TƯ TƯỞNG PHÁP TRỊ của hàn PHI tử sự vận DỤNG tư TƯỞNG này TRONG xây DỰNG xã hội VIỆT NAM HIỆN NAY

TĨỂU LUÂN:

Ketnooi.com

Tư TƯỞNG PHÁP TRI CỦA HÀN PHI TỬ Sự
Tư TƯỞNG NÀY TRONG
• VẬN
• DỤNG
•
XÂY DƯNG
XÃ HÔI
NAY
•
• VIÊT
• NAM HIÊN
•

GVHD :TS. Trần Nguyên Ký
HVTH : Ngô Lê Thạnh Phong
Lớp

: K20 - Đ12

TP. Hồ Chí Minh, Tháng 06/2011
HVTH: NGÔ LÊ THẠNH PHONG - K 20 Đ12

Trang i


GY: TS. TRẦN NGUYÊN KÝ

T ư TƯỞNG PHÁP TRỊ CỦA HÀN PHI TỬ

MỤC LỤC
Đề mục

Trang

IỆTư tưởng pháp trị của Hàn Phi Tử............................................................................. 1
Hoàn cảnh lịch sử và cuộc đời của Hàn Phi T ử ...................................................................... 1
1. Bối cảnh xã hội Trung Hoa cổ đại thời Hàn Phi T ử ......................................................... 1
2. Nội dung tư tưởng pháp trị của Hàn Phi.................................................................................1
Một số hạn chế trong tư tưởng pháp trị của Hàn P h i.............................................................3
3. Tư tưởng pháp gia của Hàn P h i................................................................................................3

IIẵVận dụng tư tưởng pháp trị của Hàn Phi Tử vào công cuộc xây dựng xã hội
Việt Nam hiện nay..............................................................................................................6
Những hạn chế của đường lối pháp trị của Hàn Phi đem lại bài học kinh nghiệm cho
việc xây dựng xã hội và hoàn thiện pháp luật ở Việt Nam...................................................9

Kết luân............................................................................................................................. 12
Tài liệu tham khảo.......................................................................................................... 13

HVTH: NGÔ LÊ THẠNH PHONG - K20 Đ12

Trang ii


GV: TS. TRÀN NGUYÊN KÝ

T ư TƯỞNG PHÁP TRỊ CỦA HÀN PHI TỬ

MỞ ĐẦU
Hơn 15 năm qua, công cuộc đổi mới toàn diện đất nước đã đạt được nhiều thành
tựu quan trọng. Đất nước ta bước vào thời kỳ phát triển mới, thời kỳ đẩy mạnh công
nghiệp hoá, hiện đại hoá với mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ,
văn minh.
Để thực hiện thành công sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước,
chúng ta phải tiếp tục đổi mới toàn diện và triệt để các lĩnh vực đời sống xã hội, đặc
biệt là đổi mới hệ thống chính trị XHCN, xây dựng và hoàn thiện nhà nước pháp quyền
của dân, do dân và vì dân. Nhận thức rõ yêu cầu đó, đại hội Đảng toàn quốc làn thứ IX
đã khẳng định: "Nhà nước ta là công cụ chủ yếu để thực hiện quyền làm chủ của nhân
dân, là Nhà nước pháp quyền của dân, do dân và vì dân. Quyền lực Nhà nước là thống
nhất, có sự phân công và phối hợp giữa các cơ quan Nhà nước trong việc thực hiện
quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp. Nhà nước quản lý xã hội bằng pháp luật".
Trong quá trình kiện toàn tổ chức, đổi mói phương thức và nâng cao hiệu quả
hoạt động quản lý xã hội của Nhà nước, việc kế thừa có chọn lọc những tư tưởng và
học thuyết quản lý xã hội trong lịch sử đóng vai trò đặc biệt quan trọng. Bởi vì những
tư tưởng và học thuyết quản lý xã hội, kể cả ở phương Đông và phương Tây, đều là sản
phẩm trí tuệ con người, đã được kiểm nghiệm qua thực tiễn lịch sử. Chúng có giá trị
nhất định trong việc giúp chúng ta tìm ra những giải pháp hữu hiệu để xây dựng và
hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN ở nước ta trong giai đoạn hiện nay. Trong đó,
thuyết pháp trị của Hàn Phi Tử, một trong những tư tưởng chính trị - xã hội nổi bật
trong thời kỳ Trung Quốc cổ đại, đã để lại nhiều kinh nghiệm lịch sử to lớn đối với quá
trình thực hiện quản lý xã hội bằng pháp luật của Nhà nước.
Xuất phát từ những đòi hỏi về lý luận và thực tiễn nêu trên, việc nghiên cứu
thuyết pháp trị của Hàn Phi Tử là thực sự cấp thiết- Đó là lý do mà tôi thực hiện đề tài:

HVTH: NGÔ LÊ THẠNH PHONG - K20 Đ12

Trang iii

GY: TS. TRẰN NGUYỀN KỶ_________T ư TƯỚNG PHÁP TRỊ CỦA HẰN PHI TỬ
"Tư tưởng pháp trị của Hàn Phi Tử và sự vận dụng tư tưởng này vào xây dựng xã hội
Việt Nam hiện nay" làm đề tài tiểu luận của mình.

