Báo cáo thu hoạch thực tế tại vườn thuốc nam và trạm y tế phường kim long

Sổ thu hoạch thực tế tốt nghiệp

GVHD: Cô Nguyễn Thị Lộc Hải

LỜI CẢM ƠN
Trước tiên em xin tỏ lòng biết ơn đến quý Thầy cô khoa Dược , Trường
Cao đẳng Y tế Huế đã tận tình giảng dạy và giúp đỡ trong suốt năm học vừa
qua . Và để hoàn thành tốt bài tốt nghiệp này còn có sự giúp đỡ nhiệt tình
của các y bác sĩ , trạm y tế Phường Kim Long và sự chỉ đạo của Cô Lê Thị
Nhạn và Cô Nguyễn Thị Lộc Hải .
Một lần nữa em xin chân thành cảm ơn !
Huế , tháng 08 năm 2014
Sinh viên thực hiện

1


Sổ thu hoạch thực tế tốt nghiệp

GVHD: Cô Nguyễn Thị Lộc Hải

LỜI MỞ ĐẦU
Thời gian qua em được học tập và rèn luyện tại trường Cao đẳng y tế Huế
Em đã học được rất nhiều điều hay lẽ phải từ các thầy cô giáo về kiến thức
lẫn y đức nghề nghiệp.
Em mang bên mình là những kiến thức hành trang sơ cấp , được sự cho
phép của Trạm y tế phường Kim Long và vườn thuốc nam của phường. Em
đã được trực tiếp tham gia công tác tu bổ vườn thuốc nam, thực hành ghi
chép sổ sách và cấp phát thuốc cho bệnh nhân.
Trong sổ thu hoạch này em đã ghi chép hết các hoạt động mà em đã
tham gia tại vườn thuốc nam và trạm y tế phường.

Do lần đầu tiên tiếp xúc với công tác và trình độ thời gian thực tế có hạn,
em rất mong được sự góp ý giúp đỡ của các thầy cô giáo để bài thu hoạch
của

em

được

hoàn

2

chỉnh

hơn.


Sổ thu hoạch thực tế tốt nghiệp

GVHD: Cô Nguyễn Thị Lộc Hải

NỘI DUNG THỰC TẾ TỐT NGHIỆP
TẠI VƯỜN THUỐC NAM

- Đối tượng : Dược tá .
- Thời gian : từ 16/06/2014 đến 27/06/2014
I.

YÊU CẦU : Mỗi học sinh được bố trí thực tập nhận thức , trồng ,
thu hái , tu bổ , chăm sóc vườn thuốc nam để củng cố thêm về kiến

thức chuyên môn , rèn luyện tay nghề vững hơn.

II.

NỘI DUNG:
1. Dự trù được danh mục cây thuốc nam chữa bệnh thông thường.
2. Tham gia trồng tu bổ , chăm sóc vườn thuốc nam .
3. Hướng dẫn nhân viên trồng và sử dụng cây thuốc có sẵn ở địa
phương.
4. Biết cách thu hái , chế biến các cây thuốc nam để sử dụng vào
mục đích điều trị bệnh.
5. Thống kê 30 cây thuốc nam đã tham gia trồng , chăm sóc tại
vườn thuốc : ghi rõ tên , bộ phận dùng , công dụng , cách dùng
của từng cây.

3


Sổ thu hoạch thực tế tốt nghiệp

GVHD: Cô Nguyễn Thị Lộc Hải

MỞ ĐẦU
Dân tộc Việt Nam đã có trên 4000 năm lịch sử , có truyền
thống xây dựng đất nước , phát triển Văn hóa , nhân dân ta có
nhiều kinh nghiệm phòng bệnh và chữa bệnh bảo vệ sức khỏe và
đã có một nên y học dân tộc không ngừng phát triển qua các thời
kỳ lịch sử :
- Thời Vua Hùng Vương đã gói bánh chưng để được lâu và có
tác dụng bổ dưỡng , ăn trầu nhuộm răng để làm ấm cơ thể và bảo

