Một số kinh nghiệm dạy các bài tập luyện từ nâng cao ở lớp 5

Sáng kiến kinh nghiệm môn : Tiếng Việt (Lớp 5)

MỘT SỐ KINH NGHIỆM
DẠY CÁC BÀI TẬP LUYỆN TỪ NÂNG CAO Ở LỚP 5

A. ĐẶT VẤN ĐỀ
I. LỜI MỞ ĐẦU:
Trước xu thế toàn cầu hóa kinh tế tri thức của thời đại, nghị quyết Đại hội Đảng
lần thứ IX đã đề ra nhiệm vụ: “Nâng cao dân trí , phát huy nguồn lực trí tuệ và sức
mạnh tinh thần của người Việt Nam”. Bởi vậy, giáo dục luôn được xác định là “quốc
sách hàng đầu”, mà “giáo viên là nhân tố quyết định chất lượng giáo dục đào tạo”
(Nghị quyết Hội nghị Trung ương 2- khóa VIII).
Do đó, ngoài mục đích giúp các em có được những kĩ năng kiến thức, việc dạy
học còn phải chú ý phát triển tư duy và bồi dưỡng vốn từ cho học sinh. Ngay từ bậc
Tiểu học lại càng phải quan tâm làm tốt điều này - nhất là môn Tiếng Việt.
Vốn từ là một trong những bộ phận cấu thành của ngôn ngữ, cho nên muốn dạy
học sinh nắm vững tiếng mẹ đẻ, không thể không đặc biệt coi trọng đến việc dạy vốn
từ cho học sinh. Trong giao tiếp hàng ngày cả người nói và người nghe đều cần nắm
được từ, hiểu từ và sử dụng từ một cách chuẩn xác thì việc giao tiếp mới diễn ra suôn
sẻ đạt được hiệu quả. Nhất là đối với học sinh độ tuổi Tiểu học, khi mà vốn tiếng Việt
nói chung, vốn từ ngữ nói riêng ở các em còn rất hạn chế, cần phải được phát triển để
đáp ứng các nhu cầu học tập, giao tiếp... việc dạy từ cho học sinh càng được coi trọng,
không thể bỏ qua.
Từ những suy nghĩ trên, tôi đã luôn trăn trở, nghiên cứu và rút ra được: “Một
số kinh nghiệm dạy các bài tập luyện từ nâng cao ở lớp 5 ”, mà theo tôi là cách rất tốt
nhằm củng cố, mở rộng những kiến thức về từ trong môn Tiếng Việt.
II. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU:
- Nhằm làm cho học sinh nắm được kiến thức cơ bản của từ (cấu tạo, nghĩa, từ loại,...)
1
Một số kinh nghiệm dạy các bài tập luyện từ nâng cao ở lớp 5

Sáng kiến kinh nghiệm môn : Tiếng Việt (Lớp 5)
- Giúp học sinh nâng cao tư duy làm bài, định hướng được các dạng bài, nắm vững
phương pháp giải quyết vấn đề qua các dạng bài tập luyện từ nâng cao.
- Tìm ra cách giảng dạy có hiệu quả nhất trong quá trình dạy các bài tập luyện
từ ở lớp 5.
III. THỰC TRẠNG CỦA VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU:
* Đối với giáo viên:
- Trong nhiều năm qua, mặc dù đã đổi mới phương pháp dạy học Tiếng Việt
nhưng một số giáo viên vẫn còn chưa nắm được (hoặc chưa chú ý tới) một số đặc
trưng của phân môn Luyện từ và câu.
- Một số giáo viên vốn từ ngữ chưa phong phú, chưa đáp ứng được yêu cầu mở
rộng vốn từ, phát triển vốn từ cho học sinh. Bên cạnh đó việc nắm nghĩa của từ của
nhiều giáo viên chưa tốt, còn lúng túng khi miêu tả, giải thích nghĩa của từ. Vì vậy,
việc hướng dẫn học sinh giải nghĩa từ cũng chưa đạt hiệu quả cao.
- Cách dạy của một số giáo viên khi dạy các bài tập luyện từ còn đơn điệu,
nặng nề, khô khan, lệ thuộc một cách máy móc vào sách giáo khoa, hầu như rất ít
sáng tạo, chưa sinh động, chưa cuốn hút được học sinh.
* Đối với học sinh:
- Thực tế cho thấy, vẫn còn một số học sinh ít có hứng thú khi học các bài tập
luyện từ, các em cho rằng đây là dạng bài tập khó chỉ dành cho học sinh giỏi.
- Một số bài tập xuất hiện trùng lặp ở nhiều sách nâng cao gây tâm lí đơn điệu,
nhàm chán ở học sinh. Cách dạy của một số giáo viên khô khan, thiên về áp đặt, học
sinh tiếp thu thụ động bài giảng, dễ mệt mỏi, từ đó nảy sinh tâm lí ngại học các bài tập
luyện từ.
* Trước thực trạng trên, tôi thiết nghĩ, việc dạy các bài tập luyện từ nâng cao
trong phân môn Luyện từ và câu là hết sức cần thiết. Vì vậy, tôi đã chọn lớp 5B,
2
Một số kinh nghiệm dạy các bài tập luyện từ nâng cao ở lớp 5

