Vận dụng một số phương pháp thống kê phân tích hiệu quả kinh tế của đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) tại Việt Nam.pdf

2

L I CAM OAN

Tôi tên là: Nguy n Tr ng H i
Hi n là NCS dài h n t i Trư ng

i h c Kinh t Qu c Dân v i

tài:

V n d ng m t s phương pháp th ng kê phân tích hi u qu kinh t

u

tư tr c ti p nư c ngoài (FDI) t i Vi t Nam
Chuyên ngành: Th ng kê
Mã s :

5.02.10

Tôi xin cam oan như sau:
1. Nh ng s li u, tài li u trong Lu n án ư c thu th p m t cách trung th c.
2.

tài trên chưa có ai nghiên c u. K t qu c a Lu n án chưa có ai

nghiên c u, cơng b và ưa vào áp d ng th c ti n.
V y tôi xin cam oan n i dung trên là chính xác, có gì sai sót tơi xin
hồn tồn ch u trách nhi m trư c Trư ng

i h c Kinh t Qu c Dân, B Giáo

d c – ào t o và trư c pháp lu t.
NGƯ I CAM OAN

Nguy n Tr ng H i


3

M CL C
Trang
L I CAM OAN ....................................................................................................2
M C L C ...............................................................................................................3
DANH M C KÝ HI U VÀ CH

VI T T T ..........................................................4

DANH M C B NG TH NG KÊ ............................................................................5
DANH M C SƠ

................................................................................................6
DANH M C
TH ..............................................................................................6
L IM
U .........................................................................................................7
CHƯƠNG 1: NH NG V N
LÝ LU N CƠ B N V FDI VÀ PHÂN TÍCH
TH NG KÊ HI U QU KINH T FDI..............................................14

1.1. Nh ng v n lý lu n cơ b n v FDI ..........................................................14
1.2. Nh ng v n lý lu n cơ b n v hi u qu kinh t FDI....................................31
1.3. Nh ng v n lý lu n cơ b n v phân tích th ng kê hi u qu kinh t FDI........ 44
K t lu n chương 1...........................................................................................55
CHƯƠNG 2: HOÀN THI N H TH NG CH TIÊU VÀ PHƯƠNG PHÁP
TH NG KÊ PHÂN TÍCH HI U QU KINH T FDI T I VI T NAM .... 57

2.1. Hoàn thi n h th ng ch tiêu hi u qu kinh t FDI t i Vi t Nam ................57
2.2. Nghiên c u c i m v n d ng m t s phương pháp th ng kê phân tích
hi u qu kinh t FDI t i Vi t Nam ...........................................................77
K t lu n chương 2 ........................................................................................112
CHƯƠNG 3: V N D NG M T S PHƯƠNG PHÁP TH NG KÊ PHÂN TÍCH
HI U QU KINH T FDI T I VI T NAM .....................................114

3.1. T ng quan v tình hình FDI t i Vi t Nam và tác ng c a nó i v i n n
kinh t ....................................................................................................114
3.2. V n d ng m t s phương pháp th ng kê phân tích hi u qu kinh t FDI
t i Vi t Nam, giai o n 2001-2005 .........................................................127
3.3. ánh giá v kh năng v n d ng h th ng ch tiêu hi u qu kinh t và các
phương pháp th ng kê trong phân tích hi u qu kinh t FDI t i Vi t Nam...152
K t lu n chương 3 ........................................................................................155
KI N NGH VÀ K T LU N ................................................................................156
K T LU N ..........................................................................................................168
DANH M C CÁC CƠNG TRÌNH C A TÁC GI LIÊN QUAN
N LU N ÁN ....171
TÀI LI U THAM KH O .....................................................................................172
PH L C


4

DANH M C KÝ HI U VÀ CH
KÝ

N I DUNG

HI U

VI T T T

KÝ

N I DUNG

HI U

A

T ng tài s n

HQKT

Hi u qu kinh t

BCC

H p

ng h p tác kinh doanh

L

Ngu n nhân l c

BOT

H p

ng xây d ng - kinh doanh IC

Chi phí trung gian

và chuy n giao
BT

H p

ng xây d ng và chuy n giao

FA

BTO

H p

ng xây d ng - chuy n giao FA’

Tài s n c

nh

Tài s n c

nh ư c s d ng

và kinh doanh
C

T ng chi phí

KQ

K t qu

C1

Chi phí kh u hao

NEV

Giá tr xu t kh u thu n

CA

Tài s n lưu

NNVA

Giá tr gia tăng thu n qu c gia

Ca

Ngu n v n

ng

NNVA* Giá tr gia tăng thu n qu c gia
tính riêng cho v n FDI c a
các bên nư c ngồi

CC

Chi phí thư ng xuyên

NTSX

Nhân t s n xu t

E

V n ch s h u

NVA

Giá tr gia tăng thu n

EV

Giá tr xu t kh u

Re

Doanh thu thu n

S

Ti t ki m và tăng thu ngo i t

FDI
FNVA

u tư tr c ti p nư c ngồi

NVA tính riêng cho v n FDI c a T

Thu ngân sách

các bên nư c ngoài
GDP

T ng s n ph m trong nư c

V

Thu nh p c a lao

GO

Giá tr s n xu t

VA

Giá tr gia tăng

HNNVA NNVA tính cho v n óng góp c a W
các bên thu c nư c ti p nh n FDI

Năng su t lao

ng

ng


5

DANH M C B NG TH NG KÊ
TT
1
2
3
4

B
B
B
B

5
6

B
B

7

B

8

B

9
10

B
B

11

B

15

B

16

B

17

B

18

B

19

B

B ng th ng kê
Trang
ng 2.1. Phân h ch tiêu hi u qu kinh t toàn b c a FDI
74
ng 2.2. Phân h ch tiêu hi u qu kinh t gia tăng c a FDI
76
ng 2.3. Các tiêu th c phân t cơ b n trong nghiên c u HQKT FDI
91
ng 3.1. Giá tr xu t nh p kh u c a c nư c và khu v c FDI, giai
126
o n 1996-2005
ng 3.2. Hi u qu c a ngu n v n FDI, giai o n 2000 - 2005
128
ng 3.3. Năng su t lao ng c nư c và c a khu v c FDI, giai
130
o n 2001-2005
ng 3.4. Bi n ng c a năng su t lao ng do năng su t c a tài s n
133