HVTH: NGÔ LÊ THẠNH PHONG - K20 Đ12

Trang iv


GV: TS. TRÀN NGUYÊN KÝ

T ư TƯỞNG PHÁP TRỊ CỦA HÀN PHI TỬ

TÓM TẮT
Trong lịch sử tư tưởng Trung Quốc cổ đại, tư tưởng pháp trị mà đại biểu xuất
sắc là Hàn Phi Tử có một vai trò đặc biệt trong sự nghiệp thống nhất đất nước và phát
triển xã hội cuối thời Xuân Thu - Chiến Quốc. Nội dung cơ bản của tư tưởng pháp trị là
đề cao vai trò của pháp luật và chủ trương dùng pháp luật hà khắc để trị nước.
Tác phẩm Hàn Phi Tử là một tác phẩm độc đáo, và là công trình quan trọng nhất
của chính trị học Trung Hoa, là một trong những tác phẩm đầu tiên của chính trị học
thế giới.
v ề tư tưởng nó xác lập trường phái pháp gia, một trong bốn trường phái lớn
nhất của Trung Quốc (Nho, Pháp, Mặc, Đạo). Nó là một trong những công trình cực kỳ
hấp dẫn, viết cách đây 2.300 năm nhưng ai cũng giật mình về tính thời sự của nó, ta có
cảm tưởng tác giả là người hiện nay, nói bằng ngôn ngữ và cách lý luận hôm nay về
cách quan hệ giữa người với người, không chỉ ở Trung Hoa mà cả thế giới, trong đó có
Việt Nam.
Đó là một con người có đầu óc lỗi lạc của Trung Hoa và của xã hội loài người.

Ngày nay, chúng ta nghiên cứu tư tưởng Hàn Phi vẫn thấy những tác nhân hợp lý của
nó, vẫn đày tính thực tiễn trong đời sống xã hội, trong ứng xử giữa người với người,
trong quản lý và thuật trị mới.
Dù trải qua cả một thời gian dài trong lịch sử nhân loại, nhưng đến nay tư tưởng
pháp trị của Hàn Phi cũng đáng để cho mọi người suy ngẫm.
Tư tưởng của ông tồn tại lâu như vậy đó là vì nó có tính giáo dục sâu sắc, dạy
đời, dạy người sống tốt đời đẹp đạo, có lý có tình, trên cơ sở vận dụng một cách linh
hoạt vào thực tiễn cuộc sống.

HVTH: NGÔ LÊ THẠNH PHONG - K20 Đ12

Trang V


GV: TS. TRÀN NGUYÊN KÝ

T ư TƯỞNG PHÁP TRỊ CỦA HÀN PHI TỬ

T ư TƯỞNG PHÁP TRI CỦA
m

HÀN PHI TỬ
I. Tư tưởng pháp trị của Hàn Phi Tử
❖

Hoàn cảnh lịch sử và cuộc đời của Hàn Phi Tử

1. Bổi cảnh xã hội Trung Hoa cổ đại thòi Hàn Phỉ Tử
Lịch sử Trung Hoa cổ đại có hai thời kỳ được nói đến nhiều nhất: Xuân Thu và
Chiến Quốc.

Thời Xuân Thu (770 - 403 TCN) là thời kỳ suy tàn của nhà Chu, đây chính là thời
kỳ sinh sống của Lão Tử, Khổng Tử (551 - 479 TCN).
Thời Chiến Quốc (403 - 221 TCN) từ gần cuối đời Uy Liệt Vương, tới khi nhà Tần
diệt nhà Te thống nhất đất nước, đó là thời kỳ sinh sống của Hàn Phi Tử (280 - 233 TCN).
So vói thời Xuân Thu thì Chiến Quốc loạn lạc và bất ổn định hơn về chính trị,
nhưng lại phát triển hơn về kinh tế. Trong thời Xuân Thu, công cụ sản xuất và khí giới
chủ yếu là bằng đồng, sắt bắt đầu được dùng cuối thời kỳ này và trở nên thông dụng vào
thời Chiến Quốc, do đó, thúc đẩy việc mở rộng đất đai nông nghiệp, tăng năng suất lao
động. Đây là thời kỳ đạo đức suy đồi, người ta chỉ tìm mọi cách để tranh lợi. Quan lại
tham những, ăn chơi xa hoa truỵ lạc; chiến tranh kéo dài liên miên khiến cho đời sống
của nhân dân càng thêm đói khổ cùng cực. Trước tình cảnh xã hội như vậy, tàng lớp
quý tộc và tầng lớp trí thức có sự chia rẽ về tư tưởng.

