên kết hợp theo dõi, hỗ trợ và giúp
đỡ các nhóm.
Bước 3: Tổ chức báo cáo trước lớp (đại diện của từng nhóm trình bày; các
nhóm khác có thể chất vấn hoặc bổ sung)
Bước 4: Tổng kết, đánh giá quá trình thảo luận.
Trong quá trình dạy học, nếu giáo viên hiểu rõ bản chất, ý nghĩa và nắm
vững quy trình dạy học theo nhóm thì sẽ phát huy tối đa tính tích cực, sáng tạo
của học sinh, góp phần nâng cao hiệu quả mỗi tiết học.
3.2.2. Làm tốt công tác chuẩn bị trước khi tổ chức dạy học theo nhóm
Để tổ chức dạy học theo nhóm đạt hiệu quả nhanh nhất, giáo viên cần
phải thực hiện tốt từ khâu thiết kế bài soạn, hệ thống câu hỏi, đồ dùng dạy - học
đến việc định hướng sử dụng các hình thức nhóm trong từng hoạt động của tiết
dạy sao cho phù hợp. Cụ thể:
a) Thiết kế bài soạn
Giáo viên nghiên cứu kĩ nội dung chương trình môn học xem bài nào có
thể vận dụng phương pháp dạy học nhóm. Đối với các bài học có nội dung trừu
tượng hoặc hệ thống kênh hình nhiều, câu hỏi có độ khó, có hướng mở đòi hỏi
cần phải nhiều thời gian và nhiều người tham gia thảo luận, tranh cãi mới vỡ lẽ
ra vấn đề thì giáo viên nên vận dụng các hình thức dạy học nhóm.
Trong mỗi bài học, tuỳ theo từng hoạt động học để giáo viên lựa chọn
hình thức nhóm phù hợp, như: nhóm cố định (2 em ngồi cùng bàn; hoặc 3 - 4
em bàn trên bàn dưới quay mặt vào nhau), nhóm ngẫu nhiên (theo số thứ tự,
màu sắc), nhóm cùng trình độ, nhóm khác trình độ, nhóm cùng sở thích, nhóm
lớn theo dãy bàn;... nhằm tạo ra không khí học tập vui vẻ, không nhàm chán.
Trước khi sử dụng hoạt động nhóm vào một bài dạy, giáo viên cần phải
nắm được:
+ Mục tiêu của hoạt động nhóm trong bài này là gì ?
+ Hoạt động nào cần thảo luận nhóm ? với bao nhiêu thời gian ?
Lê Minh Hoàng - Trường TH Tây Phong
8
SKKN: Một số kinh nghiệm nâng cao chất lượng dạy học theo nhóm trong môn Khoa học lớp 4
+ Thời gian còn lại đủ để hoàn thành bài dạy không ?
+ Hoạt động này yêu cầu giáo viên và học sinh chuẩn bị những phương
tiện, thiết bị gì ?
+ Học sinh cần phải tham khảo trước những tài liệu gì ?
…………………
b) Chuẩn bị hệ thống câu hỏi
Để cho hoạt động nhóm làm việc hiệu quả, phát huy được năng lực học
tập của từng thành viên trong nhóm thì việc chuẩn bị hệ thống câu hỏi là một
khâu quan trọng. Nếu như câu hỏi quá đơn giản sẽ làm cho việc thảo luận đơn
điệu, học sinh chủ quan và thờ ơ với nhiiệm vụ được giao. Ngược lại, nếu như
câu hỏi quá khó sẽ làm cho học sinh chán nản, tinh thần học tập căng thẳng. Vì
thế, giáo viên cần lưu ý mức độ và dung lượng kiến thức trong mỗi câu hỏi phải
tương đối đồng đều với nhau, tránh trường hợp giao cho nhóm này câu hỏi quá
dễ, nhóm kia lại câu hỏi quá khó.
Trong quá trình dạy học, giáo viên nên sử dụng các dạng câu hỏi khác
nhau cho các đối tượng học sinh, cụ thể:
+ Dạng 1: Hệ thống câu hỏi trắc nghiệm khách quan
Ví dụ: Khi dạy bài 26 “Nguyên nhân làm nước bị ô nhiễm” (Sách giáo
khoa trang 54 & 55)
Đầu tiên, tôi chia nhóm theo bàn (nhóm 2), yêu cầu các em quan sát tranh
SGK và trao đổi về các nguyên nhân gây cho nguồn nước bị ô nhiễm, trả lời câu
hỏi ở phiếu bài tập dưới đây (khoảng 3 phút).
* Phiếu bài tập
Các nguyên nhân gây ô nhiễm nguồn nước là :
A. Xả rác, phân, nước thải bừa bãi; vỡ ống nước, lũ lụt. Sử dụng thuốc trừ
sâu, phân hoá học, nước thải của nhà máy không qua xử lý xả thẳng vào sông
hồ.
B. Khói bụi và khí thải từ nhà máy, xe cộ ... làm ô nhiễm nước mưa.
C. Vỡ đường ống dẫn dầu, tràn dầu ... làm ô nhiễm nước biển.
D. Tất cả các nguyên nhân trên.
Hết thời gian thảo luận, tổ chức cho các nhóm báo cáo, nhận xét và bổ
Lê Minh Hoàng - Trường TH Tây Phong
9
SKKN: Một số kinh nghiệm nâng cao chất lượng dạy học theo nhóm trong môn Khoa học lớp 4
sung. Sau đó bằng một số câu hỏi liên hệ, giáo viên yêu cầu học sinh kể những
việc làm của bản thân hằng ngày đã làm để bảo vệ nguồn nước.