c
nh tính theo VA và m c trang tài s n c
nh bình
quân m t lao ng, giai o n 2001 - 2004
ng 3.5. K t qu h i quy m i quan h gi a ngu n v n, lao ng và
135
th i gian v i VA c a khu v c FDI
ng 3.6. Giá tr th c t và lý thuy t c a VA khu v c FDI
136
ng 3.7. Bi n ng c a VA do hi u qu và quy mô c a ngu n v n,
138
giai o n 2001-2005
ng 3.8. Bi n ng c a VA do hi u qu s d ng lao ng và quy
139
mô lao ng, giai o n 2001-2005
ng 3.9. Tác ng c a hi u qu s d ng ngu n v n và quy mô
141
ngu n v n i v i ch tiêu thu ngân sách t khu v c
FDI, giai o n 2001-2005
ng 3.10. Tác ng c a hi u qu s d ng lao ng và quy mô lao
142
ng i v i ch tiêu thu ngân sách t khu v c FDI, giai
o n 2001-2005
ng 3.11. Tác ng c a hi u qu s d ng lao ng và quy mô lao
145
ng i v i ch tiêu thu ngân sách t các doanh nghi p
100% v n nư c ngoài, giai o n 2001 - 2005
ng 3.12. Tác ng c a hi u qu ngu n v n và quy mô ngu n v n i 147
v i giá tr xu t kh u c a khu v c FDI, giai o n 2001-2005
ng 3.13. Tác ng c a hi u qu ngu n v n và quy mô ngu n v n

148
i v i ch tiêu giá tr xu t kh u thu n c a khu v c FDI,
giai o n 2001-2005


6

DANH M C SƠ
Sơ

STT
1

Sơ

Trang

1.1. Quy trình phân tích và d

ốn th ng kê hi u qu kinh

53

t FDI
2

Sơ

2.1. H th ng ch tiêu hi u qu kinh t FDI

65

3

Sơ

2.2. Quan h gi a các ch tiêu giá tr gia tăng v i các ch tiêu

71

thu nh p c a các
nh n

i tư ng tham gia FDI thu c nư c ti p

u tư

DANH M C
STT

TH

th

Trang

1

th 1.1. L i ích kinh t c a FDI

2

th 2.1. Giá tr gia tăng và v n

u tư (trư ng h p 1)

93

3

th 2.2. Giá tr gia tăng và v n

u tư (trư ng h p 2)

94

4

th 2.3. Phân tích bi n

21

ng c a ch tiêu hi u qu H theo 3

95

nhân t
5

th 3.1. Quy mô d án FDI, giai o n 1996-2005

118

6

th 3.2. Cơ c u v n FDI còn hi u l c theo vùng tính t i ngày

119

31/12/2005
7

th 3.3.

8

th 3.4. óng góp c a FDI

9

th 3.5. T c

u tư c a xã h i và khu v c FDI, giai o n 1996-2005
i v i GDP, giai o n 1996-2005

tăng c a giá tr gia tăng, thu ngân sách, giá tr

123
124
129

xu t kh u và c a ngu n v n, giai o n 2001 - 2005
10

th 3.6. Năng su t lao
2001-2005

ng gia tăng c a khu v c FDI, giai o n

131


7

L IM

U

1. T ng quan v các cơng trình nghiên c u liên quan

n

tài và tính

c p thi t c a lu n án
1.1. T ng quan v các công trình liên quan

n

tài

Th ng kê là cơng c quan tr ng trong nghiên c u và qu n lý nói chung,
qu n lý nhà nư c v ho t

ng

u tư tr c ti p nư c ngồi (FDI) nói riêng.

Các phương pháp phân tích th ng kê cũng như các v n

có liên quan

như h th ng ch tiêu th ng kê ã ư c nghiên c u và v n d ng trong nhi u
lĩnh v c khác nhau. M i cơng trình ti p c n theo nh ng giác
nh ng cơ s , ti n

c bi t quan tr ng

nh t

nh, là

tác gi k th a, phát tri n nh m

hoàn thành nh ng m c tiêu nghiên c u c a lu n án.
* Các công trình nghiên c u v h th ng ch tiêu và phương pháp
th ng kê:
Các tài li u v th ng kê, i n hình như Giáo trình lý thuy t th ng kê (Nxb
Th ng kê, 2006), Giáo trình th ng kê kinh t t p I (Nxb Giáo d c, 2002), Giáo
trình th ng kê xã h i (Nxb Th ng kê, 1999), Th ng kê kinh t và kinh doanh

(Prentice-Hall International, Inc., 1995), Th ng kê kinh doanh (Von Hoffmarn
Press, Inc. United States of America, 1993) …. ã cung c p nh ng lý lu n cơ
b n v h th ng ch tiêu và các phương pháp phân tích th ng kê nghiên c u các
hi n tư ng kinh t xã h i.
V các phương pháp th ng kê, ngoài nh ng tác d ng khác ( ư c

c pc

th trong ph n 2.2, chương 2), qua t ng h p, tác gi nh n th y phương pháp
th

ã ư c nghiên c u

phương pháp so sánh 2

phân tích nhân t trong trư ng h p có hai nhân t ;
th song song [23], phương pháp so sánh 2 dãy s th i

gian song song ã ư c xây d ng

nghiên c u quan h gi a hai ch tiêu có liên

quan [23], phương pháp ch s giúp phân tích bi n

ng c a hi n tư ng gi a 2


8
th i kỳ. ây là nh ng ti n

quan tr ng

lu n án phát tri n và c th hóa các

phương pháp này trong phân tích hi u qu kinh t (HQKT) FDI.
V n

t ra là c n căn c vào

c i m c th c a FDI

th ng ch tiêu, phát tri n và nghiên c u

hoàn thi n h

c i m v n d ng c a phương pháp

th ng kê trong phân tích HQKT FDI.
* Các cơng trình nghiên c u liên quan

n phân tích th ng kê hi u qu nói

chung ho c hi u qu FDI nói riêng
Lu n án ti n s kinh t “V n d ng phương pháp th ng kê
qu ho t

phân tích hi u

ng ngân hàng thương m i Vi t Nam” (2004) c a NCS Lê Dân -

i

h c Kinh t Qu c Dân.
Nh ng v n

lu n án t p trung nghiên c u:

+ Nh ng v n

chung v hi u qu ho t

ng ngân hàng thương m i;

+ Th ng kê v i phân tích hi u qu ho t

ng ngân hàng thương m i;

