tìm hiểu sự thay đổi lớp thảm thực vật và các vấn đề quản lí tài nguyên tại xã mậu đức huyện con cuông tỉnh nghệ an

TÌM HI U S THAY
I L P TH M TH C V T VÀ CÁC V N
QU N LÝ
TÀI NGUYÊN T I XÃ M U
C HUY N CON CUÔNG T NH NGH AN”
Tr n Nguyên B ng, Võ H u Công, Nông H u D

ng, Nguy n Quang Hà,

Tr n Trung Kiên, Nguy n Th Minh Nguy t - Trung tâm Sinh Thái Nông nghi p*

1.

TV N

Mi n núi là khu v c bao g m nhi u lo i hình đ t d c khác nhau, vùng đ i, núi cao và các cao
nguyên chi m di n tích kho ng 24,4 tri u ha (74%) t ng di n tích đ t t nhiên c a c n c.
Mi n núi c ng là ngôi nhà chung c a kho ng 24 tri u đ ng bào thu c nhi u dân t c khác
nhau, mà ch y u là đ ng bào các dân t c thi u s (Lê Tr ng Cúc và c ng s , 1990). R ng là
ngu n tài nguyên quý giá và có vai trò quan tr ng trong vi c b o v môi tr ng sinh thái (b o
v đ t, gi n c, gi m xói mòn, r a trôi đ t, gi m l l t, h n hán…) phát tri n kinh t nông
thôn mi n núi và đ m b o an ninh qu c phòng.
Trong nh ng n m g n đây đ che ph r ng c a t nh Ngh An đã t ng lên rõ r t nh ng ch t
l ng r ng Ngh An nói chung và l u v c sông C nói riêng đ u gi m sút (theo s li u
th ng kê n m 2003 c a t nh Ngh An). Canh tác n ng r y và áp l c v dân s là nguyên
nhân chính gây ra s c ép đ i v i tài nguyên thiên nhiên, làm cho nó ngày càng tr nên nghèo
ki t.
gi i quy t v n đ trên, t n m 1988 nhà n c đã giao cho đ a ph ng tri n khai th c hi n
m t s chính sách v phát tri n nông lâm nghi p nh chính sách giao đ t giao r ng, quy n s
d ng đ t đ c giao cho ng i dân trong m t th i gian nh t đ nh, d án tr ng r ng 327 và
ch ng trình 5 tri u ha r ng. M c đích chính c a các ch ng trình, d án này nh m b o v

các ngu n tài nguyên thiên nhiên, b o đ m s phát tri n kinh t và nâng cao đ i s ng cho
ng i dân vùng cao. Tuy nhiên, hi u qu mong mu n v n ch a đ t đ c, ch t l ng r ng v n
b suy gi m, môi tr ng sinh thái ch a đ c c i thi n, đ i s ng c a ng i dân v n còn nhi u
khó kh n, nh ng mâu thu n m i n y sinh trong c ng đ ng...
Trong nh ng n m qua, n c ta đã có m t s nghiên c u v các chính sách phát tri n r ng
c a Nhà n c, nh ng tác đ ng c a các chính sách đ n tài nguyên r ng, các ph ng th c qu n
lý ngu n tài nguyên r ng c a các c ng đ ng dân c , dân t c khác nhau. Tuy nhiên m i ch là
các con s th ng kê, không ch ra đ c các thay đ i trên b n đ [12]. Vi c nghiên c u toàn
di n s thay đ i th m th c v t do các chính sách G GR c a Nhà n c th c hi n các đ a
ph ng v n ch a có m t ph ng pháp và quy trình c th , đ ng b và có hi u qu cao.
Th i gian g n đây, trên th gi i và n c ta đã có nh ng nghiên c u và ng d ng thành công
GIS và Vi n thám cho vi c thành l p các b n đ th m che ph th c v t và s d ng đ t vùng
núi. V i mong mu n áp d ng ph ng pháp m i, có hi u qu trong đánh giá và qu n lý tài
nguyên r ng, đ ng th i đ hi u rõ h n v v n đ qu n lý tài nguyên thiên nhiên đ c bi t là tài

*

Trung tâm sinh thái Nông nghi p, Tr

ng

i h c Nông nghi p I

1


nguyên r ng, s thay đ i c a l p th m th c v t và đ i s ng c a ng i dân trong th i gian t
n m 1989 đ n n m 2003, chúng tôi ti n hành th c hi n đ tài nghiên c u:
“Tìm hi u s thay đ i c a l p th m th c v t và các v n đ qu n lý tài nguyên t i xã M u
c huy n Con Cuông t nh Ngh An”

Nghiên c u c a chúng tôi ch y u s d ng nh vi n thám và h thông tin đ a lý k t h p v i
vi c ki m tra th c đ a nh m tìm hi u s thay đ i c a l p th m th c v t và v n đ qu n lý tài
nguyên t i đ a đi m nghiên c u qua t ng giai đo n. Nghiên c u này không nh m m c đích
phân tích chính sách ho c đánh giá s thành công trong vi c th c hi n chính sách giao đ t
giao r ng hay các chính sách phát tri n khác c a nhà n c Vi t Nam. Thay vào đó các k t
qu c a nghiên c u này ch y u nh m tìm hi u s thay đ i c a l p th m th c v t, th c tr ng
v n đ qu n lý tài nguyên, kinh t xã h i và đ i s ng c a ng i dân t i đ a đi m nghiên c u.
2. M C ÍCH NGHIÊN C U
Tìm hi u s thay đ i c a l p th m th c v t quan các giai đo n t 1998 đ n 2003.
Tìm hi u v v n đ qu n lý tài nguyên t i xã M u
3. PH

c, huy n Con Cuông, t nh Ngh An.

NG PHÁP NGHIÊN C U

3.1. D li u
ph c v cho nghiên c u chúng tôi đã thu th p các s li u s c p và th c p có liên quan
đ n đ tài. Các thông tin g m s li u các d án phát tri n, các bài báo nghiên c u, các báo cáo
và các s li u v đ a hình, sông và su i, đ ng giao thông, ranh gi i hành chính (t nh, huy n,
xã) và s li u chung v th m che ph . Các d li u v đ a hình, sông su i, đ ng giao thông và
ranh gi i hành chính đ c thu th p d i d ng vector. D li u v th m che ph đ c phân tích
và gi i đoán t nh v tinh trong vòng 10 n m t n m 1989 đ n n m 2003.
- Hi u ch nh d li u vector
T t c các d li u đ u đ c chuy n v cùng m t h t a đ WGS84, h quy chi u UTM Zone
48. S d chúng tôi ch n m c và h t a đ , h quy chi u này vì:
Các d li u v đi m th c đ a đã thu th p cho vùng nghiên c u đ u d a trên cùng m t m c và
h t ađ .
Các nh v tinh đ

c s d ng đ u đ ng ký theo cùng m t m c và h t a đ .

B c ti p theo là hi u ch nh toàn b d li u d ng vector và tách thành các l p thông tin riêng
nh đ a hình, sông su i, ranh gi i hành chính là đi u h t s c c n thi t. Sau đó d li u đ a hình
s đ c ki m tra đ đ m b o ch c ch n r ng các d li u thu c tính đã đ c đính kèm v i m i
đ ng. Cu i cùng, chúng tôi thi t l p mô hình DEM và đ d c t các đ ng bình đ này.
- D li u v th m che ph
có th phân l p th m che ph cho vùng nghiên c u, chúng tôi thu nh n các nh v tinh
Landsat TM t i các n m 1989, 1993, 1998 và 2003. T t c các nh này đ u đ c quy v cùng
m t h t a đ WGS 84, h quy chi u UTM zone 48.