vệ răng.
- Đời Thục An Dương Vương lương y Thôi Vỹ đã dùng phép
châm cứu để chữa bệnh.
- Đời nhà Lý : đã trồng thuốc ở Đại Yên , Nghĩa Trai.
- Đời nhà Trần : thành lập Thái y viện và tổ chức đi tìm cây
thuốc . Tướng Phạm Ngũ Lão đã trồng vườn thuốc ở Vạn Yên và
gây rừng thuốc Dược Sơn ở Phả Lại để phục vụ sức khỏe cho quân
binh đánh giặc.
- Nhiều nhà Nho cũng nghiên cứu Y học tiêu biểu như : Chu
Văn An.
- Nhà nước thành lập Viện dược liệu để nghiên cứu các cây con
làm thuốc và cũng đã đi thực dược một số vị thuốc xưa nay đã
nhập như : Bạch truật , Huyền sâm ….
- Hiện nay nhà nước ta kêu gọi mọi người từ miền núi đến
miền xuôi sưu tầm những cây con làm thuốc có giá trị cao , vận
động các thôn bản , gia đình trồng cây vừa làm thuốc vừa làm cây
cảnh , thực phẩm ,….

4


Sổ thu hoạch thực tế tốt nghiệp

GVHD: Cô Nguyễn Thị Lộc Hải

I/ DANH MỤC DỰ TRÙ 60 LOẠI THUỐC NAM
Stt
1
2
3

4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30

Tên cây thuốc

Stt
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59

60

Lá lốt
Đỗ trọng
Cỏ xước
Thiên niên kiện
Thổ phục linh
Sen
Cỏ tranh
Sử quân tử
Muồng trâu
Dây dâu xương
Huyết dụ
Cỏ mực
Rau ngô
Ý dĩ
Thông thảo
Câu
Lô hội
Thảo quyết minh
Trắc bạch diệp
Hy thiêm
Trinh nữ
Mã đề
Cây hòe
Vong nem
Lạc tiên
Bình vôi
ổi
Thiên môn đông

Quế
Xạ can

Tên cây thuốc
Bách bộ
Mơ tam thể
Hẹ
Bán hạ
Đại hồi
Hoàng liên
Viễn chí
Cà độc dược
Xả
Sa nhân
Gừng
Cam thảo
Tô mộc
Bạch đồng nữ
Ngải cứu
Hương phụ
Rau ngót
Ích mẫu
Kim ngân
Bồ công anh
Ké đầu ngựa
sim
Húng chanh
Tang bạch bì
Cam thảo bắc
Hà thủ ô

Hoài sơn
Địa hoàng
Ngũ gia bì chân chim
Nha đạm tử

DANH MỤC CÁC CÂY THUỐC PHÂN THEO NHÓM BỆNH
5


Sổ thu hoạch thực tế tốt nghiệp

GVHD: Cô Nguyễn Thị Lộc Hải

1.Dược liệu chửa tim mạch cầm máu:
Cây cỏ mực
Trắc bách diệp
Cây hòe
Huyết dụ
2.Dược liệu chữa bệnh phụ nữ:
Cây ích mẫu
Cây ngãi cứu
Bạch đồng nữ
Hương phụ
Rau ngót
3.Dược liệu chữa cảm cúm:
Bạc hà
Tía tô
Kinh giới
Hương nhu
Địa liền

Bạch chỉ
Cây sả
Cây gừng
4.dược liệu chữa mẫn ngứa-tiêu độc-mụn nhọt:
Cây kim ngân
Bồ công anh
Ké đầu ngựa
5.Dược liệu chữa tiêu chảy lị:
Cây sim
Cây ổi
6


Sổ thu hoạch thực tế tốt nghiệp

GVHD: Cô Nguyễn Thị Lộc Hải

Cây quế
Đại hồi
Mơ tam thể
6.Dược liệu chữa ho-hen:
Húng chanh
Thiên môn đông
Mạch môn đông
Xạ can
Bách bộ
7.Dược liệu chữa tẩy nhuận tràng- giún sán:
Sử quân tử
Lô hội
Cau

Muồng trâu
Thảo quyết minh
8.Dược liệu có tác dụng lợi tiểu lợi mật:
Cỏ tranh
Ý dĩ
Mã đề
Thông thảo
Rau ngô
9.Dược liệu chữa an thần-gây ngủ:
Cây vong nem
Sen
Lạc tiên
Trinh nữ
7