+ H th ng ch tiêu th ng kê hi u qu ho t
+ L a ch n và
hi u qu ho t

ng ngân hàng;

c i m v n d ng phương pháp th ng kê trong phân tích

ng ngân hàng thương m i Vi t Nam;

+ Phân tích th ng kê hi u qu ho t
Tuy nhiên, ây là
phân tích hi u qu ho t

ng c a m t s ngân hàng thương m i.

tài nghiên c u v n d ng phương pháp th ng kê
ng ngân hàng thương m i Vi t Nam nên vi c v n

d ng trong phân tích HQKT FDI có nhi u b t c p, c th là:
+ Th nh t, khơng tínhh
như

n

c i m c a FDI nên h th ng ch tiêu cũng

c i m v n d ng phương pháp th ng kê phân tích hi u qu ho t

ng

ngân hàng thương m i s không phù h p v i phân tích hi u qu FDI;
+ Th hai, HTCT hi u qu và
phân tích ho t

c i m v n d ng phương pháp th ng kê

ng ngân hàng thương m i là t m vi mô nên s không phù h p

v i phân tích HQKT FDI t m vĩ mô.


9

Lu n án ti n s “Hi u qu

u tư và nh ng gi i pháp nâng cao hi u qu

u tư phát tri n c a doanh nghi p nhà nư c’’ (2003) c a NCS T Quang
Phương - Trư ng
Nh ng v n

i h c Kinh t Qu c Dân.
lu n án t p trung nghiên c u:

+ B n ch t hi u qu

u tư phát tri n;

+ Nguyên t c ánh giá và h th ng ch tiêu hi u qu

u tư phát tri n c a

doanh nghi p nhà nư c;
+ Tình hình th c hi n

u tư phát tri n c a doanh nghi p nhà nư c;

+ Th c tr ng hi u qu ho t

ng

u tư phát tri n c a doanh nghi p nhà nư c.

Tuy nhiên, lu n án này nghiên c u v hi u qu

u tư phát tri n c a lo i

hình doanh nghi p nhà nư c nên không phù h p v i
Hơn n a, v i ph m vi

c thù c th c a FDI.

nh trư c lu n án không t p trung nghiên c u

c i m

v n d ng các phương pháp th ng kê trong phân tích hi u qu .
Lu n văn th c s “M t s gi i pháp nâng cao hi u qu
ngoài t i Vi t Nam” (2004) c a Lê Th H i Vân - Trư ng
Nh ng v n
+M ts v n

u tư tr c ti p nư c

i h c kinh t Qu c Dân.

lu n văn t p trung nghiên c u:
v hi u qu FDI;

+ Phương pháp lu n xác nh hi u qu FDI:
- Quan i m ánh giá hi u qu FDI;
- M t s ch tiêu ánh giá hi u qu FDI.
+ T ng quan v ho t

ng FDI t i Vi t Nam;

+ Th c tr ng hi u qu FDI t i Vi t Nam.
Lu n văn này ã

c p t i m t s ch tiêu ánh giá hi u qu FDI, ây là

nh ng ch tiêu giúp ph n ánh ư c m t s m t v HQKT FDI. Nhưng lu n


10
văn khơng t p trung nghiên c u và hồn thi n h th ng ch tiêu hi u qu FDI.
Vì v y các ch tiêu ư c

c p chưa th ph n ánh hi u qu FDI m t cách

tồn di n, h th ng, cịn thi u nhi u ch tiêu quan tr ng như các ch tiêu ph n
ánh hi u qu gia tăng c a t ng ngu n v n, các ch tiêu ph n ánh hi u qu c a
ngu n nhân l c.
M t khác lu n văn không t p trung nghiên c u

c i m v n d ng các

phương pháp th ng kê trong phân tích HQKT FDI t i Vi t Nam.
Trên cơ s k th a và phát tri n nh ng thành t u ã
v n

t ư c v nh ng

liên quan t i phân tích th ng kê hi u qu FDI như ã trình bày

trên,

lu n án t p trung nghiên c u và phát tri n theo các hư ng sau:
+ H th ng hóa nh ng lý lu n cơ b n v FDI;
+ H th ng hóa, hồn thi n nh ng v n

cơ b n v HQKT và HQKT FDI:

- Hoàn thi n khái ni m v HQKT;
- Căn c vào

c i m c a FDI,

+ Căn c vào

xu t khái ni m v HQKT FDI.

c i m, yêu c u c a ho t

ng qu n lý nhà nư c

FDI, phân tích th c tr ng các ch tiêu HQKT FDI hi n hành
th ng ch tiêu HQKT FDI.
ch tiêu k t qu m i
nư c ti p nh n

iv i

hoàn thi n h

c bi t, lu n án s nghiên c u, xây d ng m t s

có th phán ánh ư c k t qu kinh t mà các bên thu c

u tư như lao

ng, nhà

u tư và nhà nư c nh n ư c

làm cơ s hoàn thi n h th ng ch tiêu HQKT FDI;
+ L a ch n, phát tri n và nghiên c u

c i m v n d ng c a m t s

phương pháp th ng kê trong phân tích HQKT FDI:
Trong ó, lu n án phát tri n theo các hư ng sau:
- Phát tri n phương pháp
nhân t ;

th không gian ba chi u trong phân tích


11
- Phát tri n phương pháp

th nh m

nhi u ch tiêu và quan h c a chúng

ng th i phân tích bi n

phân tích HQKT FDI;

- Phát tri n phương pháp dãy s th i gian
bi n

ng c a

ng th i nghiên c u s

ng c a nhi u ch tiêu có liên h v i nhau và quan h gi a chúng qua

ó giúp nghiên c u HQKT FDI;
- Phát tri n phương pháp ch s
ng c a HQKT FDI và các nhân t tác

ng th i nghiên c u xu hư ng bi n
ng t i nó qua nhi u th i kỳ khác nhau.

+ V n d ng m t s phương pháp th ng kê phân tích HQKT FDI t i Vi t
Nam

ch ng minh tính kh thi c a HTCT và các phương pháp ư c s d ng.

