VÀI NÉT VỀ PHONG TỤC CƯỚI HỎI Ở NÔNG THÔN MIỀN NAM VIỆT NAM

Xã h i h c s 4 - 2007

71

Vài nét v phong t c c i h i
nông thôn mi n Nam Vi t Nam
(Tr

ng h p xã Ph

c Th nh, Châu Thành, Ti n Giang)
Bùi Th H

ng Tr m

1. Gi i thi u:
K t hôn đ c xem là s ki n tr ng đ i, không ch v i đôi nam n mà còn là m i quan
tâm c a c gia đình, h hàng hai bên.
n nay, dù b i c nh đ t n c đã có nhi u đ i m i v i
nh ng chuy n bi n l n v m t kinh t , xã h i nh ng vi c k t hôn và l p gia đình đ i v i ng i
Vi t v n có ý ngh a h t s c quan tr ng. Tuy nhiên, s thay đ i v th i gian và không gian s ng đã
kéo theo nh ng thay đ i trong hôn nhân, mà tr c h t là trong vi c t ch c k t hôn. V y phong
t c c i h i nông thôn đã có nh ng thay đ i ra sao? Hình th c t ch c c i h i di n ra nh th
nào? D a trên k t qu kh o sát c a d án nghiên c u liên ngành “Gia đình nông thôn Vi t Nam
trong chuy n đ i”, do Vi n Xã h i h c ch trì, đ c ti n hành t i xã Ph c Th nh, huy n Châu
Thành, Ti n Giang, bài vi t này s đi tìm hi u sáu khía c nh c a phong t c c i h i. Nghiên c u
đ c th c hi n n m 2005 v i 300 phi u đ nh l ng (150 nam, 150 n ) và 47 tr ng h p đ nh
tính.
Nhìn chung, các nghiên c u g n đây đã mô t đ c s bi n đ i và b c đ u ch ra đ c
nh ng nhân t tác đ ng đ n s bi n đ i.
ti p t c theo dòng nghiên c u v phong t c c i h i

và nh ng bi n đ i c a phong t c này, bài vi t s đi vào phân tích m t vài nét v phong t c c i
h i trong s chuy n đ i v i b i c nh c th là gia đình nông thôn mi n Nam Vi t Nam.
2. K t qu nghiên c u
2.1. Hình th c t ch c c

ih i

Theo quan ni m dân gian, trong ba “đ i s ” mà m i ng i đ u ph i tr i qua trong cu c
đ i là “t u trâu, l y v , làm nhà” thì l p gia đình đ c x p vào v trí th hai. N u đôi nam n k t
hôn mà không t ch c l c i, không có s ch ng ki n và đ ng ý tác thành c a cha m , ng i
thân, không có l ra m t c a cô dâu, chú r v i h hàng, b n bè… thì vi c k t hôn c a h d ng
nh không n th a và êm đ p. i u đó có ngh a, vi c t ch c c i h i đã tr thành m t phong t c
trong đ i s ng xã h i c a ng i dân Vi t Nam. Chính vì th , trong s 300 ng i đ c kh o sát thì
có t i 277 ng i (92,3%) tr l i h có t ch c đám c i c a mình. Tuy nhiên, m t nh n đ nh
chung là hình th c c i h i đã thay đ i theo chi u h ng đ n gi n h n (theo ti ng vùng nam b
g i là “ch ”) c v nghi l và đ sính l .
“H i đó ph i làm cho đúng l mà, bây gi th y nghi l nó c ng ch nhi u... đ n gi n
h n” (PVS, n , cán b ).

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c www.ios.org


72

Vµi nÐt vÒ phong tôc c−íi hái ë n«ng th«n miÒn Nam ViÖt Nam
“Phong t c bây gi c ng gi m b t r i, m i l n p c ng b t r i” (PVS, n , n i tr ).
2.1.1. Thay đ i v nghi l

Theo phong t c c truy n c a ng i Vi t (ng i Kinh), vi c c i xin th ng đ c ti n
hành v i đ y đ các nghi th c, nghi l trang tr ng. Nh các tác gi Bùi Xuân M , Ph m Minh

Th o đã nêu trong cu n “T c c i h i Vi t Nam” thì đám c i tr c đây th ng tr i qua sáu
b c (l c l ):
- L n p thái: nhà trai đ a l đ t ý đã kén ch n cô gái, t c g i là ch m m t hay gi m v .
- L v n danh: sau khi nhà gái nh n l v t, nhà trai ti p t c nh ng i mai m i h i tên,
tu i cô gái đ so đôi tu i xem có h p nhau không nh m tránh nh ng đi u không hay x y ra sau
này.
- L n p cát: khi so tu i th y h p, nhà trai báo cho nhà gái bi t đi m lành đ ti p t c công
vi c.
- L n p t : nhà trai chu n b sính l đem đ n nhà gái, bi u l mong mu n có cô gái v
làm dâu nhà mình.
- L th nh k : sau khi đã ch n đ
bàn b c ngày t ch c đám c i.