+ Dạng 2: Hệ thống câu hỏi mở
Câu hỏi mở là dạng câu hỏi có nhiều phương án trả lời, nhiều cách lí giải
khác nhau đòi hỏi học sinh phải tư duy và thậm chí có phần tranh luận để tìm ra
kết quả đúng nhất. Sử dụng hệ thống câu hỏi dạng này sẽ lôi cuốn được nhiều
học sinh tham gia, lớp học sôi nổi hơn vì các em được trình bày suy nghĩ, quan
điểm của mình trước tập thể.
Ví dụ: Khi hướng dẫn học sinh tìm hiểu hoạt động 1 bài 26 “Nguyên
nhân làm nước bị ô nhiễm”, giáo viên không sử dụng câu hỏi trắc nghiệm (dạng
1) mà tiến hành cho học sinh thảo luận câu hỏi mở
Nội dung thảo luận có thể lấy từ các câu hỏi khó trong sách giáo khoa
hoặc khi khai thác tình huống mâu thuẫn trong lúc giảng bài để cho học sinh
thảo luận tìm phương án giải quyết. Khi chọn nội dung thảo luận, giáo viên cần
chú ý xem xét học sinh đã biết gì, cảm thấy gì, suy nghĩ gì về vấn đề mà mình
đưa ra để tránh trường hợp quá sức với các em.
c) Các đồ dùng và phương tiện dạy học
Đồ dùng và phương tiện dạy học được coi là công cụ để thực hiện phương
pháp dạy học. Chúng phụ thuộc vào nhiều yếu tố, trong đó có phương pháp dạy
học và hoạt động dạy học.
Sử dụng tốt đồ dùng và phương tiện dạy học sẽ giúp cho giáo viên có thể
thu hút sự chú ý, say mê và phát huy tối đa tính tích cực, năng động, sáng tạo
hơn của học sinh trong học tập. Học sinh có thể tự khám phá, lĩnh hội kiến thức
và phát triển kỹ năng thực hành. Tôi cho rằng tiết dạy của giáo viên sẽ không
đạt được kết quả tốt nếu như không có sự hổ trợ của đồ dùng dạy học bởi vì
giáo viên lên lớp mà không có bất cứ phương tiện dạy học nào thì chẳng khác
nào một người lính ra trận mà không có vũ khí. Việc sử dụng tốt phương tiện
dạy học là một sự hỗ trợ đắc lực thể hiện một phần nội dung chính của sách
giáo khoa mới, đáp ứng nhu cầu học tập theo hướng tích cực và gây hứng thú
hơn trong học tập của học sinh.
Đối với môn Khoa học lớp 4, thông thường giáo viên và học sinh cần
chuẩn bị các đồ dùng, phương tiện dạy học sau:
- Tranh ảnh phóng to (tùy từng bài); phiếu học tập; các tấm thẻ; bảng phụ
Lê Minh Hoàng - Trường TH Tây Phong
10
SKKN: Một số kinh nghiệm nâng cao chất lượng dạy học theo nhóm trong môn Khoa học lớp 4
(bảng nhóm); mô hình, sơ đồ; đồ dùng thí nghiệm.
- Vật thật (rau, củ, quả,…); một số tranh ảnh sưu tầm; dụng cụ làm thí
nghiệm (cốc, nước, đường, cát, muối; hộp giấy, nến,…).
- Hình ảnh minh họa từ phần mềm hỗ trợ của Công nghệ thông tin (GV)
Để giúp các nhóm làm việc có hiệu quả và đảm bảo thời gian quy định,
cuối tiết học trước, giáo viên nhắc nhở học sinh chuẩn bị một số đồ dùng, dụng
cụ có liên quan đến bài học sau. Nhóm trưởng có nhiệm vụ phân công các thành
viên trong nhóm mang đồ dùng, dụng cụ đầy đủ. Tùy từng bài hoặc nội dung
từng hoạt động, giáo viên hướng dẫn các nhóm học sinh sử dụng đồ dùng,
phương tiện dạy học phù hợp, triệt để và hiệu quả.
Ví dụ 1: Khi dạy bài 40 “Bảo vệ bầu không khí trong sạch” (Sách giáo
khoa trang 80)
Ở hoạt động 1, để giúp các em tìm hiểu những biện pháp bảo vệ bầu
không khí trong sạch, tôi đã tiến hành tổ chức hoạt động nhóm như sau:
- Mục tiêu hoạt động này: Nêu những việc nên và không nên làm để bảo
vệ bầu không khí trong sạch.
- Đồ dùng:
* Giáo viên: + Máy chiếu (hỗ trợ bài giảng), sưu tầm một số tranh ảnh
minh họa cho các việc làm; thiết kế theo các Slike.
+ Các tấm thẻ ghi nội dung việc làm từng tranh.
* Học sinh : Tranh ảnh sưu tầm.
3.2.3. Tạo môi trường hợp tác trong nhóm và nâng cao trách nhiệm mỗi
thành viên
Môi trường học của hợp tác nhóm đòi hỏi sự trao đổi qua lại tích cực giữa
các học sinh độc lập trong nhóm. Điều đó được thực hiện khi các thành viên
nhóm nhìn thấy nhau trong trao đổi. Tương tác mặt đối mặt, có tác động tích
cực đối với học sinh như: tăng cường động cơ học tập, làm nảy sinh những
hứng thú mới, kích thích sự giao thiệp chia sẻ tư tưởng, nguồn lực và đáp án
giải quyết vấn đề, tăng cường các kĩ năng tỏ thái độ, biểu đạt, phản hồi bằng các
hình thức lời nói, ánh mắt, cử chỉ, khích lệ mọi thành viên tham gia, phát triển
mối quan hệ gắn bó, quan tâm đến nhau.