2


- C s khoa h c
T t c các đ i t ng trên m t đ t đ u b c x l i quang ph theo nhi u cách khác nhau. Tuy
nhiên n c h p thu toàn b n ng l ng đi n t , trong khi đó đ t tr ng b c x l i quang ph
ánh sáng t ng t xanh đ n h ng ngo i trung g n nh liên t c và cao nh t t i h ng ngo i trung,
ng c l i nh ng th m th c v t b c x l i r t cao t i c n h ng ngo i, th p h n v i tia h ng
ngo i gi a và r t th p v i tia sáng đ (gi i thích đ y đ h n có th tham kh o t i Lillesand
and Kiefer 1994). D a trên nh ng quy lu t chung v s t ng tác gi a th m che ph và n ng
l ng đi n t , s hi u bi t nh ng đ c đi m chung v th m th c v t t i các vùng mi n núi và
vi c thu th p các đi m th c đ a c ng nh l y m u đ i v i t ng lo i th m th c v t khác nhau,
chúng tôi có th phác h a đ c s phân l p chung nh t cho th m che ph . K t qu chúng tôi
đã chia ra các l p th m che ph t nh v tinh: th m th c v t dày (cây cao và to ho c các khu
r ng), th m th c v t kém dày đ c h n (các khu r ng cây to đã b khai thác g n h t r ng non
tái sinh đã có tr l ng), th m th c v t c và cây b i (cây th p, cây b i, tre n a, th c v t tái
sinh cùng c sau khi d n n ng), đ t tr ng đ i tr c (n ng r y, đ t v n t p, khu dân c và
các vùng đ t đang ti n hành canh tác nông nghi p khác) và n c.
B ng 1: Ngu n d li u nh v tinh

N m

B c m

1989

TM

1993

Ngày ch p

S kênh ph

705

4/4/1989

7

30x30

TM

705

27/12/1993

7

30x30

1998

TM

705

15/5/1998

7

30x30

2000

TM

705

4/10/2000

7

30x30

2003

TM

705

3/4/2003

7

30x30

3.2. Ph

cao ch p (Km)

phân gi i (m)

ng pháp phân tích và x lý

G m hai ph ng pháp: X lý và phân tích nh vi n thám và đi u tra th c đ a. Nhóm nghiên
c u ti n hành x lý và phân tích nh n i nghi p d a vào các ph n m m h tr và các công c
GIS, sau khi hoàn thành công vi c gi i đoán, chúng tôi đã ti n hành đánh giá và v ch ra các
tuy n ki m tra, lên k ho ch đi ki m tra th c đ a. M c đích c a các chuy n đi th c đ a là đánh
giá và ki m tra đ chính xác k t qu gi i đoán, dùng GPS và ch p nh đ l y m u th m th c
v t đ c tr ng và ch a chính xác đ làm c s cho vi c xây d ng b khóa gi i đoán. Ngoài ra
các chuy n đi th c đ a còn nh m thu th p s li u, s d ng các b ng h i c u trúc, bán c u trúc
và các công c PRA đ thu th p các thông tin c n thi t v tình hình qu n lý s d ng tài
nguyên, tình hình th c hi n các chính sách c a Nhà n c có liên quan đ n s d ng tài nguyên
và đánh giá c a h v ch ng trình này thông qua g p g cán b c p huy n, xã và b n.
Ph

ng pháp phân tích và x lý nh

có th xác đ nh chính xác các phân b không gian c a t ng lo i th m th c v t
trong khu v c nghiên c u. Chúng tôi s d ng k t qu gi i đoán t nh v tinh và làm chính
xác l i nh k thu t ch ng ghép l p lên trên mô hình đ d c DEM.

3


u tiên chúng tôi ti n hành gi i đoán b ng m t, hình th c này cho phép chúng tôi xác đ nh
các phân b không gian c a th m che ph trong khu v c nghiên c u nh kinh nghi m gi i
đoán, hi u bi t v s phân b th m th c v t t i vùng núi. C n c vào k t qu gi i đoán b ng
m t và các thông tin v các đi m GPS c a các lo i th m th c v t đã có chúng tôi ti n hành l y
m u, xây d ng khóa gi i đoán nh và dùng ph ng pháp phân lo i nh có ki m đ nh đ đ a
ra k t qu gi i đoán, sau đó ti n hành đánh giá v k t qu phân lo i và đ a ra k t qu phân
lo i th m th c v t c a t ng n m t i khu v c nghiên c u.
Ph

ng pháp đi u tra th c đ a:

Ph ng pháp đánh giá đ chính xác c a b n đ k t qu trong quá trình gi i đoán nh v tinh
đa th i gian là ki m tra đ i soát ngoài th c đ a t i các v trí ít có bi n đ ng v lo i hình s
d ng đ t.
c đi m c a b n đ gi i đoán nh là luôn có hình dáng, kích th c gi ng nh
ngoài th c đ a do nh vi n thám ph n ánh trung th c b m t trái đ t t i th i đi m ch p nh.
Vì v y, đánh giá đ chính xác c a b n đ sau gi i đoán nh vi n thám đa th i gian là đánh giá
đ chính xác c a các lo i hình s d ng đ t. Chúng tôi ti n hành xác đ nh nh ng tr ng thái
nghi v n trên b n đ k t qu phân lo i, xác đ nh các tuy n ki m tra sao cho trên cùng m t
tuy n đ ng có th ki m tra đ c nhi u đi m nh t. M i đi m đ n chúng tôi đ u ch p nh, ghi
l i t a đ đi m GPS. Nh ng thông tin này sau đó s đ c đ a vào làm m u k t h p v i b n
đ phân lo i th m che ph đã đ c xây d ng tr c đó đ ch nh s a l i k t qu phân lo i th m
che ph .

Biên so n k t qu gi i đoán:
Sau khi đi th c đ a v chúng tôi ti n hành phân tích và đánh giá k t qu phân lo i nh, t p h p
các m u th m th c v t đã thu th p x lý và xây d ng nên b khóa gi i đoán nh và ti n hành
gi i đoán nh l n hai.
T p h p và ti n hành phân tích s li u ph ng v n đ l y thông tin ph c v cho vi c phân tích.

4


nh v tinh Landsat TM

N n ch nh hình h c

T o ch s

Phân lo i có ki m đ nh
(k t h p v i đi m GPS)

i m th c đ a
(GTPs)

B n đ th m th c v t

ánh giá đ chính xác

B n đ k t qu gi i đoán

Phân tích th ng kê
Tính di n tích các lo i th m th c v t
Phân tích s thay đ i c a các th m th c v t

Hình 1. Quy trình xây d ng b n đ th m th c v t cho xã M u
3.3.

c, huy n Con Cuông

a đi m nghiên c u

M u
c là m t xã mi n núi n m trong vùng l u v c sông C thu c huy n Con Cuông t nh
Ngh An, n m cách th tr n Con Cuông kho ng 12 km v phía đông b c. V i đ a hình chia c t
m nh, sông su i nhi u, c ng đ ng dân t c đa d ng và l i n m trong l u v c sông C . Di n
tích t nhiên là 7189.27 ha trong đó đ t nông nghi p là 256.78 ha chi m 3.57 %, đ t lâm
nghi p là 6578,54 ha chi m 91.5 % còn l i là đ t th c và đ t khác. C xã có 9 b n v i các
c ng đ ng dân t c khác nhau (ng i kinh và ng i thái) và có 933 h v i 4774 kh u trong đó
có 1779 ng i trong đ tu i lao đ ng (s li u th ng kê t UBND huy n). C ng nh các xã
khác trong t nh Ngh An, M u
c c ng đã và đang chuy n mình trong su t giai đo n
chuy n đ i n n kinh t (Ph l c 1: M t s hình nh v đ a đi m nghiên c u).

