tiểu luận cao học tác phẩm Phóng sự trên báo in

MỤC LỤC
1.Tôi nghĩ về phóng sự........................................................................Trang
2
2.Tác phẩm phóng sự cá nhân..............................................................Trang
6
3. Nhận xét của thầy hướng dẫn...........................................................Trang
11

TIỂU LUẬN PHÓNG SỰ TRÊN BÁO IN

Tiểu luận phóng sự trên báo in

Page 1


Câu 1: Tôi nghĩ về phóng sự
Phóng sự trong tôi là...
(Trích: “Nhật kí viết báo” của Lưu Hồng Nhung)
Cả tháng nay, nó vò đầu bứt tóc xem có gì để viết cho bài phóng sự cuối
kì. Từ lâu nay, nó vẫn quen với các dạng bài phản ánh hay kí chân dung, nó
chưa hiểu và cũng chưa định nghĩa được phóng sự là gì, phải viết như thế
nào.
Nó– một sinh viên báo chí năm 3 rồi mà vẫn chưa có bài phóng sự nào
được đăng. Hiện tại, nó đang trải qua một thử thách khó khăn: tập viết phóng sự.
Từ lý thuyết...
Vào mạng đọc những chia sẻ trên diễn đàn nghebao.com hay các tài liệu
để viết phóng sự tốt, nhưng chẳng hiểu sao càng đọc, nó càng thấy mông lung,
càng không hiểu gì cả.
Và nó tìm đến anh bạn tên Dũng, một cây bút trẻ chuyên viết về phóng sự
xã hội để tìm hiểu rõ hơn về thể loại này. Anh hỏi: em hiểu thế nào là phóng sự?,
nó lí nhí bảo rằng chỉ biết phóng sự khác bài phải ánh ở chỗ: phóng sự rõ tính

vấn đề hơn thôi anh ạ, cụ tỉ ra sao thì em không rành lắm vì em không có kinh
nghiệm. Nghe anh chia sẻ, thật ra nó cũng “vỡ lẽ” ra chút ít.
Anh tâm sự say sưa lắm! Từ rất lý thuyết nhé: “Nôm na Phóng sự là một
thể loại đặc trưng của báo chí. Nó xen giữa tính văn học và thông tấn báo chí.
Đây được coi là “trọng pháo” của nền báo chí.
Phóng sự lột tả vấn đề, sự kiện, mâu thuẫn nổi bật, hiện thực qua bức tranh
sinh động, chi tiết cụ thể, và các nhân chứng trực tiếp tham gia thông tin, ngôn
ngữ biểu thị giàu hình ảnh, bút pháp sinh động, hấp dẫn, giọng điệu trần thuật
linh hoạt.
Một bài báo bất kể đều có công thức 5W+1H: Ai, cái gì, ở đâu, tại sao, khi
nào, như thế nào? Đặc biệt, một bài phóng sự chú ý tới việc diễn giải cho độc giả
Tiểu luận phóng sự trên báo in

Page 2


sự việc đã xảy ra như thế nào, một cách chi tiết, đầy đủ mà sinh động hấp dẫn và
nó hàm chứa chính kiến của người viết có thể là chủ quan hoặc khách quan, tùy
vào tư liệu, năng lực khái quát hóa vấn đề, nhưng chính kiến đó phải thuyết
phục, bằng chứng rõ ràng “.
Đến những kinh nghiệm anh chia sẻ trong cách tìm đề tài:
Thứ nhất là Tư duy : Luôn đặt câu hỏi vì sao, tại sao; phân tích thông tin.
Ví như : Ngày càng có nhiều thanh niên dùng đao kiếm chém nhau. Vậy thì đao
kiếm ở đâu ra ? mua ở đâu, vấn đề quản lý mua bán lỏng lẻo ?...từ đó ta đã có đề
tài về vấn đề này. Có một câu nói ví von rất hay : “hãy chú ý sau mỗi trái bóng
lăn ra đường sẽ có một đứa nhỏ chạy theo”.
Thứ hai là Quan sát : Quan sát và suy ngẫm, tìm những vấn đề gần gũi
cuộc sống, hoặc mới lạ, nếu không mới lạ thì lạ hóa nó bằng góc nhìn mới, cách
viết, cách đặt tít bài.
Thứ ba là Lắng nghe : Nghe người này, người khác nói, suy luận, chọn lọc