Nhóm hợp tác được tổ chức sao cho từng thành viên trong nhóm không
Lê Minh Hoàng - Trường TH Tây Phong
11
SKKN: Một số kinh nghiệm nâng cao chất lượng dạy học theo nhóm trong môn Khoa học lớp 4
thể trốn tránh công việc hoặc trách nhiệm học tập. Mọi thành viên đều phải học,
đóng góp phần mình vào công việc chung và thành công của nhóm. Mỗi thành
viên thực hiện một vai trò nhất định. Các vai trò ấy được luân phiên thường
xuyên trong các nội dung hoạt động khác nhau (nhóm trưởng, thư kí, báo cáo
viên ...).
Vì thế, ngay từ các tiết học đầu năm, tôi đã giúp các em hiểu được chức
năng, nhiệm vụ của từng thành viên trong nhóm và hướng dẫn tỉ mỉ cách điều
hành hoạt động nhóm. Cụ thể:
+ Trưởng nhóm : chỉ đạo, điều hành nhóm hoạt động.
+ Thư kí : Ghi lại kết quả của nhóm sau khi được thống nhất.
+ Báo cáo viên: trình bày trước lớp kết quả công việc của nhóm. (Báo cáo
viên có thể là trưởng nhóm hoặc các thành viên trong nhóm).
Đồng thời, trong quá trình theo dõi hoạt động của các nhóm, giáo viên
đưa ra những gợi ý, nhắc lại những biện pháp và cách thức để hoàn thành công
việc được giao, giải đáp các thắc mắc và dạy các kĩ năng thực hiện nhiệm vụ
khi cần thiết. Đối với những nhóm chưa thực hiện nhiệm vụ được giao một cách
tích cực, gáo viên đến gần và cùng tham gia, làm mẫu cho học sinh. Khi học
sinh gặp khó khăn, giáo viên đưa ra những gợi ý cần thiết như liên hệ những
kiến thức đang trao đổi với những kiến thức học sinh đã được học, tạo ra mối
quan hệ giữa kiến thức mới và những kiến thức học sinh đã biết, đã trải nghiệm.
Chính vì thế, học sinh các lớp tôi phụ trách hiện này rất quen thuộc và thành
thạo với hình thức học theo nhóm. Sau khi nghe hiệu lệnh chia nhóm của giáo
viên, các em tự hội ý cử nhóm trưởng, thư kí và điều hành nhóm hoạt động rất
sôi nổi, đại diện nhóm trình bày kết quả thảo luận rất tự tin, mạnh dạn trước tập
thể lớp. Đặc biệt, mỗi thành viên trong nhóm đều hiểu rằng không thể dựa vào
công việc của người khác.
3.2.4. Vận dụng linh hoạt các hình thức dạy học nhóm trong từng bài và
từng hoạt động học
Trong mỗi tiết học, giáo viên cần phối hợp nhiều phương pháp dạy học
khác nhau một cách linh hoạt, sáng tạo theo hướng giảm sự can thiệp và quyết
định của giáo viên, tăng cường sự tham gia của học sinh vào các hoạt động tìm
tòi, phát hiện ra kiến thức mới. Vì thế, tuỳ theo từng hoạt động học trong bài để
giáo viên lựa chọn các mô hình tổ chức hoạt động nhóm phù hợp.
Mỗi mô hình nhóm có ưu điểm và hạn chế khác nhau, như:
Lê Minh Hoàng - Trường TH Tây Phong
12
SKKN: Một số kinh nghiệm nâng cao chất lượng dạy học theo nhóm trong môn Khoa học lớp 4
Các mô hình
hoạt động nhóm
Ưu điểm
Hạn chế
Nhóm theo cặp Hai hình thức này sẽ giúp
hoặc nhóm từ 3-4 các em có nhiều cơ hội nói
học sinh
lên ý kiến của mình, các em
được rèn luyện kĩ năng diễn
đạt, giao tiếp và hợp tác
trong công việc. Không mất
thời gian tổ chức, không xáo
trộn chỗ ngồi mà vẫn huy
động được học sinh làm việc
cùng nhau.
Học sinh ít được giao lưu,
học hỏi với các bạn khác
trong lớp dẫn đến sự nhàm
chán, không thích hợp tác
với bạn đó nữa.
Nhóm cùng trình Đáp ứng đúng nhu cầu khả
độ (HS năng năng học tập của học sinh
khiếu riêng; HS
có khả năng tiếp
thu mức đạt
chuẩn riêng)
Hệ thống câu hỏi giáo viên
phải chuẩn bị nhiều, phân
hóa rõ ràng; nhóm học sinh
có khả năng tiếp thu chậm
làm việc không có người chủ
chốt, việc điều hành sẽ
không sôi nổi, hiệu quả,
nhiều lần như thế các em
cảm thấy nhàm chán.
Nhóm khác trình Học sinh năng khiếu giúp Một số em còn ỷ lại, dựa
độ (có 03 đối đỡ, hỗ trợ học sinh yếu trong dẫm vào các bạn học sinh
tượng khác nhau) quá trình thảo luận.
năng khiếu; lúng túng và
chưa mạnh dạn tham gia vào
hoạt động chung của nhóm
Nhóm nhiều học Đưa ra nhiều ý tưởng, nhiều
sinh (từ 6 - 8 học hướng giải quyết vấn đề đặt
sinh hoặc cả một ra
dãy lớp)
Lê Minh Hoàng - Trường TH Tây Phong
Khuôn viên lớp học chật,
phải xoay bàn ghế hoặc di
chuyển nhiều làm ảnh hưởng
thời gian tiết học; cơ hội
tương tác, giao tiếp một số
em ít, có thể xảy ra hiện
tượng học sinh năng khiếu
lấn át học sinh khác; giáo
viên khó quản lý, việc hỗ trợ
13
SKKN: Một số kinh nghiệm nâng cao chất lượng dạy học theo nhóm trong môn Khoa học lớp 4
đến từng học sinh chưa kịp
thời.