Sổ thu hoạch thực tế tốt nghiệp

GVHD: Cô Nguyễn Thị Lộc Hải

Bình vôi
10.Dược liệu chữa phong thấp đau nhức xương khớp:
Dây đau xương
Hy thiêm
Thổ phục linh
Thiên niên kiện
Cỏ xước
Lá lốt
Đỗ trọng
11.Dược liệu có tác dụng bổ dưỡng:

Hoài sơn
Ý dĩ
Hà thủ ô
Địa hoàng
Ngũ gia bì chân chim
II.THAM GIA TRỒNG, TU BỔ CHĂM SÓC VƯỜN THUỐC NAM
Những ngày đi thực tập ở vườn thuốc nam thời tiết rất nắng và
oi bức . Nhưng cô Nguyễn Thị Nhạn đã hướng dẫn chỉ bảo cho
chúng em rất tận tình. Em và các bạn trong nhóm 1 lớp DT 28B đã
có cơ hội thực tế tìm hiểu và học hỏi những kiến thức cơ bản để
chăm sóc tu bổ vườn thuốc trong hai tuần .
Ngoài việc nhận biết những cây thuốc , em và các bạn còn
được tham gia vệ sinh vườn thuốc , nhổ cỏ , vun xới đất , cắt xén
các cây đã khô héo. Chăm sóc cây con , tưới nước đúng giờ quy
định để cây sinh trưởng và phát triển tốt. ngoài ra nhóm em đã

8


Sổ thu hoạch thực tế tốt nghiệp

GVHD: Cô Nguyễn Thị Lộc Hải

trồng một số cây ở khuôn viên vườn thuốc nam của trường như cây
nha đam ….
Tham gia trồng, chăm sóc tu bổ vườn thuốc nam là một công
việc hết sức thiết thực và cũng rất quan trọng. công đoạn này ảnh
hưởng trực tiếp đến quá trình sinh trưởng và phát triển của cây
thuốc. Nếu không có bàn tay chăm sóc của con người thì việc sinh
trưởng của cây sẽ gặp rát nhiều khó khăn dẫn đến tình trạng bị khô

héo , cằn cỗi và kém phát triển thậm chí cây có thể chết .
Không phải chỉ chăm sóc là đủ mà chúng ta phải biết tìm tòi
học hỏi, đúc kết những kinh nghiệm tu bổ vườn thuốc nam ngày
càng đa dạng va phong phú về chủng loại hơn . nhiều về số lượng ,
đạt tiêu chuẩn chất lượng trong việc chế biến nguyên liệu làm
thuốc.
Là một Dược tá em hiểu rất rõ việc tu bổ vườn thuốc nam là
rất quan trọng.

9


Sổ thu hoạch thực tế tốt nghiệp

GVHD: Cô Nguyễn Thị Lộc Hải

III/ HƯỚNG DẪN NHÂN DÂN TRỒNG VÀ SỬ DỤNG CÂY
THUỐC CÓ SẴN Ở ĐỊA PHƯƠNG:
1/ Mục tiêu :
Tuyên truyền và tư vấn nhân dân nuôi trồng , khai thác cây thuốc
một cách hợp lý có hiệu quả tốt nhất.
Nhận biết được những cây cỏ mọc ven đường như : cỏ mực , cây
hẹ … và một số cây khác cũng có thể chữa được bệnh.
Sau đây là một số cây thuốc nam thông thường để chữa bệnh:
Thuốc chữa cảm mạo do lạnh , nôn mửa : gừng , tía tô , cam thảo
đất , cỏ mần trầu ….
Thuốc chữa ho : húng chanh, vỏ rễ cây dâu , rau má , xạ can ….
Thuốc chữa mụn nhọt : diếp cá , sài đất , bồ công anh ….
Thuốc chữa ỉa chảy : rau sam , mã đề , ổi , xả , sim , gừng …
Thuốc chữa đau nhức xương khớp : lá lốt , cỏ xước , ý dỹ …