thông tin trong đó.
Thứ tư là chọn lọc : Nhặt nhạnh các ý tưởng trong các bài báo khác, hoặc
vấn đề gặp trong cuộc sống. Ta phải ươm mầm, ấp ủ, nuôi đề tài theo thời gian.
Hoặc đọc báo cũ, tìm ý tưởng mới trong đó. Ví dụ: khi đọc một bài báo về người
tâm thần giết vợ. Những vụ án như thế vẫn thường xuyên xảy ra. Nhưng liệu vấn
đề quản lý người tâm thần như thế nào ? để hạn chế hậu quả đáng tiếc thì đã
được làm chưa ? Đã hiệu quả chưa ?.
Thứ năm là Đi tìm, gặp...: đề tài có thể đến với ta như một định mệnh,
ngẫu nhiên.
Thứ sáu là Tìm ra sự khác biệt, góc cạnh. Chẳng hạn: đọc được thông tin
một làng chuyên trồng bạc hà đời sống khá giả lên. Ta chia nhỏ vấn đề ra: Mô
hình trồng, hiệu quả kinh tế, vấn đề lao động...từ các vấn đề này lại có thể chia
nhỏ ra để tìm góc tiếp cận mới.
Tiểu luận phóng sự trên báo in

Page 3


Nghe anh nói, nó gật gù, nó tâm đắc với những chia sẻ ấy lắm!
... tới tìm đề tài
Nó bắt tay vào việc tìm đề tài cho bài viết. Nó định làm phóng sự về đề tài
“Cuộc sống mưu sinh của những người lao động nghèo dưới chân cầu Thăng
Long” mà trước đây đã từng viết bài phản ánh trước đó. Nó quyết định dành một
ngày chủ nhật, lân la ra đấy tìm thêm thông tin. Nhưng thật không may cho nó
chỉ vì tắc đường trong nội thành, ra đến nơi, các cô chú đã đi làm hết, vốn định
chờ đến trưa nhưng cái nắng 40 độ chói chang và rực cháy khiến tinh thần nó bị
”lung lay”, nó quyết định ra về trắng tay.
Mấy ngày sau, nó vẫn suy nghĩ tìm đâu ra đề tài, chợt đọc thấy mấy bài
báo từ những năm trước viết về ước nguyện hiến xác của một cụ bà ngoài 80 tuổi
tại khu Bách hóa Thanh Xuân. Nó đọc và xem có thể khai thác điều gì mới từ đề

tài này không. Địa bàn tìm hiểu ngay tại Hà Nội nên nó hăng lắm. Ngay từ sáng
sớm, nó tìm đến và gặp cụ bà. Khi nó giới thiệu là nhà báo, bà cụ niềm nở tiếp
chuyện và kể câu chuyện dài về cuộc đời mình. Chỉ vì cô đơn và muốn giúp ích
người khác nên cụ 5 lần, 7 lượt đòi hiến xác nhưng vấn đề ở chỗ: cụ muốn hiến
xác trong tình trạng sức khỏe vẫn bình thường và thực tế là không bệnh viện nào
tiếp nhận trường hợp đó cả mặc dù đó là nguyện vọng rất thiêng liêng.
Rồi hôm khác, nó đi chợ Sinh viên và bắt gặp hai cô nữ sinh bị chủ hàng
một gian dép bắt ép mua đôi dép vì nguyên nhân: là “người khai hàng” lô dép
mới về, đã xem thì bắt buộc phải mua để “đắt khách” dù không ưng giá cao, nếu
không thì không được ra về. Chứng kiến cảnh giằng co người bán - kẻ mua ấy,
nó chợt nghĩ: sao mình không viết về văn hóa ứng xử bán hàng trong khi “Khách
hàng là thượng đế”, một vấn đề rất gần với mình. Nó vui sướng. Và nó quyết
định lân la sang cả chợ Nhà xanh, chợ Nghĩa Tân, chợ Phùng Khoang để bài viết
thêm phong phú hơn. Nó máu! Bình thường ngủ tới 8 giờ sáng chưa dậy, ấy vậy,
để “hi sinh” cho bài viết, mấy hôm liền, nó dậy từ tinh mơ.
Tiểu luận phóng sự trên báo in