Sáng kiến kinh nghiệm môn : Tiếng Việt (Lớp 5)
Trường Tiểu học Tống Trân làm đối tượng nghiên cứu đề tài. Tổng số học sinh 32 em
(nam 13, nữ 19).
Chất lượng học tập đầu năm học như sau:
Tổng số
học sinh

Giỏi
SL
%
3
9,4

32

Khá
SL
%
7
21,9

Trung bình
SL
%
18
56,2

Yếu
SL

4

%
12,5

Để nghiên cứu đề tài, ngay từ đầu năm tôi đã tiến hành khảo sát thực trạng 24
em học sinh trên thì thấy các em còn lúng túng nhiều khi làm một số dạng bài tập
luyện từ. Cụ thể:
Dạng bài tập
Bài tập về cấu tạo từ
Bài tập về nghĩa của từ
Bài tập mở rộng vốn từ
Bài tập tích cực hóa vốn từ
BT về các biện pháp tu từ về từ
Bài tập về từ loại

Điểm 9-10

Điểm trên 5

SL
5
0
4
3
2
5

SL
20

22
20
22
19
21

%
15,6
0
12,5
9,35
6,2
15,6

Điểm dưới 5
%
SL
%
62,5 7
21,9
68,75 10
31,25
62,5 8
25,0
68,75 7
21,9
59,4 11
34,4
65,6 6
18,8

B. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ:
I. CÁC GIẢI PHÁP VÀ BIỆN PHÁP THỰC HIỆN:
1. Bài tập về cấu tạo từ:
1. 1. Bài tập nhận diện, phân loại:
Qua nghiên cứu, tôi thấy bài tập về nhận diện phân loại chia làm 4 dạng sau:
+ Sắp xếp các từ cho sẵn vào cột phân loại.
+ Cho sẵn một đoạn văn hoặc một câu, yêu cầu tìm từ theo cấu tạo.
3
Một số kinh nghiệm dạy các bài tập luyện từ nâng cao ở lớp 5


Sáng kiến kinh nghiệm môn : Tiếng Việt (Lớp 5)
+ Cho sẵn một tiếng, yêu cầu tìm các từ có tiếng đó theo những kiểu cấu tạo
khác nhau.
+ Cho một nhóm từ, trong đó có từ khác về cấu tạo so với các từ còn lại.
* Một số lỗi học sinh thường mắc phải trong loại bài tập này:
- Học sinh có thể nhầm từ ghép là từ láy (như: dẻo dai, giản dị).
- Có thể xuất hiện trường hợp mới đầu tưởng là từ ghép nhưng thực sự lại là từ
láy. Đó là các trường hợp cùng một phụ âm đầu được thể hiện bằng các hình thức chữ
viết khác nhau (như: ngộ nghĩnh).
* Dạng bài tập thứ nhất: Sắp xếp các từ cho sẵn vào cột phân loại:
Dạng bài tập này, để tăng độ khó, trong số các từ cho trước có những từ khó
xác định (thường là từ ghép nhưng có hình thức ngữ âm giống từ láy hoặc các từ láy
âm nhưng âm được láy lại có cách viết khác nhau...)
Ví dụ: Xếp các từ sau đây vào các cột tương ứng:
Bạn bè, hư hỏng, san sẻ, bạn học, chăm chỉ, gắn bó, bạn đường, ngoan ngoãn,
giúp đỡ, khó khăn, bạn đọc, thật thà, ngộ nghĩnh.
Từ ghép tổng hợp

Từ ghép phân loại

Từ láy

* Biện pháp thực hiện:
Theo tôi, để làm tốt bài tập này, giáo viên cần cho các em:
- Nắm chắc và phân biệt được từ ghép tổng hợp, từ ghép phân loại và từ láy.
Căn cứ vào các đặc điểm đó mà lần lượt xếp các từ đã cho vào cột tương ứng.
- Xem xét các từ có hiện tượng giống nhau về phụ âm hoặc vần. Nếu các tiếng
đều có nghĩa thì đó là từ ghép chứ không phải từ láy. (VD: hư hỏng, san sẻ..)

4
Một số kinh nghiệm dạy các bài tập luyện từ nâng cao ở lớp 5


Sáng kiến kinh nghiệm môn : Tiếng Việt (Lớp 5)
* Dạng bài tập thứ hai: Cho sẵn một đoạn văn hoặc một câu, yêu cầu tìm từ
theo cấu tạo.
Ví dụ: Tìm các từ láy có trong các câu sau:
Dáng tre vươn mộc mạc, màu tre tươi nhũn nhặn. Rồi tre lớn lên, cứng cáp, dẻo
dai, vững chắc. Tre trông thanh cao, giản dị, chí khí như người.
* Biện pháp thực hiện:
- Cho học sinh vạch ranh giới giữa các từ trong câu.
- Đối chiếu đặc điểm của các kiểu cấu tạo từ để xếp vào các kiểu cấu tạo.
- Về trình bày: Tôi cho học sinh kẻ bảng có các cột theo các kiểu cấu tạo (nếu
phải tìm hai loại trở lên).
* Dạng bài tập thứ ba: Cho sẵn một tiếng, yêu cầu tìm các từ có tiếng đó theo
những kiểu cấu tạo khác nhau.
Ví dụ: Tìm các từ có tiếng “mờ” và cho biết cấu tạo của chúng.
* Biện pháp thực hiện:

- Học sinh tìm trong vốn từ của mình các từ có tiếng đã cho.
- Xếp các từ đó vào các kiểu cấu tạo khác nhau.
- Trình bày bài: Kẻ bảng theo các cột với các kiểu cấu tạo. Bảng có thể theo cột
dọc, cũng có thể lần lượt theo cột ngang.
* Dạng bài tập thứ tư: Cho một nhóm từ, trong đó có từ khác về cấu tạo so với
các từ còn lại.
Ví dụ: Trong các nhóm từ sau, từ nào bị xếp không đúng:
(1) mộc mạc, nhũn nhặn, cứng cáp, dẻo dai.
(2) gắn bó, hư hỏng, san sẻ, nghộ nghĩnh.
* Biện pháp thực hiện:
5
Một số kinh nghiệm dạy các bài tập luyện từ nâng cao ở lớp 5


Sáng kiến kinh nghiệm môn : Tiếng Việt (Lớp 5)
- Cho học sinh tìm và phát hiện kiểu cấu tạo chung của tất cả các trường hợp
trong nhóm.
- Sau đó tìm từ không thuôc kiểu cấu tạo với các từ còn lại.
Thông thường dạng bài tập này được nâng độ khó bằng cách tạo ra từ cần nhận
diện có đặc điểm bề ngoài giống các từ còn lại nhưng thực ra không phải. (Dẻo dai:
giống từ láy âm nhưng lại là từ ghép; ngộ nghĩnh có phụ âm đầu viết khác nhau
nhưng là từ láy, còn: hư hỏng, san sẻ lại là từ ghép giống như gắn bó)
1. 2. Bài tập yêu cầu chỉ ra sự khác nhau về cấu tạo của các từ phức có các yếu
tố đồng âm với nhau:
Loại bài tập này có thể được nâng cao bằng cách yêu cầu phân biệt nghĩa và xác
định từ loại.
Ví dụ: Từ bàn tính trong hai câu sau đây có gì khác nhau về cấu tạo?
(1) Trước đây người ta dùng bàn tính đẻ tính toán.
(2) Cần phải bàn tính cẩn thận trước khi lên đường.
* Một số lỗi học sinh thường mắc phải trong loại bài tập này:

- Học sinh có thể nhầm lẫn nghĩa của các yếu tố cấu tạo.
- Nhầm lẫn giữa từ ghép tổng hợp và từ ghép phân loại.
* Biện pháp thực hiện:
- Tôi yêu cầu học sinh tìm sự khác nhau về nghĩa của các yếu tố cấu tạo.
- Phân tích quan hệ nghĩa giữa các yếu tố, nghĩa của từng từ bằng cách dựa vào
các từ đứng trước và sau.
- Cho các em xác định cấu tạo từ (tổng hợp và phân loại).
2. Bài tập về nghĩa của từ:
2. 1. Bài tập chỉ ra nghĩa của các yếu tố mang nghĩa:
6
Một số kinh nghiệm dạy các bài tập luyện từ nâng cao ở lớp 5


Sáng kiến kinh nghiệm môn : Tiếng Việt (Lớp 5)
Đối với loại bài tập này, độ khó được tăng lên khi chọn từ Hán – Việt, thành
ngữ, tục ngữ làm ngữ liệu xác định.
Ví dụ 1: Xác định nghĩa của từ “trông” trong bài ca dao sau đây:
“Người ta đi cấy lấy công
Tôi nay đi cấy còn trông nhiều bề
Trông trời, trông đất, trông mây
Trông mưa, trông gió, trông ngày, trông đêm
Trông cho chân cứng đá mềm
Trời yên bể lặng mới yên tấm lòng.”
Ví dụ 2: Em hiểu các thành ngữ dưới đây như thế nào?
- Đứng núi này trông núi nọ.
- Chân cứng đá mềm.
- Một nắng hai sương.
Ví dụ 3: Mỗi câu tục ngữ sau đây khuyên ta điều gì?
- Có chí thì nên.
- Lửa thử vàng, gian nan thử sức.

- Lá lành đùm lá rách.
* Một số lỗi học sinh thường mắc phải trong loại bài tập này:
- Học sinh nhầm lẫn giữa nghĩa gốc và nghĩa chuyển.
- Chưa phân biệt được sự khác nhau giữa nghĩa của thành ngữ và tục ngữ.
* Biện pháp thực hiện:
- Tôi hướng dẫn học sinh xác định nghĩa của từ căn cứ vào các từ đứng trước và
đứng sau, phân biệt đúng nghĩa gốc và nghĩa chuyển.
7
Một số kinh nghiệm dạy các bài tập luyện từ nâng cao ở lớp 5