5


Hình 2.

a đi m nghiên c u

4. K T QU NGHIÊN C U
4.1 K t qu gi i đoán nh
C n c vào nh composite t h p t kênh 5,4,3 và b kênh 4,3,2 chúng tôi l y m u phân lo i
nh cho t ng lo i th m th c v t đã đ c phân chia trên. T các k t qu l y m u đó chúng

tôi ti n hành phân tích và đánh giá đ chính xác c a t ng m u và lo i b nh ng m u có đ tin
t ng th p và đ a ra b khóa gi i đoán nh phù h p cho t ng lo i hình s d ng đ t nh sau:
140.0
120.0
100.0

R
R
C
N
M

80.0
60.0
40.0

ng cây to
ng non
và cây b i
ng r y
tn c

20.0
0.0

Kênh 2

Kênh 3

Kênh 4

Kênh 5

Bi u đ 1. th ng kê mô t s thay đ i gía tr ph c a các đ i t
6

ng


Hình 3. Các m u minh ho
K t qu gi i đoán t

nh v tinh:

1998

2003

1989

1993

7


Sau khi gi i đoán nh, chúng tôi ti n hành đi ki m ch ng th c đ a, m i m t phân l p th c v t
chúng tôi ti n hành l y 30 m u, t ng s m u là 150 m u. Sau khi l y m u chúng tôi th c hi n
vi c đánh giá đ chính xác gi i đoán. K t qu ki m ch ng đ c trình bày b ng 2:
B ng 2: ánh giá đ chính xác nh gi i đoán n m 2003.
vt: %

Th m th c v t
i m GPS

R ng
to

cây R ng
th a

C và cây N ng
b i
R y

t khác

Vùng
ng p

R ng cây to

93.3

0.0

6.7

0.0

0.0

0.0

R ng th a

6.7

86.7

6.7

0.0

0.0

0.0

C và cây b i

0.0

13.3

80.0

6.7

0.0

0.0

N

0.0

0.0

6.7

76.7

16.7

0.0

t khác

0.0

0.0

0.0

16.7

70.0

13.3

Vùng ng p

0.0

0.0

0.0

0.0

13.3

86.7

ng R y

chính xác

chính
xác

82.2

i v i l p th m th c v t là r ng cây to và vùng ng p thì đ chính xác đ t r t cao (95%), l p
th m th c v t là c và cây b i có đ chính xác gi i đoán th p nh t, ch đ t 70%.
chính xác
cho toàn nh đ t 82.2%. T k t qu phân lo i nh v tinh cho t ng n m chúng tôi th ng kê ra
đ c t ng lo i di n tích c a t ng lo i th m th c v t t ng ng v i t ng n m đ c th hi n
b ng 3.
B ng 3: Di n tích các lo i th m th c v t qua các n m (ha)
Th m

N m
th c v t

1989

1993

1998

2000

2003

R ng cây to

2,206.19

1,909.22

1,970.62

2,042.35

2,036.99

R ng th a

1,509.71

1,368.67

1,800.57

1,713.77

2,112.64

C và cây b i

1,931.65

2,377.87

1,859.96

2,105.67

1,934.21

N

685.70

582.40

620.60

429.90

270.50

t khác

664.45

814.21

755.93

722.47

702.98

Vùng ng p

107.06

52.48

97.32

90.58

47.89

ng R y

8

Bi u đ bi n đ i di n tích th m th c v t
2,500
R ng cây to

di n tích (ha)

2,000

R ng th a
1,500

C và cây b i
N

1,000

ng R y
t khác

500

Vùng ng p

0
1989

1993

1998

2000

2003

N m

Bi u đ 2: K t qu gi i đoán nh v tinh
T k t qu gi đoán nh v tinh, k t qu th ng kê di n tích và quan sát trên bi u đ 1 chúng ta
th y quá trình thay đ i di n tích r ng không đ u, di n tích r ng cây to, r ng trung bình, r ng
tái sinh, c và cây b i bi n đ i r t m nh, đ c bi t th m th c v t c và cây b i t ng r t cao vào
n m 1993, trong khi đó di n tích n ng r y thì gi m h n .
Phân tích và đánh giá k t qu nghiên c u
Là m t t nh ch y u d a vào s n xu t nông và lâm nghi p, Ngh An nói chung và M u
c
nói riêng ch u nh h ng l n c a các chính sách nông lâm-nghi p c ng nh các chính sách
khác c a Nhà n c ban hành trong th i k đ i m i. Cùng v i s chuy n đ i t m t n n kinh
t t p trung quan liêu bao c p sang n n kinh t th tr ng b t đ u t o ra nh ng s thay đ i và
nh ng chuy n bi n l n trong s d ng đ t đai. Trong giai đo n t n m 1960 đ n n m 1990 r t
nhi u h p tác xã và các lâm tr ng qu c doanh đ c thành l p, nhi m v ch y u c a các lâm
tr ng trong giai đo n này là khai thác g xu t kh u và ph c v cho các nhu c u trong n c,
c ng v i cách qu n lý y u kém, quan liêu và khai thác lan tràn b a bãi không có k ho ch đ c
bi t là không có k ho ch tr ng r ng bù vào di n tích đã khai thác, các dân t c thi u s s ng
du canh du c và đ t n ng làm r y nên đã d n đ n di n tích r ng ngày càng b thu h p, ch t
l ng r ng và đ che ph r ng b gi m nhanh chóng. Chính vì v y Nhà n c nh n th y r ng
c n ph i ti n hành giao đ t lâm nghi p và khoán r ng cho ng i dân đ a ph ng đ khuy n
khích h tham gia vào qu n lý tài nguyên, gi m thi u tình tr ng xâm ph m, ch t phá r ng và
c i thi n đ i s ng kinh t . B t đ u t n m 1994 xã M u
c đã ti n hành giao đ t giao r ng
cho ng i dân và tính đ n nay toàn xã đã hoàn thành xong quá trình giao đ t giao r ng trong
đó di n tích r ng giao cho h gia đình là 4556.58 ha v i t ng s h đ c nh n là 878 h , còn

l i 1431.44 ha là do lâm tr ng Con Cuông, t ch c đoàn th và c ng đ ng làng b n qu n lý
(s li u th ng kê t UBND huy n).
9


a) Giai đo n tr

c giao đ t giao r ng:

Tính t n m 1989 đ n n m 1993, di n tích r ng b suy gi m m t cách nghiêm tr ng. Trong đó
di n tích r ng giàu và trung bình m t 296.96 ha, di n tích r ng nghèo m t 141.04 ha .
B ng 4: Th ng kê di n tích các lo i hình s d ng đ t (ha)
Lo i hình s d ng đ t

N m
1989

1993

Chênh l ch 1989-1993

R ng cây to

2,206.19

1,909.22

-296.97

R ng th a

1,509.71

1,368.67

-141.04

C và cây b i

1,931.65

2,377.87

446.22

N

685.7

582.4

-103.30

t khác

664.45

814.21

149.76

Vùng ng p

107.06

52.48

-54.58

ng r y

Trong giai đo n này chính sách s d ng đ t r ng ch y u d a vào vi c giao quy n s d ng
t p th cho các nông, lâm tr ng qu c doanh và h p tác xã.
i v i các nông, lâm tr ng
qu c doanh vi c khai thác g
t theo k ho ch trong giai đo n này di n ra r t m nh.
Lâm tr ng Con Cuông đã làm đ
s n ph m n p l i cho lâm tr ng.

ng và đ a công nhân vào cùng khai thác g v i dân b n,

Box 1: Theo bác T và m t s ng i dân b n Chòm Mu ng h i đó m i n m lâm tr ng khai
thác kho ng t 800 – 1000 m3 và m i ng i dân khai thác thuê thì 1m3 lâm tr ng tr
cho dân kho ng 15 kg g o. Và đ n t n cu i n m 1995 quá trình khai thác g m i th c s
t m ng ng.
M t s ng i dân đ a ph ng còn cho bi t xe ô tô c a lâm tr ng vào l y g r t nhi u,
ch y c ngày và đêm, nhi u ng i trong xã đi khai thác thuê cho lâm tr ng, đông nh t là
dân b n Chòm Mu ng.
Cùng v i vi c khai thác g b a bãi, s qu n lý r ng c a xã và lâm tr
r t l ng l o.

ng Con Cuông c ng

Trong giai đo n này, ngoài khai thác g cho lâm tr ng theo k ho ch giao, ng i dân còn
khai thác g và tre n a ph c v cho cu c s ng c a h , ch y u nhu c u dân sinh và m t ph n
tích lu cho con cái khi ra riêng. Vi c làm này c ng đóng góp m t ph n không nh vào vi c
phá r ng. Theo s li u c tính c a ng i dân kh i l ng g và tre n a b khai thác t i các
khu v c r ng già b i lâm tr ng chi m kho ng 30%, ng i dân khai thác chi m kho ng 57%…
Khai thác g
t c a lâm tr ng c ng v i vi c t ý khai thác g không có qu n lý ch t ch
c a ng i dân là nh ng nguyên nhân chính làm cho di n tích r ng giàu và trung bình b m t
đi m t cách nhanh chóng; di n tích đ t tr ng có c , cây b i và r ng tái sinh t ng lên r t nhanh
t 1931.65 ha n m 1989 đ n n m 1993 đã là 2377.87 ha.