2ẵNội dung tư tưởng pháp trị của Hàn Phi
Nội dung cơ bản của tư tưởng chính trị đã phân tích những ưu điểm, hạn chế của
Quản Trọng, Ngô Khởi, Bạch Lý He, Thận Đáo và tổng kết, hoàn thiện thành học
thuyết pháp trị của mình. Học thuyết đó dựa trên ba nội dung cơ bản “pháp, thuật, thế”.
HVTH: NGÔ LÊ THẠNH PHONG - K20 Đ12

Trang 1


GV: TS. TRÀN NGUYÊN KÝ

T ư TƯỞNG PHÁP TRỊ CỦA HÀN PHI TỬ

Ông đồng tình với Tuân Tử cho rằng, con người ta có tính ác, nhưng lý giải về
vấn đề lợi ích. Việc cai trị phải căn cứ vào lợi ích để thưởng hay phạt.

+ Pháp

Luật do vua ban ra, trăm quan giám sát, nhân dân thực hiện. Luật phải đúng đắn
phù họp, công khai trên dưới đều biết. Tất cả cứ đúng mực thước, đúng pháp luật mà
làm thì xã hội sẽ ổn định.

+ Thuât
Là nghệ thuật, thủ thuật trị nước vua phải luôn cảnh giác vói người xung quanh,
biết sử dung người đúng lúc, đúng chỗ, đúng khả năng. Vua phải sáng suốt, không để
lộ sự yêu ghét để quần thần lợi dụng.
Dùng thuật để biết rõ người ngay kẻ gian, để điều khiển bề tôi. Thực chất đó là
thủ đoạn của người làm vua để điều khiển các quan lại, phải giữ gìn pháp luật và tuân
theo mệnh lệnh.

+ Thế
Là uy thế quyền lực của người làm vua. Vua phải triệt để sử dụng quyền của
mình để trị nước.
Quyền lực phải tập trung tuyệt đối vào tay nhà vua, không được trao quyền cho
bất cứ ai, phải dùng pháp luật để củng cố quyền lực.
Nếu chỉ có pháp luật và thuật mà thiếu quyền lực (thế) để cưỡng bức thì cũng
không thể cai trị được.
+ Pháp, thuật và thế có quan hệ chặt chẽ cho nhau, bổ sung cho nhau, trong đó
pháp là trung tâm, thuật và thế là điều kiện để thực hành pháp luật.
+ Thưởng, phạt là công cụ để thi hành pháp luật. Phạt nặng để răn đe kẻ xấu,
thưởng hậu để khuyến khích, động viên mọi người làm việc. Thưởng, phạt nghiêm
minh, thỏa đáng mới bảo vệ được pháp luật.

HVTH: NGÔ LÊ THẠNH PHONG - K20 Đ12

Trang 2

GV: TS. TRÀN NGUYÊN KÝ

T ư TƯỞNG PHÁP TRỊ CỦA HÀN PHI TỬ

+ Phủ nhận thần quyền.

4- Một số hạn chế trong tư tưởng pháp trị của Hàn Phi
Pháp gia chỉ chú trọng đến hành chính, pháp luật và làm thế nào để quốc gia phú
cường chứ không giáo dục dân, bất chấp nguyện vọng của dân, ông bảo vệ người giàu
có và giai cấp quý tộc.
Ông chỉ nhìn thấy con người ở góc độ vụ lợi, cho đến nhà nước, theo ông cũng
chỉ quy về chủ nghĩa thực dụng, không thấy được lý tưởng cao đẹp và sẵn sàng quên
mình cho lý tưởng ấy của những con người có tâm có đức.
Ông tuyệt đối hóa pháp luật ở những khía cạnh biểu hiện cụ thể của nó, mà
không thấy được còn có những công cụ khác kết họrp để trị nước, nói như người
phương Đông là "thấu tình, đạt lý".
Lý thuyết của ông không thể thực hiện được nguyên nghĩa của nó, khi mà xã hội
còn tổ chức theo kiểu quân chủ chuyên chế vì theo Hàn Phi, hình phạt không áp dụng
đối với vua và thiên tử. Vì vậy, Hàn Phi cũng không thể tìm ra được cơ chế bắt buộc
nhà vua phải đề phòng cái họa mà ông thấy từ trước.

3. Tư tưởng pháp gia của Hàn Phi
Thòi Chiến Quốc chính là thời kỳ lịch sử phát triển rực rỡ về tư tưởng “trăm hoa
đua nở”, “bách gia chư tử”.
Ở thời kỳ này có 3 dòng tư tưởng lớn nhất cùng tồn tại đó là:
- Phái thứ nhất, có Nho gia và Mặc Tử, Khổng Tử muốn khôi phục nhà Chuẵ
Mặc Tử, Mạnh Tử, Tuân Tử thấy nhà Chu suy yếu, không cứu được, lại mong có vị
minh quân thay Chu thống nhất Trung Hoa bằng chính sách đức trị có sửa đổi ít nhiều.
- Phái thứ hai, phái Đạo gia muốn giảm thiểu, thậm chí giải tán chính quyền,
sống tự nhiên như thuở sơ khai, từ bỏ xã hội phong kiến để trở về xã hội Cộng Sản Nguyên

Thuỷ.