Sáng kiến kinh nghiệm môn : Tiếng Việt (Lớp 5)
- Nhớ lại các trường hợp dùng thành ngữ hoặc tục ngữ để tìm ra nghĩa của
chúng. Nghĩa của thành ngữ tương đương với nghĩa của từ, còn nghĩa của tục ngữ
thường là lời khuyên, một bài học nào đấy.
2. 2. Bài tập chỉ ra sự khác nhau, giống nhau về nghĩa của các yếu tố mang
nghĩa:
Ngữ liệu của các bài tập này thường là:
+ Các từ Hán Việt có cùng một yếu tố cấu tạo từ, như: phân biệt nghĩa của các
từ: dũng cảm, dũng khí.
+ Các từ nhiều nghĩa. Ví dụ: Nghĩa của “quả” trong “quả na”, “quả ổi” có gì
giống nhau và có gì khác trong “quả đất”?
+ Các từ đồng nghĩa: Phân biệt nghĩa của các từ “cho”, “biếu” “tặng”.
* Một số lỗi học sinh thường mắc phải trong loại bài tập này:
- Học sinh nhầm lẫn từ cùng yếu tố cấu tạo sang từ đồng nghĩa.
- Chưa xác định đúng nghĩa chung và nghĩa riêng của các từ nhiều nghĩa.
- Phân biệt nghĩa của các từ đồng nghĩa chưa chính xác.
* Biện pháp thực hiện:
- Với trường hợp từ cùng yếu tố cấu tạo: Tôi cho học sinh tìm nghĩa của yếu tố
giống nhau và nghĩa của các yếu tố còn lại.

- Kết hợp nghĩa của các yếu tố cấu tạo từ để tìm hiểu nghĩa cả tổ hợp.
- Cho học sinh thấy được nét giống nhau là nghĩa của yếu tố chung, nét khác
nhau là nghĩa của yếu tố còn lại.
3. Bài tập mở rộng vốn từ:
3. 1. Bài tập tìm từ:
Loại bài tập này thường yêu cầu tìm các từ cùng chủ đề, từ đồng nghĩa, trái
nghĩa, đồng âm, các từ có cùng đặc điểm cấu tạo.
8
Một số kinh nghiệm dạy các bài tập luyện từ nâng cao ở lớp 5


Sáng kiến kinh nghiệm môn : Tiếng Việt (Lớp 5)
Ví dụ: (1) Kể các từ chỉ đức tính tốt của người học sinh.
(2) Tìm các từ đồng nghĩa với từ “to lớn”.
(3) Tìm các từ có tiếng “gia” có nghĩa là “nhà”.
* Một số lỗi học sinh thường mắc phải trong loại bài tập này:
- Chưa xác định đúng nghĩa của từ đã cho.
- Học sinh nhầm lẫn sang yếu tố đồng âm khác nghĩa (phân biệt “gia - nhà” với
“gia - tăng” thêm: quốc gia/ tăng gia).
* Biện pháp thực hiện:
- Đối với dạng (1): Tôi hướng dẫn học sinh tìm từ thường gặp và tiêu biểu cho
chủ đề đó, sau đó tìm thêm các từ thuộc chủ đề đã cho.
- Với dạng (2): Tôi yêu cầu học sinh xác định đúng nghĩa của từ đã cho rồi tìm
các từ khác mang nghĩa đó.
- Với dạng (3): Tôi yêu cầu các em xác định nghĩa của yếu tố đã cho là gì. Tìm
các từ khác có yếu tố đã cho với nghĩa vừa xác định. Cần phân biệt được yếu tố đồng
âm khác nghĩa.
3. 2. Bài tập phân nhóm từ:
Bài tập phân nhóm từ tôi thấy gồm 3 kiểu sau:
- Phân nhóm theo cấu tạo.

- Phân nhóm theo nghĩa.
- Loại bỏ từ lạc nhóm.
Ví dụ: Trong các nhóm từ sau, mõi nhóm có một từ không cùng đặc điểm với
ba từ còn lại. Em hãy chỉ ra từ đó và chỉ ra sự khác biệt giữa chúng:
(1) anh trai, chị gái, thầy giáo, em gái.
(2) yêu thương, kính trọng, cô giáo, chăm sóc.
9
Một số kinh nghiệm dạy các bài tập luyện từ nâng cao ở lớp 5


Sáng kiến kinh nghiệm môn : Tiếng Việt (Lớp 5)
(3) Cao lớn, lùn tịt, lênh khênh, béo phì.
* Một số lỗi học sinh thường mắc phải trong loại bài tập này:
- Học sinh chưa xác định đúng nghĩa khái quát của nhóm từ đã cho.
- Chưa phân biệt được nhóm từ đó có cùng cấu tạo hay cùng nhóm nghĩa.
* Biện pháp thực hiện:
- Kiểu bài tập phân nhóm theo cấu tạo: (Tôi đã trình bày ở BT về cấu tạo từ).
- Kiểu phân nhóm theo nghĩa: Cho học sinh xác định các nghĩa khái quát của
các từ, xếp các từ vào các nghĩa khái quát đó.
- Kiểu bài tập bỏ từ lạc nhóm:
+ Tôi yêu cầu HS xác định nghĩa của đại đa số các trường hợp trong nhóm.
+ Phát hiện từ không mang nghĩa đã xác định.
+ Bỏ các từ không có nghĩa đã xác định.
4. Bài tập tích cực hóa vốn từ:
4. 1. Bài tập thay thế từ:
Cho từ ngữ dùng chưa hay, thay bằng từ khác hay hơn (chính xác hơn, gợi cảm
hơn, giàu hình ảnh hơn).
Ví dụ: Thay các từ gạch chân dưới đây bằng từ láy để câu văn gợi tả hơn:
Gió thổi mạnh. Lá cây rơi nhiều. Từng đàn chim bay nhanh trong mây.
* Một số lỗi học sinh thường mắc phải trong loại bài tập này:

- Học sinh tìm sang những từ đồng nghĩa với từ đã cho nhưng chưa phù hợp với
văn cảnh.
* Biện pháp thực hiện:
- Tìm từ khác có nghĩa tương đương với từ đã cho nhưng gợi tả, gợi cảm hơn.
- Chọn trong các từ tìm được lấy từ hay nhất để thay thế.
10
Một số kinh nghiệm dạy các bài tập luyện từ nâng cao ở lớp 5


Sáng kiến kinh nghiệm môn : Tiếng Việt (Lớp 5)
- Tôi yêu cầu học sinh kiểm tra lại xem từ đã cho có phù hợp với từ trước và
sau nó cũng như với cả câu hay chưa.
4. 2. Bài tập điền từ:
Cho câu hoặc đoạn văn có một số vị trí bỏ trống, yêu cầu điền từ phù hợp.
Ví dụ: Điền từ “tự lực” hoặc “tự lập” thích hợp vào chỗ trống:
(1) Anh ấy sống ........... từ bé.
(2) Chúng ta cần ........... làm bài.
* Một số lỗi học sinh thường mắc phải trong loại bài tập này:
- Học sinh chưa xác định đúng nghĩa của những từ đã cho nên chọn từ cần điền
chưa phù hợp.
* Biện pháp thực hiện:
- Tôi cho học sinh căn cứ vào các từ đứng trước và sau để xác định nghĩa của từ
cần điền.
- Tìm từ biểu thị ý nghĩa vừa xác định và điền vào chỗ trống.
- Kiểm tra lại xem từ vừa điền đã phù hợp chưa (phù hợp với các từ đứng trước
và sau cũng như với cả câu). Nếu thấy chưa được thì phải tìm từ khác.
4. 3. Bài tập đặt câu, viết đoạn với các từ cho trước:
Các bài tập nâng cao thường kèm thêm một số yêu cầu bổ sung: chức vụ ngữ
pháp của từ, mục đích nói của câu, nội dung cần biểu đạt của câu hoặc đoạn văn.
* Một số lỗi học sinh thường mắc phải trong loại bài tập này:

- Học sinh đặt câu, viết đoạn chỉ tập trung có đầy đủ những từ đã cho chứ
không xác định đúng ý nghĩa của các từ đó.
- Chưa chú ý đến cách diễn đạt của cả đoạn văn. Bởi vậy nội dung thường thiếu
mạch lạc, lủng củng.
11
Một số kinh nghiệm dạy các bài tập luyện từ nâng cao ở lớp 5


Sáng kiến kinh nghiệm môn : Tiếng Việt (Lớp 5)
* Biện pháp thực hiện:
- Tôi yêu cầu học sinh xác định ý nghĩa của từ đã cho.
- Hướng dẫn học sinh xác định các yêu cầu bổ sung (nếu có).
- Đặt câu và dựng đoạn có các từ đã cho thỏa mãn các yêu cầu cần bổ sung.
- Kiểm tra để sữa chữa những sai sót về chính tả, ngữ pháp.
4. 4. Bài tập chỉ ra cái hay của việc dùng từ:
Loại bài tập này thường cho một câu hoặc một đoạn văn ngắn. Yêu cầu học
sinh chỉ ra cái hay của các từ sử dụng có giá trị trong câu hoặc trong đoạn (có thể xác
định trước những từ đó hoặc có thể yêu cầu học sinh tự xác định từ hay).
* Một số lỗi học sinh thường mắc phải trong loại bài tập này:
- Học sinh chọn từ chưa chính xác.
- Học sinh chỉ ra nhiều từ, do đó chưa làm nổi bật từ đặc sắc cần phân tích.
* Biện pháp thực hiện:
- Yêu cầu học sinh xác định các từ được sử dụng hay có giá trị trong câu hoặc
trong đoạn (từ dùng chính xác, gợi tả, gợi cảm xúc).
- Lưu ý học sinh không nên chọn nhiều mà chỉ chọn từ hay nhất và mình cảm
thấy thích nhất.
- Phân tích các từ mình cho là hay (dựa vào tính chính xác, gợi tả, gợi cảm).
5. Bài tập về các biện pháp tu từ về từ:
5. 1. Bài tập tạo lập biện pháp tu từ:
Thuộc dạng bài tập này là những bài tập lắp ghép hoặc thêm bộ phận còn thiếu

để tạo biện pháp tu từ (thường là biện pháp so sánh).
Ví dụ: Chọn từ ngữ thích hợp điền vào chỗ trống để hoàn chỉnh hình ảnh so
sánh về cây bàng trong từng câu sau:
(1) Mùa xuân, lá bàng mới nảy trông như ...
12
Một số kinh nghiệm dạy các bài tập luyện từ nâng cao ở lớp 5