10


Bên c nh ho t đ ng khai thác g và tre n a, ng i dân còn ti n hành ch t đ t r ng ph c v
cho m c đích s n xu t l ng th c, theo ph ng th c canh tác du canh đ t n ng làm r y.
Ho t đ ng canh tác n ng r y là ngu n cung c p l ng th c và ngu n s ng ch y u c a
ng i dân. Ng i dân th ng tìm ki m nh ng vùng đ t đai màu m d a trên nh ng ch th v
th c v t, n i th c v t càng xanh t t, ch y u là r ng, càng đ c u tiên cho s n xu t. H ti n
hành canh tác m t n m sau đó b hoá đ t cho tái sinh t nhiên nhi u n m, n ng su t n ng
r y thu đ c r t cao nh ng r ng đã b khai phá n ng n .
Nh v y c hai ho t đ ng khai thác g và canh tác n ng r y là nguyên nhân gây ra s suy
gi m di n tích r ng t i đ a đi m nghiên c u trong su t giai đo n tr c giao đ t giao r ng. Ch
có m t s khu r ng c ng đ ng c a các b n đ c ng i dân b o v r t t t, đó là m t hình th c
qu n lý c truy n c a ng i dân đ a ph ng, cùng qu n lý và cùng h ng th . Nh ng khu
r ng này ch u s qu n lý chung c a c b n v i nh ng quy đ nh chung đ c c c ng đ ng đ a
ra, cùng th c hi n và đây c ng là m t trong nh ng nguyên nhân ch y u h n ch đ c ph n

nào s suy gi m c a r ng.
b) Giai đo n sau giao đ t giao r ng:
Tr c s xu ng c p nghiêm tr ng c a di n tích, ch t l ng và đ che ph c a r ng, Nhà n c
đã b t đ u th c hi n hàng lo t các bi n pháp c i cách l n trong s d ng đ t khuy n khích
ng i dân tham gia vào quá trình s n xu t vì l i ích tr c ti p c a chính h và gia đình, đ ng
th i th c hi n t t các chính sách phát tri n chung c a Nhà n c, c th :
Quy t đ nh s 327-CT ngày 15 tháng 9 n m 1992 (g i t t là ch ng trình 327) v vi c ban
hành m t s ch tr ng chính sách s d ng đ t tr ng, đ i núi tr c, r ng, bãi b i ven bi n và
m t n c.
Ngh đ nh s 64/CP c a chính ph ngày 27 tháng 7 n m 1993 ban hành quy đ nh v giao đ t
nông nghi p cho h gia đình, cá nhân s d ng lâu dài vào m c đích s n xu t nông nghi p.
Ngh đ nh s 02/CP c a chính ph ngày 15 tháng 01 n m 1994 ban hành v n b n quy đ nh v
vi c giao đ t lâm nghi p cho t ch c, h gia đình cá nhân s d ng n đ nh, lâu dài vào m c
đích lâm nghi p.
Ch th s 286-TTg c a Th t ng Chính ph ngày 02 tháng 05 n m 1997 v t ng c
bi n pháp c p bách đ b o v và phát tri n r ng.

ng các

Quy t đ nh s 661/Q -TTg c a Th t ng Chính ph ngày 29 tháng 07 n m 1998 v m c
tiêu, nhi m v chính sách và t ch c th c hi n d án tr ng m i 5 tri u ha r ng.
Quy t đ nh s 135/1998/Q -TTg c a Th t ng Chính ph ngày 31 tháng 07 n m 1998 phê
duy t ch ng trình phát tri n kinh t xã h i các xã đ c bi t khó kh n, vùng núi và vùng sâu,
vùng xa.
Thông t lien t ch s 666/2001 TTLT/BKH-UBDTMN-TC-XD c a b k ho ch đ u t - u
ban dân t c mi n núi- tài chính- Xây d ng ngày 23 tháng 8 n m 2001 v h ng d n qu n lý
đ u t và xây d ng công trình h t ng thu c ch ng trình 135.

11

Quy t đ nh s 244/1998/Q -TTg c a Th t ng Chính ph ngày 19 tháng 12 n m 1998 v
vi c ban hành quy ch ho t đ ng c a ban ch nhi m ch ng trình m c tiêu qu c gia xoá đói
gi m nghèo.
Quy t đ nh s 186/2001/Q -TTg c a Th t
t nh đ c bi t khó kh n.

ng Chính ph v phát tri n kinh t xã h i c a 6

Trên c s các chính sách chung c a Nhà n c, khi tri n khai t i đ a ph ng, chính sách lâm
nghi p c a Nhà n c t p trung ch y u vào qu n lý và s d ng tài nguyên m t cách b n
v ng. t lâm nghi p giao đ n t n tay ng i s d ng v i quy n s d ng lâu dài t 20 đ n 50
n m và đ i t ng đ c giao quy n s d ng đ t là h gia đình, cá nhân, t p th ho c các t
ch c xã h i, các t ch c kinh t … đ c pháp lu t quy đ nh m t cách c th . Các đ i t ng
nh n r ng đ c c p s xanh ch ng nh n quy n s d ng đ t c a mình và ph i có trách nhi m
ch m sóc, b o v và phát tri n r ng trên m nh đ t đ c giao. Ngoài ra nhà n c còn h tr
ti n ch m sóc b o v là 50.000 đ ng/ha/n m và cho phép ng i dân đ c quy n s d ng m t
s s n ph m trong m nh r ng nhà mình đ ph c v cho cu c s ng nh thu hái các lo i lâm
s n m ng, c i và các s n ph m ph khác. Hình th c chia r ng theo h , chia g n v trí canh tác
c a h và bình quân kh u m i h nh n t 1.5 đ n 5 ha đ t r ng. Giao c di n tích r ng non,
r ng già và c m khai thác g và đ t n ng làm r y.
B ng 5: Th ng kê di n tích các lo i hình s d ng đ t (ha)
Lo i hình s d ng đ t

N m
1993

1998

2000

2003

Chênh l ch 1993-2003

R ng cây to

1,909.22 1,970.62 2,042.35 2,036.99

127.77

R ng th a

1,368.67 1,800.57 1,713.77 2,112.64

743.97

C và cây b i

2,377.87 1,859.96 2,105.67 1,934.21

-443.66

N

ng R y

582.4

620.6

429.9

270.5

-311.90

t khác

814.21

755.93

722.47

702.98

-111.23

Vùng ng p

52.48

97.32

90.58

47.89

-4.59

Nh v y, sau 9 n m th c hi n chính sách giao đ t giao r ng, di n tích n ng r y đã gi m
xu ng t 582.4 ha n m 1993 xu ng còn 270.5 ha n m 2003, di n tích r ng giàu và r ng trung
bình t ng không nhi u t 1909.22 n m 1993 lên 2036.99 ha n m 2003; di n tích r ng nghèo
và r ng non có tr l ng thì t ng lên m t cách đáng k t 1368.67 ha n m 1993 lên 2112.64
ha n m 2003; di n tích c và cây b i gi m m nh t 2377.87 ha n m 1993 xu ng còn 1934.21
ha n m 2003. Tuy nhiên theo k t qu đi u tra nghiên c u th c t chúng tôi th y r ng di n tích
r ng thì đã t ng nh ng ch t l ng r ng thì l i gi m m nh, di n tích r ng giàu c a xã còn l i
r t ít kho ng 700 ha ch y u t p trung vào các khu r ng phòng h , r ng đ u ngu n và các khu
r ng qu n lý c ng đ ng, nh ng khu r ng này đ u n m nh ng n i cao d c đ a hình khó kh n
và nh ng khu r ng giàu chi m 9.85%, di n tích r ng trung bình là 1336.99 chi m kho ng
18.81%, di n tích r ng nghèo và r ng non có tr l ng là 2085.56 ha chi m 29.35%, di n
tích r ng tái sinh sau n ng r y và các lo i đ t tr ng có c và cây b i là 1945.5 ha chi m

12


27.38% (theo s li u th ng kê c a UBND xã). V y th c ch t c a v n đ này nh th nào t i
sao ch có di n tích r ng t ng mà tr l ng r ng l i không t ng.
4.2. V n đ qu n lý tài nguyên
4.2.1. Th c tr ng qu n lý tài nguyên
Trong th i k này r ng đ c ph c h i nhi u nh ng ch y u là r ng nghèo và r ng non có tr
l ng và các ho t đ ng tr ng r ng và b o v r ng đ c phát đ ng m nh. Trong đó d án
tr ng r ng 327 khuy n khích các h tr ng mét trong khu v c đ c giao, bình quân m i h
đ c nh n 2 ha đ t r ng theo ch ng trình này, m i ha đ c nh n h tr là 1.2 tri u đ ng và
200 cây gi ng/ha, sau 2 n m tr ng đ c nh n thêm 217000 đ ng b o v và ch m sóc. D án
này tri n khai trên đ a bàn xã t n m 1995 ch y u tr ng r ng t i Th ng Nh t, Chòm b i, Nà
i, Nà Ngùa, Chòm Mu ng. Các lo i cây chính là mét, b ch đàn và keo lá tràm, cây gi ng
do d án c p.
T n m 2000 ng i dân tham gia vào ch ng trình khoanh nuôi b o v r ng v i 42000 đ ng

/ha. Hai b n có di n tích r ng tái sinh khoanh nuôi b o v l n nh t là Chòm Mu ng và Chòm
B i v i t ng di n tích là 1000 ha. Ngoài ra còn ti n hành tr ng r ng theo ch ng trình 661
v i di n tích tr ng nh sau:
•

N m 1995-1997 tr ng 101,62 ha.