HVTH: NGÔ LÊ THẠNH PHONG - K20 Đ12

Trang 3


GV: TS. TRẦN NGUYÊN KÝ
-

T ư TƯỞNG PHÁP TRỊ CỦA HÀN PHI TỬ

Thứ ba, phái pháp gia muốn dùng vũ lực lật đổ chế độ phong kiến phân tán và lập

ra chế độ phong kiến quân chủ chuyên chế, thay “vương đạo” của Khổng Mạnh bằng
chính sách “Bá đạo”.
Tư tưởng của Hàn Phi Tử: là dùng pháp trị nhưng lại trọng dân. Trước khi đặt ra
luật lệ mới, ông để cho dân tự phê bình. Còn lập pháp thuộc về nhà vua; quy tắc lập pháp
phải lấy tính người và phép trời làm tiêu chuẩn. Hành pháp thì phải công bố luật cho rõ
ràng, thi hành cho nghiêm chỉnh, ừánh thay đổi nhiều, phải “chí công vô tư”,”vua tôi, sang
hèn đều phải theo pháp luật”, thưởng phạt phải nghiêm minh, “danh chính, pháp hoàn bị
thì bậc minh quân chẳng có việc gì phải làm nữa, vô vi mà được trị”.
Chính sách cai trị phải dựa vào ý dân, dân muốn gì thì cấp cho cái đó, không
muốn cái gì thì trừ cho cái đó. Hàn Phi Tử lại đưa ra quan điểm: bản chất con người là ác,
muốn quản lý xã hội phải khởi xướng ra lễ nghĩa và chế định ra pháp luật để uốn nắn tính
xấu của con người; theo các ông quản lý xã hội là vị pháp chứ không vị đức.
Hơn hai nghìn năm sau, tư tưởng vị lợi của Hàn Phi được tái hiện trong tư tưởng
“con người kinh tế” - cơ sở triết học của học thuyết quản lý theo khoa học của Taylor
và bản chất con người là lời nhác và ham lợi của “Thuyết X ”, được Me. Gregor đưa ra.
Thực dụng hơn, cực đoan hơn trong tư tưởng quản lý so vói thời Taylor. Hàn Phi đã

mở rộng cái bản chất vị lợi đến mọi mối quan hệ gia đình và xã hội. Chẳng hạn trong
mối quan hệ cha - con, chữ “Hiếu” của Nho gia đã bị thay thế bằng sự tính toán lợi hại
tàn nhẫn.
Chúng ta có thể cho rằng, Hàn Phi là một người duy lý, duy lợi theo chủ nghĩa
thực dụng. Song cũng phải thừa nhận rằng ông có một trí tuệ rất sâu sắc. Và chính ông
đã vì sự tồn vong của đất nước mình mà phải chịu chết thảm, tuy rằng ông biết trước
đó là số phận chung của các pháp gia có tài và có tâm, nhiệt thành yêu nước. Kỳ lạ
hơn, Hàn Phi đã vượt rất xa thời đại mình khi ông nêu ra tư tưởng đấu tranh sinh tồn và
giải thích nguyên nhân của sự nghèo khổ là do dân số tăng lên quá nhanh, vượt xa sự
gia tăng của sản xuất (xem thiên ngũ đố). Hàn Phi nhắc các vị vua phải cứng rắn,

HVTH: NGÔ LÊ THẠNH PHONG - K20 Đ12

Trang 4


GV: TS. TRẦN NGUYÊN KÝ

T ư TƯỞNG PHÁP TRỊ CỦA HÀN PHI TỬ

nghiêm khắc trong việc trị nước, đồng thời ông cũng mong muốn họ thực hiện chí công
vô tư, tò bỏ tư lợi, tà tâm cứ theo phép công mà làm thì nước sẽ thịnh: “Không nước
nào luôn mạnh, không nước nào luôn yếu. Người thi hành pháp luật (tức vua) mà
cương cường thì nước mạnh, người thi hành pháp luật mà nhu nhược thì nước yếu...
Cho nên ở vào thời kỳ này, nhà cầm quyền nào biết từ bỏ lợi, tà tâm mà theo phép công
thì binh sẽ mạnh, địch sẽ yếu”. Mặc dù dân trí thấp, người dân chỉ biết cái lợi trước
mắt..., nhưng Hàn Phi vẫn đề cao chính sách dùng người, tài năng của nhà cai trị thể
hiện ở việc dùng sức, dùng trí của người khác. Đây là một tư tưởng rất sâu sắc về quản
lý mà Hàn Phi đã nêu ra.
Hàn Phi phát triển học thuyết của mình trên cơ sở kế thừa của các pháp gia

