SKKN ứng dụng phương pháp, kỹ thuật dạy học tích cực trong giảng dạy các chủ đề sinh học

SKKN: Ứng dụng phương pháp, kỹ thuật dạy học tích cực trong giảng dạy một số chủ đề sinh học
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

I - LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI
Thực hiện Nghị quyết Hội nghị lần thứ 8 TW Đảng khóa XI (Nghị quyết số 29 NQ/TW) về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo. Bộ giáo dục đang triển khai
nhiều hoạt động cụ thể nhằm từng bước đổi mới nội dung chương trình, phương pháp dạy
học ở các trường phổ thông nhằm nâng cao chất lượng giáo dục.
Mục tiêu của giáo dục phổ thông đang được chuyển từ chủ yếu là trang bị kiến thức
cho học sinh sang trang bị những năng lực cần thiết cho các em, đặc biệt là năng lực hành
động, năng lực thực tiễn. Phương pháp dạy học cũng được đổi mới theo hướng “phát huy
tính tích cực, tự giác, chủ động, tư duy sáng tạo của người học; bồi dưỡng cho người học
năng lực tự học, khả năng thực hành, lòng say mê học tập và ý chí vươn lên”.
Trong thời điểm hiện nay, sở GD & ĐT yêu cầu các trường đẩy mạnh triển khai dạy
học theo chủ đề đơn môn hoặc liên môn. Muốn thực hiện dạy học chủ đề có hiệu quả đòi
hỏi giáo viên phải sử dụng nhiều phương pháp dạy học khác nhau trong đó kết hợp nhiều
kỹ thuật dạy học tích cực một cách phù hợp với từng chủ đề, với từng đối tượng học sinh
và phù hợp với điều kiện thực tế của nhà trường, địa phương.
Trong quá trình triển khai thực hiện các chủ đề dạy học trong tổ bộ môn, tôi nhận
thấy nhiều giáo viên chưa hiểu tường tận để phân biệt giữa Phương pháp dạy học tích cực
và Kỹ thuật dạy học tích cực; cũng như chưa sử dụng hợp lý các kỹ thuật dạy học tích
cực dẫn đến hiệu quả chưa cao. Đó là lý do tôi chọn đề tài “Ứng dụng phương pháp, kỹ
thuật dạy học tích cực trong giảng dạy các chủ đề sinh học” để nghiên cứu và thử
nghiệm.
Do dạy học theo chủ đề, dạy học dự án mới được triển khai rộng rãi trong thời gian
ngắn; việc thực hiện các chủ đề, dự án còn gặp nhiều khó khăn đối với giáo viên cũng
như học sinh nên số lượng dự án thực hiện chưa nhiều. Vì vậy nội dung đề tài cũng chỉ
đề cập được một ít kinh nghiệm thông qua những chủ đề, dự án mà bản thân thực hiện.
Vì thế chắc chắn đề tài còn nhiều hạn chế, rất mong sự góp ý của quý đồng nghiệp để đề
tài được hoàn thiện hơn.

II - CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ CƠ SỞ THỰC TIỄN

1. Cơ sở lý luận
1.1. Khái quát về phương pháp dạy học tích cực và kĩ thuật dạy học tích cực
a) Phương pháp dạy học(PPDH) và phương pháp dạy học tích cực
Hiện nay có nhiều quan điểm khác nhau về phương pháp dạy học, tuy vậy có thể
hiểu cụ thể; Phương pháp dạy học( PPDH) là những hình, cách thức hành động của
giáo viên và học sinh nhằm thực hiện những mục tiêu dạy học xác định, phù hợp với
nội dung và điều kiện dạy học cụ thể. PPDH quy định những mô hình hành động của
giáo viên và học sinh. Có nhiều PPDH khác nhau bào gồm các PPDH truyền thống và
các PPDH hiện đại.
PPDH truyền thống: thường giáo viên độc thoại, chủ động truyền đạt kiến thức còn
người học tiếp thu một cách thụ động,...giáo viên làm mẫu còn học sinh làm theo. Đây là
các PPDH thụ động là giáo viên truyền đạt kiến thức, độc thoại, phát vấn hay đặt câu hỏi,
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Phan Thị Thu Hiền

1

Trường THPT Võ Trường Toản


SKKN: Ứng dụng phương pháp, kỹ thuật dạy học tích cực trong giảng dạy một số chủ đề sinh học
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

giáo viên áp đặt kiến thức có sẵn, còn học sinh thì học thuộc lòng và nhớ máy móc. Giáo
viên độc quyền đánh giá cho điểm.
PPDH hiện đại: giáo viên là người thiết kế tổ chức còn bản thân học sinh tự tìm
kiếm tri thức, tự hoạt động theo cách riêng độc lập và sáng tạo. PPDH tích cực là học
sinh tự tìm ra kiến thức bằng hành động thao tác... giáo viên đối thoại với học sinh,
giáo viên hợp tác và trao đổi với học sinh và giáo viên khẳng định kiến thức do học
sinh tìm ra. Học sinh học cách học, cách đặt vấn đề và giải quyết vấn đề, cách
sống và trưởng thành. Học sinh tự đánh giá và điều chỉnh làm cơ sở cho giáo viên cho