Nhóm ngẫu
Tạo ra sự hứng khởi khi Khuôn viên lớp học chật, di
nhiên; nhóm cùng được hợp tác với người bạn chuyển nhiều làm ảnh hưởng
sở thích:
mới.
thời gian và nề nếp lớp học.
Có thể chưa tìm được sự
công bằng khi đánh giá vì
khả năng tư duy giữa các
nhóm không tương đồng
nhau...
Thực tế cho thấy rằng, hoạt động nhóm có thể sử dụng phổ biến trong tất
cả các hoạt động của mỗi tiết học, nhưng hiệu quả nhất vẫn là trong hoạt động
phát triển bài. Căn cứ vào đặc trưng của từng mô hình nhóm nêu trên và tình
hình thực tế không gian, sĩ số lớp học, để tổ chức dạy theo nhóm cho phù hợp
tiến hành như sau:
* Đối với những hoạt động làm việc với sách giáo khoa, quan sát các hình
và trả lời câu hỏi trong sách giáo khoa: giáo viên tổ chức cho học sinh thảo luận
theo cặp (02 học sinh cùng bàn quay mặt vào nhau).
Chẳng hạn: Khi dạy bài 6 “Vai trò của vi-ta-min, chất khoáng và chất xơ”
(SGK trang 14&15)
Ở hoạt động 1, để giúp học sinh nhận biết được những loại thức ăn chứa
nhiều vi-ta-min, chất khoáng và chất xơ giáo viên đã tiến hành tổ chức nhóm
như sau:
- Bước 1: Chia nhóm, giao nhiệm vụ
Yêu cầu 02 học sinh ngồi cùng bàn quan sát các hình minh họa (SGK
trang 14 & 15) và nói cho nhau biết tên các thức ăn có chứa nhiều vi-ta-min,
chất khoáng và chất xơ (thời gian khoảng 3 phút)
- Bước 2: Thảo luận nhóm (hình thức hỏi đáp)
Gợi ý:
+ HS1: Hình minh họa này vẽ các loại thức ăn gì ?
+ HS2: trả lời
Lê Minh Hoàng - Trường TH Tây Phong
14
SKKN: Một số kinh nghiệm nâng cao chất lượng dạy học theo nhóm trong môn Khoa học lớp 4
+ HS1: Bạn thích ăn những món nào chế biết từ chuối ? Vì sao?
+ HS2: trả lời kết hợp giải thích (VD: Tớ thích ăn chuối chín, chuối xào,
kem chuối,vì nói rất ngon và bổ)
Tương tự với các loại thức ăn khác: đổi vai (HS2: hỏi ; HS1: trả lời)
- Bước 3: Trình bày trước lớp
Gọi 2 đến 3 cặp thực hiện hỏi - đáp ; Lớp nhận xét; bổ sung.
- Bước 4: Tổng kết, đánh giá
+ Kể tên được những loại thức ăn chứa nhiều vi-ta-min, chất khoáng và
chất xơ ? (kể các loại trong hình SGK kết hợp kể theo hiểu biết của bản thân)
+ Nhận xét, ghi bảng theo các nhóm (vi-ta-min; chất khoáng; chất xơ)
Từ đó cung cấp cho học sinh hiểu thêm: Nhóm thức ăn chứa nhiều chất
bột đường (sắn, khoai lang, khoai tây,…) cũng chứa nhiều chất xơ.
* Đối với các hoạt động làm việc với phiếu học tập, vật thật, sơ đồ, khai
thác câu hỏi nhiều ý, câu hỏi khó mang tính chất giải thích hoặc giải quyết tình
huống giáo viên đưa ra: giáo viên tổ chức cho học sinh thảo luận theo nhóm 3 4 học sinh (học sinh bàn trước và bàn sau quay mặt vào nhau).
Ví dụ: Khi dạy bài 37 "Tại sao có gió ?" (SGK trang 74)
Đầu tiên, giáo viên tổ chức cho học sinh quan sát tranh ảnh (SGK) hoặc
cho ra sân trường quan sát vật thật về các hiện tượng: cây cối lung lay, lá cờ tổ
quốc bay phấp phới.
Tiếp theo, giáo viên chia lớp thành 2 nhóm, phối hợp với nhóm trưởng tổ
chức chơi trò chơi “chong chóng”
Cuối cùng, cho học sinh vào lớp, phát phiếu học tập và yêu cầu các em
hoàn thành trong vòng 3 phút.
PHIẾU BÀI TẬP
Hãy nối các ý ở cột A với nội dung cột B cho phù hợp
A
B
Giã nhÑ
Chong chãng
quay nhanh
Kh«ng cã giã
Chong chãng
quay chËm
Lê Minh Hoàng - Trường TH Tây Phong
15
SKKN: Một số kinh nghiệm nâng cao chất lượng dạy học theo nhóm trong môn Khoa học lớp 4
Giã m¹nh
Chong chãng
kh«ng quay
- Đại diện các nhóm nhận xét, bổ sung.
- Giáo viên kết luận:
Giã nhÑ
Chong chãng
quay nhanh
Kh«ng cã giã
Chong chãng
quay chËm
Giã m¹nh
Chong chãng
kh«ng quay
Qua hoạt động khởi động, giúp các em có biểu tượng về mức độ của gió
và kích thích sự tò mò bắt đầu tìm hiểu nội dung chính của bài học.