1.2. Tính c p thi t c a lu n án
T sau
ư ng l i

ih i

ng c ng s n Vi t nam l n th VI

n nay, v i nh ng

i m i, nh ng chính sách kinh t th trư ng có i u ti t, m c a,

h i nh p n n kinh t qu c t , FDI ã có nhi u óng góp to l n

i v i s phát

tri n c a Vi t Nam. Tuy nhiên quá trình thu hút và s d ng FDI còn nhi u
khi m khuy t và hi u qu chưa cao.
V n
làm cơ s xác
ho t

t ra là c n ph i nâng cao ch t lư ng cơng tác phân tích HQKT
nh ưu như c i m, nguyên nhân, cơ h i và thách th c

ng FDI - là ti n

xây d ng các gi i pháp nh m tăng cư ng hi u

qu FDI. Tuy nhiên, lý lu n cũng như th c ti n ho t
FDI

iv i

Vi t Nam còn nhi u b t c p.

ng phân tích HQKT

c bi t, vi c nghiên c u v n d ng

phương pháp th ng kê trong phân tích HQKT FDI cịn nhi u h n ch .
Vì v y, vi c nghiên c u

tài: “V n d ng m t s phương pháp th ng

kê phân tích hi u qu kinh t c a

u tư tr c ti p nư c ngoài (FDI) t i

Vi t Nam” là c n thi t c v lý lu n và th c ti n.


12
2. M c ích nghiên c u c a lu n án
Lu n án hoàn thi n h th ng ch tiêu HQKT, l a ch n, phát tri n và
nghiên c u

c i m v n d ng m t s phương pháp th ng kê trong phân tích

HQKT FDI t i Vi t Nam làm cơ s

nâng cao ch t lư ng ho t

ng phân

tích th ng kê HQKT FDI.
3.

i tư ng và ph m vi nghiên c u c a lu n án
i tư ng nghiên c u là các v n

lý lu n chung v hi u qu kinh t , h th ng

ch tiêu và các phương pháp th ng kê trong phân tích HQKT FDI t i Vi t Nam.
Ph m vi nghiên c u:
- Hoàn thi n h th ng ch tiêu HQKT FDI, l a ch n, phát tri n và
nghiên c u

c i m v n d ng m t s phương pháp th ng kê trong phân tích

nh lư ng hi u qu kinh t tr c ti p c a FDI

t m vĩ mô;

- Do h n ch v s li u, lu n án t p trung v n d ng m t s phương pháp
th ng kê trong phân tích HQKT FDI t i Vi t Nam theo m t s giác
nh

nh t

minh h a.

4. Các phương pháp nghiên c u

Các phương pháp duy v t bi n ch ng, duy v t l ch s là cơ s phương
pháp lu n

lu n án v n d ng các phương pháp sau:

- Phương pháp lơ gíc;
- Phương pháp mơ hình tốn;
- Phương pháp th ng kê.
5. Nh ng óng góp c a lu n án
+ H th ng hóa và hồn thi n khái ni m HQKT,

xu t khái ni m

HQKT FDI và ti n hành phân lo i HQKT FDI m t cách khoa h c;


13
+ Nghiên c u nh ng v n

cơ b n v quy trình phân tích th ng kê

HQKT FDI;
+ Hồn thi n h th ng ch tiêu HQKT FDI,

c bi t, lu n án ã xây d ng

ư c phương pháp tính cho m t s ch tiêu hi u qu và k t qu m i, h th ng
hóa, i u ch nh, xây d ng công th c tính HQKT tồn b và hi u qu gia tăng
c a FDI;
+ Phát tri n, nghiên c u

c i m và k t h p v n d ng các phương pháp

th ng kê trong phân tích HQKT FDI t i Vi t Nam;
c bi t, lu n án ã phát tri n ư c:
- Phương pháp

th không gian ba chi u trong phân tích nhân t ;

- Phương pháp phân tích dãy s th i gian a ch tiêu;
- Phương pháp ch s m r ng trong phân tích HQKT FDI;
- H th ng hóa các mơ hình và phương trình kinh t trong phân tích
nhân t HQKT FDI.
+

xu t ư c các ki n ngh có tính kh thi nh m nâng cao ch t lư ng c a

cơng tác th ng kê phân tích HQKT FDI và tăng cư ng hi u qu FDI t i Vi t Nam.
6. K t c u c a lu n án
Ngoài l i m

u, ki n ngh , k t lu n và ph l c, lu n án g m 3 chương:

Chương 1: Nh ng v n

lý lu n cơ b n v FDI và phân tích th ng kê

hi u qu kinh t FDI
Chương 2: Hoàn thi n h th ng ch tiêu và phương pháp th ng kê phân
tích hi u qu kinh t FDI t i Vi t Nam

Chương 3: V n d ng m t s phương pháp th ng kê phân tích hi u qu
kinh t FDI t i Vi t Nam


14

CHƯƠNG 1
NH NG V N

LÝ LU N CƠ B N V FDI VÀ PHÂN TÍCH

TH NG KÊ HI U QU KINH T FDI
1.1. NH NG V N

LÝ LU N CƠ B N V FDI

1.1.1. Khái ni m FDI
u tư là vi c hy sinh ngu n l c hôm nay

t ư c m c tiêu ho c k t

qu gia tăng trong tương lai. Ngu n l c g m có ngu n nhân l c, ngu n v t l c
và tài nguyên thiên nhiên. K t qu g m có m c gia tăng v tài s n tài chính
như giá tr s n xu t, giá tr gia tăng, doanh thu, l i nhu n, thu ngân sách, ti n
lương..; tài s n v t ch t như nhà máy, cơ s h t ng, công ngh ; và ngu n nhân
l c v i nh ng kh năng làm vi c có năng su t và hi u qu cao hơn.
Căn c vào ngu n g c c a v n,
nư c và

u tư ư c chia thành

u tư trong

u tư nư c ngoài. Căn c vào quan h gi a quy n s h u và quy n

s d ng v n,

u tư ư c chia thành

u tư tr c ti p và

u tư gián ti p.

Như v y, n u căn c vào quan h gi a quy n s h u và quy n s d ng
v n,

u tư nư c ngoài g m có

u tư tr c ti p nư c ngồi và

u tư nư c

ngoài gián ti p.
u tư nư c ngồi gián ti p
Là hình th c
chính

u tư mà trong ó ch

u tư thông qua th trư ng tài

tài tr , mua c phi u ho c ch ng khoán c a các cơng ty nư c ngồi

nh m thu lãi t ho t

ng tín d ng, l i nhu n t c phi u ho c thu nh p t

ch ng khốn [30], nhưng khơng tr c ti p tham gia qu n tr v n mà h
ra [28]. Như v y, trong
hai ch th khác nhau.

u tư gián ti p, nhà

ãb

u tư và ngư i qu n lý v n là


15
u tư tr c ti p nư c ngoài
Hi n nay có nhi u khái ni m khác nhau v

u tư tr c ti p nư c ngoài.