điểm cơ động. Một số PPDH tích cực thường được áp dụng trong giảng dạy môn sinh
học như:
 Phương pháp dạy học theo nhóm;
 Phương pháp trực quan – tìm tòi;
 Phương pháp giải quyết vấn đề;
 Phương pháp dạy học dự án;
 Phương pháp thực hành trên lớp;
 Phương pháp động não;…
b) Kĩ thuật dạy học tích cực
Kĩ thuật dạy học (KTDH) là những biện pháp, cách thức hành động của giáo viên
trong các tình huống hành động nhỏ nhằm thực hiện và điều khiển quá trình dạy học. Bao
gồm các KTDH tích cực sau: kĩ thuật chia nhóm; kĩ thuật giao nhiệm vụ; kỹ thuật đặt
câu hỏi; kĩ thuật khăn trải bàn; kĩ thuật phòng tranh; kỹ thuật các mảnh ghép; kĩ
thuật hỏi chuyên gia;…
Các KTDH chưa phải là các PPDH độc lập mà là những thành phần của PPDH. Ví
dụ, trong PPDH theo nhóm có các KTDH như: kĩ thuật chia nhóm, kĩ thuật khăn trải bàn,
kĩ thuật phòng tranh, kĩ thuật các mảnh ghép,…Tuy nhiên việc phân biệt giữa PPDH và
KTDH chỉ mang tính tương đối.
1.2. Sử dụng PPDH, KTDH tích cực để nâng cao hiệu quả dạy học chủ đề sinh học
Theo quan điểm dạy học định hướng phát triển năng lực học sinh, quá trình dạy học bao gồm một hệ thống các hành động có mục đích của giáo viên, đảm bảo cho học
sinh chiếm lĩnh được nội dung kiến thức và đạt được mục tiêu dạy học xác định đã đề ra.
Trong đó giáo viên là người lựa chọn PPDH và KTDH phù hợp để tổ chức định hướng
hành động chiếm lĩnh tri thức của học sinh. Như vậy, có thể hình dung diễn biến của hoạt
động dạy học tích cực như sau:
- Giáo viên tổ chức tình huống, giao nhiệm vụ cho học sinh học sinh hăng hái đảm
nhận nhiệm vụ, gặp khó khăn, nảy sinh vấn đề cần tìm tòi giải quyết. Dưới sự chỉ đạo của
giáo viên, vấn đề được diễn đạt chính xác hóa, phù hợp với mục tiêu dạy học và các nội
dung cụ thể đã xác định.
- Học sinh tự chủ tìm tòi giải quyết vấn đề đặt ra. Với sự theo dõi, định hướng,
giúp đỡ của giáo viên, hoạt động học của học sinh diễn ra theo một tiến trình hợp lí, phù

hợp với những đòi hỏi phương pháp luận.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Phan Thị Thu Hiền

2

Trường THPT Võ Trường Toản


SKKN: Ứng dụng phương pháp, kỹ thuật dạy học tích cực trong giảng dạy một số chủ đề sinh học
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

- Giáo viên chỉ đạo sự trao đổi, tranh luận của học sinh, bổ sung, tổng kết, khái
quát hóa tri thức, kiểm tra kết quả học phù hợp với mục tiêu dạy học các nội dung cụ thể
đã xác định.
Các PPDH, KTDH tích cực sẽ được sử dụng trong việc tổ chức hoạt động học tập
của học sinh ở trên lớp hay ngoài giờ lên lớp để thực hiện hiệu quả các nhiệm vụ học tập
nhằm đạt mục tiêu dạy học. Trong quá trình tổ chức hoạt động dạy học này, vấn đề đánh
giá của giáo viên và đánh giá của học sinh về kết quả hoạt động (bao gồm tự đánh giá và
đánh giá đồng đẳng) được quan tâm thực hiện.
2) Cơ sở thực tiễn
Dạy học dự án, thuyết trình theo nhóm vốn đã được thực hiện tự phát, đơn lẻ ở
trường phổ thông từ lâu. Giáo viên áp dụng theo kinh nghiệm cảm tính, theo quan điểm
chủ quan của bản thân và chưa phát huy hết tính hiệu quả của nó. Từ vài năm trở lại đây,
nhất là năm học 2014 – 2015; ngành giáo dục triển khai thực hiện dạy học theo chủ đề
rộng rãi trong các trường phổ thông, coi đây như là hướng đi cơ bản để thúc đẩy việc phát
triển năng lực người học.
Khái niệm về “Phương pháp dạy học tích cực”, “Kỹ thuật dạy học tích cực” cũng
được triển khai rộng rãi tới từng giáo viên bộ môn sinh học qua cuốn “Giáo dục kỹ năng
sống trong môn Sinh học ở trường THPT” từ năm 2010. Việc vận dụng các phương pháp,