Sáng kiến kinh nghiệm môn : Tiếng Việt (Lớp 5)
(2) Những chiếc lá bàng mùa đông đỏ như ...
(3) Cành bàng trụi lá trông giống ...
(4) Tán bàng xòe ra giống ...
* Một số lỗi học sinh thường mắc phải trong loại bài tập này:
- Chọn hình ảnh so sánh chưa phù hợp.
- Chưa xác định đúng mục đích so sánh.
* Biện pháp thực hiện:
- Học sinh cần nắm được cấu tạo và yêu cầu của biện pháp so sánh.
- Xác định mục đích so sánh: để làm nổi bật đặc điểm gì của đối tượng.
- Tìm hình ảnh so sánh thỏa mãn mục đích đã xác định.
5. 2. Bài tập phát hiện đánh giá giá trị của biện pháp tu từ về từ (so sánh hoặc
nhân hóa):
Bài tập thường cung cấp ngữ liệu là một đoạn văn, một khổ thơ có sử dụng so
sánh, nhân hóa và yêu cầu xác định và phân tích giá trị của chúng.
Ví dụ: Chỉ ra biện pháp tu từ được sử dụng trong hai câu thơ sau và nêu tác
dụng của biện pháp tu từ đó:
Mặt trời của bắp thì nằm trên đồi
Mặt trời của mẹ, em nằm trên lưng.
( Nguyễn Khoa Điềm)
* Một số lỗi học sinh thường mắc phải trong loại bài tập này:
- Học sinh chưa phát hiện đúng biện pháp so sánh hoặc nhân hóa có trong đoạn

văn hoặc khổ thơ đã cho.
* Biện pháp thực hiện:
- Hướng dẫn học sinh đọc chăm chú ngữ liệu đã cho để phát hiện ra biện pháp
so sánh hoặc nhân hóa được sử dụng.
13
Một số kinh nghiệm dạy các bài tập luyện từ nâng cao ở lớp 5


Sáng kiến kinh nghiệm môn : Tiếng Việt (Lớp 5)
(So sánh có hai vế: cái được so sánh và cái so sánh; nhân hóa là dùng các hoạt
động, tính cách của người để nói về vật,...)
- Phân tích tính gợi hình, gợi cảm của các biện pháp đó.
- Giáo viên cần cho học sinh nắm được:
+ So sánh có tác dụng gợi hình, gợi cảm. Phải tìm ra được đặc điểm cần so
sánh, sự tương đồng giữa các vế so sánh.
+ Nhân hóa làm cho câu văn, đoạn văn sinh động, vật được miêu tả có sức
sống, gần gũi hơn đối với con người.
6. Bài tập về từ loại:
6. 1. Bài tập nhận diện xác định từ loại (hoặc kiểu loại) của các từ hoặc một số
từ trong câu hoặc trong đoạn văn:
Ví dụ: Hãy chỉ ra danh từ, động từ, tính từ trong câu sau:
Ngay thềm lăng, mười tám cây vạn tuế tượng trưng cho một đoàn quân danh dự
đứng trang nghiêm.
* Một số lỗi học sinh thường mắc phải trong loại bài tập này:
- Xác định chưa đúng từ loại trong văn cảnh. (VD: Từ danh dự vốn là danh từ,
nhưng trong trường hợp này, nó được sử dụng như tính từ).
- Khi xác định còn bỏ sót từ.
* Biện pháp thực hiện:
- Tôi yêu cầu học sinh nhớ lại đặc điểm của các từ loại hoặc kiểu loại.
- Phân các từ cần xác định vào các từ loại hoặc kiểu loại.

- Tôi cho học sinh kẻ bảng hoặc phân theo từ loại để diễn đạt gọn hơn, tránh bỏ
sót, không nên trình bày lần lượt theo danh sách các từ đã cho.

6. 2. Bài tập tìm sự đối lập từ loại, kiểu loại:
14
Một số kinh nghiệm dạy các bài tập luyện từ nâng cao ở lớp 5


Sáng kiến kinh nghiệm môn : Tiếng Việt (Lớp 5)
Loại bài tập này thường hướng vào các từ có khả năng chuyển từ loại hoặc kiểu
loại trong tiếng Việt. Các từ này thường được đặt vào các câu cụ thể đẻ từ loại của
chúng được thể hiện.
Ví dụ: Từ “suy nghĩ” trong các câu sau thuộc từ loại nào?
(1) Phải suy nghĩ kĩ càng trước khi làm việc.
(2) Những suy nghĩ của bạn thật đúng đắn.
* Một số lỗi học sinh thường mắc phải trong loại bài tập này:
- Học sinh chưa xác định đúng nghĩa của từ mà đề bài yêu cầu. Do đó xác định
từ loại sai.
* Biện pháp thực hiện:
- Tôi cho học sinh đọc kĩ các ngữ liệu (câu, đoạn văn có chứa từ cần xác định từ
loại) để xác định nghĩa của từ được xác định.
- Căn cứ vào nghĩa của từ cần xếp chúng vào các từ loại, kiểu loại khác nhau và
nêu sự khác nhau giữa chúng.
6. 3. Bài tập yêu cầu sử dụng từ theo từ loại:
Bài tập này yêu cầu sử dụng từ cùng loại, đồng nghĩa vào các câu, đoạn văn.
Ví dụ: Chọn tính từ chỉ màu trắng thích hợp cho dưới đây điền vào từng chỗ
trống trong bài thơ sau:
(trắng phau, trắng hồng, trắng bạc, trắng ngần, trắng đục, trắng trẻo, trắng xóa,
trắng bệch, trắng nõn, trắng tinh, trắng muốt, trắng bóng)
Lay ơn .............. tuyệt trần.