trước ông, nhưng phải đến Hàn Phi thì nó mới trở nên sâu sắc, phổ biến với nhiều nội
dung mới. Hàn Phi dùng chữ “pháp” theo nghĩa phép tắc, còn pháp gia nói tới “pháp”
là chỉ pháp luật. Hàn Phi ví pháp luật với dây mực, cái quy, cái cũ... tức là những đồ
dùng làm tiêu chuẩn để phân biệt đứng sai, phải trái. Pháp không tách rời khỏi “thế và
thuật” mà cùng tạo nên một cái kiềng ba chân. Luật pháp phải kịp thời. Hàn Phi viết:
“Thời thay mà pháp luật không đổi thì nước loạn, đời đã thay đổi mà cấm lệnh không
biến thì nước bị cắt”. Đối với Hàn Phi, pháp luật là thứ “phép công” điều khiển hành vi
của mọi người. Trong các phạm trù cơ bản của pháp học thi pháp là quan trọng nhất,
sau mới đến “thế và thuật”. Hàn Phi đã kế thừa tư tưởng “vô vi” của Nho và Đạo, biến
nó thành thuật cai trị của vua chúa.
Trong cai trị - quản lý thì “tiên phú, hậu giáo”- trước hết là làm cho dân giàu sau
đó thì giáo dục họ. Trong giáo dục thì “tiên học lễ - hậu học văn”. Nho gia chủ trương
cai trị bằng đạo đức, bằng văn và đã phát triển học thuyết-phương pháp Đức trị (Nhân
trị). Ngược lại, pháp gia đã đưa ra một học thuyết và phương pháp cai trị mới - pháp trị
“Pháp bất vị thân”, pháp phải hợp thời, pháp luật phải soạn sao cho dân dễ biết, dễ thi
hành; pháp luật phải công bằng, bênh vực kẻ thiểu số; thưởng phải trọng hậu, phạt phải
nặng... Đó là tư tưởng về chính trị quản lý xã hội còn có ý nghĩa đối với hiện nay.

HVTH: NGÔ LÊ THẠNH PHONG - K20 Đ12

Trang 5


GV: TS. TRẦN NGUYÊN KÝ

T ư TƯỞNG PHÁP TRỊ CỦA HÀN PHI TỬ

Yậy, thành công lớn nhất của giai đoạn này, mặc dù còn bị hạn chế dưới góc độ
tư tưởng quản lý đã tạo lập nhiều quan điểm quản lý quan trọng thuộc phạm vi quản lý
vĩ mô, đã vạch ra được logic của quá trình quản lý xã hội bao gồm các mức từ thấp đến

cao: “Chính tâm, tu thân, tề gia, trị quốc, bình thiên hạ”, đã đưa ra được trình tự tiến
hành các hoạt động quản lý: “trị đạo, trị học, trị thể, trị tài, trị phong, trị thuật” mà ngày
hôm nay trong quản lý nói chung, và quản lý kinh tế nói riêng vẫn còn có thể khai thác
và sử dụng tốt.

IIẼVận dụng tư tưởng pháp trị của Hàn Phỉ Tử vào công cuộc xây dựng xã hội
Việt Nam hiện nay
Pháp trị của Hàn Phi là dùng pháp luật để cai trị, chứ không phải dùng đạo đức
để cai trị. Trong trường họp này, pháp luật chỉ là công cụ của Nhà nước và Nhà nước
đứng trên pháp luật. Một Nhà nước chuyên quyền sẽ ban hành mọi thứ luật mà Nhà
nước đó muốn và cần để cai trị.
Còn khái niệm pháp trị gắn liền với Nhà nước pháp quyền thì đối lập với khái
niệm nhân trị. Pháp trị là pháp luật cai trị chứ không phải con người cai trị. Trong
trường hợp này không ai có thể đứng trên pháp luật, kể cả Nhà nước.
Theo cách hiểu như ứên, pháp trị là một trật tự pháp lý độc lập (với chính trị,
tôn giáo...). Nó bao gồm ba ý nghĩa cơ bản sau đây: pháp trị là công cụ để điều chỉnh
Nhà nước (điều chỉnh quyền lực); pháp trị có nghĩa là tất cả mọi chủ thể đều bình đẳng
trước pháp luật; pháp trị có nghĩa là bảo đảm công lý về thủ tục và về hình thức.
Với tư cách là công cụ điều chỉnh quyền lực, pháp trị có hai chức năng: một là
hạn chế sự độc đoán của Nhà nước và hạn chế sự lạm quyền; hai là làm cho nhà nước
hành xử hợp lý, làm cho chính sách của Nhà nước được anh minh. Lạm quyền được
hạn chế bằng những nguyên tắc sau đây:
- Bảo đảm tính tối thượng của pháp luật. Pháp luật phải được đặt trên Nhà nước và
đảng phái.