kỹ thuật dạy học tích cực trong dạy học theo Chủ đề cũng được triển khai trong đợt tập
huấn “Xây dựng các chuyên đề dạy học và kiểm tra, đánh giá theo định hướng phát
triển năng lực học sinh” cho toàn bộ giáo viên. Tuy nhiên, khi bắt tay vào thực hiện các
chủ đề thì phát sinh nhiều khó khăn:
- Dạy học theo chủ đề mới được triển khai một cách bài bản trong thời gian gần đây nên
khi thực hiện giáo viên còn bỡ ngỡ; khó khăn trong soạn giảng, trong việc tổ chực hoạt
động học sinh; trong theo dõi và đánh giá kết quả học tập,…
- Hầu hết giáo viên chưa hiểu và phân biệt được giữa Phương pháp dạy học tích cực và
Kỹ thuật dạy học tích cực; việc vận dụng các phương pháp và kỹ thuật dạy học tích cực
đôi khi còn rập khuôn, chưa tính đến mức độ khả thi và tính hiệu quả. Từ đó nhiều khi
thực hiện Chủ đề đúng/ đủ theo yêu cầu (của trường) nhưng hiệu quả học tập lại không
cao và đôi lúc chẳng có hiệu quả gì.
- Trình độ, năng lực và phương tiện học tập của học sinh vùng nông thôn còn nhiều hạn
chế nên khi áp dụng một số Kỹ thuật dạy học rất phù hợp với nội dung chủ đề nhưng học
sinh lại không thực hiện được.
- Năng lực sử dụng các phương tiện dạy học của giáo viên còn hạn chế, nên chưa đáp ứng
được nhu cầu thực hiện một số kỹ thuật dạy học hiện đại.
Để tổ chức được quá trình dạy học chủ đề, cần phải căn cứ vào chương trình và
sách giáo khoa hiện hành, lựa chọn nội dung để xây dựng các chủ đề dạy học phù hợp với
việc sử dụng phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực trong điều kiện thực tế của nhà
trường.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Phan Thị Thu Hiền

3

Trường THPT Võ Trường Toản


SKKN: Ứng dụng phương pháp, kỹ thuật dạy học tích cực trong giảng dạy một số chủ đề sinh học

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

TỔ CHỨC THỰC HIỆN

III.

1. Lựa chọn PPDH, KTDH tích cực phù hợp trong giảng dạy một số chủ đề sinh học ở
trường THPT Võ Trường Toản
1.1. Lựa chọn chủ đề dạy học trong môn sinh học
Việc lựa chọn chủ đề dạy học môn sinh học phải căn cứ vào nội dung chương trình
môn học, thường chọn chủ đề gồm các bài có nội dung liên quan. Tổ bộ môn chúng tôi
chọn một số chủ đề để thực hiện trong năm học 2014 – 2015 như sau:
Lớp 10:
Chủ đề 1: Phân bào.( 3 tiết)
Chủ đề 2: Vi rút và bệnh truyền nhiễm.( 4 tiết)
Lớp 11:
Chủ đề 3: Quang hợp ở thực vật.(4 tiết)
Chủ đề 4: Tập tính của động vật.(3 tiết)
Lớp 12:
Chủ đề 5: Ứng dụng di truyền học trong tạo giống.( 4 tiết)
Chủ đề 6: Quần xã sinh vật và diễn thế sinh thái.( 3 tiết)
1.2. Lựa cho PPDH và KTDH tích cực phù hợp cho từng chủ đề
Sau khi lựa chọn các chủ đề, giáo viên phải xây dựng ma trận mục tiêu của từng chủ
đề, từ đó làm cơ sở lựa chọn PPDH và KTDH phù hợp. Qua phân tích nội dung kiến
thức, mục tiêu về kiến thức, kĩ năng và năng lực cần hướng tới; phân tích khả năng học
tập của học sinh, điều kiện cụ thể của nhà trường và địa phương giáo viên lưa chọn
những PPDH, KTDT tích cực phù hợp. Giáo viên phải đặc biệt quan tâm tới hiệu quả
của phương pháp, kĩ thuật đó trong thực hiện mục tiêu của chủ đề.
Sau đây là một số PPDH, KTDH tích cực được lựa chọn cho một số chủ đề thực
hiện ở trường THPT Võ Trường Toản năm học 2014 – 2015:

Chủ đề

Mục tiêu cơ
bản

Điều kiện tổ
chức chủ đề

Tiến trình
tổ chức chủ
đề
Chủ đề 1:
+ Kiến thức:
Dự kiến tiến
+ Khả năng
Mô
tả
được
trình
thực
PHÂN BÀO
học tập của
hiện chủ đề:
(Sinh
học chu kỳ tế bào.
học sinh:
- Nêu được diễn - Đọc hiểu kiến 1) Cuối tiết
10)
biến chính của
thức trong

học
trước
các kỳ nguyên
SGK để tóm tắt giáo
viên
phân, giảm
nội dung kiến
giới
thiệu
phân.
thức,…
chung
về
- Nêu được ý - Tìm kiếm
chủ đề, giao
nghĩa
của thông tin trên
nhiệm
vụ
nguyên phân, các phương
chuẩn
bị
giảm phân.
tiên thông tin
bằng phiếu

Lựa chọn PPDH và
KTDH tích cực
+ Phương pháp thực
hành trên lớp:

- Kĩ thuật chia nhóm
thực
hành(6HS/
nhóm) GV thực hiện
cuối tiết trước.
- KT giáo nhiệm vụ:
yêu cầu HS đọc nội
dung 3 bài 18, 19, 20
tóm tắt yêu cầu và
các bước tiến hành
bài thực hành.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Phan Thị Thu Hiền

4

Trường THPT Võ Trường Toản


SKKN: Ứng dụng phương pháp, kỹ thuật dạy học tích cực trong giảng dạy một số chủ đề sinh học
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