Thuốc chữa cầm máu ,kinh nguyệt không đều: ích mẫu , ngải cứu...
Những cây thuốc vừa nêu trên có ưu điểm nổi trội : dễ tìm hiểu , rẻ
tiền , công thức chế biến cũng khá đơn giản và không gây tác dụng
phụ. Nhưng trong đó có một số loại cần phải lưu ý khi sử dụng như
cây ích mẫu không được dùng khi phụ nữ có thai.
Việc nuôi trồng cây thuốc cần phải thực hiện theo nhưng bước yêu
cầu cơ bản sau :
Bước 1 : tạo vị trí khoảng đất trống vừa đủ và thích hợp
Bước 2 : nhổ cỏ và vun xới đất
Bước 3 : trồng cây thuốc con
Bước 4 : thường xuyên tưới nước để cây con sinh trưởng và phát
triển tốt.
Mặc khác thu hái và chế biến còn tùy vào mục đích để chữa bệnh.
10


Sổ thu hoạch thực tế tốt nghiệp

GVHD: Cô Nguyễn Thị Lộc Hải

IV/ CÁCH THU HÁI , CHẾ BIẾN , CÁC CÂY THUỐC NAM VÀ
MỤC ĐÍCH ĐIỀU TRỊ BỆNH :
• Các bộ phận cây thuốc có thời kỳ nhất đinh . tỷ lệ hoạt chất cao
nhất của cây thuốc tùy theo từng bộ phận với thời gian thu hái
khác nhau
- Các bộ phận được tiến hành thu hái như sau:
Gốc , củ rễ , vỏ rễ : thu hái vào mùa đông.
Mầm, lá:thu hái vào mùa xuân , hè.
Quả:thu hái lúc đã già, chín.
Hạt:thu hái lúc quả đã chín mùi.

•

Sau khi đã thu hái xong tiếp tục tiến hành các công đoạn phơi sấy
dược liệu cho đén khi dược lieuj khô dần tới độ thủy phan an toàn ,giữ
chất lượng và bảo quản dược liệu được lâu

•

Chế biến sơ bộ - chọn dược liệu :các dược liệu thu hái về điều
phải chon j đúng bộ phận dùng làm thuốc,đãm bảo quy cách, loại bỏ
các phần không sử dung được, các tạp chất, các bộ phận khác của cây
lẫn vào
- làm sạch dược liệu:
+ rửa sạch đối với dược liệu bẩn,nhưng cần rửa nhanh không ngâm
lâu trong nươc
+sàn sẩy để loại bỏ hết tạp chất lẩn vào dược liệu
+chải sạch lớp long bên ngoài hoặc bên trong vị thuốc,chú ý lau sạch
đối với dược liệu không rửa được.
+cạo bỏ vỏ ngoài hoặc cạo sạch vỏ.

- Gỉa dược liệu : cần giả cho sạch lớp rể tơ bên ngoài hoặc nhã cho sạch
lớp gai làm cho vị thuốc nhẵn bóng và đẹp hơn.
11


Sổ thu hoạch thực tế tốt nghiệp

GVHD: Cô Nguyễn Thị Lộc Hải

- Cắt thái dược liệu: cắt thành khúc, đoạn ngắn, thái thành phiến…để

cho tiện việc chế biến hoặc sử dụng.
- Ngâm dược liệu: các dược liệu cứng cần ngâm cho mềm đễ dễ bào
thái,dược liệu đọc phải ngâm vào chất lỏng thích hợp cho việc giảm
độc tính.thời gian ngâm thì phải tùy theo từng dược liệu, nếu ngâm
qua ngày thì phải thay nước.
- Ủ dược liệu:các dược liệu rắn phải ủ mềm mới bào thái thành phiến
mỏng được hoặc một số dược liệu cần ủ cho lên men.
- Chưng, đồ dược liệu : một số dược liệu lúc thu hái về phải được chế
biến sơ bộ bằng cách chưng hoặc nhúng vào nước sôi hoặc sấy ở nhiệt
độ cao đẻ diệt men trước khi phơi khô.
• Bảo quản dược liệu.
Các loại dược liệu cần phải bảo quản đúng kĩ thuật quy định trong
nhà kho đúng quy cách để giữ dược liệu được lâu.