c ngày lành tháng t t, nhà trai đ n nhà gái thông báo và

- L thân nghinh (đón dâu): vào ngày hoàng đ o, chú r tr c ti p t i nhà gái đón dâu.
T t c các nghi th c trên ph i đ
đám c i.
Hi n nay các nghi l trên đã đ
- L n p thái (t
- L n p t (t

c th c hi n đ y đ và tu n t theo t ng b
c b b t, t sáu b

c ch còn ba b

c trong m t

c c b n:

ng ng v i l ch m ngõ)
ng ng v i l

- L thân nghinh (t

n h i)

ng ng v i l c

i)

Nh v y, l v n danh, l n p cát và l th nh k đã đ
“Tôi nói chú nghe, ngày tr c c
c ng gi m b t r i” (PVS, n , n i tr ).

i 5-7 b

c gi n l

c b t.

c, gi ch còn 1-2 thôi. Phong t c bây gi

M c dù l n p thái (d m ngõ) v n đ c gi nguyên nh ng ý ngh a c a nó đã thay đ i.
Ngày tr c, l n p thái là th i đi m nhà trai nh mai m i t i nhà gái. Ng i con trai và ng i con
gái ch a h bi t m t nhau và vai trò c a ng i mai r t quan tr ng. ông bà mai là c u n i liên l c
gi a hai bên gia đình, là ng i k t duyên cho ng i con trai và ng i con gái và c ng là ng i có
nh h ng l n t i k t qu c a l thành hôn. Ng i làm mai ph i là ng i có tu i, ph i hi u bi t
gia c nh hai bên và nh t là ph i bi t cách n nói. N u ng i làm mai là h hàng ho c ng i thân

c a bên nhà trai ho c nhà gái thì vi c m i mai càng thêm thu n l i. H làm mai là hoàn toàn t
nguy n, h u nh không nh n l v t t n. Tr c đây, nhà trai th ng t lòng bi t n v i ông bà
mai b ng m t cái th l n trong l n p thái. Tuy nhiên, n u hai v ch ng không s ng h nh phúc
v i nhau thì ng i mai m i c ng b mang ti ng là “không mát tay” và ph i ch u nhi u phi n toái.


Bïi ThÞ H−¬ng TrÇm

73

“Ngày tr c thì bà mai th y cô kia c ng đ c đ c r i nói v i cha m đ ng trai r i thì
ch n ngày sang nhà gái nói chuy n” (PVS, n , công nhân).
Hi n nay, s ch p n i c a ông bà mai không còn ph bi n nh tr c n a, ng i con trai
và ng i con gái t tìm hi u và l a ch n th i gian đ hai gia đình g p nhau. Cha m và h hàng
lúc này ch đóng vai trò là ng i khuyên can ho c góp ý, còn quy n quy t đ nh cu i cùng thu c
v con cái: “Bây gi thì t nó tìm hi u nhau, nó ng nhau thì cha m g ” (PVS, n , công nhân).
Và “s thay đ i này m i có m y n m nay” (PVS, n , n i tr ).
2.1.2. Thay đ i v đ sính l
Không ch c t b m t s l nghi trong th t c t ch c c i h i, ngay c đ sính l trong l
h i và l c i c ng có s đ n gi n h n r t nhi u. S thay đ i này theo các ý ki n tr l i là “ti n
b ” và “hi n đ i” h n.
“ ám c i ngày tr c là đ l , l làm d l m… Thì mâm tr u nè, cau nè, tr u, cau r i
n n r i đèn, t t c r t nhi u… r i b t đ u nh ng v t khác do bên đ ng gái quy đ nh… Bây gi
thì nó r t đ n gi n” (PVS, nam, cán b ).
M t trong nh ng nguyên nhân quan tr ng d n đ n s thay đ i này là nhà gái hi u rõ r ng
t c “thách c i” l i chính là gánh n ng cho con mình sau này. N u đòi h i quá kh n ng đáp ng
c a nhà trai thì nhà trai s ph i đi vay n đ làm l và không ai khác, chính con gái h s ph i làm
vi c v t v đ tr nh ng món n này.
“ nhà gái đâu có đòi h i, mình đòi h i làm chi nhi u n a thì con mình m n c c kh ch
làm cái gì. H i đó cho dây chuy n ng i ta nói tao mua cái đó cho t i bay đó gi đi m n thì ph i

tr , con mình nó c c t i nghi p nó, thôi hông có đòi gì h t”. (PVS, n , đi làm thuê)
Hình th c c i h i đã đ n gi n h n c v nghi l và đ sính l li u có ph i là chuy n bi n
tích c c c a m t nét v n hoá truy n th ng, hay n đ ng sau đó là nh ng hình th c khác ch a
đ c nhìn ra? ó có th là s h a h n giúp đ v v t ch t, ti n b c c a nhà trai cho cô gái; đó
c ng có th là s giúp đ v vi c h c hành, s nghi p... Tuy nhiên, đ có th đ a ra đ c nh ng
nh n đ nh chính xác c n có nh ng nghiên c u đi sâu tìm hi u h n n a v khía c nh này.