•

N m 1998 tr ng 20 ha

•

N m 1999 tr ng 11,29 ha

•

N m 2000-2002 tr ng 142 ha t i các b n Chòm B i, Chòm Mu ng và Nà Ngùa (theo
s li u th ng kê c a xã). Trong đó, di n tích tr ng mét là 192 ha và di n tích cây b n
đ a là 87.91 ha v i s ti n h tr là 100.000 đ ng /ha. Vi c giao đ t khoán r ng đã t o
nên nh ng chuy n bi n tích c c v kinh t - xã h i và môi tr ng n i đây .

b n Th ng Nh t, Nà Ngùa và K Sùng.
các b n Chòm B i, Chòm Mu ng và Nà

i.

Cùng v i vi c giao khoán r ng đ n h gia đình c ng có ngh a là không còn di n tích đ t canh
tác n ng lúa, mà ch đ c phép phát canh nh ng di n tích nh
chân d c, chân đ i làm

n ng ngô ho c s n. M c dù xã đã khuy n khích cho ng i dân t khai thác di n tích đ
tr ng lúa n c nh ng n i đ t b ng, ven khe và ven su i vì th di n tích lúa n c c ng có
t ng lên nh ng do đ t đai c n c i, các lo i gi ng ch a th t t t, lúa tr ng thi u phân bón vì
ng i dân không có ti n đ mua. Trung bình m t n m m i h ch đ u t cho tr ng tr t
117000 đ ng (th ng kê t b ng h i n m 2004), ch y u đ mua gi ng cây tr ng và phân bón.
Trong quá trình khai hoang m r ng di n tích ru ng lúa n c và áp d ng các ph ng pháp
canh tác lúa n c, Chòm Mu ng đ c coi nh là m t đi n hình đi đ u c a xã M u
c.

13


B ng 6: Th ng kê s n xu t lúa b n Chòm Mu ng
Ch tiêu

VT

N m 1994

N m 2003

So sánh

h

30

30

0.00

h

21

30

9.00

Di n tích

m2

46.420

152.280

105.860.0

N ng su t

t /ha

65

66

1

kg

30.000

41.245

11245.0

T ng s h đi u tra
T ng s h canh tác lúa n

T ng S n l

ng

c

B n Chòm Mu ng m c dù di n tích đ t lúa ru ng đ c khai hoang t ng thêm đáng k trong
vòng 9 n m sau khi th c hi n chính sách giao đ t giao r ng (10,5 ha) nh ng n ng su t lúa h u
nh không thay đ i. Tình hình s n xu t lúa n c c a các b n khác c ng trong xu th t ng t .
Trên th c t , s n xu t ru ng lúa n c h u nh ch đ m b o cho nhu c u l ng th c t túc
trong gia đình, không t o ra ngu n thu nh p ti n m t. Th m chí nhi u h còn ph i đi mua
thêm thóc g o t bên ngoài (trong s 30 h đi u tra có đ n 23 h ph i mua thêm thóc g o,
trong s này có 9 h ph i mua thóc g o hoàn toàn). Th ng kê thu nh p và chi tiêu b ng ti n
m t t ho t đ ng s n xu t lúa g o cho th y giá tr chênh l ch âm. Nh v y, h ph i d a vào
nh ng ho t đ ng khác đ t o ra ngu n thu nh p cho gia đình, ch y u t ho t đ ng ch n nuôi
và t r ng (theo s li u th ng kê c a xã n m 2003 h u h t các b n các h nghèo đói chi m t
25-35%).
Thu nh p t r ng, bao g m các h tr c a Nhà n c liên quan đ n r ng và thu nh p t các
ho t đ ng thu hái lâm s n. Tuy nhiên xét v s h tr v tr ng r ng sau khi giao đ t là quá ít
c v di n tích tr ng và ti n công tr ng, ch m sóc. Ng i dân không đ nuôi s ng gia đình.

H ph i d a vào các ho t đ ng thu hái lâm s n, nh ng th c t , chính sách và các ch ng trình
tr ng r ng có nh ng quy đ nh nghiêm kh c v ng n c m ng i dân khai thác các s n ph m
nh mét, m ng, m t ong… th m chí còn b t ch thu và ph t khi bán các lâm s n thu hái t
chính r ng nhà mình. H r t b t bình v vi c này vì theo quy đ nh c a Nhà n c ng i dân
đ c quy n s d ng các s n ph m ph trong r ng nhà mình đ ph c v cho cu c s ng.
Theo bác H b n Chòm Mu ng khi ng i dân đem m ng, m t ong đi bán thì b ki m lâm b t
t ch thu và ph t, trong khi đó con buôn t Con Cuông vào thu mua thì không sao.
Nh v y ng i dân không còn cách nào khác là l i ti p t c vào r ng khai thác g , l y c i,
m ng và tình tr ng bán tr m các s n ph m này di n ra ph bi n trong c ng đ ng, ki m lâm
khó có th ki m soát đ c.
Trung bình m i n m, riêng ti n bán m ng m i h thu đ c t 300.000 đ n 400.000 đ ng, có
h thu đ c t i h n 1.000.000 đ ng. M ng là lo i lâm s n ph t r ng có giá tr bán ra cao
nh t, trong khi đó, ph n l n các khu v c r ng tr ng là r ng tre n a, lu ng.
C ng theo bác H b n Chòm Mu ng các h tr ng r ng thì r t khó kh n v v n, vay không
đ c nhi u, ph i làm nhi u th t c và đ c bi t không có s u tiên v ch đ lãi su t và th i
gian đ i v i đ ng bào mi n núi.

14


H n n a vi c th c hi n các d án tr ng và b o v r ng đã t o ra s b t công đ i v i ng i
dân. ó là, ch nh ng n i có d án khoanh nuôi b o v , tr ng r ng thì m i có ti n còn nh ng
n i không có d án ng i dân v n đ c chia đ t nh ng không đ c nh n ti n. i u này d n
đ n tình tr ng m t s di n tích r ng đ c chia nh ng ng i dân không quan tâm ch m sóc,
th m chí có nh ng h gia đình nh n ti n ch m sóc nh ng không có ho t đ ng gì trên m nh
r ng c a mình. H đ cho r ng phát tri n t nhiên, ví d
b n Chòm Mu ng k t qu ph ng
v n th ng kê t b ng h i v tình hình qu n lý và s d ng đ t r ng.
B ng 7: Tình hình qu n lý và s d ng đ t r ng
TT