* Đối với các hoạt động tạo nhóm để làm thí nghiệm; đóng vai; tìm hiểu
nguyên nhân của một số sự vật, hiện tượng trong tự nhiên; triển lãm tranh ảnh
và sản phẩm có liên quan đến nội dung bài học hoặc khai thác bài bằng phương
pháp Bàn tay nặn bột: tôi tổ chức cho học sinh thảo luận theo nhóm lớn từ 6-8
học sinh (hoặc mỗi dãy là 01 nhóm).
Ví dụ: Khi dạy bài “Con người cần gì để sống?” (Sách giáo khoa trang 4)
Đối với bài này hoạt động 2 giáo viên cho học sinh thảo luận nhóm bằng
cách tổ chức cho các em chơi trò chơi Đi tìm điều kiện sống.
* Mục tiêu: Kể ra được những điều kiện cần thiết tối thiểu để duy trì sự
sống của con người.
* Chuẩn bị
Mỗi nhóm có một bộ đồ chơi gồm 20 tấm phiếu. Trên mỗi tấm phiếu vẽ
một thứ các em "cần có" để duy trì sự sống (như: thức ăn, nước uống, ánh
sáng....) hoặc một thứ các em "muốn có" (như: sách báo, đồ chơi , ti vi ....)
* Cách tiến hành:
Lê Minh Hoàng - Trường TH Tây Phong
16
SKKN: Một số kinh nghiệm nâng cao chất lượng dạy học theo nhóm trong môn Khoa học lớp 4
Bước 1: Chia nhóm, giao việc và hướng dẫn cách chơi
- Giáo viên chia lớp 3 thành nhóm (mỗi dãy là 01 nhóm); phát cho mỗi
nhóm một bộ đồ chơi nêu trên và hướng dẫn:
Đầu tiên mỗi nhóm bàn bạc với nhau, chọn ra 10 thứ (được vẽ trong 20
tấm phiếu). Tiếp đó các nhóm chọn ra 6 thứ trong 10 thứ sao cho các thứ các
nhóm chọn là đủ diều kiện tối thiểu để đảm bảo sự sống cho con người. Trong
thời gian 4 phút, nhóm nào chọn nhanh nhất và giải thích đúng từng thứ đã chọn
thì đội đo thắng cuộc .
Bước 2: Thảo luận nhóm
Lựa chọn các thứ tối thiểu để duy trì sự sống của con người. Học sinh các
nhóm thảo luận để đi đến thống nhất chọn các điều kiện tối thiểu để duy trì sự
sống cho con người. Vậy giáo viên phải đi từng nhóm để giúp học sinh giải
thích về các thứ mà nhóm mình đã chọn hoặc không chọn được vẽ trong phiếu
để các em có thể giải thích đúng và trôi chảy hơn .
Bước 3: Báo cáo trước lớp
- Lần lượt đại diện các nhóm nêu kết quả lựa chọn của nhóm mình và giải
thích tại sao lại lựa chọn như vậy ?
Bước 4: Tổng kết, đánh giá
- Có thể sự lựa chọn của các nhóm là không giống nhau và giáo viên gợi ý
cho các em thảo luận, giúp học sinh nêu lên những điều kiện cần thiết tối thiểu
để duy trì sự sống của con người theo mục "Bạn cần biết" trong sách giáo khoa
môn học.
Ví dụ 2: Khi dạy bài 37 "Tại sao có gió ?" (SGK trang 74)
Ở hoạt động 2, yêu cầu học sinh làm thí nghiệm với đồ dùng đã chuẩn bị.
Thí nghiệm này để chứng minh rằng: "Không khí chuyển động từ nơi lạnh sang
nơi nóng"và đó củng chính là “hướng của gió thổi”.
Tôi lần lượt tiến hành như sau:
Bước 1: Chia nhóm, kiểm tra đồ dùng của học sinh đã chuẩn bị sau đó
nêu mục đích và hướng dẫn cách tiến hành làm thí nghiệm. Đồng thời phát
phiếu học tập với hệ thống câu hỏi trắc nghiệm khách quan.
Bước 2: Tạo nhóm, tiến hành thí nghiệm và thảo luận và trả lời các câu
hỏi bài tập 2 (phiếu bài tập).
Lê Minh Hoàng - Trường TH Tây Phong
17
SKKN: Một số kinh nghiệm nâng cao chất lượng dạy học theo nhóm trong môn Khoa học lớp 4
PHIẾU BÀI TẬP
Theo dõi thí nghiệm và trả lời các câu hỏi:
a) Khi đốt ngọn nến cháy, không khí ở hai ống có hiện tượng là:
A. Cả hai ống có không khí đều nóng.
B. Cả hai ống có không khí đều lạnh.
C. Một ống có không khí lạnh, một ống có không khí nóng
b) Không khí chuyển động theo hướng nào ?
A. Từ nơi lạnh sang nơi nóng.
B. Từ nơi nóng sang nơi lạnh.
C. Cả A và B.
Bước 3: Đại diện nhóm báo cáo; Các nhóm khác nhận xét, bổ sung.
Bước 4: Kết luận, chốt kiến thức
Ý a): C ; ý b): A
Từ đó yêu cầu các em giải thích Tại sao có gió ? Gió thổi theo hướng từ
nơi nào đến nơi nào ?
Sau khi học sinh trả lời, giáo viên chốt: Gió có là do chênh lệch về nhiệt
làm cho không khí chuyển động từ nơi lạnh sang nơi nóng và tạo ra gió. Gió
thổi theo hướng từ nơi có không khí lạnh đến nơi có không khí nóng.
Tiếp tục hướng dẫn học sinh liên hệ thực tế nhằm giúp các em nhận biết
được hướng gió thổi từ “biển vào đất liền” hay “từ đất liền ra biển” theo thời
gian ban ngày hoặc ban đêm (Ban ngày gió thổi từ biển thổi vào đất liền, còn
ban đêm gió thổi từ đất liền ra biển).