74

Vµi nÐt vÒ phong tôc c−íi hái ë n«ng th«n miÒn Nam ViÖt Nam
2.2. Vi c xem t vi ho c xem bói tr

c khi c

i

Vi c xem t vi ho c xem bói tr c khi c i đ xem đôi trai gái có h p nhau không là
m t t p quán lâu đ i. Tr c đây công vi c này mang ý ngh a r t quan tr ng, th m chí quy t
đ nh vi c đi đ n k t hôn hay không c a đôi trai gái. Công vi c này đ c th c hi n trong l v n
danh.
i v i ng i Kinh mi n Nam vi c xem tu i do nhà trai th c hi n, còn ng i Kinh
mi n B c thì c nhà gái c ng có th đi xem. Sau l n p thái ít ngày, nhà trai nh ng i mai m i
t i xin tu i cô gái đ đ n th y bói, th y mo hay m t ng i có uy tín, bi t cách xem t ng s
trong vùng xem hai tu i có h p nhau không. N u hai tu i h p thì nhà trai s ti n hành các b c
ti p theo trong l c i. N u không h p thì nhà trai s thông báo l i nhà gái và xin t hôn. Trong
tr ng h p này, nhà gái c ng hoàn toàn thông c m và ch p thu n nh m t l t nhiên.
Hi n nay l v n danh đã không còn, vai trò c a ng i mai m i c ng không còn quan
tr ng nh tr c n a, ng i con trai và ng i con gái đã có quy n quy t đ nh h n trong hôn nhân
c a mình thì vi c so tu i có còn t n t i? Trong tr ng h p hai tu i không h p nhau thì h l a

ch n cách gi i quy t nh th nào?
K t qu nghiên c u cho bi t 75,3% (226 ng i) tr l i b n thân ho c gia đình hai bên có
đi xem t vi ho c xem bói đ bi t hai ng i l y nhau có h p tu i hay không. T l n tr l i có
cao h n nam: 77,3% so v i 73,3%.
Th i gian k t hôn càng g n đây thì t l đi xem bói càng nhi u. Th i gian k t hôn đ c
chia làm b n kho ng: tr c 1976, t 1976 - 1986, t 1987 - 1996 và sau 1996. T l đi xem t
vi/xem bói t ng ng v i b n giai đo n này là 66,7%; 67,7%; 83,1% và 88,7%. Nh v y, m c dù
l v n danh không còn là m t nghi th c nh ng tâm lý, thói quen xem tu i đ tránh nh ng đi u
không hay v n còn hi n h u. i u này có ngh a vi c đi xem t vi/xem bói không đ c công khai
nh tr c nh ng trên th c t nó v n là m t b c không th thi u khi t ch c c i h i.
“ i coi xem hai bên có k nhau không, có h p không, có kh c gì không [...] đó là phong
t c t x a đ n gi thì mình c ng theo ông bà, mình xem nh v y đ h p thì vui v thu n trên,
thu n d i v y thôi” (PVS, n , buôn bán).
H tin r ng n u tu i h p nhau thì đôi v ch ng tr s s ng hoà thu n, n nên làm ra, n u
không h p tu i thì s ph i s ng v t v ho c m t ng i ph i sang th gi i bên kia, ho c có bi t
bao đi u đau kh khác đe do t ng lai c a đôi v ch ng y. Và đ c u bình an cho đôi v ch ng
tr thì đám c i luôn đ c t ch c vào các ngày có liên quan đ n s 9 nh ngày mùng 9, 19, 29
và vào ba tháng đ c coi là t t nh t trong n m là tháng ba, tháng t và tháng m i m t. Các ngày
liên quan đ n s 9 đ c ng i dân đây coi là ngày bình an.
M t y u t khác c ng nh h ng t i vi c xem t vi hay so tu i c a đôi b n tr tr c khi
c i đó là h đã ch ng ki n trong cu c s ng ngày nay các mâu thu n, xung đ t x y ra trong r t
nhi u c p v ch ng và d n t i ly hôn. Lý do xung kh c v tu i hay không h p m nh đ c xem là
m t trong nh ng nguyên nhân d n t i b t h nh này (m c dù đi u này là m t cách lý gi i hoàn
toàn không có c s khoa h c). Chính vì l đó vi c xem tu i đ c coi nh y u t tâm lý giúp con
ng i v ng tin h n v i hy v ng v m t cu c hôn nhân t t đ p.
Tuy nhiên, n u so tu i không h p nhau thì h v n t ch c đám c

i và tìm cách thay đ i

Bïi ThÞ H−¬ng TrÇm

75

hình th c đón dâu v i hi v ng s tránh đ c nh ng đi u x u v sau, ví d : đón dâu vào t c ng
sau ho c cô dâu và chú r không đ c v cùng nhau..
“Thì v n c i, nh ng ph i đi c ng sau vào (c i)… Không làm l r
phát t nhà chú r là ph i đi c ng sau xong vòng ra đ ng tr c”
nông dân)