Theo T ch c H p tác và Phát tri n kinh t (Organisation for Economic
Co-operation and Development - OECD):

u tư tr c ti p nư c ngoài ph n

ánh nh ng l i ích khách quan lâu dài mà m t th c th kinh t t i m t nư c

(nhà

u tư)

t ư c thông qua m t cơ s kinh t t i m t n n kinh t khác.

L i ích lâu dài th hi n

ch s t n t i m t m i quan h dài h n gi a nhà

tư v i doanh nghi p ư c

u tư. Nhà

u tư có ư c nh hư ng quan tr ng

và hi u qu trong vi c qu n lý doanh nghi p ó.
vi c th c hi n nh ng giao d ch t

u

u tư tr c ti p bao g m

u và t t c nh ng giao d ch v n ti p theo

gi a hai th c th và các doanh nghi p ư c liên k t m t cách ch t ch [54].
Như v y, FDI là

u tư v n nư c ngồi có g n li n v i vi c qu n lý các ho t

ng s n xu t kinh doanh

i v i d án, doanh nghi p ti p nh n ph n v n ó

và có th i h n lâu dài.
Theo U ban Liên hi p qu c v Thương m i và Phát tri n (UNCTAD)
thì: FDI là m t kho n

u tư bao g m m i quan h trong dài h n, ph n ánh l i

ích và quy n ki m sốt lâu dài c a m t th c th thư ng trú
(nhà

u tư nư c ngồi hay cơng ty m

thư ng trú

nư c ngoài) trong m t doanh nghi p

m t n n kinh t khác v i n n kinh t c a nhà

(doanh nghi p

m t n n kinh t

u tư nư c ngoài

u tư nư c ngoài tr c ti p, doanh nghi p liên doanh ho c chi

nhánh nư c ngoài) [56].

Qu ti n t Qu c t (International Monetary Fund-IMF) cho r ng: “
tư tr c ti p nư c ngoài là vi c
ho t

ng

u tư v n ư c th c hi n

các doanh nghi p

nư c ngoài nh m thu v nh ng l i ích lâu dài cho nhà

M c ích c a nhà

u

u tư.

u tư là giành ư c ti ng nói có hi u qu trong vi c qu n

lý doanh nghi p ó” [47].


16
Như v y, v cơ b n, khái ni m FDI c a các t ch c trên th ng nh t v i
nhau v th i gian
ho t

u tư, m i quan h , vai trò và l i ích c a nhà

u tư trong

ng FDI.
Theo i u 2, Lu t

u tư nư c ngoài c a Vi t Nam năm 2000: “

tr c ti p nư c ngoài là vi c nhà

u tư nư c ngoài ưa v n vào Vi t Nam

b ng ti n m t ho c b t c tài s n nào
quy

u tư

ti n hành các ho t

ng

u tư theo

nh c a Lu t này”.
T nh ng khái ni m nêu trên lu n án i

n k t lu n:

FDI là quá trình di chuy n v n qu c t dài h n, nhà
ti n hành

u tư m t t l v n nh t

u tư nư c ngoài

nh b ng ti n ho c các tài s n khác và

tr c ti p tham gia qu n lý s n xu t kinh doanh có liên quan t i v n mà h
u tư, nh m thu ư c nh ng l i ích lâu dài.
1.1.2.

c i m c a FDI
u tư tr c ti p nư c ngồi có nh ng

c i m cơ b n sau:

Th nh t, ây là lo i hình chu chuy n v n qu c t , ch s h u v n ti n
hành ho t

ng

u tư

nư c ngồi, có nghĩa là doanh nghi p ti p nh n v n

FDI không thu c qu c gia c a ch

u tư.

Th hai, v quy mô v n, ch
v n t i thi u ho c t i a nh t

gia. Ch ng h n, i u 8 c a Lu t
quy

u tư nư c ngồi ph i óng góp m t t l
nh tuỳ thu c vào lu t

u tư c a t ng qu c

u tư nư c ngoài c a Vi t Nam năm 2000

nh “Ph n v n góp c a Bên nư c ngoài ho c các Bên nư c ngoài vào

v n pháp

nh c a doanh nghi p liên doanh không b h n ch v m c cao nh t

theo tho thu n c a các bên, nhưng không dư i 30% v n pháp
nh ng trư ng h p do Chính ph quy

nh”.

nh, tr


17
Th ba, ây là lo i hình

u tư tr c ti p, nhà

u tư nư c ngồi có quy n

i u hành doanh nghi p ti p nh n v n [28]. Quy n này ph thu c vào t l
góp v n c a nhà
pháp

u tư vào v n pháp

nh thì nhà

nh. Trong trư ng h p góp 100% v n

u tư có tồn quy n quy t

nh ho t

ng kinh doanh c a

doanh nghi p.
Th tư, thu nh p c a ch
doanh và lãi ho c l

u tư ph thu c vào k t qu s n xu t kinh

ư c phân chia gi a các ch

u tư theo t l góp v n

c a các bên.
Th năm, so v i các lo i hình
ph i c a Chính ph hơn,

nư c ch nhà v i nư c

c bi t ít ph thu c vào m i quan h chính tr gi a
u tư.

Th sáu, FDI là lo i
kho n v n dài h n tương

u tư qu c t khác, FDI ít ch u s chi

u tư dài h n và tr c ti p. Do ó, FDI là m t
i n

nh và không ph i là v n vay nên nư c ch

nhà có ư c m t ngu n v n dài h n b sung cho
ph i lo tr n . Hơn n a, v n
v n

u tư ban

u tư trong nư c và khơng

u tư tr c ti p nư c ngồi khơng ch bao g m

u mà cịn có v n b sung trong quá trình

u tư c a các bên

nư c ngoài.

Th b y, các ch
s t i

u tư ph i tuân th các quy

i v i doanh nghi p có v n

nh pháp lu t c a nư c

u tư nư c ngồi.

Thư tám, do m c ích c a các nhà

u tư nư c ngoài là l i nhu n nên

các lĩnh v c s n xu t kinh doanh c a FDI ph n l n là nh ng lĩnh v c có th
mang l i l i nhu n cao.
Th chín, v hình th c, các nhà

u tư có th th c hi n FDI theo các

phương th c như b v n thành l p doanh nghi p m i

nư c ngoài ho c mua

l i m t ph n hay toàn b các doanh nghi p có s n ho c mua c phi u ti n t i
thơn tính, sáp nh p.