Page 4


Thế là cũng nhiều đề tài để chọn lựa đấy chứ, kể ra thì chắc viết phóng sự
cũng không quá khó như nó tưởng tượng.
Gian nan tác nghiệp để thành tác phẩm
Ấy vậy mà khi triển khai thành tác phẩm không dễ chút nào. Nó cứ viết…
viết rồi lại xóa… xóa rồi lại viết. Không biết bao nhiêu bản Word nó cho vào
“thùng rác” rồi.
Việc thu thập thông tin khá đầy đủ nhưng khi triển khai nó nhận thấy
không dễ chút nào. Viết xong mà nó vẫn chưa hiểu “tính vấn đề” trong bài “Ước
nguyện hiến các của cụ bà 80” là gì, thậm chí có nhiều chi tiết rành rành là sự
thật nhưng nếu không được chứng kiến sẽ có người bảo rằng nó nói dối: “Cụ bà

dúi vào tay nó xấp tiền khoảng 2 triệu đồng mong nó đi tìm đơn vị cho cụ hiến
xác” chẳng hạn… Thế mới biết các nhà báo để thuyết phục nguồn tin của mình
thật không dễ dàng.
Với đề tài “ Văn hóa ứng xử bán hàng”, nó có trong tay có khá nhiều
thông tin. Và nó đã làm xong một nửa công việc, đó là xác định chủ đề, lựa chọn
đề tài, thu thập thông tin. Giờ thì bắt tay vào viết nào. Xây dựng kết cấu và thể
hiện tác phẩm. Cái này mới khó đây. Bởi trước giờ nó viết theo cảm hứng. Nếu
không có hứng nó không thể viết được gì. Nó cũng chưa từng bao giờ nghĩ đến
việc xây dựng kết cấu. Với nó, chỉ có thể hiện tác phẩm. Sự ngẫu hứng sẽ làm
nên nét đặc sắc cho những bài viết của nó. Nhưng đọc đi đọc lại, nó vẫn không
cảm thấy giống một bài phóng sự.
Nó băn khoăn, chán nản nhưng nó tin nó sẽ thành công nếu tiếp tục viết và
với sự va chạm cuộc sống qua các bài viết, nó sẽ sớm có một tác phẩm phóng sự
toàn vẹn. Và nó đang ấp ủ những đề tài mới!

Tiểu luận phóng sự trên báo in

Page 5


Tiểu luận phóng sự trên báo in

Page 6


Câu 2: Tác phẩm phóng sự cá nhân
“Nghề” lo hậu sự cho người chết
Công việc tưởng như không được coi là một nghề ấy lại gắn bó với
ông Bao nhiều năm nay. Người dân nơi đây đã quá quen thuộc với hình ảnh
người đàn ông “cứu rỗi các linh hồn” ấy.

Một ngày giữa tháng 4.2012, tôi có về dự một đám tang tại vùng quê ven
biển Nghĩa Hưng, Nam Định. Trong lúc quanh quẩn bên ngoài để tránh cái
không khí tang thương, tôi bắt gặp hình ảnh ông lão tất tả đi vào. Tìm hiểu ra
mới biết, Ông là Vũ Ngọc Bao (65 tuổi), người làng Quần Vinh, xã Nghĩa
Thắng, huyện Nghĩa Hưng, tỉnh Nam Định. Ông đến với tư cách không phải là
người thân, hàng xóm láng giềng mà ông được thuê để làm cái việc…lo hậu sự
cho người chết. Một công việc khá mới mẻ và lạ lẫm.
Trần gian có một thứ… “nghề”
Bước vào ngôi nhà 4 gian cổ kính, ấn tượng đầu tiên ập vào mắt tôi là ông
cụ râu, tóc bạc phơ đang ngồi thư thái nhâm nhi chén trà đặc. Khi được hỏi về
cái “nghề” đặc biệt mà ông đang làm, ông cười khà khà nói: “Việc tôi làm có gì
đâu mà anh chị tìm hiểu? Chỉ là làm cho mình thôi, tôi làm là để kiếm thêm thu
nhập cho gia đình...”.

Tiểu luận phóng sự trên báo in

Page 7


Ông Bao và quyển sách ghi chép về số lượng thi thể mà ông đã chôn
cất.(Ảnh: LN)
Ông đến với “nghề” lo hậu sự cho người chết này như là cái duyên trời
định. Trước đây thời còn trai trẻ, cũng như bao người thanh niên trai tráng khác
trong làng, ông cùng cha ra khơi đánh bắt cá. Trong quá trình lênh đênh trên
biển, ông đã gặp không biết bao nhiêu là “bồng bềnh” (người chết đuối trôi trên
biển). Ông suy nghĩ, không biết rồi những xác chết đó sẽ đi về đâu, dù sao đấy
cũng là con người, khi chết cần được coi trọng và phải “mồ yên mả đẹp”. Suy
nghĩ đó cứ ám ảnh trong đầu ông nhưng ông lại không dám từ bỏ cái nghề gia
truyền mà mình đang làm với cha.
Nhưng vào một ngày cách đây 30 năm về trước, trong một chuyến đi biển,