Ch tiêu

S h

T l %

T ng s h đi u tra

30

1

s h có quy n qu n lý, s d ng đ t r ng

28

93.33

2

s h đ

28

93.33

3

s h có thu nh p t m nh đ t r ng đ

20

66.67

c nh n gi y ch ng nh n s d ng đ t r ng
c giao

Nh v y, trong s 30 h ph ng v n thì có 28 h đ c giao đ t r ng và c ng đã đ c phát gi y
ch ng nh n quy n s d ng đ t r ng, 2 h còn l i là nh ng h v a tách sau đ t giao đ t giao
r ng. Tuy nhiên trong s 28 h này, ch có 20 h tr l i có thu nh p t m nh đ t r ng đ c
giao, thu nh p này đ c ng i dân hi u nh ti n đ c nh n t Nhà n c cho vi c khoanh
nuôi b o v ho c tr ng r ng. Tuy nhiên, đ i v i 8 h đ c giao đ t r ng không n m trong
quy ho ch cho khoanh nuôi b o v ho c tr ng r ng, m c dù h c ng th c hi n gi ng nh các
h khác nh ng không đ c Nhà n c c p ti n nên gây ra nh ng th c m c không nh trong
c ng đ ng.
i v i vi c phát tri n ch n nuôi, di n tích ch n th gia súc b thu h p (đ c bi t là đ i gia súc,
m t th m nh c a phát tri n kinh t vùng cao). Tr c khi giao đ t khoán r ng, ng i dân th c
hi n vi c ch n th , ch n d t trâu bò trên r ng, trên đ t b hoá và trên n ng r y. Trâu bò có
th có đ c ngu n th c n d i dào t nh ng di n tích đ t này. Nh ng hi n nay, vi c giao đ t
giao r ng đ khoanh nuôi b o v đã thu h p di n tích dành cho ch n nuôi và ch n th gia súc
l n. Nhi u gia đình nuôi trâu, bò không có ch ch n th , h chuy n d n sang hình th c ch n
d t. Tuy nhiên, do ngu n th c n cho trâu bò khan hi m, nhi u khi h v n ph i th b a ra
đ ng và vào r ng, th m trí đành ph i hy sinh di n tích v n nhà làm bãi ch n th . Chính vì
th v n nhà không phát huy đ c tác d ng c ng c và b sung thêm ngu n thu nh p cho gia
đình.
ng th i ngu n th c n cho ch n nuôi l n, ngan và v t t v n nhà c ng b h n ch .
Chúng ch y u đ c th rông và t tìm th c n, l n nuôi m t n m ch đ t 20 kg. Nh v y,
ch n nuôi không phát tri n thì khó có th c i thi n đ i s ng, t ng thêm thu nh p. T đó n y
sinh mâu thu n gi a ch n nuôi và tr ng tr t v i phát tri n tr ng r ng (ph l c 3).

Do các nhu c u v cu c s ng và các nhu c u thi t y u v các s n ph m t r ng (nh c i đ t,
v t li u làm nhà, chu ng tr i, th c ph m, l ng th c thay th ), v n i ch n th gia súc, t o
ngu n thu nh p chính v n t các s n ph m phi g và ch a có ph ng th c thay th , c ng v i
áp l c gia t ng dân s đã d n đ n tình tr ng ng i dân v n ti p t c khai thác r ng và xâm l n
vào r ng (Ph l c 3).

15


Tóm l i trong giai đo n này do Nhà n c qu n lý r t ch t nên hi n t ng khai thác g m nh
không ti p t c di n ra nh tr c, nh ng khai thác g l u và khai thác g ph c v cu c s ng
c a ng i dân thì v n còn t n t i. ây là nguyên nhân vì sao di n tích r ng t ng nh ng ch t
l ng r ng l i gi m. Bên c nh đó, do các ch ng trình khoanh nuôi b o v , vi c đ t n ng
làm r y không còn và các d án tr ng r ng nhi u góp ph n làm cho di n tích r ng nghèo và
r ng non có tr l ng t ng lên. Ch đ h ng th các s n ph m thu đ c t r ng còn ch a rõ
ràng nên không khuy n khích ng i dân tham gia tích c c vào công tác tr ng và b o v r ng.
Nhi u cán b và nhân dân b n kho n r ng v i 1.5 tri u - 1.7 tri u đ ng đ đ u t tr ng m i
và 50000 đ ng/ha khoanh nuôi b o v thì ng i dân không th s ng b ng ngh r ng đ c, nó
không t ng x ng v i công s c h b ra.
Trong khi đó kinh t c a ng i dân còn th p nên h không th t đ u t vào tr ng r ng, phát
tri n và s ng b ng ngh r ng đ c. ó chính là t t c nh ng nguyên nhân d n đ n di n tích
r ng thì t ng mà tr l ng r ng l i b suy gi m nghiêm tr ng.
Chúng tôi ti n hành ph ng v n nhóm đ xác đ nh c c u ngu n thu t các ho t đ ng s n xu t
và các h tr khác, tr c và sau giao đ t giao r ng, nh m xác đ nh vai trò đóng góp c a m i
ho t đ ng trên trong kinh t h thay đ i nh th nào. D i đây là k t qu ph ng v n nhóm h
nông dân:
B ng 8: Th ng kê v c c u kinh t h
nv
tính

1993

2003

So sánh

Thu nh p t r ng

%

30.0

25.0

-5.0

1.1

Các ho t đ ng tr ng và khoanh
nuôi b o v r ng

%

0.0

40

40.0

1.2

Các ho t đ ng khai thác lâm s n

%

100

60

-40.0

1.2.1 Khai thác g

%

50

12

-38.0

1.2.2 Khai thác lâm s n ngoài g

%

50

88

+38.0

2

Thu nh p t n

%

20.0

2.0

-18.0

3

Thu nh p t
hoa màu

%

11.0

25.0

14.0

4

Thu nh p t ch n nuôi

%

25.0

28.0

3.0

5

Thu nh p và các tr c p c a chính
ph

%

10.0

15.0

5.0

6

Thu nh p t các ho t đ ng phi
nông nghi p khác

%

4.0

5.0

1.0

Stt

Ch tiêu

1

ng r y
ru ng lúa n

c và

Ngu n: K t qu t ph ng v n nhóm

16


So sánh s thay đ i c c u kinh t h
30
25
20
Giá tr 15
10
1993
2003

5

0
R ng

N

ng Ru ng Ch n
r y lúa n c nuôi
và hoa
màu

Các tr Các ho t
c p c a đ ng phi
chính
nông
ph
nghi p
khác

Ngành

Bi u đ 3: So sánh s thay đ i c c u kinh t h
Tr c G GR, ngu n thu nh p c a ng i dân ch y u d a vào ho t đ ng khai thác lâm s n,
đ c bi t là g , ho t đ ng s n xu t n ng r y và ch n nuôi, (ch y u ch n nuôi gia súc l n nh
trâu bò). S thay đ i c c u thu nh p đã x y ra sau khi G GR. M c dù các ngu n thu t r ng
gi m 5% nh ng v n chi m t tr ng cao trong kinh t h là 25%, tuy nhiên có s thay đ i v
nhân t đóng góp. Tr c khi G GR, ngu n thu t các ho t đ ng tr ng và khoanh nuôi b o v
r ng không có nh ng sau khi G GR, nh các chính sách đ u t h tr c a Nhà n c, cung
c p ti n, cây gi ng và các s n ph m khác mà ngu n thu t ho t đ ng này t ng nhanh, đóng
góp 10% vào kinh t h gia đình.

So sánh s thay đ i m c đóng góp các ho t đ ng
r ng trong c c u kinh t

T l

100
90
80
70
60
% 50
40
30
20
10
0

1993
2003

T r ng và khoanh
nuôi b o v r ng

Khai thác lâm
s n

Khai thác g

Khai thác lâm
s n ngoài g

Ho t đ ng

Bi u đ 4: So sánh s thay đ i m c đóng góp kinh t c a các ho t đ ng r ng trong c
c u kinh t
17