HVTH: NGÔ LÊ THẠNH PHONG - K20 Đ12

Trang 6

GV: TS. TRẦN NGUYÊN KÝ

T ư TƯỞNG PHÁP TRỊ CỦA HÀN PHI TỬ

- Nhà nước phải tuân thủ một hệ thống thủ tục được xác lập từ trước và được công bố
công khai.
- Bảo đảm nguyên tắc người dân được làm mọi điều pháp luật không cấm, nhưng Nhà
nước chỉ được làm những điều mà pháp luật cho phép.
Mặc dù những nguyên tắc nói trên hạn chế khả năng hành xử tùy tiện của Nhà
nước, nhưng chúng lại làm cho việc hành xử của Nhà nước được dẫn dắt nên thường
hợp lý và anh minh.
Với tư cách là công cụ bảo đảm công lý về thủ tục và về hình thức, chế độ pháp
trị đòi hỏi:
- Hệ thống pháp luật phải có đầy đủ các quy định công bằng và minh bạch về thủ tục
ban hành quyết định.
- Các quy định về thủ tục ban hành quyết định phải được xác định từ trước và phải
được công bố công khai từ trước.
- Các quy định về thủ tục ban hành quyết định phải được áp dụng một cách công khai,
minh bạch.
- Các quy định về thủ tục ban hành quyết định phải được áp dụng một cách nhất quán.
Việc xây dựng chế độ pháp trị là rất cần thiết để vận hành Nhà nước pháp
quyền. Tuy nhiên, điều quan trọng là phải tránh được sự nhầm lẫn về khái niệm giữa
pháp trị theo cách hiểu của người Trung Hoa cổ đại và pháp trị theo cách hiểu hiện đại.
V ì rằng, nếu chúng ta nhàm lẫn thì việc xây dựng đất nước theo một mô hình “cổ kính”
là điều rất dễ xảy ra.
Trong một thời gian dài sau kháng chiến chống Pháp, chúng ta có khuynh
hướng tiếp tục sử dụng đức trị trong trị nước. Đảng và Nhà nước chủ yếu dùng quy
phạm xã hội để điều chỉnh các mối quan hệ xã hội. Luật pháp ít và không hiện diện
trong đời sống xã hội. Đường lối này đã khiến cho việc quản lý xã hội trở nên kém hiệu

HVTH: NGÔ LÊ THẠNH PHONG - K20 Đ12

Trang 7


GV: TS. TRẦN NGUYÊN KÝ

T ư TƯỞNG PHÁP TRỊ CỦA HÀN PHI TỬ

quả. Trong bối cảnh Việt Nam hiện nay, nhiều người cho rằng pháp trị phải được đề
cao trong quản lý xã hội (nhưng không phủ nhận đức trị) vì một số lý do sau:
- Sau khi thực hiện đường lối đổi mới, xã hội Việt Nam đã thực sự phân hóa về giai
tàng, về quyền lợi. Dưới sự tác động của nền kinh tế thị trường, các giá trị về đạo đức
gia đình, xã hội phần nào bị bóp méo, lệch chuẩn và không thể điều chỉnh lại nếu chỉ
sử dụng đức trị. V ì thế, bên cạnh việc tuyên truyền, giáo dục, Pháp trị là giải pháp quan
trọng để xây dựng và củng cố chuẩn mực đạo đức xã hội trong bối cảnh mới.
- Trong bối cảnh toàn cầu hóa, khi Việt Nam tham gia vào nhiều tổ chức quốc tế, đặc
biệt là tham gia vào tổ chức thương mại thế giới WTO, hội nhập ngày càng sâu rộng
hơn vào kinh tế quốc tế, pháp luật Việt Nam phải được điều chỉnh, hoàn thiện nhằm
đảm bảo cho các hoạt động thương mại quốc tế giữa Việt Nam và các nước khác phù
hợp với các chuẩn mực, thực tiễn quan hệ quốc tế.
- Để thực hiện mục tiêu xây dựng nhà nước dân chủ, pháp quyền xã hội chủ nghĩa,
chúng ta không thể không theo đuổi tư tuởng pháp trị phù hợp với bối cảnh kinh tế chính tri - xã hội Việt Nam hiện nay.
Như vậy, với những nguyên nhân trên, chỉ khi xây dựng được một nền pháp trị
cứng rắn bất vị thân, thượng tôn luật pháp và kết hợp với sự hỗ trợ của đức trị (giáo
dục đạo đức, tuyên truyền pháp luật), chúng ta mới có khả năng giải quyết đúng đắn
các mối quan hệ xã hội phức tạp hiện nay.
= > Mặc dù đường lối pháp trị này còn nhiều hạn chế, nhưng tư tưởng của nó vẫn có giá
trị và từ những hạn chế của nó, có thể rút ra được nhiều bài học có ý nghĩa đối với công
cuộc xây dựng xã hội và hoàn thiện pháp luật ở Việt Nam.

Trong hơn mười năm trở lại đây, thực tiễn đất nước nói chung, quá trình cải
cách hoạt động quản lý xã hội bằng pháp luật của Nhà nước, tăng cường pháp chế
XHCN nói riêng, đã và đang đặt ra những vấn đề cấp bách. Vì vậy, đã xuất hiện những
công tành khoa học nghiên cứu về Nhà nước và quản lý Nhà nước trong nền kinh tế thị