18

Th mư i, xu hư ng a c c, a biên và a hình th c trong FDI ngày càng
rõ nét, thư ng nhi u bên cùng tham gia v i t l v n góp khác nhau và v i các
hình th c tư b n khác nhau như tư b n nhà nư c và tư nhân cùng tham gia.
Th mư i m t, các nhà

u tư nư c ngồi thư ng r t tinh thơng v th

trư ng th gi i và ti n b k thu t, hơn n a hi u qu FDI g n li n v i l i ích
c a ch

u tư nên h có th l a ch n cơng ngh , k thu t tiên ti n thích h p,

góp ph n nâng cao trình
lý cho nư c ti p nh n

công ngh , ch t lư ng nhân l c và kh năng qu n
u tư, nh t là

i v i các nư c ang phát tri n như Vi t

Nam. Tuy nhiên, c n lưu ý r ng vì l i nhu n các nhà

u tư nư c ngồi có th

chuy n giao m t s cơng ngh l c h u, gây ô nhi m môi trư ng, khai thác tài
ngun khống s n lãng phí,
phá s n, ho c làm m t cân

y các doanh nghi p c a nư c s t i t i b v c
i cơ c u kinh t c a nư c ti p nh n

u tư.

1.1.3. Phân lo i FDI
Tùy theo m c ích nghiên c u, FDI có th

ư c phân lo i theo các tiêu

th c khác nhau.
+ Theo

a phương

Theo tiêu th c này,
phương (t nh, thành ph ,

u tư tr c ti p nư c ngoài g m có FDI c a các

a

c khu).

Cách phân lo i này cho phép nghiên c u HQKT FDI các

a phương

cũng như tương quan và nh hư ng c a chúng t i hi u qu chung.
+ Theo vùng kinh t
Phân theo vùng kinh t ,

u tư tr c ti p nư c ngồi g m có FDI c a các

vùng kinh t (Xem 2.2.2.1, chương 2).
Cách phân lo i này cho phép nghiên c u HQKT FDI các vùng kinh t
cũng như tương quan và nh hư ng c a chúng t i hi u qu chung.


19
+ Theo ngành kinh t
Phân theo ngành kinh t ,

u tư tr c ti p nư c ngoài g m có FDI c a

các ngành kinh t (Xem 2.2.2.1, chương 2).
Cách phân lo i này giúp các cơ quan h u quan nghiên c u ánh giá hi u
qu , ưu, như c i m, t n t i, thu n l i khó khăn, nguyên nhân, cơ h i và
thách th c

i v i FDI trong t ng ngành c th , cũng như tương quan so sánh

gi a chúng.

ây là cơ s

xây d ng các gi i pháp sao cho phù h p v i ho t

ng FDI trong t ng ngành cũng như

i v i toàn b n n kinh t nh m nâng

cao HQKT FDI.
Ngoài ra, FDI có th
+ Theo hình th c

ư c phân theo ngành s n ph m.
u tư

Theo tiêu th c này,

u tư tr c ti p nư c ngoài g m có các hình th c

u tư cơ b n sau:
- H p tác kinh doanh trên cơ s h p

ng h p tác kinh doanh (BCC): là

hình th c h p tác c a hai ho c nhi u bên trên cơ s h p

ng h p tác kinh

doanh nh m ti n hành s n xu t kinh doanh, trong ó các bên ch u trách nhi m
và phân chia l i ích mà khơng thành l p pháp nhân m i [28]. Lo i hình này
cũng có nh ng
thù riêng là ho t

c i m cơ b n như hình th c liên doanh, tuy nhiên nó có
ng trên cơ s h p

c

ng h p tác kinh doanh mà không

thành l p m t pháp nhân m i.
- Doanh nghi p liên doanh: là doanh nghi p do các bên nư c ngoài và
nư c ch nhà thành l p, trong ó các bên cùng góp v n, cùng i u hành kinh
doanh, cùng chia s r i ro và l i nhu n theo t l v n góp trên cơ s h p
liên doanh ho c hi p
nư c ngồi.

ng

nh ký k t gi a chính ph nư c ch nhà v i chính ph


20
- Doanh nghi p 100% v n nư c ngoài: Là doanh nghi p hoàn toàn
thu c quy n s h u c a nhà

u tư nư c ngoài, ư c thành l p t i nư c ti p

nh n

u tư. Nhà

u tư nư c ngoài t

ho t

ng cũng như k t qu s n xu t kinh doanh.
Ngoài ra, theo Lu t

u tư nư c ngoài c a Vi t Nam (1996 và s a

2000), cịn có m t s lo i FDI
chuy n giao (BOT), h p
h p
th

u tư, qu n lý và ch u trách nhi m v

c bi t như: h p

i

ng xây d ng - kinh doanh -

ng xây d ng - chuy n giao - kinh doanh (BTO),

ng xây d ng chuy n giao (BT) [28]. Các phương th c

u tư này có

ư c th c hi n thông qua vi c thành l p doanh nghi p 100% v n nư c

ngoài ho c doanh nghi p liên doanh.
Cách phân lo i này cho phép qu n lý và nghiên c u HQKT FDI theo
hình th c

u tư.

+ Theo

i tác tham gia

Theo tiêu th c này,
tác tham gia

u tư FDI

u tư tr c ti p nư c ngồi g m có FDI c a các

i

u tư.

Cách phân lo i này cho phép qu n lý và nghiên c u hi u qu FDI theo
1.1.4. L i ích và nh ng tác

i tác.

ng tiêu c c c a FDI

1.1.4.1. L i ích c a FDI
a. L i ích c a FDI
Do trình

i v i n n kinh t th gi i

phát tri n kinh t c a các qu c gia không

qu là có qu c gia th a v n tương

ng

u nên h

i và có qu c gia thi u v n tương

i.

Cũng vì v y, s chênh l ch v giá v n gi a các qu c gia xu t hi n. Hơn n a,
m i nư c có nh ng l i th so sánh tương
là có s di chuy n v n qu c t t nơi “th a”

i nh t

nh. Do ó, k t qu t t y u

n nơi “thi u”. Trong ó, FDI là

m t hình thái di chuy n v n qu c t quan tr ng.