Sương mù .............. không gian nhạt nhòa.
Gạch men .............. nền nhà.
Trẻ em .............. hiền hòa dễ thương.
15
Một số kinh nghiệm dạy các bài tập luyện từ nâng cao ở lớp 5


Sáng kiến kinh nghiệm môn : Tiếng Việt (Lớp 5)
* Một số lỗi học sinh thường mắc phải trong loại bài tập này:
- Hiểu chưa đúng nghĩa của từng từ đã cho.
- Học sinh chọn từ chưa phù hợp.
* Biện pháp thực hiện:
- Tôi hướng dẫn học sinh căn cứ vào các từ đứng trước và sau chỗ trống để
đoán nghĩa của chúng cho phù hợp.
- Chọn từ trong danh sách đã cho để điền.
- Kiểm tra lại kết quả cho thật chính xác.
Ví dụ: Tuyết rơi .............. một màu.
Căn cứ vào các từ đứng trước “tuyết rơi” từ đứng sau “một màu” ta có thể
đoán: màu trắng ở đây là màu của tuyết (rất trắng và sáng) và tạo cảm giác không gian
rộng. Trong các từ đã cho thì “trắng xóa” là phù hợp nhất.
II. KẾT QUẢ:
Năm học 2010-2011 qua quá trình áp dụng “Một số kinh nghiệm dạy các bài
tập luyện từ nâng cao ở lớp 5” tại lớp 5B, Trường Tiểu học Tống Trân, tôi thấy chất
lượng học tập của các em được nâng cao nhiều hơn.
Cụ thể, chất lượng học tập giữa kỳ II:
Tổng số
học sinh
32

Giỏi

SL
10

%
31,2

Khá
SL
12

%
37,6

Trung bình
SL
%
10
31,2

Yếu
SL
0

%

Bên cạnh đó, từ chỗ các em còn lúng túng khi làm những bài tập luyện từ thì
đến nay gần hết một năm học, 24 HS trên đã làm tốt và thành thạo hơn rất nhiều.
Kết quả thu được như sau:

16

Một số kinh nghiệm dạy các bài tập luyện từ nâng cao ở lớp 5


Sáng kiến kinh nghiệm môn : Tiếng Việt (Lớp 5)
Dạng bài tập
Bài tập về cấu tạo từ
Bài tập về nghĩa của từ
Bài tập mở rộng vốn từ
Bài tập tích cực hóa vốn từ
BT về các biện pháp tu từ về từ
Bài tập về từ loại

Điểm 9-10

Điểm trên 5

SL
16
10
15
14
12
17

SL
16
20
16
18
19

15

%
50,0
31,2
46,9
43,7
37,5
53,1

%
50,0
62,5
50,0
56,3
59,4
46,9

Điểm dưới 5
SL
%
0
0
2
6,3
1
3,1
0
0
1

3,1
0
0

C. KẾT LUẬN
a. Kết quả đạt được.
Tôi đã sử dụng những biện pháp trên để dạy những bài tập luyện từ nâng cao của
phân môn Luyện từ và câu ở lớp 5 thì thấy học sinh tiếp thu bài tốt hơn, làm bài ít sai
sót hơn.
Trên đây là một số kinh nghiệm và sáng kiến của bản thân tôi đã rút ra trong
quá trình dạy Tiếng Việt ở lớp 5. Việc áp dụng kinh nghiệm này đã có kết quả bước
đầu, song có lẽ còn những thiếu sót mà tôi chưa nhìn thấy được.
Tôi rất mong sự đóng góp ý kiến của các đồng chí, đồng nghiệp và Hội đồng
khoa học các cấp góp ý, bổ sung những kinh nghiệm quý báu để sáng kiến của tôi
được hoàn thiện hơn.
b. Điều kiện, kinh nghiệm thực hiện.
Để giúp học sinh làm đúng yêu cầu của bài tập, trong quá trình dạy học, tôi
thấy người giáo viên cần:
- Giúp học sinh xác định rõ các đặc điểm, cấu tạo của chúng về hình thức và
ngữ nghĩa.
Qua các bài tập luyện từ giáo viên cần cho học sinh tự kiểm tra lẫn nhau về kết
quả mình đã làm được.
17
Một số kinh nghiệm dạy các bài tập luyện từ nâng cao ở lớp 5