12


Sổ thu hoạch thực tế tốt nghiệp

GVHD: Cô Nguyễn Thị Lộc Hải

V/ TÊN BỘ PHẬN DÙNG , CÔNG DỤNG, CÁCH DÙNG,
LIỀU DÙNG CỦA 30 LOẠI CÂY THUỐC NAM CÓ TẠI
VƯỜN THUỐC NAM CỦA TRƯỜNG.
STT

HÌNH ẢNH

TÊN CÂY
THUỐC

Bạc hà

1

BỘ
PHẬN
DÙNG

CÔNG DỤNG

CÁCH
DÙNG-LIỀU
DÙNG

Toàn

Chữa cãm

4-6g/ngày.

cây trên

mạo co sốt,

Dạng :sắc

mặt đất

ho.viêm

họng, dau
bung,nôn
mữa,ngạt
mũi,gây tê
mát

Tía tô

2

Lá cành

Chữa cãm

10-

non

mạo do

12g/ngày.da

mang

lạnh,kích

ng:sắc

lá,cành

thích iêu hóa

non già

Kinh giới

3

Cành lá

Chữa cãm

8-12g/ngày.

hoa

lạnh,cãm

dạng:sắc

cúm,

13


Sổ thu hoạch thực tế tốt nghiệp

GVHD: Cô Nguyễn Thị Lộc Hải
Địa liền

4

Củ

Chửa cảm

4-12g/ngày

mạo phong

dạng:sắc

hàn

Kim ngân

5

14

Hoa

Chữa các

Hoa:12-

toàn cây

bệnh truyền

16g/ngày

trên mặt

nhiễm dị

dạng:sắc.dây

đất

ứng .chữa

lá;16-

bệnh thấp

18g/ngày.

khớp

dạng:sắc


Sổ thu hoạch thực tế tốt nghiệp

GVHD: Cô Nguyễn Thị Lộc Hải

6

Ké đầu

Quả

Kháng khuẫn

6-12g/ngày.