+ Kĩ năng:
- Tìm kiếm
thông tin qua
đọc SGK, tài
liệu
tham
khảo,…
- Làm việc

nhóm, trao đổi
thông tin,…
- Quan sát hình,
tiêu bản phân
bào.
- Lập bản so
sánh
nguyên
phân,
giảm
phân.
- Giải một số
bài
tập
về
nguyên phân,
giảm phân như
tính số tế bào
con, số NST
trong tế bào
con,…
+ Năng lực
hướng tới:
- Năng lực phát
hiện và giải
quyết vấn đề
trong quá trình
thực hành thí
nghiệm.
- Năng lực thu

nhận và xử lý
thông tin từ
SGK,
mạng
internet,…
- Năng lực tư
duy phân tích so
sánh giữa các
kỳ
nguyên
phân,
giảm
phân.
- Phát triển
năng lực ngôn
ngữ qua thảo
luận,
thuyết
trình.

truyền thông
(trên mạng
internet).
- Phối hợp hoạt
động nhóm.
- Sử dung các
dụng cụ thực
hành thí
nghiệm, tiến
hành thực hành

thí nghiệm.
- Sử dung máy
vi tính để làm
bài báo cáo,
thuyết trình,…
- Trình bày bài
báo cáo trước
lớp.
+ Điều kiện cơ
sở vật chất:
Nhà trường:
- Có phòng
thực hành thí
nghiệm trang
bị đầy đủ các
thiết bị thực
hành quan sát
tế bào, có sẵn
các tiêu bản cố
định về phân
bào,…
- Có máy trình
chiếu, bảng
thông minh
phục vụ cho
thuyết trình
báo cáo bằng
Powerpoint,…
Địa phương:
- Nhiều gia

đình học sinh
có máy vi tính
kết nối mạng
internet,…

học tập.
Tiết 1:
Thực hành
quan sát tiêu
bản nguyên
phân, giảm
phân.

Tiết 2: Học
trên lớp. GV
hướng dẫn
các nhóm
xây dựng kế
hoạch thực
hiện bài báo
cáo thuyết
trình.
Thực hiện
bài báo cáo
1 tuần.
Tiết 3: Báo
cáo kết quả
và đánh giá.

- Kĩ thuật mảnh ghép:

chia nhóm thành 2
nhóm nhỏ: 1 nhóm (3
HS) tiến hành làm
tiêu bản hoa hẹ, 1
nhóm( 3 HS) làm tiêu
bản rễ hành. Sau đó
chia thành 3 nhóm
nhỏ mới (1 nhóm 2
HS khác nhóm ban
đầu) cùng trao đổi
cách làm mỗi loại
tiêu bản; đồng thời cả
nhóm quan sát tiêu
bản vừa làm, kết hợp
quan sát tiêu bản cố
định.
- Kĩ thuật hoàn tất
một nhiệm vụ: Cả
nhóm phải thống nhất
lựa chọn hình ảnh
phù hợp để vẽ hình
vào tập ghi và trình
bày trước lớp kết quả
của nhóm mình tìm
được.
- Kĩ thuật đặt câu hỏi:
GV hỏi lý do kết luận
hình ảnh thuộc các kỳ
phân bào.
+ Phương pháp dạy

học dự án:
( Làm ở nhà trong 1
tuần)
- KT chia nhóm: chia
lớp thành 6 nhóm(đã
chia).
- KT giáo nhiệm vụ
và Kĩ thuật tóm tắt
nội dung tài liệu: yêu
cầu mỗi HS đọc nội
dung 3 bài 18, 19 và
tóm tắt diễn biến chu
kỳ tế bào, diễn biến
các kì nguyên phân,
giảm phân. Sau đó,
thảo luận, thống nhất
nội dung.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Phan Thị Thu Hiền

5

Trường THPT Võ Trường Toản


SKKN: Ứng dụng phương pháp, kỹ thuật dạy học tích cực trong giảng dạy một số chủ đề sinh học
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

- Năng lực tính
toán.

Chủ đề 3:
QUANG
HỢP Ở
THỰC
VẬT
( Sinh hoc
11)

+ Kiến thức:
- Vai trò của
quá trình quang
hợp.
- Nêu lá cây là
cơ quan chứa
lục lạp mang
sắc tố quang
hợp.
- Trình bày
được đặc điểm
thích nghi và
quá trình quang
hợp ở thực vật
C3, C4 và
CAM.
- Trình bày
được quá trình
quang hợp chịu
ảnh hưởng của
các điều kiện

môi trường.
- Giải thích được
quá trình quang
hợp quyết định
năng suất
cây trồng.
Kĩ năng :
- Tìm kiếm
thông tin qua
đọc SGK, tài
liệu tham
khảo,…
- Trình bày nội
dung bài học
trước lớp.
- Làm việc
nhóm, trao đổi
thông tin,…
- Quan sát hình,
- Lập bản so

- KT hoàn tất một
nhiệm vụ: nhóm tự
phân công nhiệm vụ
để xây dựng, hoàn
thiện bài thuyết trình.
Báo cáo bài thuyết
trình trước lớp.
+ Khả năng
học tập của

học sinh:
- Đọc hiểu kiến
thức trong
SGK để tóm tắt
nội dung kiến
thức,…
- Tìm kiếm
thông tin trên
các phương
tiên thông tin
truyền thông
(trên mạng
internet).
- Phối hợp hoạt
động nhóm.
- Sử dung máy
vi tính để làm
bài báo cáo,
thuyết trình,…
- Trình bày bài
báo cáo trước
lớp.