Ngoài ra, để phát huy tối đa tác dụng và hiệu quả của phương pháp thảo
luận nhóm đòi hỏi giáo viên phải sử dụng kết hợp nó với phương pháp quan sát
và phương pháp thí nghiệm. Học sinh muốn có kết quả thí nghiệm chính xác thì
phải cùng hợp tác với bạn để làm thí nghiệm, cùng nhau quan sát và trao đổi,
thảo luận với bạn trong nhóm để khẳng định lại hiện tượng diễn ra trong thí
nghiệm, từ đó dễ dàng lĩnh hội được tri thức cần nắm và cũng giúp học sinh
khắc sâu và nhớ kiến thức lâu hơn.
Ví dụ: Khi dạy bài 52 “Vật dẫn nhiệt và vật cách nhiệt” (SGK trang 104)
Lê Minh Hoàng - Trường TH Tây Phong
18
SKKN: Một số kinh nghiệm nâng cao chất lượng dạy học theo nhóm trong môn Khoa học lớp 4
Ở hoạt động 2, để giúp học sinh nắm được tính cách nhiệt của không khí,
tôi tiến hành cho các em làm thí nghiệm.
Bước 1: Chia nhóm
Chia lớp thành các nhóm 4, yêu cầu các nhóm đọc kĩ thí nghiệm tr.105
Bước 2: Thảo luận nhóm kết hợp làm thí nghiệm
Mỗi nhóm chuẩn bị: 02 chiếc cốc như nhau, 02 tờ giấy báo, nước nóng,
nhiệt kế. Lần lượt làm thí nghiệm theo phần hướng dẫn cách tiến hành (SGK),
lưu ý cẩn thận với nước sôi để đảm bảo an toàn. Cụ thể:
+ Quấn giấy trước khi rót nước sôi. Với cốc quấn chặt, học sinh dùng dây
thun buộc tờ báo lại cho chặt. Với cốc quấn lỏng, học sinh vo tờ giấy thật nhăn
và quấn lỏng sao cho không khí có thể tràn vào khe hở giữa phần cốc và tờ giấy.
+ Đo và ghi lại nhiệt độ của từng cốc: 2 lần, mỗi lần cách nhau 5 phút.
- Các thành viên quan sát, trao đổi, giải thích kết quả thu được qua thí
nghiệm. Cử 01 thành viên chuẩn bị báo cáo trước lớp.
Bước 3: Trình bày báo cáo
Đại diện của 02 nhóm trình bày kết quả thí nghiệm.
Các nhóm khác đối chiếu kết quả, bổ sung.
Bước 4: Tổng kết, đánh giá
+ Tại sao chúng ta phải đổ nước + Vì: để đảm bảo nhiệt độ của nước ở
nóng như nhau với một lượng 2 cốc là bằng nhau. Nếu nước cùng có
nước bằng nhau ?
nhiệt độ bằng nhau nhưng cốc nào có
lượng nước nhiều hơn sẽ nóng lâu hơn.
+ Tại sao lại phải đo nhiệt độ của + Vì nước bốc hơi nhanh sẽ làm cho
nhiệt độ của nước giảm đi. Nếu không
2 cốc cùng một thời điểm ?
đo cùng một lúc thì nước trong cốc đo
sau sẽ nguội nhanh hơn trong cốc đo
trước.
+ Giữa các khe nhăn của tờ báo + có chứa không khí
có chứa gì ?
+ Vậy tại sao nước trong cốc quấn + Vì: giữa các lớp báo quấn lỏng có
báo nhăn, quấn lỏng còn nóng lâu chứa rất nhiều không khí nên nhiệt độ
của nước truyền qua cốc, lớp giấy báo
hơn ?
Lê Minh Hoàng - Trường TH Tây Phong
19
SKKN: Một số kinh nghiệm nâng cao chất lượng dạy học theo nhóm trong môn Khoa học lớp 4
và truyền ra ngoài môi trường ít hơn,
chậm hơn nên còn nóng lâu hơn.
+ Theo em, không khí là vật dẫn + Không khí là vật cách nhiệt.
nhiệt hay vật cách nhiệt ?
=> Chốt ý, ghi bảng: Không khí
- Vài học sinh nhắc lại.
là vật cách nhiệt.
Như vậy, để làm thí nghiệm thành công và lí giải được một số hiện tượng
đơn giản thông qua thí nghiệm thì con đường hiệu quả nhất là tổ chức cho học
sinh làm việc theo nhóm.
3.3. Điều kiện để thực hiện giải pháp, biện pháp
Giáo viên thường xuyên nghiên cứu bài dạy, xác định thời điểm vận dụng
phương pháp cũng như hình thức dạy học nhóm phù hợp. Thường xuyên tạo cơ
hội cho các em được học tập theo hình thức hợp tác. Căn cứ vào tình hình thực
tế cơ sở vật chất, không gian lớp học và đối tượng học sinh để chia nhóm phù
hợp, tạo cơ hội các thành viên đều được thể hiện ý kiến của mình và giúp giáo
viên quản lý tiện lợi hơn.
Học sinh yêu thích môn học, cần có tinh thần tự giác, biết hợp tác trong
nhóm và nâng cao ý thức trách nhiệm cá nhân trong từng hoạt động học.
3.4. Mối quan hệ giữa các giải pháp, biện pháp
Các giải pháp, biện pháp trong đề tài có mối quan hệ mật thiết với nhau,
bổ trợ cho nhau để thực hiện thành công đề tài đưa ra. Tất cả các biện pháp trên
đều quan trọng, nếu thiếu một trong các biện pháp đó thì đề tài sẽ không thành
công nhưng giáo viên phải biết vận dụng linh hoạt các biện pháp trong từng bài
học, hoạt động cho phù hợp.