ngựa

cành và

chống

dang:sắc

lá

viêm.chống
dị ứng,chữa
mụn
nhọt,mày
đay,lỡ ngứa

7

Bồ công

Lá và

Giải độc,tiêu

20-

anh

cành

viêm,chữa

30g/ngày.dạ

mụn

ng:sắc

nhọt,sưng vú

15


Sổ thu hoạch thực tế tốt nghiệp

GVHD: Cô Nguyễn Thị Lộc Hải
Ích mẫu

8

Toàn

Chữa kinh

8-

cây trên

nguyệt không

16g/ngay.da

mặt đất

điều,bế

ng:sắc

kinh,rong
kinh,huyết tụ
sau khi sinh

Ngãi cứu

9

Toàn

Chữa kinh

6-

cây trên

nguyệt không

12g/ngay.dạ

mặt đất

điều.đâu bụng ng:sắc
kinh,băng
huyết

16


Sổ thu hoạch thực tế tốt nghiệp

GVHD: Cô Nguyễn Thị Lộc Hải
Hương

10

Thân rễ

phụ

Chữa kinh

6-

nguyệt không

12g/ngày.da

điều,bế

ng:sắc

kinh,rong
kinh,huyết tụ
sau khi sinh

Thổ phục

11

linh

Thân rễ

Chữa phong

8-

hàn tế

15g/ngày.dạ

thấp.đau nhức ng:sắc hoặc
xương
khớp,đổ mồ

hôi chân tay

17

ngâm rượu


Sổ thu hoạch thực tế tốt nghiệp

GVHD: Cô Nguyễn Thị Lộc Hải
Hy liêm

12

Toàn

Chống

10-

cây

viêm,chữa

15g/ngày.dạ

phong thấp,tê

ng:sắc

bại.nhức
xương
khớp,đau
lưng

Cỏ xướt

13

Rễ củ

Chữa thấp

6-

khơp chân

12g/ngày.dạ

tay,teebaij,đa

ng:sắc hoăc

u lưng mỏi

ngâm

gối,dau bingj
kinh

18


Sổ thu hoạch thực tế tốt nghiệp

GVHD: Cô Nguyễn Thị Lộc Hải
Xạ can

14

Thân rễ

Chữa viêm cổ

3-

họng,sốt,đại

6g/ngày.dạn

tiện không

g:sắc

thông.sưng vú
tăc tia sữa

Thiên

15

Rễ củ

môn đông

Chữa ho,long

8-

đờm,bí tiểu

12g/ngày.dạ

tiện,viêm

ng:sắc

họng, sốt

16

19

Trắc bách

Lá cành

nóng.táo bón
Lá và cành

Lá và

diệp

hạt

chữa chảy

cành;10-

máu cam,ho

20g/ngày sao

ra máu,tiểu

vàng săc

tiện ra mau

uống


Sổ thu hoạch thực tế tốt nghiệp

GVHD: Cô Nguyễn Thị Lộc Hải

17

Mạch môn Rễ

Chữa ho,long

6-

đông

củ,phơi

đờm viêm

12g/ngày

sấy khô

phế quãn

.dạng:sắc

Hạt:sa

Chữa viêm

Hạt:4-

tiền

đường tiết

12g/ngày.câ

từ.dùng

niệu.phù do

y;16-

toàn cây

viêm

20g/ngayfg.d

thận.cầm ĩa

ạng:sắc

Mã đề

18

chảy

20


Sổ thu hoạch thực tế tốt nghiệp

GVHD: Cô Nguyễn Thị Lộc Hải
Cỏ tranh

19

Thân rễ

Chữa bí tiểu

20-

tiện.đái

40g/ngày.da

buốt,tiểu tiện

ng:sắc

ra máu.sốt
nóng

20

21

Dành

Quả

Lợi tiểu.hạ

4-

dành

chín

sốt.cầm máu

12g/ngày.tha

phơi

do sốt cao

nh nhiệt,

khô

gây chảy

dùng sống,

máu.chữa

cầm máu,

viêm dạ dày

sao đen

Sổ thu hoạch thực tế tốt nghiệp

GVHD: Cô Nguyễn Thị Lộc Hải

21

Sử quân

Quả hay

Trị giun sán

8-

tử

nhân

giun đũa,

10g/ngày.dạ

chín

giun

ng sắc và bột

kim.dùng cho

trẻ bụng ỏng
da vang kém
ăn

Mơ tam

22

thể

Lá tươi

Làm thuốc

Las-

chửa lị,tiêu

50g/ngày.dạ

chảy.sôi

ng:sắc

bụng.ăn
không tiêu

22

Sổ thu hoạch thực tế tốt nghiệp

GVHD: Cô Nguyễn Thị Lộc Hải
Hoa hòe

23

Nụ hoa

Nụ hoa:dùng

Nụ hoa:30-

hạt hòe

sống chũa cao 50g/ngày.hạt
huyết áp.hạt

hòe:6-

hòe:chữa

12g/ngày.da

viêm

ng:sắc

ruột,phong
thấp thanh

nhiệt

Cau

24

Hà thủ ô

25

Hạt(bin

Hạt:p trị sán

Hạt:1-

h

và lị,trưc

4g/ngày.cỏ:6

lan).vỏ(

khuẩn.vỏ:chử

-

đại phúc a thùy thủng

12g/ngày.dạ

bì

ốm nghén

ng:sắc

Rễ củ

Chữa thiếu

12-

máu ,dị

20g/ngày.dạ

tinh.suy

ng :sắc

nhược thần
kinh

23


Sổ thu hoạch thực tế tốt nghiệp

GVHD: Cô Nguyễn Thị Lộc Hải
Ý dĩ

26

Hạt của

Bổ ngũ

8-

cây bo

tạng.chữa ỉa

40g/ngày.dạ

bo

chảy,lợi mật

ng:sắc hoặc
bột

Vông nem

27

Lá vỏ

Lá:an thần

Lá:8-

thân

hồi hộp lo

12g/ngày.vỏ

âu.vổ

thân:6-

thân:chửa

10g/ngày.da

bệnh ngoài da

ng:sắc

do lở
loét,viêm
ngứa

24


Sổ thu hoạch thực tế tốt nghiệp

GVHD: Cô Nguyễn Thị Lộc Hải
Hoài

28

Rễ củ

Kích thích

6-

sơn(củ

tiêu hóa,làm

12g/ngày.dạ

mài)

ăn ngon

ng:sắc

miệng.chửa dị
tinh,tiểu
nhiều lần.suy
nhược cơ thể

29

Ngũ gia bì Vỏ thân

Bổ dưỡng ,

10-

chân chim

chống

20g/ngày.dạ

viêm,chữa

ng:sắc

phong
thấp,nhức
xương đau
lưng

25