T ng t , do quy đ nh không cho làm n ng lúa, ng i dân t p trung chuy n sang canh tác
lúa n c và các hoa màu khác, ngu n thu t ho t đ ng nông nghi p này gia t ng nhanh.
Tr c G GR ch chi m 11% thì sau kho ng 10 n m, t ng lên 25% trong c c u kinh t . Trái
l i, ngu n thu t n ng r y gi m m nh trong c c u kinh t h , t 20% xu ng ch còn 2%.
Thu nh p t n ng r y hi n nay ch y u l y t di n tích r t nh h p cho tr ng s n, ph c v
ch n nuôi. Các ho t đ ng phi nông nghi p có t tr ng đóng góp g n nh không thay đ i trong
su t 10 n m.
M c dù G GR đã t o ra s thay đ i l n v c c u ngu n thu nh p, đ c bi t là c c u ngu n
thu t r ng, (s gi m các ho t đ ng khai thác g và canh tác n ng r y là nh ng tín hi u t t
cho m c tiêu b o v và phát tri n r ng) nh ng trên th c t , trong quá trình đi u tra cho th y,
t ng thu nh p t t t c các ngu n thay đ i không đáng k , đ i s ng kinh t c a ng i dân
không đ c c i thi n nhi u. Các thông tin v kinh t này đã ph n nào minh ch ng cho các tác
đ ng c a chính sách G GR c ng nh các ch ng trình tr ng r ng đ c tri n khai đây.
Xét v tác đ ng đ i v i kinh t h nông dân cá th , chính sách G GR ch a th t s th y đ c
tác đ ng tích c c c a nó. Tuy nhiên, xét v khía c nh đ u t lâu dài, ki n thi t c s h t ng,
G GR phát huy nh ng nhân t tích c c rõ ràng. Sau G GR, Nhà n c và các t ch c khác
đã đ u t nhi u vào đ a ph ng nh m h tr cho phát tri n toàn di n kinh t xã h i, đ c bi t là
các d án v phát tri n nông nghi p, chuy n đ i c c u cây tr ng, xây d ng các mô hình ch n
nuôi; hoàn thi n h th ng thu l i, ch ng trình n c s ch và đi n khí hoá…đã gi i quy t
đ c ph n nào nh ng mâu thu n gi a tr ng tr t, ch n nuôi và v n đ tr ng, b o v r ng; t o
đà phát tri n và di n m o m i cho toàn xã trong th i gian qua và ti p t c trong th i gian t i.
Quan đi m c a ng

i dân v chính sách G GR:

M t trong nh ng ph ng pháp nghiên c u c a chúng tôi là khuy n khích ng i dân tham gia
vào nghiên c u. Nh ng suy ngh và đ xu t c a ng i dân đ a ph ng, xu t phát t tình tr ng
th c t c a chính h đ c nh ng nhà nghiên c u tr quan tâm và góp ph n làm sáng t nh ng
lu n đi m và phân tích đ a ra. Chúng tôi đã ti n hành ph ng v n h gia đình nh m tìm hi u
thái đ và quan đi m c a h v vi c G GR, v i nh ng câu h i m và đ c nhóm l i theo các
n i dung, đã đ a ra đ c b ng th ng kê sau:
B ng 9: ánh giá c a ng
VT

Ch tiêu

i dân v chính sách G GR

T t

Bình
th ng

Không t t

C nh
Thu
quan
nh p
ut
môi
và h

t
r ng tr t ng tr ng
t t
t ng

T ng
s

Thu H n ch
nh p
phát
t
tri n
r ng
nông
gi m nghi p

Không
công
b ng
trong
đ ut

T ng
s

%

T ng
s

T ng s .

%

50

T t.

%

100

30

60

10

-

-

-

-

-

Không t t.

%

-

-

-

-

100

30

20

50

-

Bình th

%

-

-

-

-

-

-

-

-

100

ng.

30

18

20


Nh v y, đ i v i ng i dân đ a ph ng, chính sách G GR v c b n đ c ch p nh n v i
t ng s 70% trong s nh ng ng i ph ng v n, 50% đánh giá t t v vi c G GR. S đông
ng i dân đ c h i cho r ng nh ng chính sách này đã đem l i nhi u s đ u t và h tr c a
Nhà n c, c ng nh thu hút đ c các d án đ u t phát tri n vào đây, t ng b c phát tri n
kinh t và c i thi n môi tr ng s ng. Tuy nhiên, G GR ch a th t s t o ra cho h c h i
ki m thêm ngu n thu t r ng, ch có 30% trong t ng s h đánh giá là t t cho r ng h có
thêm thu nh p t r ng. M t khác, trong t ng s 30% s h ph ng v n đánh giá không t t v
G GR, h c ng nh n m nh nhi u h n v s không công b ng trong đ u t h tr . Nh phân

tích trên, nh ng h may m n đ c giao đ t trong khu v c quy ho ch cho khoanh nuôi b o
v ho c tr ng r ng đ c nh n ti n tr c p t Chính ph ho c các d án, ng c l i, h không
đ c nh n b t k kho n tr c p nào. Theo quan đi m ng i dân thì đây chính là s không
công b ng gây ra b i G GR. M t đi u n a là, v i 30% trong s các h này cho r ng thu nh p
t r ng c a h b gi m đi vì các ho t đ ng khai thác lâm s n ngày càng b thu h p. Nh v y
trong c ng đ ng có r t nhi u ý ki n trái ng c nhau, tuy nhiên, G GR v c b n đ c coi là
thành công t i đây.
4.2.2.Qu n lý r ng c ng đ ng
Qu n lý tài nguyên c ng đ ng là m t hình th c qu n lý truy n th ng, nó xu t phát t tính
c ng đ ng c a con ng i t th i k xa x a. Tr i qua các giai đo n thay đ i c a xã h i, hình
th c qu n lý r ng c ng đ ng c ng thay đ i theo. Nó đ c đúc rút thành nh ng kinh nghi m,
hình thành các lu t l và ti p t c phát tri n, hoàn thi n. Tuy nhiên, do tính đa d ng c a các
c ng đ ng dân c và t p t c v n hóa c a t ng dân t c d n đ n tính đa d ng c a các hình th c
qu n lý r ng c ng đ ng. Hình th c này đã t o nên các ph ng th c s d ng tài nguyên lâu
b n và g n li n v i v n ki n th c b n đ a c a ng i dân đ a ph ng. M i b n t i xã M u
c
đ u có nh ng quy đ nh rõ ràng v ranh gi i đ t đai đ c bi t là ranh gi i các khu r ng b o v
c a b n. Ranh gi i này đ c nh ng ng i dân đ n đ nh c đ u tiên ho c do già làng đ nh ra.
Nó đ c truy n l i cho con cháu v đ t đai, ranh gi i c a b n mình. Các khu r ng qu n lý
chung c a b n th ng là các khu r ng thiêng, r ng đ u ngu n n c. Các khu r ng này đ c
m i ng i qu n lý r t t t, không ai có quy n khai thác g , ho c canh tác n ng r y tr khi
đ c phép c a Ban qu n lý b n, n u không s b c b n tr ng ph t. ó là nh ng quy đ nh lu t
b t thành v n đôi khi nó còn có hi u l c m nh h n các quy đ nh c a Nhà n c theo ki u
“phép vua thua l làng”. ây là m t trong nh ng nguyên nhân gìn gi r ng có hi u qu trong
c hai giai đo n đo n, tr c và sau khi giao đ t khoán r ng, b o v cho di n tích r ng giàu và
r ng trung bình. Các khu v c có th m th c v t r ng gi i đoán trên nh v tinh t n m 1989
đ n n m 2003, ít thay đ i nh t đ u thu c các khu v c r ng c ng đ ng c a các thôn b n.
4.2.3. Nh n xét v ph

ng pháp

Ph ng pháp s d ng k thu t gi i đoán nh vi n thám và GIS là m t ph ng pháp v i
nh ng công ngh hi n đ i và các k n ng x lý s li u t ng đ i tin c y. Hi n nay, Vi t
Nam và nhi u n c trên th gi i đã ng d ng thành công ph ng pháp này trong nghiên c u
tài nguyên thiên nhiên. Qua th i gian nghiên c u, th c hi n đ tài, chúng tôi có m t s nh n
xét sau:

19


u đi m:
Có th phân tích và x lý các đ i t ng trên m t đ t mà không c n ti p xúc tr c ti p đ n đ i
t ng, do đó có th xây d ng đ c các lo i b n đ đa th i gian (t quá kh đ n hi n t i).
Cho thông tin nhanh, và đ c bi t có hi u qu đ i v i nh ng n i mà các ph
không th ti p c n đ c.

ng pháp khác

Có đ chính xác cao đ i v i vi c x lý nh ng khu v c l n v không gian hay nói cách khác
có hi u qu đ i v i t m v mô.
K t h p v i GIS, GPS có th cho chúng ta m t công c hoàn ch nh đ qu n lý các ngu n tài
nguyên. Gi m b t th i gian th c đ a, ti t ki m th i gian, ti n c a, đ c bi t khi nghiên c u
khu v c đ i núi, đi l i khó kh n.
Nh

c đi m:

Kh n ng tách bi t nh còn th p.
S g p khó kh n khi nh vi n thám có mây.
Các trang thi t b , ph n m m đ t ti n.