Sáng kiến kinh nghiệm môn : Tiếng Việt (Lớp 5)
- Tìm hiểu rõ những nguyên nhân dẫn đến những hạn chế của vấn đề.
- Nghiên cứu tìm những biện pháp phù hợp với đặc trưng bộ môn và lựa chọn
biện pháp phù hợp với từng bài dạy. Phát huy tính tích cực của học sinh, tổ chức linh

hoạt các hình thức học tập.
- Giáo viên phải hết sức nhiệt tình, chịu khó, kiên nhẫn trong quá trình nghiên
cứu và thực hiện. Cần nắm bắt rõ năng lực học tập của từng đối tượng học sinh để
giảng dạy có hiệu quả. Tự học và tự bồi dưỡng để nâng cao trình độ nghiệp vụ của
bản thân góp phần nâng cao chất lượng giáo dục.
c. Đề xuất, kiến nghị.
* Đối với phòng Giáo dục và Đào tạo:
- Quan tâm hơn nữa xây dựng và bồi dưỡng đội ngũ giáo viên có trình độ chuyên
môn, nghiệp vụ.
- Tổ chức một số chuyên đề về môn luyện từ và câu cho giáo viên học hỏi kinh
nghiệm.
b. Đối với nhà trường:
- Đầu tư trang thiết bị, tài liệu phụ vụ cho việc dạy và học thường xuyên.
- Động viên, khuyến khích kịp thời những giáo viên có tinh thần, tâm huyết tìm tòi
những sáng kiến hay, hiệu quả cao và được coi như một tiêu chí thi đua của nhà
trường.
Lời cam đoan.
Tôi xin cam đoan đây là một số kinh nghiệm và sáng kiến của bản thân tôi đã
nghiêm túc rút ra trong quá trình dạy Tiếng Việt ở lớp 5. Các kết quả nghiên cứu
trong sáng kiến do tôi tự tìm hiểu một cách trung thực, khách quan và chưa từng được
công bố trong bất kì nghiên cứu khoa học nào khác.
Tôi xin trân trọng cảm ơn!
Tống Trân, tháng 3 năm 2014
18
Một số kinh nghiệm dạy các bài tập luyện từ nâng cao ở lớp 5


Sáng kiến kinh nghiệm môn : Tiếng Việt (Lớp 5)
Người viết

Đỗ Văn Thủy

Môc lôc
Nội dung
A. Đặt vấn đề.
I. Lời nói đầu.
II. Mục đích nghiên cứu.
III. Thực trạng của vấn đề nghiên cứu.

Trang
1
1
1
2
19

Một số kinh nghiệm dạy các bài tập luyện từ nâng cao ở lớp 5


Sỏng kin kinh nghim mụn : Ting Vit (Lp 5)
B. Gii quyt vn .
I. Gii phỏp v bin phỏp thc hin.
1. Bi tp v cu to t.
2. Bi tp v ngha ca t.
3. Bi tp m rng vn t.
4. Bi tp tớch cc húa vn t.
5. Bi tp v cỏc bin phỏp tu t v t.
6. Bi tp v t loi.
II. Kt qu.
C. Kt lun.

Li cam oan

3
3
3
6
8
10
12
14
16
17
18

Danh mục sách tham khảo
Ti liu tham kho
Bộ Sách Giáo khoa
Tiếng Việt lớp 4,
5.
Bộ Sách Giáo viên
Tiếng Việt lớp 4,

Tỏc gi
(Nhúm tỏc gi)
Nguyn Minh Thuyt
(Ch biờn)
Trn Mnh Hng
Nguyn Trớ

5.

Cuốn phơng pháp

Hong Th Nga

dạy học tích cực

(Ch biờn)

Nm
Nh xut bn

sn
xut

Nh xut bn GD

2008

Nh xut bn GD

2011

Nh xut bn H Ni

2009

môn Tiếng Việt ở
20
Mt s kinh nghim dy cỏc bi tp luyn t nõng cao lp 5

Sỏng kin kinh nghim mụn : Ting Vit (Lp 5)
Tiểu học.
Phơng pháp dạy học
Tiếng Việt

Hong Cao Cng
Hong Hũa Bỡnh

Dạy học Tiếng
Việt theo chơng
trình SGK mới.
Hi - ỏp v dy
hc TV TH
V BT trc nghim

Trần Thị Minh Phơng
(Ch biờn)
Nguyn Minh Thuyt
(Ch biờn)

Nh xut bn GD

2010

Nh xut bn GD

2008

Nh xut bn GD

2004

Trn Minh Phng

Nh xut bn i hc

4, 5
PP dy luyn t v

(Ch biờn)

s phm

Phm Phng Dung

Nh xut bn i hc

cõu TH.

(Ch biờn)

s phm

v t lun TV lp

2010

2009

XC NHN CA HI NG KHOA HC
TRNG TH TNG TRN
Tng im:Xp loi:
T.M HI NG KHOA HC
CH TCH - HIU TRNG

21
Mt s kinh nghim dy cỏc bi tp luyn t nõng cao lp 5


Sáng kiến kinh nghiệm môn : Tiếng Việt (Lớp 5)

XÁC NHẬN CỦA HỘI ĐỒNG KHOA HỌC
PHÒNG GD - ĐT HUYỆN PHÙ CỪ
Tổng điểm:…………Xếp loại:………………
T.M HỘI ĐỒNG KHOA HỌC
CHỦ TỊCH - TRƯỞNG PHÒNG

22
Một số kinh nghiệm dạy các bài tập luyện từ nâng cao ở lớp 5