Tiết 1:
15 đầu:
Giáo viên
giới thiệu
chung về
chủ đề. Nêu
yêu cầu,

mục tiêu của
chủ đề.
25 phút tiếp
theo:
Tổ chức tìm
hiểu về
quang hợp ở
thực vật, vai
trò quang
hợp, cơ quan
quang hợp.

+ Điều kiện cơ
sở vật chất:
Nhà trường:
- Có máy trình
chiếu, bảng
thông minh
phục vụ cho
thuyết trình
báo cáo bằng
Powerpoint,…
Địa phương:
- Nhiều gia
đình học sinh
có máy vi tính
kết nối mạng

+ Phương pháp dạy
học theo nhóm:

- Kĩ thuật chia nhóm:
Chia nhóm nhỏ gồm
6 hoc sinh.
- Kĩ thuật giao nhiệm
Tiết 2: Nêu
vụ: Hoàn thành phiếu
các giai
học tập so sánh các
đoạn của
đặc điểm thích nghi
qua trình
và cơ chế quang hợp
quang hợp ở ở thực vật C3, C4,
TV C3.
CAM.
So sánh các - Kĩ thuật hoàn tất
đặc điểm
một nhiệm vụ: Nhóm
thích nghi và thảo luận thống nhất

5 phút còn
lại:
Phát phiếu
học tập ( SS
quang hợp ở
thực vật C3,
C4, CAM)
và giao
nhiệm vụ
học tập tiết

sau.

Kĩ thuật động não:
Nêu những mục tiêu
chính của chuyên đề.

Phương pháp trực
quan – hỏi đáp tìm
tòi:
- Kĩ thuật đặt câu hỏi.
- Kĩ thuật trình bày 1
phút: hỏi đáp trình
bày vai trò quang
hợp.
- Kĩ thuật “chúng em
biết 3”:Nêu cấu tạo lá
phù hợp với chức
năng quang hợp.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Phan Thị Thu Hiền

6

Trường THPT Võ Trường Toản


SKKN: Ứng dụng phương pháp, kỹ thuật dạy học tích cực trong giảng dạy một số chủ đề sinh học
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

sánh quang hợp internet,…

ở C3, C4 và
CAM.
+ Năng lực
hướng tới:
- Năng lực phát
hiện và giải
quyết vấn đề.
- Năng lực thu
nhận và xử lý
thông tin từ
SGK,
internet,…
- Năng lực tư
duy phân tích so
sánh.
- Phát triển
năng lực ngôn
ngữ qua thảo
luận, thuyết
trình.

Chủ đề 6:
QUẦN XÃ
SINH VẬT
VÀ DIỄN
THẾ SINH
THÁI
( Sinh học
12)

+ Kiến thức:
- Trình bày
được khái niệm
quần xã.
- Nêu được các
đặc trưng cơ
bản của quần
xã.
- Trình bày
được các mối
quan hệ giữa
các loài trong
quần xã.
- Nêu được mối
quan hệ dinh
dưỡng : chuỗi
(xích) và lưới

+ Khả năng
học tập của
học sinh:
- Đọc hiểu kiến
thức trong
SGK để tóm tắt
nội dung kiến
thức,…
- Tìm kiếm
thông tin trên
các phương
tiên thông tin

truyền thông
(trên mạng
internet).
- Phối hợp hoạt
động nhóm.

cơ chế
quang hợp ở
thực vật
C3,C4,
CAM.

Tiết 3: Tổ
chức thuyết
trình về các
yếu tố ảnh
hưởng tới
quang hợp
và mối quan
hệ giữa
quang hợp
với năng
suất cây
trồng.
Tiết 4:
Giáo viên hệ
thống lại
kiến thức
chủ đề theo
chuẩn ( 25

phút) và tiến
hành đánh
giá việc thực
hiện chủ đề.
Tiết 1: Giáo
viên giới
thiệu chung
về chủ đề.
Nêu yêu cầu,
mục tiêu của
chủ đề ( Mỗi
nhóm nghiên
cứu về một
Quần xã và
diễn thế của
quần xã đó:
Quần xã ao
hồ, Khu
rừng, Đồng
ruộng, Công
viên,...có ở

bảng so sánh và trình
bày sản phẩm.
Phương pháp
Seminar:
- Kĩ thuật đọc tóm tắt
nội dung tài liệu.
- Kĩ thuật nói cách
khác: Hướng dẫn học

sinh tìm hiểu và viết
bài thuyết trình các
nội dung còn lại.
Giáo viên cho học
sinh lựa chọn đăng
ký 1 trong 2 nội dung
bài 10 hoặc bài 11;
hướng dẫn học sinh
tìm kiếm thông tin và
logic trình bày bài
thuyết trình.
Tổ chức bốc thăm
thuyết trình, tranh
luận trong lớp.