c dâu thôi. Xu t
(PVS, nam,

K t qu này c ng phù h p v i k t qu c a m t nghiên c u tr c khi h i v cách gi i
quy t khi so tu i không h p: 47,3% tr l i “tìm cách kh c ph c cho thích h p”; 45,4% cho là
“không quan tr ng” và ch có 7,3% “kiên quy t không cho đôi tr l y nhau” (Lê Ng c V n (ch
biên), 2000). i u này ch ng t y u t tình yêu trong hôn nhân ngày càng đ c trân tr ng và đi u
quan tr ng là các b n tr ngày nay đã không cam ch u đ s ph n quy t đ nh nh tr c đây n a.
Vi c đi xem t vi/xem bói tr c khi c i là nhu c u tâm lý, thói quen ch a đ c thay đ i
trong suy ngh c a ng i dân Ph c Th nh. ây là đi m c n chú ý trong vi c tuyên truy n ch ng
mê tín d đoan trong n p s ng c a ng i dân. Nh ng xung đ t hay tan v trong hôn nhân là xu t
phát t chính s l a ch n cách hành đ ng, ng x c a nh ng ng i trong cu c, là do nh ng nh
h ng, tác đ ng c a bi n đ i xã h i ch không ph i do tu i hay m nh. Ph i hi u đ c đi u này
thì m i thành viên trong gia đình s có trách nhi m h n trong vi c gi gìn s b n v ng c a gia
đình và t p quán so tu i tr c khi c i s d n tr thành nh ng câu chuy n có tính gi i trí nhi u
h n là c s c a ni m tin.
2.3. Vi c đ ng ký k t hôn tr

c đám c

i

ng ký k t hôn là vi c đôi nam n xác l p quan h hôn nhân theo quy đ nh c a pháp
lu t. Khác v i vi c t ch c đám c i là hình th c công khai hoá, h p th c hoá r ng rãi s chung
s ng chính th c c a đôi nam n tr c h hàng và nh ng ng i xung quanh, vi c đ ng ký k t hôn
l i là s chính th c hoá quan h v ch ng tr c pháp lu t.
Tìm hi u th c t hôn nhân theo quy đ nh pháp lý đ i v i ng i dân xã Ph c Th nh cho
th y: đ i đa s ng i tham gia tr l i (99,3%) đ u không đ ng ký k t hôn tr c khi t ch c đám
c i. V i nh ng tr ng h p k t hôn tr c 1976, vi c không đ ng ký k t hôn tr c đám c i là
đi u d hi u vì khi đó Lu t Hôn nhân và Gia đình ch a áp d ng cho mi n Nam. Thêm vào đó là
y u t chi n tranh nên vi c t ch c đám c i còn g p nhi u khó kh n và vi c đ ng ký k t hôn
c ng không đ c th c hi n đ y đ .
“ âu có đ ng ký k t hôn, h i đó đ n v công nh n r i bên gia đình công nh n là r .
Chi n tranh nên đâu đ ý đ n đ ng ký” (PVS, nam, cán b ).
V i nh ng tr ng h p k t hôn sau 1976, t i sao vi c đ ng ký k t hôn tr c đám c i v n
không đ c coi tr ng? i u này có th gi i thích b i hai y u t . Y u t th nh t là do t o hôn. H
ch đ ng ký k t hôn khi đã đ tu i tr c pháp lu t ho c khi con cái c n đ n gi y khai sinh.
“Không đ tu i chúng nó v n c i. đây đâu có ph t đ c, ch a có quy đ nh ph t mà
ch có k t hôn không đ c thôi ch ch a có quy đ nh ph t, r i b t đ u nó có con r i v hôm sau
nó k t hôn, v y đó” (PVS, nam, cán b ).
Y u t th hai gi i thích cho t l cao c a vi c không đ ng ký k t hôn tr c đám c i là
tâm lý coi tr ng nghi th c phong t c h n nghi th c pháp lý c a ng i dân Ph c Th nh. Ng i


76

Vµi nÐt vÒ phong tôc c−íi hái ë n«ng th«n miÒn Nam ViÖt Nam

dân đây v n đ cao vi c t ch c đám c i h n là vi c đ ng ký k t hôn. V i h , s th a nh n
quan h hôn nhân c a c ng đ ng làng xã, h hàng s c n thi t và có ý ngh a h n s th a nh n c a

chính quy n nhà n c. Dù có đ ng ký mà không c i xin thì c ng đ ng c ng không công nh n.
Nh ng có c i xin mà không đ ng ký thì c ng đ ng v n công nh n. i u này gi i thích t i sao
97,3% không đ ng ký k t hôn nh ng 92,3% l i có t ch c đám c i c a mình.
2.4. Quy mô t ch c đám c