3.5. Kết quả khảo nghiệm, giá trị khoa học của vấn đề nghiên cứu
* Kết quả khảo nghiệm:
Sau hai năm áp dụng hình thức tổ chức dạy học thảo luận nhóm trong
môn Khoa học đối với lớp 4A (năm học 2013 - 2014) và lớp 4C (năm học 2014
- 2015), tôi tiến hành phỏng vấn, khảo sát và thu được kết quả như sau :
Lê Minh Hoàng - Trường TH Tây Phong
20
SKKN: Một số kinh nghiệm nâng cao chất lượng dạy học theo nhóm trong môn Khoa học lớp 4
Thời gian
Năm học
2013 - 2014
Năm học
2014 - 2015
- Trước khi thực
hiện đề tài
- Sau khi áp dụng
đề tài
- Trước khi thực
hiện đề tài
- Sau khi áp dụng
đề tài
TS
HS
Tích cực, chủ
động tham gia
hợp tác nhóm;
có kĩ năng điều
hành nhóm;
tiếp thu bài
nhanh
Ý thức hợp
tác nhóm tốt,
chủ động
trong học tập,
mạnh dạn
trước tập thể
Chưa tích cực
hợp tác nhóm;
ngại làm nhóm
trưởng; chưa
tự tin trước
tập thể
SL
Tỉ lệ
SL
Tỉ lệ
SL
Tỉ lệ
7
23,3
9
30,0
14
46,7
15
33,3
11
50,0
4
16,7
6
18,2
11
33,3
16
48,5
16
48,5
14
42,4
3
9,1
30
33
* Giá trị khoa học:
Dạy học thảo luận nhóm luôn tạo không khí lớp học thoải mái, sôi nổi;
học sinh học tập hứng thú, lĩnh hội kiến thức một cách chủ động, tích cực và
tiến bộ về nhiều mặt. Trong mỗi tiết học, bản thân các em tự tìm hiểu những
thông tin trong sách giáo khoa, tự suy nghĩ, tự viết, tự đọc, tự kiểm tra đánh giá
bài làm của bạn khác, nhóm khác; luôn mạnh dạn tự tin đưa ra ý kiến, câu hỏi
thắc mắc của mình với thầy, với bạn, từ đó các em dễ dàng nắm kiến thức bài
học một cách chắc chắn. Điều đặc biệt hơn, phát huy tính tự giác, mạnh dạn
trước đám đông và các em tự tin khi điều hành nhóm hoạt động, nhờ đó chất
lượng dạy học môn Khoa học ngày càng được nâng cao.
4. Kết quả thu được qua khảo nghiệm, giá trị khoa học của vấn đề
nghiên cứu
Ngoài việc phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học
sinh, dạy học theo nhóm còn là hình thức luôn làm mới cách học, không khí lớp
học dễ chịu, giúp quá trình học tập trở nên hấp dẫn, nhẹ nhàng, tự nhiên phù
hợp với đặc điểm học sinh tiểu học Học mà chơi, chơi mà học. Giáo viên luôn
luôn chủ động, linh hoạt trong tổ chức nhóm hoạt động, đưa ra hệ thống câu hỏi
có sự phân bậc phù hợp với từng dạng nhóm và đã định hướng đúng đắn giúp
Lê Minh Hoàng - Trường TH Tây Phong
21
SKKN: Một số kinh nghiệm nâng cao chất lượng dạy học theo nhóm trong môn Khoa học lớp 4
các nhóm hoàn thành tốt nhiệm vụ.
Đề tài đã được đưa vào áp dụng tại đơn vị và có tác động thiết thực đến
với giáo viên, học sinh. Nội dung của đề tài đã ảnh hưởng không nhỏ đến việc
nâng cao chất lượng và lựa chọn hình thức tổ chức dạy học đúng đối tượng học
sinh. Nhờ đó chất lượng môn Khoa học nói riêng, chất lượng giáo dục trong
toàn khối được nâng lên rõ rệt. Đề tài tiếp tục được nhân rộng các khối lớp tại
đơn vị mới Tiểu học Tây Phong và các trường tiểu học trong huyện nhà, góp
phần thực hiện đổi mới phương pháp, hình thức dạy học một cách hiệu quả.
III. PHẦN KẾT LUẬN, KIẾN NGHỊ
1. Kết luận
Tổ chức dạy học nhóm là một hình thức dạy học với nhiều tính ưu việt.
Đó là một trong những hình thức thực hiện tốt việc dạy học phát huy tính tích
cực và tương tác của học sinh. Với hình thức này, học sinh được hấp dẫn, lôi
cuốn vào các hoạt động học, thu lượm kiến thức bằng chính khả năng của mình
với sự giúp đỡ, hướng dẫn của giáo viên. Dạy học theo nhóm đòi hỏi giáo viên
phải chuẩn bị kĩ lưỡng kế hoạch dạy học, lựa chọn những nội dung thực sự phù
hợp với hoạt động nhóm và thiết kế được các hoạt động giúp các em lĩnh hội,
khám phá kiến thức mới một cách tốt nhất, phát huy tác dụng tích cực trong
việc giúp học sinh chiếm lĩnh tri thức và rèn luyện được các kĩ năng giao tiếp
cho học sinh. Như vậy, việc tổ chức hoạt động nhóm thành công hay không là
phụ thuộc vào nhiều yếu tố trong đó một phần lớn quyết định là vấn đề nhận
thức, năng lực và nghệ thuật sư phạm của người giáo viên. Vì vậy, để tổ chức
dạy học nhóm hiệu quả, giáo viên cần :
- Phân nhóm có đầy đủ các đối tượng học sinh để các thành viên hỗ trợ,
giúp đỡ nhau trong quá trình thảo luận.