HVTH: NGÔ LÊ THẠNH PHONG - K20 Đ12

Trang 8


GV: TS. TRẦN NGUYÊN KÝ

T ư TƯỞNG PHÁP TRỊ CỦA HÀN PHI TỬ

trường về xây dựng hoàn thiện hệ thống pháp luật XHCN, về cải cách bộ máy hành
chính nhà nước...
Nhìn chung, những vấn đề này, nếu thực hiện nghiêm chỉnh đường lối pháp trị
của pháp gia, kết hợp lý luận pháp trị vói thực tiễn ở Việt Nam, thì hoàn toàn có thể
khắc phục được. Tuy nhiên, càn tránh tính hình thức trong việc thực thi pháp luật và
cần phải kết hợp giữa pháp trị với đức trị.
Vận dụng những tư tưởng pháp trị vào xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN
hiện nay lấy những mặt tích cực làm tiền đề, hiện nay chúng ta chủ trương xây dựng
Nhà nước pháp quyền XHCN đòi hỏi phải nâng cao ý thức pháp luật trong nhân dân,
đồng thời nâng cao trình độ làm luật của Quốc hội.
Sự ra đồi của học thuyết pháp trị của nó có ý nghĩa to lớn trong việc chỉ ra sự
tác động của pháp luật đối vói hành vi của con nguồi, vói sự ổn định xã hội. Sự thành
công trên thực tế của nó cũng chỉ ra vai trò quan trọng của pháp luật vói sự cường
thịnh của quốc gia.

4- Những hạn chế của đường lối pháp trị của Hàn Phỉ đem lại bài học kỉnh

nghiệm cho việc xây dựng xã hội và hoàn thiện pháp luật ở Việt Nam
❖ Có ba hạn chế lớn trong đường lối pháp trị của pháp gia:
1. Hàn Phi chỉ nhìn thấy con nguời ở khía cạnh vụ lợi và phủ nhận đức trị. Việc nhìn
nhận con nguỏi thế nào sẽ ảnh hưởng tới việc quản lý con nguòi ra sao. Hàn Phi cho
rằng tính nguời là “ác” một cách triệt để nên cho rằng chỉ có thể bằng lợi ích (để dụ) và
bằng hình phạt (để đe dọa, ép buộc), cùng vói việc điều khiển bên ngoài thông qua
giám sát chặt chẽ thì mói có thể buộc những nguời làm việc cho mình cố gắng hết sức.
Đây là cách nhìn nguồi một cách phiến diện. Vì trên thực tế, con nguòi có những lý
tưởng cao đẹp và trong những hoàn cảnh nhất định, sẵn sàng vì các lý tuởng ấy, có thể
tạm quên đi các quyền lọi cá nhân của mình.
2. Cũng từ chỗ nhận thức bản tính con nguời là “đại ác” và ra đời trên cơ sở chống lại
tư tuởng Nho giáo, Hàn Phi chủ trương loại trừ đức trị trong trị quốc. Đây cũng là sai
HVTH: NGÔ LÊ THẠNH PHONG - K20 Đ12

Trang 9


GV: TS. TRẦN NGUYÊN KÝ

T ư TƯỞNG PHÁP TRỊ CỦA HÀN PHI TỬ

làm cơ bản vì theo lẽ tự nhiên có âm phải có dương, có cương phải có nhu, đạo trời là ở
lấy chỗ thừa bù chỗ thiếu... Pháp luật là quan trọng để quản lý xã hội nhưng nếu chỉ sử
dụng pháp luật thì mọi hoạt động sẽ trở nên cứng nhắc.
3. Xét một cách tổng quát, cái gì “quá” đều không tốt: Đức trị quá mức, lòng dân coi
thường mà loạn. Pháp trị quá mức, lòng dân sinh oán mà loạn. Vì thế, trong quản lý xã
hội, pháp trị và đức trị phải thống nhất bổ sung cho nhau, tùy thời mà đổi vị trí chính,
phụ thì xã hội mới có thể ổn định và phát triển.
Như vậy, có thể nói đường lối pháp trị của pháp gia, mặc dù còn có những hạn
chế lịch sử nhưng vẫn có những giá trị có ý nghĩ quan trọng đối với việc xây dựng và

hoàn thiện pháp luật của Việt Nam.
Trong pháp trị của Hàn Phi Tử chúng ta nên vận dụng những yếu tố “pháp và
thuật” vì nó phù hợp với xã hội hiện nay đó là điều kiện để thực thi pháp luật, ngoài ra
phải hạn chế về “thế” vì nó chỉ phục vụ cho những người có quyền lực:
- Xây dựng pháp luật của vua, do vua, vì vua.
- Tập trung quyền lực vào một cá nhân (vua)
Tuy nhiên, việc nghiên cứu kế thừa tinh hoa và học thuyết chính trị - xã hội của
nhân loại trong quá trình xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN còn
nhiều hạn chế. Các nhà khoa học mới dừng lại ở việc nghiên cứu từng vấn đề cụ thể
theo hai hướng chính:
+ Nghiên cứu tập trung vào quá trình cải cách Nhà nước.
+ Hướng nghiên cứu hoặc dịch thuật tập trung vào nội dung các tư tưởng chính
t r ị-x ã hội.
Nhìn chung, các công trình nghiên cứu trên đã làm sáng tỏ những vấn đề hoặc
về quá trình cải cách, hoàn thiện bộ máy Nhà nước Việt Nam trong thời kỳ đổi mới về
những tư tưởng chính trị, pháp lý trên thế giới trong lịch sử. Do vậy, việc kế thừa theo