+ Phương pháp dạy
học theo nhóm:
- Kĩ thuật chia nhóm:
Chia nhóm nhỏ gồm
6 hoc sinh.
- Kĩ thuật động não:
Cả nhóm tìm kiếm ý
tưởng để chọn tiểu
chủ đề và nêu các
bước Kế hoạch thực
hiện cho nhóm mình.
+ Kỹ thuật khăn trải
bàn: Mỗi cá nhân nêu
các nội dung chính
cần trình bày của tiểu

chủ đề trên các góc
giấy A1, sau đó

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Phan Thị Thu Hiền

7

Trường THPT Võ Trường Toản


SKKN: Ứng dụng phương pháp, kỹ thuật dạy học tích cực trong giảng dạy một số chủ đề sinh học
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

thức ăn, bậc
dinh dưỡng.
- Nêu được các
tháp sinh thái,
hiệu suất sinh
thái.
- Trình bày
được diễn thế
sinh thái
+ Kỹ năng:
- Tìm kiếm
thông tin qua
đọc SGK, tài
liệu tham
khảo,…
- Trình bày nội
dung trước

nhóm, lớp.
- Làm việc
nhóm, trao đổi
thông tin,…
- Sưu tầm các
tư liệu, hình
ảnh về QXSV
và diễn thế sinh
thái ở đia
phương.
+ Năng lực
hướng tới:
- Năng lực phát
hiện, giải quyết
vấn đề.
- Năng lực thu
nhận và xử lý
thông tin từ
SGK,
internet,…
- Phát triển
năng lực ngôn
ngữ qua thảo
luận, thuyết
trình

- Sử dung máy
vi tính để làm
bài báo cáo,
thuyết trình,…

- Trình bày bài
báo cáo trước
lớp.

+ Điều kiện cơ
sở vật chất:
Nhà trường:
- Có máy trình
chiếu, bảng
thông minh
phục vụ cho
thuyết trình
báo cáo bằng
Powerpoint,…
Địa phương:
- Nhiều gia
đình học sinh
có máy vi tính
kết nối mạng
internet,…

địa phương).
Chia nhóm,
chọn các
tiểu chủ đề
của từng
nhóm, lập kế
hoạch thực
hiện chủ đề,
phân công

nhiệm vụ
của từng HS
trong
nhóm,...
Thời gian 1
tuần từ sau
tiết 1 đến
tiết 2: Các
nhóm tổ
chức thực
hiện chủ đề,
tìm tư liệu,
thống nhất
nội dung báo
cáo, viết và
trình bày bài
thuyết
trình,...
Tiết 2: Tổ
chức báo cáo
các tiểu chủ
đề.
Tiết 3: Tiếp
tục báo cáo
các tiểu chủ
đề; giáo tổ
chức đánh
giá.

thống nhất sườn nội

dung của tiểu chủ đề.
+ Kỹ thuật giao
nhiệm vụ: Cho mỗi
học sinh tự nhận
nhiệm vụ hoặc phần
việc mình thích, sau
đó nhóm trưởng cân
nhắc giao nhiệm vụ
cụ thể từng học sinh
và có giới hạn thời
gian hoàn thành.
+ Phương pháp dạy
học dự án:
( Làm ở nhà trong 1
tuần)
- Kĩ thuật đọc tích
cực: yêu cầu mỗi HS
đọc nội dung 3 bài
40, 41, 43 SGK 12 cơ
bản và nội dung
tương ứng trong SGK
nâng cao, trong tài
liệu tham khảo, thông
tin
trên
mạng
internet,... để nêu ra
những ý chính cần
trình bày trong tiểu
chủ đề của nhóm (

theo sườn đã thống
nhất). Sau đó, thảo
luận chia sẻ, thống
nhất nội dung.
- Kĩ thuật hoàn tất
một nhiệm vụ: nhóm
tập trung cùng xây
dựng, hoàn thiện bài
thuyết trình. Báo cáo
bài thuyết trình trước
lớp.

Trên đây, tôi trình bày cách thức lựa chọn PPDH, KTDH tích cực phù với 3 dạng
chủ đề phổ biến hiện nay là Chủ đề kết hợp dạy học trên lớp với thực hiện dự án; chủ đề
dạy học chủ yếu trên lớp và chủ đề dễ tìm kiếm thông tin, kiến thức chỉ dạy học theo dự
án. Ngoài ra còn tùy vào nội dung kiến thức cụ thể của từng chủ đề, tùy mục đích hướng
tới và điều kiện thực tế cùa nhà trường, địa phương,... chúng ta có sự lựa chọn phù hợp.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Phan Thị Thu Hiền

8

Trường THPT Võ Trường Toản


SKKN: Ứng dụng phương pháp, kỹ thuật dạy học tích cực trong giảng dạy một số chủ đề sinh học
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

2. Thực hiện chuyên đề, rút kinh nghiệm để điều chỉnh PPDH, KTDH nhằm nâng
cao hiệu quả dạy học
Tổ bộ môn sau khi tiếp thu yêu cầu, phương pháp và quy trình xây dựng chủ đề do