- Căn cứ vào đối tượng học sinh, nội dung từng bài hoặc từng hoạt động
trong mỗi bài để chuẩn bị kĩ lưỡng kế hoạch bài dạy, lựa chọn nội dung thực sự
phù hợp với các hình thức nhóm khác nhau.
- Giao việc cho học sinh phải rõ ràng về cả nội dung và thời gian làm
việc.
- Trong khi học sinh thảo luận, giáo viên phải theo dõi, hỗ trợ giúp đỡ kịp
thời khi nhóm hoặc một số thành viên trong nhóm chưa hiểu rõ vấn đề.
- Luôn tạo cho học sinh có nề nếp, thói quen làm việc theo nhóm và biết
Lê Minh Hoàng - Trường TH Tây Phong
22
SKKN: Một số kinh nghiệm nâng cao chất lượng dạy học theo nhóm trong môn Khoa học lớp 4
được nhiệm vụ, vai trò của mình đối với nhóm. Các thành viên trong nhóm có
thể luân phiên nhau làm nhóm trưởng. Ngoài ra, không nên làm dụng
hoạt động nhóm, tránh lối suy nghĩ đổi mới PPDH là phải sử dụng hoạt
động nhóm.
- Chú trọng tạo điều kiện để các thành viên trong nhóm tự đánh giá lẫn
nhau, nhóm này đánh giá nhóm kia hoặc cả lớp cùng đánh giá.
- Tùy vào môi trường học tập, khuôn viên lớp học, giáo viên linh hoạt
cách chia nhóm để các em trong lớp đều được tương tác với nhau, tránh sự
nhàm chán lặp đi lặp lại một kiểu nhóm. Đặc biệt đối với học sinh dân tộc thiểu
số không vì quá nặng về kiến thức mà bỏ qua hình thức học theo nhóm vì qua
cách học này các em sẽ phát triển kĩ năng giao tiếp và tăng cường tiếng Việt
hiệu quả.
- Bản thân giáo viên luôn nâng cao ý thức tự học, tự rèn, cập nhật cho
minh những kiến thức về nội dung chương trình, về cuộc sống thực tiễn để tiếp
tục tìm ra những giải pháp tốt nhất, phù hợp với điều kiện thực tế giảng dạy tại
cơ sở.
2. Kiến nghị
- Đối với nhà trường: Cần đối đồng đều sĩ số giữa các lớp để giáo viên
thuận lợi trong việc chia và bao quát nhóm hiệu quả.
Tăng cường trang thiết bị đủ về cả số lượng và chất lượng giúp cho các
thí nghiệm thực hành chính xác hơn.
- Tổ chuyên môn: Thường xuyên tập huấn, trao đổi kinh nghiệm về vận
dụng các phương pháp dạy học để nâng cao chất lượng giáo dục trong nhà
trường.
Trên đây là một số kinh nghiệm mà tôi đã đúc kết được trong quá trình
nghiên cứu và thực hiện tại đơn vị. Rất mong được sự đóng góp chân tình của
các thành viên trong Hội đồng sáng kiến kinh nghiệm các cấp để đề tài này
được hoàn thiện hơn, giúp tôi thực hiện có hiệu quả trong thời gian tiếp theo.
Buôn Trấp, ngày 20 tháng 01 năm 2016
Người viết
Lê Minh Hoàng - Trường TH Tây Phong
23
SKKN: Một số kinh nghiệm nâng cao chất lượng dạy học theo nhóm trong môn Khoa học lớp 4
Lê Minh Hoàng
NHẬN XÉT CỦA HỘI ĐỒNG SÁNG KIẾN CẤP TRƯỜNG
.....................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
CHỦ TỊCH HỘI ĐỒNG SÁNG KIẾN
NHẬN XÉT CỦA HỘI ĐỒNG SÁNG KIẾN CẤP HUYỆN
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
CHỦ TỊCH HỘI ĐỒNG SÁNG KIẾN
Lê Minh Hoàng - Trường TH Tây Phong
24
SKKN: Một số kinh nghiệm nâng cao chất lượng dạy học theo nhóm trong môn Khoa học lớp 4
TÀI LIỆU THAM KHẢO
TT
1
2
3
Tài liệu
Sách giáo khoa Khoa học 4
Sách giáo viên Khoa học lớp 4
Thiết kế bài giảng Khoa học 4
(tập 1 & 2)
Tác giả
Bộ Giáo dục và Đào tạo
- NXB Giáo dục năm 2010
Bộ Giáo dục và Đào tạo
- NXB Giáo dục năm 2007
NXB Hà Nội 2006
4
Tài liệu Chuẩn kiến thức kĩ năng lớp 4
(môn Khoa học)
Bộ Giáo dục và Đào tạo
5
Công văn 5842/BGD&ĐT ngày ..... V/v
điều chỉnh nội dung giáo dục phổ thông
(môn Khoa học lớp 4)
Bộ Giáo dục và Đào tạo
6
Tài liệu bồi dưỡng giáo viên dạy các môn
học lớp 4 (tập 1 - môn Khoa học)
7
Bộ Giáo dục và Đào tạo
Tài liệu bồi dưỡng thường xuyên cho giáo
- Nhà xuất bản Giáo dục
viên tiểu học chu kỳ III (2003 - 2007)
8
Tìm hiểu qua sách, báo Giáo dục, mạng
Internet
9
Bộ Giáo dục và Đào tạo
- NXB Giáo dục năm 2006
Tạp chí thế giới trong ta
Lê Minh Hoàng - Trường TH Tây Phong
25