Hi n nay Vi t Nam ch a có tr m thu nh v tinh có đ phân gi i cao mà v n ph i mua nh
n c ngoài. Vì th , vi c tìm ngu n nh phù h p v th i gian, m c đích v n còn g p r t
nhi u khó kh n.

20


5. K T LU N VÀ KI N NGH
5.1. K t lu n
R ng cây to bi n đ i không nhi u có xu h ng gi m t 2,206.19 ha n m 1989 xu ng còn
2036.99 ha vào n m 2003, tuy nhiên ch t l ng r ng thì kém h n ch y u là r ng trung bình.
Di n tích r ng th a thay đ i r t m nh t ng t 1509.71 ha n m 1989 đ n n m 2003 là 2112.64
ha ch y u là r ng nghèo và r ng tái sinh sau n ng r y.
Di n tích n ng r y gi m h n, g n nh không còn canh tác n a t 685.7 ha n m 1989 xu ng
còn 270.5 ha n m 2003, trong đó 270.5 ha này ch y u là đ t tr ng đ i núi tr c không có kh
n ng tái sinh.
S d ng ph

ng pháp gi i đoán nh cho đ chính xác cao (82,2 %).

Ph ng th c qu n lý tài nguyên r ng c ng đ ng góp ph n b o v r ng có hi u qu , đ c bi t là
đ i v i r ng giàu và r ng trung bình.
Có 70% ng i dân đ c h i đ u nói r ng di n tích r ng đang đ
vào chính sách chia r ng cho t ng h qu n lý.

c khôi ph c l i r t t t nh

5.2. Ki n ngh
Có th ng d ng nh vi n thám và h thông tin đ a lý đ theo dõi di n bi n, c p nh t và xây
d ng b n đ tài nguyên r ng hàng n m.

u t vào r ng là c m t quá trình lâu dài nh ng ph n l n ng i dân đ a ph ng không có
kh n ng đ u t . Vì v y cùng v i vi c giao đ t r ng Nhà n c c n có k ho ch phát tri n phù
h p, các d án phát tri n lâm nghi p kèm theo đ h tr thêm cho ng i dân nh v y thì m i
có hi u qu .
Hình th c qu n lý r ng c ng đ ng không ph i là m t ph ng th c qu n lý m i, nó đã t n t i
t lâu trong đ i s ng xa x a c a c ng đ ng các dân t c Vi t Nam, nó luôn g n bó v i v n
ki n th c b n đ a cùng v i v n hóa truy n th ng c a c ng đ ng vì v y hình th c qu n lý tài
nguyên này nên đ c khuy n khích nhân r ng.

21


TÀI LI U THAM KH O
Ti ng Vi t
Tr n
c Viên và các c ng s , 2001. ng d ng vi n thám và GIS nghiên c u s thay đ i s
d ng đ t vùng th ng ngu n l u v c sông C giai đo n 1992 – 1998
Nguy n ình D ng, 2002. ng d ng t li u vi n thám đ phân gi i trung bình ph c v giám sát
và qu n lý tài nguyên thiên nhiên và môi tr ng khu v c Tây Nguyên và ông Nam B .
Ph m V n C , 2000. Xây d ng h th ng thông tin theo dõi mùa v , phân b lúa, di n bi n l
đ ng b ng Sông c u Long.
Tr n
c Viên, Ph m th H ng và c ng s , 2001. Tác đ ng c a chính sách nông nghi p,
nông thôn đ n qu n lý tài nguyên và cu c s ng c a ng i dân vùng th ng ngu n l u
v c sông C .
Lê Tr ng Cúc, Chu H u Quý và các c ng s , 2002. Phát tri n b n v ng mi n núi Vi t Nam
10 n m nhìn l i và nh ng v n đ đ t ra.
Lê Tr ng Cúc và A. Terry Rambo. Mi n núi phía b c Vi t Nam: M t s v n đ v môi tr ng
và kinh t xã h i.
B nông nghi p và phát tri n Nông thôn (2000), M t s v n b n pháp lu t hi n hành v phát

tri n nông nghi p nông thôn, Nhà xu t b n lao đ ng và xã h i, Hà N i.
Bùi Quang To n, Bùi Th S , V Công Long (1993), " t đ i núi n c ta và v n đ quy
ho ch phát tri n", Nông nghi p trung du mi n núi-hi n tr ng và tri n v ng, Nhà xu t
b n nông nghi p
Tr n Qu c Vinh (2003), ng d ng vi n thám và GIS tìm hi u s thay đ i s d ng đ t nông
lâm nghi p huy n Con Cuông t nh Ngh An.
Ti ng Anh
Vien, Tran Duc 2001. The achievements and challenges on natural resources management and
rural livelihoods in VietNam's uplands.
Stephen J. Leisz and fellow worker. Characterizing and modeling farming systerms in
VietNam's northern mountain region.
Zuhurul Islam and Greciela Metternicht. Fuzzy approach to mapping tree crowns and species
from a forested area using high resolution multispectral data.
P.K.Joshi, S.Singh, S.Agarwal, P.S.Roy and P.C.Joshi. Aerospace technology for forest
vegetation characterization and mapping in central India.
German Agency for Technical Cooperation (1999), Application of Resource Information
Technologies (GIS/GPS/RS) in Forest Land & Resources Management. (Workshop
October 18-20, 1999 - Hanoi, Vietnam).
ITC (2001), Principle of Geographic information Systems, The Netherlands.
John R.Jensen (2000), Introductory Digital Image Processing a Remote Sensing Perspective.
Thomas M.Lillesand Ralph W.Kiefer, (2003), Remote Sensing and Image Interpretation,
University of Wisconsin Madison.
M CL C
22


1.

TV N

.................................................................................................................... 1

2. M C ÍCH NGHIÊN C U .............................................................................................. 2
3. PH

NG PHÁP NGHIÊN C U ...................................................................................... 2

3.1. D li u ......................................................................................................................... 2
3.2. Ph
3.3.

ng pháp phân tích và x lý .................................................................................. 3

a đi m nghiên c u.................................................................................................... 5

4. K T QU NGHIÊN C U................................................................................................. 6
4.1 K t qu gi i đoán nh ................................................................................................... 6
4.2. V n đ qu n lý tài nguyên ......................................................................................... 13
4.2.1. Th c tr ng qu n lý tài nguyên............................................................................ 13
4.2.2.Qu n lý r ng c ng đ ng ...................................................................................... 19
4.2.3. Nh n xét v ph

ng pháp................................................................................... 19

5. K T LU N VÀ KI N NGH .......................................................................................... 21
5.1. K t lu n ..................................................................................................................... 21
5.2. Ki n ngh ................................................................................................................... 21
TÀI LI U THAM KH O .................................................................................................... 22

DANH M C CÁC B NG

B ng 1: Ngu n d li u nh v tinh............................................................................................. 3
B ng 2: ánh giá đ chính xác nh gi i đoán n m 2003. .......................................................... 8
B ng 3: Di n tích các lo i th m th c v t qua các n m (ha) ....................................................... 8
B ng 4: Th ng kê di n tích các lo i hình s d ng đ t (ha) ...................................................... 10
B ng 5: Th ng kê di n tích các lo i hình s d ng đ t (ha) ...................................................... 12
B ng 6: Th ng kê s n xu t lúa b n Chòm Mu ng ................................................................... 14
B ng 7: Tình hình qu n lý và s d ng đ t r ng ....................................................................... 15
B ng 8: Th ng kê v c c u kinh t h .................................................................................... 16
B ng 9: ánh giá c a ng

i dân v chính sách G GR ........................................................... 18

DANH M C CÁC HÌNH VÀ BI U

23


Hình 1. Quy trình xây d ng b n đ th m th c v t cho xã M u
Hình 2.

c, huy n Con Cuông .......... 5

a đi m nghiên c u...................................................................................................... 6

Hình 3. Các m u minh ho ......................................................................................................... 7
Bi u đ 1. th ng kê mô t s thay đ i gía tr ph c a các đ i t

ng ......................................... 6

Bi u đ 2: K t qu gi i đoán nh v tinh ................................................................................... 9

Bi u đ 3: So sánh s thay đ i c c u kinh t h ..................................................................... 17
Bi u đ 4: So sánh s thay đ i m c đóng góp kinh t c a các ho t đ ng r ng trong c
c u kinh t ......................................................................................................................... 17

24