21
Trên cơ s lý thuy t kinh t ngo i thương v s ưu ãi các y u t s n
xu t c a Heckscher - Ohlin, năm 1958, MacDougall ã ưa ra lý thuy t l i
nhu n c n biên

gi i thích l i ích c a FDI [49].

ơn gi n, lý thuy t này ư c xây d ng trên nh ng gi

nh:

- Th gi i là m t t ng th g m có hai qu c gia (A và B);
- V n

ư c di chuy n t

do t

qu c gia có l i nhu n c n biên

(Marginal Productivity of Capital - MPK) th p sang qu c gia có
MPK cao;
- Hai nư c A và B cùng s n xu t nh ng m t hàng gi ng nhau;
- Ngu n l c lao

ng

c hai qu c gia là c

nh và khơng có tình

tr ng th t nghi p;
- Nư c i

u tư thông thư ng là nư c có trình

cao hơn nư c nh n

phát tri n kinh t

u tư.

A

A'
G

E

H r'
0

r0 I

K

J'

F

r1 J

I'

B'

B

D

O

C

O'

th 1.1. L i ích kinh t c a FDI
Do có s khác bi t v trình

phát tri n kinh t nên có s chênh l ch

v t su t l i nhu n gi a hai qu c gia. Các nhà

u tư c a nư c A nơi có t


22
su t l i nhu n th p có xu hư ng chuy n v n c a h sang nư c B nh m thu
ư c t su t l i nhu n cao hơn so v i
s

ư c th c hi n cho

u tư trong nư c.

u tư nư c ngoài

n khi l i nhu n c n biên t i hai qu c gia cân b ng.

L i ích c a FDI ư c th hi n b i

th 1.1.

Khi chưa có di chuy n v n gi a hai qu c gia thì nư c A s d ng OC
ơn v v n và nư c B s d ng O'C ơn v v n. Khi dó t su t l i nhu n t i hai
qu c gia A và B l n lư t là r0 và r0' và r0' > r0.
T ng s n ph m trong nư c c a nư c A là di n tích hình OAFC, trong
ó v n t o ra ph n s n ph m b ng di n tích c a hình hình ch nh t OIFC và
lao

ng t o ra ph n s n ph m b ng di n tích tam giác IAF.
T ng s n ph m trong nư c c a nư c B b ng di n tích hình thang

O'CGA', trong ó v n t o ra ph n ph m b ng di n tích c a hình ch nh t
O'CGH và lao

ng t o ra ph n s n ph m b ng di n tích tam giác HA'G.

Như v y, trong trư ng h p chưa có di chuy n v n qu c t thì t ng s n
ph m trong nư c (GDP) b ng t ng thu nh p qu c gia (GNI).
Trong trư ng h p v n ư c chuy n d ch hồn tồn t do thì m t lư ng
v n c a qu c gia A s di chuy n sang qu c gia B (nơi có t su t l i nhu n cao
hơn). Quá trình này ư c ti p di n cho
gia cân b ng

n khi t su t l i nhu n

c hai qu c

m c r1. Gi s có DC ơn v v n ư c di chuy n t qu c gia

A sang qu c gia B.
i v i qu c gia A:

u tư trong nư c OD ơn v v n và

u tư DC

ơn v v n sang qu c gia B v i t su t l i nhu n r1.
Do di chuy n m t lư ng v n DC sang qu c gia B nên t ng s n ph m
trong nư c c a nư c A gi m m t lư ng b ng di n tích hình thang DEFC và
ch cịn b ng di n tích hình OAED. Tuy nhiên nư c A l i thu ư c ngu n l i


23
t ho t

ng

u tư sang nư c B b ng di n tích hình ch nh t DEKC. K t qu

là t ng thu nh p qu c gia c a qu c gia A tăng (so v i khi chưa có di chuy n
v n) m t lư ng b ng di n tích hình tam giác EKF.
i v i qu c gia B:

u tư v i s v n trong nư c b ng CO’ và ti p

nh n DC ơn v v n FDI t qu c gia A, t ng s n ph m trong nư c tăng m t

lư ng b ng di n tích hình thang DEGC. Tuy nhiên, qu c gia B ph i “tr ”
qu c gia A ph n l i t c c a v n b ng di n tích hình DEKC. L i ích mà qu c
gia B thu ư c là ph n tăng thu n c a t ng thu nh p qu c gia b ng di n tích
hình EGK.
T phân tích nêu trên chúng ta có th k t lu n t ng thu nh p c a th
gi i tăng thêm m t lư ng b ng di n tích hình tam giác EGF, trong ó c hai
qu c gia A và B

u thu ư c l i ích t FDI.

b. L i ích c a FDI
i v i nư c có ch

i v i nư c ch

u tư

u tư b v n ra nư c ngồi thì FDI có th mang

l i nh ng l i ích cơ b n sau:
+ FDI góp ph n nâng cao hi u qu s d ng v n.
Ph n l n các nư c ch

u tư là nh ng nư c công nghi p phát tri n và

m t s nư c công nghi p m i (NICs). Các nư c này ã ph i

im tv is

gi m sút v hi u qu tăng theo quy mô do th trư ng ã phát tri n cao. Hơn

n a,

u tư ra nư c ngoài s s d ng ư c ngu n v n dư th a tương

i trong

nư c, m r ng th trư ng qu c t và t n d ng ư c nh ng l i th v các y u
t s n xu t r hơn và các chính sách ưu ãi khuy n khích
t i các nư c ti p nh n

u tư, trên cơ s

ó

u tư nư c ngồi ...

gi m giá thành, tăng hi u qu ,

kh c ph c tình tr ng t su t l i nhu n có xu hư ng gi m d n.
li n v i

ng cơ nâng cao hi u qu c a nhà

i u này g n

u tư (Efficiency seeking

investment) thông qua vi c t n d ng l i th c a nư c ti p nh n

u tư [43].

24
+ FDI góp ph n m r ng th trư ng tiêu th s n ph m.
i u này áp ng

ng cơ tìm ki m th trư ng c a các nhà

(Market seeking investment) [52].
ch

u tư

u tư tr c ti p nư c ngồi giúp các nư c

u tư có th bành trư ng khu v c nh hư ng v s c m nh kinh t và

chính tr trên trư ng qu c t . Thông qua các công ty con, nhà máy ư c xây
d ng

nư c ti p nh n

u tư, các nư c ch

u tư d dàng hơn trong vi c m

r ng th trư ng tiêu th nư c ngoài và tránh ư c các hàng rào b o h m u
d ch c a các nư c.
Tác d ng này còn giúp các nhà

u tư kh c ph c tình tr ng lão hố s n

ph m. Khi các cơng ngh , máy móc ã phát tri n t i trình

cao và có th

bão hồ ho c lão hố t i qu c n i, h có th chuy n giao chúng t i nh ng
nư c ti p nh n

u tư

kéo dài ho c ph c sinh vòng

ti p t c thu l i.