HVTH: NGÔ LÊ THẠNH PHONG - K20 Đ12

Trang 10


GV: TS. TRẦN NGUYÊN KÝ

T ư TƯỞNG PHÁP TRỊ CỦA HÀN PHI TỬ

hai hướng nghiên cứu trên sẽ mang lại những ý nghĩa lý luận và ý nghĩa thực tiễn nhất
định cho việc xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN ở Việt Nam hiện nay.
Trong những năm qua, cùng với mục tiêu xây dựng nền kinh tế thị trường định
hướng xã hội chủ nghĩa, Đảng và Nhà nước ta đã nỗ lực xây dựng và hoàn thiện Nhà

nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều hạn chế liên
quan tới pháp luật và áp dụng pháp luật vào thực tế cần được giải quyết.
V ì thế, khi xây dựng và hoàn thiện pháp luật, Việt Nam cần tránh những hạn chế
trên, phải xây dựng được một chế độ phân quyền theo mô hình tam quyền phân lập (tư
pháp - hành pháp - lập pháp), thượng tôn pháp luật, theo đúng nghĩa không ai đứng trên
pháp luật; pháp luật phải của dân, do dân, và vì lợi ích nhân dân; dân phải có quyền
giám sát việc thực thi pháp luật.

HVTH: NGÔ LÊ THẠNH PHONG - K20 Đ12

Trang 11


GY: TS. TRẦN NGUYÊN KÝ

T ư TƯỞNG PHÁP TRỊ CỦA HÀN PHI TỬ

KẾT LUẬN
Học tập nghiên cứu tư tưởng chính trị Hàn Phi chúng ta thấy có nhiều tác
nhân hợp lý có thể vận dụng trong công cuộc đổi mới của đất nước ta hôm nay. Tác
phẩm của ông vẫn còn một số hạn chế do điều kiện lịch sử lúc đó quy định. Đánh giá
một cách khách quan những tác nhân hợp lý đó, nó đã đóng góp nhiều cho tư tưởng
nhân loại. Tư tưởng "Trọng thế" nhắc chúng ta trong việc giành, giữ thực thi quyền
lực chính trị, "Trọng thuật" nhắc chúng ta khôn khéo, linh hoạt, mềm dẻo trong mọi
lĩnh vực của đời sống xã hội, cũng như trong đối ngoại, đó cũng là chiến lược, sách
lược ứng xử, trong quan hệ, "Trọng pháp" là mọi người phải được sống trong một xã
hội được điều hành bằng pháp luật, đó là xã hội văn minh, là xã hội con người đang
vươn tới.
Mọi người phải được sống và làm việc theo hiến pháp về pháp luật. Pháp luật
càng đầy đủ đồng bộ thì đất nước đó càng văn minh và người dân ở đó càng được tự

do phát huy những quyền cá nhân và lợi ích hợp pháp của mình. Trong sự nghiệp đổi
mới của đất nước ta do Đảng Cộng Sản Việt Nam khởi xướng, cùng với việc đẩy
mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa nhằm xây dựng đất nước ta thành một nước công
nghiệp có cơ sở vật chất - kỹ thuật hiện đại, cơ cấu kinh tế hợp lý, đời sống và tinh
thần cao, quốc phòng an ninh vững chắc. Thực hiện mục tiêu dân giàu, nước mạnh,
xã hội công bằng, dân chủ và văn minh thì chúng ta phải xây dựng và hoàn thiện hệ
thống pháp luật và Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam vững mạnh, làm nền tảng
cho sự phát triển đất nước. Do vậy việc nghiên cứu, tiếp thu kế thừa có chọn lọc
những tư tưởng hành pháp của ông cha ta nói riêng và nhân loại nói chung. Trong đó
có tư tưởng pháp trị của Hàn Phi là một trong những việc làm có ý nghĩa cần thiết.

HVTH: NGÔ LÊ THẠNH PHONG - K20 Đ12

Trang 12


GV: TS. TRÀN NGUYÊN KÝ

T ư TƯỞNG PHÁP TRỊ CỦA HÀN PHI TỬ

Tài liệu tham khảo
-

Trí Tuệ (2003), Hàn Phi Tử - tư tưởng và sách lược, N XB Mũi Cà Mau.

-

Hàn Phi Tử trong tập Lương Sơn Thư Quán, tác giả: Nguyễn Hiến Lê & Giản
Chi.

-

Thuyết pháp trị của Hàn Phi Tử và ý nghĩa của nó đối với việc xây dựng Nhà
nước pháp quyền XHCN ở Việt Nam hiện nay : ThS. Trần Hồng Đức; TS. Đỗ
Minh Cương - ĐHKHXH & NV Hà Nội - 2004.

-

PGS.TS. Doãn Chính, TS. Nguyễn Văn Trịnh (2007), tư tưởng pháp trị của
pháp gia với sự nghiệp xây dựng nhà nước pháp quyền XHCN ở Việt
Nam, N XB Chính trị quốc gia.

HVTH: NGÔ LÊ THẠNH PHONG - K20 Đ12

Trang 13