Sở giáo dục tập huấn đã thống nhất quy trình tổ chức thực hiện xây dựng các chủ đề ,
trong đó đặc biệt chú ý việc phân tích các cơ sở nội dung, điều kiện cơ sở vật chất và
năng lực học sinh và mục tiêu hướng tới để xác định các PPDH, KTDH sử dụng trong
chủ đề.
Sau đây, tôi trình bày quy trình thực hiện 1 chủ đề: QUANG HỢP Ở THỰC VẬT
có kết hợp dạy học trên lớp và dạy học dự án; có kết hợp nhiều PPDH, KTDH tích cực
khác nhau phù hợp với mục tiêu hướng tới của chủ đề, phù hợp điều kiện cụ thể của học
sinh trường THPT Võ Trường Toản.
Bước 1: Chọn chủ đề
Thực hiện từ đầu năm học, tổ dựa vào nội dung chương trình nhận thấy nội dung các
bài 8, 9, 10 và 11 có thể xây dựng một chủ đề để thực hiện.
Bước 2: Phân tích nội dung, mục tiêu và điều kiện thực tế để xác định cách thức tổ
chức và các PPDH, KTDH cần sử dụng và lập thành bảng sau:
Mục tiêu cơ bản

Điều kiện tổ
chức chủ đề
+ Kiến thức:
+ Khả năng học
- Vai trò của quá
tập của học sinh:
trình quang hợp.
- Đọc hiểu kiến
- Nêu lá cây là cơ
thức trong SGK để
quan chứa lục lạp
tóm tắt nội dung
mang sắc tố quang
kiến thức,…
hợp.

- Tìm kiếm thông
- Trình bày được
tin trên các phương
đặc điểm thích nghi tiên thông tin truyền
và quá trình quang
thông (trên mạng
hợp ở thực vật C3,
internet).
C4 và CAM.
- Phối hợp hoạt
- Trình bày được
động nhóm.
quá trình quang
- Sử dung máy vi
hợp chịu ảnh hưởng tính để làm bài báo
của các điều kiện
cáo, thuyết trình,…
môi trường.
- Trình bày bài báo
- Giải thích được
cáo trước lớp.
quá trình quang hợp
quyết định năng suất
cây trồng.
Kĩ năng :
- Tìm kiếm thông
tin qua đọc SGK,
tài liệu tham
khảo,…
- Trình bày nội

+ Điều kiện cơ sở
vật chất:
Nhà trường:
- Có máy trình
chiếu, bảng thông
minh phục vụ cho

Tiến trình tổ
chức chủ đề
Tiết 1:
15 đầu: Giáo viên
giới thiệu chung về
chủ đề. Nêu yêu
cầu, mục tiêu của
chủ đề.
25 phút tiếp theo:
Tổ chức tìm hiểu về
quang hợp ở thực
vật, vai trò quang
hợp, cơ quan quang
hợp.
5 phút còn lại:
Phát phiếu học tập (
SS quang hợp ở
thực vật C3, C4,
CAM) và giao
nhiệm vụ học tập
tiết sau.
Tiết 2:

Nêu các giai đoạn
của qua trình quang
hợp ở TV C3.
So sánh các đặc
điểm thích nghi và
cơ chế quang hợp ở
thực vật C3,C4,
CAM.

Lựa chọn PPDH
và KTDH tích cực
Kĩ thuật động não:
Nêu những mục tiêu
chính của chuyên đề.
Phương pháp trực
quan – hỏi đáp tìm
tòi:
- Kĩ thuật đặt câu hỏi.
- Kĩ thuật trình bày 1
phút: hỏi đáp trình
bày vai trò quang
hợp.
- Kĩ thuật “chúng em
biết 3”:Nêu cấu tạo lá
phù hợp với chức
năng quang hợp.
+ Phương pháp dạy
học theo nhóm:
- Kĩ thuật chia nhóm:
Chia nhóm nhỏ gồm

6 hoc sinh.
- Kĩ thuật giao nhiệm
vụ: Hoàn thành phiếu
học tập so sánh các
đặc điểm thích nghi
và cơ chế quang hợp
ở thực vật C3, C4,
CAM.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Phan Thị Thu Hiền

9

Trường THPT Võ Trường Toản


SKKN: Ứng dụng phương pháp, kỹ thuật dạy học tích cực trong giảng dạy một số chủ đề sinh học
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

dung bài học trước
lớp.
- Làm việc nhóm,
trao đổi thông tin,…
- Quan sát hình,
- Lập bản so sánh
quang hợp ở C3, C4
và CAM.

thuyết trình báo cáo
bằng Powerpoint,…

Địa phương:
- Nhiều gia đình
học sinh có máy vi
tính kết nối mạng
internet,…

+ Năng lực hướng
tới:
- Năng lực phát
hiện và giải quyết
vấn đề.
- Năng lực thu nhận
và xử lý thông tin từ
SGK, internet,…
- Năng lực tư duy
phân tích so sánh.
- Phát triển năng lực
ngôn ngữ qua thảo
luận, thuyết trình.

Tiết 3: Tổ chức
thuyết trình về các
yếu tố ảnh hưởng
tới quang hợp và
mối quan hệ giữa
quang hợp với năng
suất cây trồng.
Tiết 4:
Giáo viên hệ thống
lại kiến thức chủ đề

theo chuẩn ( 25
phút) và tiến hành
đánh giá việc thực
hiện chủ đề.

- Kĩ thuật hoàn tất
một nhiệm vụ: Nhóm
thảo luận thống nhất
bảng so sánh và trình
bày sản phẩm.
Phương pháp
Seminar:
- Kĩ thuật đọc tóm tắt
nội dung tài liệu.
- Kĩ thuật nói cách
khác: Hướng dẫn học
sinh tìm hiểu và viết
bài thuyết trình về
các nội dung còn lại.
Giáo viên cho học
sinh lựa chọn đăng
ký; hướng dẫn học
sinh tìm kiếm thông
tin và viết bài thuyết
trình.
Tổ chức bốc thăm
thuyết trình, tranh
luận trong lớp.