ây còn là i u ki n giúp các nhà

i c a s n ph m và

u tư có th nhanh chóng

i m i cơng ngh , trang thi t b , i u ch nh cơ c u s n xu t cũng như cơ c u
s n ph m.
+ FDI góp ph n

m b o ngu n nguyên nhiên li u.

L i ích này xu t phát t

ng cơ tìm ki m nguyên nhiên li u (Resource

seeking investment) c a các nhà
FDI cho phép các nhà

u tư.

u tư xây d ng, m r ng, n

th trư ng cung c p nguyên li u v i giá c h p lý

bù

nh và phát tri n

p cho s khan hi m

nguyên nhiên li u trong nư c. Tác d ng này ch y u ư c th c hi n thông
qua vi c

u tư vào các lĩnh v c khai thác nguyên nhiên li u

các nư c ch m

ho c ang phát tri n và thư ng ư c th c hi n b i các nư c công nghi p phát
tri n khan hi m nguyên nhiên li u ho c v i giá cao. Hình th c

u tư thư ng

là

nư c ngoài

u tư theo chi u d c, trong ó các cơng ty con ư c

u tư

có trách nhi m khai thác nguyên, nhiên li u c a nư c ti p nh n

u tư


25
cung c p

u vào và ti p t c hoàn hi n, ch bi n s n ph m ho c áp ng các

nhu c u s n xu t kinh doanh khác c a công ty m .
+ FDI góp ph n tái cơ c u n n kinh t m t cách hi u qu hơn theo
hư ng h p tác, h i nh p n n kinh t qu c t .
FDI không ch giúp các ch

u tư phát tri n s n xu t theo chi u r ng

trên cơ s m r ng th trư ng, tăng quy mơ s n xu t mà cịn thúc

y phát tri n

theo chi u sâu và tái c u trúc n n kinh t theo hư ng chuyên mơn hố qu c t .
Ví d , trong th i kỳ 1975-1995,

ng yên tăng giá so v i các ngo i t m nh khác

như ô la M làm tăng chi phí s n xu t trong nư c nên hi u qu s n xu t - xu t
kh u c a các doanh nghi p Nh t B n b gi m.

i phó v i v n

này, nhi u

doanh nghi p Nh t ã di chuy n s n xu t sang các nư c châu Á và M .

i u

này không nh ng giúp các doanh nghi p Nh t gi m thi u r i ro t giá mà còn
giúp h tái cơ c u n n kinh t và tham gia h p tác kinh t qu c t m t cách có
hi u qu hơn. C th , các công ty m

Nh t ch t p trung nghiên c u, s n xu t

nh ng giai o n, s n ph m hay công ngh , thi t b cao c p
công ty con

cung c p cho các

nư c ngồi, cịn các chi nhánh trên th gi i ch u trách nhi m v

nh ng giai o n ho c s n ph m c n nhi u lao

ng ho c nguyên nhiên li u

s n xu t - xu t kh u sang các nư c th ba hay ngư c l i cho Nh t B n.
+ FDI giúp các ch

u tư phân tán r i ro.

M t nguyên t c cơ b n c a qu n lý r i ro là càng a d ng hố kinh
doanh thì r i ro càng ư c lo i b . FDI giúp các ch
hoá

u tư ti n hành a d ng

u vào, a d ng hoá th trư ng và a d ng hoá s n ph m. Hơn th , khi

a d ng hoá th trư ng qu c t thì do mơi trư ng, chu kỳ chính tr , kinh t c a
các nư c thư ng không

ng nh t như nhau nên s giúp các doanh nghi p có

u tư nư c ngồi gi m thi u r i ro. Như v y, FDI s giúp các ch
phân tán, gi m thi u r i ro và

m b o phát tri n b n v ng.

u tư


26
+ FDI giúp các ch

u tư k t h p qu n lý r i ro giá c tài chính v i

qu n tr chung vì m c tiêu chi n lư c c a doanh nghi p.
FDI giúp các doanh nghi p nh t là các công ty a qu c gia có i u ki n
thu n l i trong vi c k t h p qu n lý r i ro giá c tài chính v i các ho t

ng

qu n tr kinh doanh khác như k t h p qu n lý r i ro v i qu n tr marketing,
k t h p qu n lý r i ro v i ho t
v i ho t

ng

u tư hay tài tr , k t h p qu n lý r i ro

ng s n xu t, k t h p t b o hi m r i ro gi a các b ph n ho c gi a

các công ty con c a doanh nghi p [13].
+ FDI cịn giúp các cơng ty a qu c gia t n d ng nh ng khác bi t v
thu gi a các nư c

tăng l i nhu n.

Trong quan h kinh doanh v i nhau, các công ty con

nư c có su t thu

(ví d thu thu nh p doanh nghi p) cao s d ng các nghi p v như tăng giá
vào ho c gi m giá

u

u ra nh m chuy n m t ph n l i nhu n c a mình sang cơng

ty con khác (cùng cơng ty m )

nư c có su t thu th p hơn

gi m m c thu

ph i óng, k t qu là t ng l i nhu n sau thu c a các công ty s tăng.
c. L i ích c a FDI

i v i nư c ti p nh n

u tư

Hi n nay, các dòng

u tư qu c t tr nên a chi u ch không ch t

các nư c phát tri n sang các nư c ch m ho c ang phát tri n như trư c ây.
i v i các nư c phát tri n cũng như các nư c khác, FDI

u óng vai trị

quan tr ng trong phát tri n kinh t c a m i nư c.
+

i v i các nư c công nghi p phát tri n

- FDI góp ph n gi i quy t m t s v n

khó khăn v kinh t - xã h i như

tình tr ng ình tr s n xu t theo chu kỳ, th t nghi p, l m phát ... Ch ng h n, vi c
sáp nh p ho c mua l i các công ty trong nư c ang bên b v c phá s n có th
c u nguy cho nh ng doanh nghi p này, n nh s n xu t và vi c làm...