i

Ngày tr c, c c i ch đ n thu n mang ý ngh a th c hi n các th t c nghi l truy n
th ng. Nh ng gia đình nghèo thì làm ít mâm c đ cúng t tiên và m i nh ng ng i thân quen
nh t đ n chia vui. Nh ng gia đình trung bình ho c khá h n thì c ng làm kho ng h n ch c mâm
c đ th t đãi h hàng và hàng xóm xung quanh: “Làm có ít mâm thôi à, nghèo đâu có làm l n,
h i đó nghèo l m” (PVS, n , ng i cao tu i).
n nay, c c i đã l n h n v s l ng và t ng h n v ch t l ng. Không còn kho ng
trên d i 10 mâm c n a mà thay vào đó ít nh t là 30 mâm, trung bình là 40 mâm. Không nh
ngoài B c 1 mâm c t ng ng v i 6 ng i, trong Nam 1 mâm c t ng ng v i 10 ng i. i u
đó có ngh a s l ng khách m i trung bình trong đám c i t ng ít nh t g p 3, 4 l n so v i tr c
đây: t 100 ng i lên 300 - 400 ng i m t đám. V ch t l ng c c i c ng đ c đ u t h n và
t ng lên theo ch t l ng cu c s ng hi n nay: “Tôi trung bình c ng 40 mâm [...] Các món thì đ y
đ c . Trên th tr ng có nh ng lo i gì thì ng i ta làm, tùm lum v y đó không có c đ c, gà,
v t chiên, bò...” (PVS, nam, cán b ).
S gia t ng s l ng khách m i và đ u t h n v ch t l ng c c i, m t ph n là do m c
s ng gia đình t ng cao, có đi u ki n và ph ng ti n v t ch t đ t ch c c bàn đàng hoàng h n,
sang tr ng h n, ph n khác là do m c đ m r ng m i quan h xã h i c a các thành viên trong gia
đình ngày càng l n h n tr c. Tuy nhiên n đ ng sau t t c nh ng bi u hi n này là m t s v n đ
xã h i c n ph i đ c bóc tách. ó chính là quan ni m “phú quý sinh l ngh a”, là suy ngh “con
gà t c nhau ti ng gáy” và là m c đích kinh t thông qua đám c i.
Th c t cho th y, tâm lý c a m t b ph n ng i dân xã Ph c Th nh cho r ng c c i
hi n nay không ch là m t ph n c a nghi l c i h i mà nó còn là bi u hi n cho th di n c a gia
đình, dòng h . Càng có kh n ng, h càng chu n b c c i đ y đ và th nh so n. Nh ng tr ng
h p này ch y u r i vào nh ng ng i có ti n, có đ a v trong xã h i “Thì mình c ng ph i làm th

vì ng i ra nói mình giàu [...] th ng con trai th hai tôi còn làm 60 mâm c , riêng c quan nó đã
ba b n ch c ng i r i” (PVS, nam, cán b ). i u đáng chú ý đây là ki u c i nhà giàu này đã
t o nên t t ng ganh đua, ch i tr i, t o nên suy ngh c i ph i n to m i sang, n u c c i mà ít
h n gia đình khác thì s b m i ng i xung quanh đánh giá và th m chí là “chê bai, khinh r ”.
Ngay c m t s gia đình có hoàn c nh khó kh n c ng gi suy ngh này. H th m chí ch p nh n đi
vay ti n đ chu n b c c i cho đ y đ b ng ng i.
“H i x a thì làm đám c i gi n d và đ n s h n còn bây gi c u k v i l i hay đua v i
nhau v m i m t. ám c i đó 5 b ch thóc thì đám c i này ph i h n 5 b ch thóc đ cho b ng
thiên h [...] Còn thi u th n l m nh ng ng i ta v n làm, v n c g ng làm thì sau đó v n đ tr
n là gánh n ng c a gia đình…Ng i ta s làm thua thì bà con chòm xóm khinh r ” (PVS, n ,
n i tr ).


Bùi Thị Hơng Trầm

77

V i nh ng gia ỡnh khỏ gi ho c gia ỡnh cú quan h xó h i r ng, vi c t ch c ỏm c i
l n ngoi m c ớch kh ng nh v th , th di n c a gia ỡnh, dũng h cũn vỡ m t y u t n a: m c
ớch lm kinh t . Do c c i l hỡnh th c th t ói khỏch m i t i d v khỏch m i chỳc m ng l i
h nh phỳc c a cụ dõu chỳ r b ng m t mún qu nờn y u t kinh t c ng hi n h u trong quỏ trỡnh
ny: Ng i ta l ụng ny ụng n ng i ta lm m i c quan rừ rng l lm kinh t ch õu ph i
l tỡnh c m. Ng i i ụng m m ng thỡ m y tr m ngn [...] ph i 500 ngn (PVS, nam, nụng
dõn). Tuy nhiờn, s l ng gia ỡnh lm c c i vỡ m c ớch kinh t ch chi m m t t l nh .
Ph c Th nh, ph bi n v n l hi n t ng tr n mi ng - hi u theo ngh a tr c õy h ó m i
mỡnh ho c ó n d ỏm c i nh mỡnh thỡ n khi nh cú ỏm c ng ph i m i l i h ho c ph i
n d ỏm c i nh h . Thụng th ng, cỏc ỏm c i õy chi h t kho ng t 15 n 20 tri u.
N u khụng khộo tớnh toỏn thỡ cú th l vỡ m c ti n m ng ch y u l 50.000, ch nh ng ng i thõn
quen m i m ng t 100.000 tr lờn. Thờm vo ú l tõm lý m ng m t ch c c ng ph i n m t
ch c: Cú nh ng ỏm th t 3, 4 con l n khụng khộo thỡ l i l vỡ ỏm c i õy th ng ng i ta