khi gần vào sát bờ, thuyền của ông có va vào một “bồng bềnh” đang trôi lênh
đênh trên nước. Không làm cách nào được, ông phải tự tay vớt cái xác ấy lên và
chôn cất cẩn thận. Chuyện đó đã ám ảnh vào sâu trong tâm trí ông, sau chuyện
đó ông có thêm nghị lực để thực hiện suy nghĩ của mình. Ông quyết tâm bỏ nghề
ra khơi bắt cá để vào bờ làm “nghề lo hậu sự cho người chết”, năm ấy ông mới
35 tuổi.
Lúc đầu, người ta chỉ thuê ông khi có cái xác chết nào đó trôi dạt trên biển.
Nhưng dần dần, họ thuê ông làm cả những công việc như cải táng (bốc mộ) hay
khâm liệm. “Nghề” của ông ngày một bận rộn khi khắp làng trên xóm dưới, rồi
người trong xã, trong huyện cũng tìm đến ông mỗi khi nhà họ có người qua đời.
Ông vẫn thường nói vui với mọi người rằng:“Làm cái nghề này không bao giờ
bị thất nghiệp. Nếu vào những tháng nhiều người chết thì người ta chả công cho
mình cũng không ít, với lại mình giúp họ là chính”.
Ông cho biết, mỗi lần đi cải táng hay khâm liệm người ta đưa 200 ngàn
đồng/ mộ/ người, ông chỉ lấy 100 ngàn đồng/ người. Còn với những người xấu
Tiểu luận phóng sự trên báo in

Page 8


số mà chết trôi nổi trên biển dạt vào bờ thì ông làm lấy phúc là chính, còn có tiền
bồi dưỡng hay không thì tùy vào chính quyền địa phương nơi đó. Chỉ cần những
“bồng bềnh” mồ yên mả đẹp là ông thấy vui lòng, ông Bao cho biết và tâm sự:
“Tôi cũng chẳng nhớ rõ là mình đã làm hậu sự cho bao nhiêu con người về bên
kia thế giới. Tôi chỉ biết rằng, thấy người ta gọi là đi, đang làm việc đồng áng
mà người ta tìm đến tôi, tôi cũng đi. Làm nhiều rồi cũng thành quen, chẳng thấy
ghê tay hay sợ hãi nữa. Bây giờ tôi coi đó là chuyện bình thường rồi”.
Hiện tại ngoài việc làm nghề hậu sự cho người chết, ông Bao còn thu gom
thi thể các cháu hài nhi tại các cơ sở nạo, phá thai về mai táng tại nhà. Ông làm
công việc đó đã được gần 5 năm. Quan sát trên bàn thờ đặt các hài nhi, con số

được ông ghi bằng sơn màu đỏ đã lên tới 5037. Ông Bao cho biết, từ đầu năm
2012 đến nay, ông đã thu gom 600 xác hài nhi. Tất cả đều được ông ghi lại tỉ mỉ
trong một quyển vở. Các hài nhi đều được ông đặt tên, tên của các hài nhi chính
là số thứ tự mà ông thu gom được.
Ông làm công việc đó hoàn toàn tự nguyện và bỏ tiền túi ra để làm. Ông
cho biết, mỗi năm ông chi gần 17 triệu đồng cho việc chôn cất các xác hài nhi.
Ông nói: “Các cháu tuy chưa được sống phút nào ngoài đời nhưng đó cũng là
những sinh linh, cũng là một kiếp người vì thế các cháu cũng cần phải được mai
táng cẩn thận, để linh hồn sớm được siêu thoát”.
Những câu chuyện ám ảnh
Chị Vũ Thị Sen, con dâu ông Bao chia sẻ: “có lần bố chị đi lo hậu sự cho
một xác chết lâu ngày bị phân hủy trôi dạt vào bờ biển Thịnh Long. Khi bố chị
về tới đầu ngõ thì chị ngồi trong nhà đã ngửi thấy mùi hôi thối, ngây ngấy bay
vào nhà…”. Tôi vừa nghe chị Sen kể vừa nhìn ra khoảng cách từ nhà chị cho tới
sân vào khoảng gần 20m. Với khoảng cách này mà thứ mùi đó còn len lỏi vào
đây được thì mới biết sức chịu đựng của ông Bao như thế nào (!).
Nhưng đấy chưa phải là câu chuyện đáng sợ nhất mà người làm “nghề”
Tiểu luận phóng sự trên báo in