i kho ng 50 ngn [] H c ng tớnh h t r i. Nh gi n thụi. Mỡnh m ng h m t thỡ h m ng l i
m t ch khụng ai m ng h n nhi u õu (PVS, nam, nụng dõn).
T nh ng phõn tớch trờn, cú th kh ng nh m t i u quy mụ ỏm c i hi n nay c t
ch c l n h n tr c r t nhi u. Nh ng bi u hi n c a vi c th ng m i hoỏ l c i ch a hi n h u
m t cỏch rừ rng nh ng khụng ph i l khụng cú. Nh ng bi u hi n phụ tr ng hỡnh th c thụng
qua ỏm c i c ng c n ph i c xem xột khụng ch t khớa c nh kinh t m cũn ph i c nhỡn
nh n m t cỏch nghiờm tỳc t khớa c nh v n hoỏ.
2.5. Qu m ng trong ỏm c

i

Trong ỏm c i, khỏch m i n tham d th ng em theo m t mún qu mang ý ngh a
chia s ni m vui v m ng cho h nh phỳc c a ụi v ch ng tr . Mún qu ny cú th l hi n v t
ho c ti n. õy l m t phong t c lõu i c a ng i Vi t v n trong ú nh ng giỏ tr v n hoỏ r t
c tr ng. Trong s 270 ng i nh n c m ng c i thỡ cú t i 89,3% ng i c nh n qu
m ng ph n l n b ng ti n, ch 7,0% nh n c qu m ng ph n l n b ng hi n v t (Bi u 1)


3.7

7

89.3

K t qu kh o sỏt nh tớnh c ng cho th y i u ú.
õy núi chung ti n l chớnh, khụng cú mang c k ng k nh l i t ng [...]. Nú c ng l


78

Vµi nÐt vÒ phong tôc c−íi hái ë n«ng th«n miÒn Nam ViÖt Nam

phù h p thôi vì kinh t bây gi ch y u là ti n, n u mà mình t ng cái v t gì đó mang ý ngh a l u
ni m nh ng h đâu có xài thì cái giá tr c a nó c ng không b ng ti n”. (PVS, nam, nông dân)
Th c t , quà m ng c i b ng ti n ngày càng ph bi n theo s phát tri n c a th i gian,
trong khi quà m ng b ng hi n v t l i có xu h ng gi m đi. Có th th y rõ đi u này qua b ng 1
d i đây.
B ng1:

m ng c

i c a khách chia theo th i gian t ch c đám c
Th i gian t ch c đám c

m ng c a khách
Tr

c 1976

1976-1986

i

i

1987-1996

Sau 1996

N

%

N

%

N

%

N

%

Ph n l n là hi n v t

4

8,2

8

8,7

4

4,8

3

6,0

Ph n l n là ti n

38

77,6

79

85,9

75

89,3

47

94,0

B ng nhau

5

10,2

4

4,3

1

1,2

0

0

Không đ m ng

2

4,1

1

1,1

2

2,4

0

0

Không nh

0

0

0

0,0

2

2,4

0

0

T ng

49

100

92

100

84

100

50

100

B ng 1 cho th y, nh ng đám c i t ch c trong th i gian càng g n đây, xu h ng nh n
đ c ti n m ng càng ph bi n: t 77,6% tr c 1976 t ng lên 85,9% nh ng n m 1976-1986,
89,3% nh ng n m 1987-1996 và lên 94% sau 1996.
V giá tr c a ti n m ng, tu theo đi u ki n c a t ng ng i khách và tu theo m i thân
tình đ i v i gia ch mà m ng nhi u hay ít. Thông th ng, khu v c nông thôn hi n nay, quà
m ng c i b ng ti n đ i v i ng i thân quen trung bình là t 100 nghìn tr lên, còn đ i v i
nh ng ng i không thân quen là 50 nghìn m t đám c i. V i nh ng gia đình nghèo thì ít h n:
nhi u là 40 nghìn còn thông th ng là 20 nghìn. Tuy nhiên, nhi u ý ki n than phi n r ng ph i
dành m t ph n không nh trong qu thu chi c a gia đình đ đi m ng c i, nh t là đ i v i nh ng
tr ng h p không có m i quan h thân thi t nh ng v n ph i đi vì đ c m i. Ch v i m t s
tr ng h p hãn h u có th không nh t thi t ph i đ n d thì h s vi n lý do là b m, đi công tác
xa ho c nhà có vi c b n đ t xu t. Dù nh n rõ đ c tính phi n ph c trong v n đ này nh ng các ý
ki n c ng cho r ng r t khó lo i b vì đó là t p t c lâu đ i c a ng i Vi t, nh t là tâm lý “đ i
ng i ch có m t l n”. N u không đi d s b chê trách ho c b mang ti ng là ng i keo ki t.
“Kh thì kh ch đã đi thì ph i theo th i, g ng ch y mà đi. ám ma ng i ta đi ba ch c
thì mình c ng c ch y ba ch c, đám c i ng i ta đi b n ch c mình c ng ph i ráng b n ch c.
Mình s ng không mu n ng i ta kêu ng i ta không m i à, cái gì ch cái đó ph i ráng đi”.
(PVS, n , nông dân)
Tuy v y, khi đánh giá v giá tr c a quà m ng trong đám c i có đ trang tr i m i chi phí
cho đám c i không thì k t qu nghiên c u cho th y: trong s 256 ng i có 24 ng i (9,3%) cho
là r t ít, 82 ng i (32%) cho là m t ph n, 132 ng i (51,7%) cho là hoàn toàn. R t ít ng i nh n
đ c quà m ng nhi u h n so v i chi phí đám c i: 18 ng i (7,0%). C ng theo các ý ki n, n u
ch tính t ng giá tr quà m ng cho riêng vi c t ch c n u ng thì hoàn toàn có th trang tr i đ c.
Do ph i chi khá nhi u cho nh ng công vi c khác đ ph c v cho đám c i nh thuê phông b t,


Bùi Thị Hơng Trầm

79

bn gh , loa i, xe ún dõu nờn chi phớ th ng cao h n so v i giỏ tr qu m ng, ngo i tr m t
s gia ỡnh cú cú a v xó h i cao, m i quan h r ng m nh ng ng i n d coi ú l c h i
tỡm con ng th ng quan ti n ch c.
2.6. C a h i mụn c a cụ dõu v chỳ r
Theo phong t c truy n th ng, khi l p gia ỡnh, con cỏi th ng c cha m trao c a h i
mụn nh l m t chỳt ti s n lm v n li ng cho cu c s ng gia ỡnh m i. C a h i mụn th ng l
ti n, vng, nh, t, gia sỳc, ho c cỏc v t d ng trong gia ỡnh. Tuy nhiờn, khi m t c thỏch c i
ó gi m i v cỏc y u t v n hoỏ xó h i ó thay i thỡ c a h i mụn c ng thay i, tu thu c vo
hon c nh gia ỡnh v tỡnh c m cha m dnh cho cụ dõu v chỳ r .
K t qu kh o sỏt cho th y: khi l p gia ỡnh, ng i con trai c gia ỡnh cho ti s n
nhi u h n ng i con gỏi. C th , 72,8% ng i tr l i cho r ng gia ỡnh cú ti s n cho chỳ r ,
trong khi ú t l cho r ng gia ỡnh cú c a h i mụn cho cụ dõu ch chi m 36,1%. i u ny cú
th xu t phỏt t t t ng tr ng nam khinh n b i l theo quan ni m x a, ng i con gỏi khi
l p gia ỡnh th ng b coi l ng i ngoi, khụng cũn l ng i trong gia ỡnh n a, trong khi
con trai l p gia ỡnh v n l ng i trong nh.
Th c t , c a h i mụn cho cụ dõu ch y u l vng (67,0%), c th l ụi bụng tai ho c
nh n, ki ng, dõy chuy n. 25,7% cụ dõu c cha m cho t v 22,9% cho ti n khi i l y ch ng.
Ch m t s ớt cụ dõu c cha m cho v t d ng gia ỡnh (4,6%) v cho nh (0,9%) lm c a h i
mụn .
Cho cụ dõu m t ụi bụng tai v a lm c a h i mụn v a l trang s c k ni m l m t
nột truy n th ng cú t tr c v hi n nay v n c gỡn gi , th m chớ khụng ch cha m c a cụ
dõu m c cha m ch ng khi ún nh n con dõu v c ng trao cho ụi bụng ho c chi c nh n lm v t
k ni m.
Bõy gi giu thỡ nh trai cho cụ dõu bụng, ti n, l c nh n v y ú [] ngy tr
bi t ph i cú ụi bụng. (PVS, n , buụn bỏn).

c thỡ c

C ng gi ng nh cụ dõu, chỳ r th ng c gia ỡnh cho vng lm ti s n khi l p gia
ỡnh (76,7%), ti p n l t ai (53,4%). 16% chỳ r c gia ỡnh cho ti n, 6,8% cho v t d ng
gia ỡnh v 0,5% cho gia sỳc.
T l
25,7% v t l
con trai ti s n
xõy nh l p nghi
ó l p gia ỡnh v

c nh n t ch r cao g n g p ụi t l c nh n t cụ dõu: 53,4% so v i
c nh n nh chỳ r cao g p 8 l n so v i cụ dõu: 8,7% so v i 0,9%. Vi c cho
t ai v nh l khỏ quan tr ng vỡ i v i ng i con trai, t ai cú th l
p ho c lao ng s n xu t ch m lo cho cu c s ng lõu di. Ng i con trai khi
i t cỏch l tr c t thỡ nh ng i u ú l th t c n thi t.