Page 9


này như ông gặp phải. Ông kể cho tôi nghe chuyện cách đây 3 năm về trước. Lúc
đó khi ông đang cùng vợ ra làm thì có người đến báo tin ở bên xã bên có một
xác chết trôi vào bờ, mời ông đến ngay để lo hậu sự. Khi ông đến, trước mặt ông
là cái xác không đầu của một người phụ nữ chừng 35 tuổi, xác bị phân hủy hoàn
toàn, bốc mùi hôi thối khó chịu. Với kinh nghiệm nhiều năm trong nghề, ông
nhận định: nếu làm không khéo thì các mảnh thịt sẽ vỡ vụn ra và rất khó giữ
được nguyên vẹn. Theo đạo Phật: nếu xác chết không được toàn thây thì linh hồn
rất khó được siêu thoát. Một mình ông phải làm nhẹ nhàng mà không một chiếc

găng tay và khẩu trang. Khi đưa xác chết đó vào quan tài, rất khó khăn vì do chết
dưới nước thi thể sẽ bị trương phình lên quá khổ. Lúc đó không làm sao được,
ông đành phải dùng tay ép vào thi thể cho nước được “vắt” ra.
Trong một trường hợp khác, khi ông đi thu lượm xác hài nhi bỉ bỏ rơi. Có
những cháu bé đã được 5-6 tháng tuổi, xác đang trong quá trình phân hủy, ông
đã phải nhặt nhạnh lại từng phần thi thể của mỗi em để sao cho các em được toàn
thây và không bị nhầm lẫn. Hay có những em được 7 tháng tuổi, lúc sinh ra mắt
còn nhìn ông vẻ mệt mỏi, yếu ớt nhưng chúng chỉ sống được 4-5 tiếng. “Nhìn
những hình ảnh như thế, nhiều khi làm xong xuôi mọi việc nhưng trong lòng cảm
thấy buồn đến không muốn ăn uống. Những sinh linh bé nhỏ có tội tình gì mà
phải lìa xa cuộc sống khi còn đang trong bụng mẹ? Lúc đó tôi thường nghĩ về số
phận con người, không biết rồi bố mẹ chúng nghĩ sao mà có thể đang tâm vứt bỏ
đi giọt máu của mình?”, ông Bao buồn rầu tâm sự.

Tiểu luận phóng sự trên báo in

Page 10


Ông Bao đem các sinh linh về nhà mai táng. (Ảnh: LN)
Ông Vũ Văn Hưởng, trưởng thôn xóm Quần Vinh (Nghĩa Thắng, Nghĩa
Hưng, Nam Định) cho biết: lúc đầu thấy ông Bao làm nghề này mọi người trong
xóm bàn ra tán vào nhiều lắm. Người hiểu cho ông thì động viên ông làm tiếp,
người không hiểu thì bảo ông là khùng, điên. Nhiều khi ông bị mọi người xa
lánh, họ cho rằng gặp ông sẽ bị xúi quẩy vì ông hay tiếp xúc với các linh hồn oan
khuất. Nhưng rồi một thời gian cũng quen, chẳng biết nếu không có những người
như ông Bao thì lấy ai đủ can đảm để làm những công việc “rợn người” như
vậy?.
Muốn mình thất nghiệp
Với 30 năm trong “nghề” có 1 không 2 này, ông Bao đã chứng kiến biết

bao chuyện khiến người khác phải rùng mình ghê sợ. Căn nhà cấp 4 của ông Bao
khá đơn sơ, chỉ kê đủ chiếc bàn và chiếc tủ đứng. Công việc này tuy đem lại cho
ông một khoản thu nhập hàng tháng mà theo ông “kha khá so với người nhà quê”
nhưng đây lại là công việc không dành cho những người “yếu tim” và nó vô
cùng độc hại, cùng với đó là nỗi ám ảnh nghề nghiệp. Mỗi lần đi làm việc là mỗi
Tiểu luận phóng sự trên báo in

Page 11


lần trái tim ông Bao lại đau nhói, ông mong muốn trong tương lai mình sẽ thất
nghiệp. Vì như thế sẽ không có những con người xấu số chết trôi dạt, hay những
đứa trẻ không bị bố mẹ chúng ruồng rẫy bỏ rơi.
Khi được chúng tôi hỏi: Ông định làm công việc đặc biệt này đến bao giờ?
Ông Bao chỉ mỉm cười, vuốt bộ râu trắng toát đáp: “Chỉ cần vẫn còn sống, còn
đủ sức khỏe thì tôi sẽ tiếp tục làm nghề này và sẽ đi tìm kiếm những thân xác hài
nhi bị vứt bỏ đem về chôn cất ”.
Lưu Nhung.

Nhận xét của thầy hướng dẫn

Tiểu luận phóng sự trên báo in

Page 12