Th i gian t ch c ỏm c i cng g n õy thỡ t l cụ dõu v chỳ r c nh n c a h i
mụn cng cao. Chỳ r c nh n c a h i mụn khi t ch c ỏm c i tr c 1976 l 63,2%, t
1976-1986 l 69,7%, t 1987-1996 l 77% v sau 1996 l 81,1%. T l c nh n c a h i mụn
c a cụ dõu v i kho ng n m t ng ng l 29,8%; 30,3%; 33% v 56,6%. Tuy nhiờn, s li u c ng
cho chỳng ta th y r ng dự t l c nh n c a h i mụn c a cụ dõu v chỳ r cựng t ng nh ng t
l c nh n c a h i mụn c a chỳ r luụn luụn m c g n g p ụi t l c a cụ dõu (Bi u 2).


80

Vµi nÐt vÒ phong tôc c−íi hái ë n«ng th«n miÒn Nam ViÖt Nam
Bi u 2: Chú r và cô dâu đ

c nh n c a h i môn chia theo th i gian k t hôn (%)

77

81.1

69.7
63.2
56.6

29.8

Tr

c 1976

30.3

33

1976-1986

1987-1996

Chú r đ
c nh n
c a h i môn
Cô dâu đ
c nh n
c a h i môn

Sau 1996

ng t góc đ kinh t , vi c nâng cao m c s ng và ch t l ng s ng c a các gia đình là
m t trong nh ng lý do đ cha m có đi u ki n ch m lo và chia tài s n khi con cái l p gia đình.
Thêm vào đó là s gi m b t s con. Tr c đây gia đình th ng đông con cái nên s phân chia tài
s n c ng b h n ch . Khi có ít con thì cha m c ng d dàng h n trong vi c xác đ nh chia c a h i
môn. T l cô dâu đ c nh n c a h i môn t ng theo th i gian đám c i g n đây có th lý gi i t
t t ng “tr ng nam khinh n ” đã không còn n ng n nh tr c. Thay vào đó là suy ngh “con
nào c ng là con” nên khi con gái l p gia đình, cha m c ng phân chia tài s n nh là “v n ban
đ u” đ con b t đ u cu c s ng m i.
3. K t lu n
Qua k t qu kh o sát t i xã Ph
nét v s bi n đ i phong t c c i h i
dân n i đây nói riêng.

c Th nh, huy n Châu Thành, Ti n Giang, có th th y đôi
nông thôn mi n Nam Vi t Nam nói chung và c a ng i

N u nh tr c đây, th i k phong ki n, hình th c t ch c c i h i đòi h i nhi u nghi l
r m rà, ph c t p và ph i tuân th theo sáu b c (l c l ) là: l n p thái, l v n danh, l n p cát, l
n p t , l th nh k và l nghinh thân, thì t sau đ i m i, các nghi l này đã đ c gi n l c b t
xu ng còn ba b c (tam l ) là: l ch m ngõ, l n h i và l c i. Bên c nh đó, đ sính l c ng tr
nên đ n gi n, g n nh h n, và t c “thách c i” c a nhà gái c ng không n ng n nh tr c kia mà
tu thu c vào hoàn c nh kinh t c a nhà trai.
Tuy các nghi th c trong đám c i đã đ c gi n l c b t song các nghi th c c th khác
trong m t đám c i l i tr nên sâu s c h n và đ c đ cao h n. Quy mô t ch c c i h i thông
qua vi c t ch c c c i ngày càng to l n h n, sang tr ng h n. T c xem tu i tr c khi k t hôn
v n còn mang ý ngh a quan tr ng trong cu c s ng hi n nay. Quà m ng trong đám c i c ng ngày
càng đ c đ cao h n và có giá tr h n. Theo th i gian, quà m ng đám c i có th trang tr i hoàn
toàn, th m chí nhi u h n chi phí t ch c đám c i. T l cô dâu và chú r đ c nh n c a h i môn

sau đám c i c ng ngày m t nhi u h n và k t qu này có th xu t phát t y u t kinh t và y u t
nh n th c.
Tuy nhiên, dù phong t c c i h i hi n nay đã có s thay đ i nh th nào thì v n c n
kh ng đ nh m t đi u r ng: nh ng nét phong t c c truy n mang đ m giá tr v n hoá sâu s c c n


Bïi ThÞ H−¬ng TrÇm

81

ph i đ c gìn gi . Và s bi n đ i c a phong t c c i h i theo h ng ti n b h n s làm cho t c
c i h i Vi t Nam v a có s phát tri n cho phù h p v i th i k m i, v a k th a nh ng b n
s c v n hoá c a dân t c.
Tài li u tham kh o
1.

Bùi Xuân M , Ph m Minh Th o, T c c

ig

Vi t Nam. Nhà xu t b n V n hoá - Thông tin, 2003.

2. Lê Ng c V n: C i và d lu n xã h i v c i hi n nay. Nhà xu t b n Khoa h c xã h i, 2000.