Bước 3: Phân công tham gia xây dựng chủ đề

Tổ thống nhất phân công các giáo viên có dạy khối lớp 11 tham gia các nhiệm vụ
như sau:
TT

Họ và tên

Chức vụ
-

1

Phan Thị Thu Hiền

Nhóm trưởng
-

3

Cao Thị Toàn

Thành viên -

5

Trịnh Thị Tuyết

Thư ký

-

Phân công công việc
Phụ trách chung, phân công nhiệm vụ, tổ
chức thảo luận.
Xác định và xây dựng nội dung của
chuyên đề.
Lập bảng kế hoạch chi tiết các bước tiến
hành dạy học chủ đề
Kết luận chung.
Xác định và xây dựng nội dung của
chuyên đề.
Xây dựng bảng mô tả mức độ đánh giá
năng lực của học sinh qua chuyên đề.
Phản biện – Góp ý xây dựng hoàn chỉnh.
Xác định và xây dựng nội dung của
chuyên đề.
Ghi chép, tổng hợp các ý kiến, hoàn
thiện chủ đề.

và các thành viên còn lại của tổ tham gia ý kiên để hoàn thiện chủ đề.
Bước 4: Thống nhất các nội dung của chủ đề và hoàn thiện giáo án:
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Phan Thị Thu Hiền

10

Trường THPT Võ Trường Toản


SKKN: Ứng dụng phương pháp, kỹ thuật dạy học tích cực trong giảng dạy một số chủ đề sinh học
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

CHU

N ĐỀ: QUANG HỢP Ở THỰC VẬT

I. Nội dung chuyên đề:
1.
Mô tả chuyên đề:
Chuyên đề này gồm các bài sinh học lớp 11, cơ bản:
+ Bài 8: Quang hợp ở thực vật
+ Bài 9: Quang hợp ở các nhóm thực vật C3, C4, CAM
+ Bài 10: Ảnh hưởng của các nhân tố ngoại cảnh đến quang hợp
+ Bài 11: Quang hợp và năng suất cây trồng
2.
Nội dung của chuyên đề
2.1 Quang hợp ở thực vật
- Khái quát về quang hợp: khái niệm, vai trò, phương trình
- Lá là cơ quan quang hợp
- Các pha của quá trình quang hợp ở các nhóm thực vật C3, C4, CAM
- Phát hiện các nhóm sắc tố quang hợp
2.2. Ảnh hưởng của các nhân tố ngoại cảnh đến quang hợp
- Ảnh hưởng của : ánh sáng, nồng độ CO2, nước, nhiệt độ, khoáng tới quang hợp.
2.3. Quang hợp và năng suất cây trồng
- Tăng năng suất cây trồng thông qua điều khiển quang hợp
3.
Thời lượng:
o
Số tiết học trên lớp: 4 tiết.
o
Thời gian học ở nhà 2 tuần
II. Tổ chức dạy học chuyên đề

1.
Mục tiêu chuyên đề
1.1 Kiến thức:
- Nhắc lại khái niệm quang hợp và nêu được vai trò của quá trình quang hợp.
- Nêu lá cây là cơ quan chứa lục lạp mang sắc tố quang hợp.
- Trình bày được đặc điểm thích nghi và quá trình quang hợp ở thực vật C3, C4 và CAM.
- Trình bày được quá trình quang hợp chịu ảnh hưởng của các điều kiện môi trường.
- Giải thích được quá trình quang hợp quyết định năng suất cây trồng.
1.2 Kĩ năng :
- Tìm kiếm thông tin qua đọc SGK, tài liệu tham khảo,…
- Trình bày nội dung bài học trước lớp.
- Làm việc nhóm, trao đổi thông tin,…
- Quan sát hình,
- Lập bản so sánh quang hợp ở C3, C4 và CAM.
1.3 Năng lực hướng tới
- Năng lực phát hiện và giải quyết vấn đề.
- Năng lực thu nhận và xử lý thông tin từ SGK, internet,…
- Năng lực tư duy phân tích so sánh.
- Phát triển năng lực ngôn ngữ chuyên ngành như: quang hợp, thực vật C3, C4, CAM,...
qua thảo luận, thuyết trình.
- Năng lực tự quản lý thời gian.
2. Chuẩn bị của giáo viên và học sinh:
2.1 Chuẩn bị của giáo viên
- Dự trù kế hoạch thực hiện chuyên đề, kế hoạch phân công nhiệm vụ các tổ nhóm,
- Bảng hoạt động nhóm, máy chiếu v.v...
- Các mẫu ghi nhận hoạt động và bảng đánh giá kết quả chủ đề..
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Phan Thị Thu Hiền

11

Trường THPT Võ Trường Toản


SKKN: Ứng dụng phương pháp, kỹ thuật dạy học tích cực trong giảng dạy một số chủ đề sinh học
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

2.2 Chuẩn bị của học sinh:
Chuẩn bị tiết 1: Tìm kiếm các thông tin liên quan đến quang hợp và cấu tạo lá cây.
Chuẩn bị tiết 2: Nghiên cứu tài liệu hoàn thành phiếu học tập ( Bảng so sánh các đa
Điểm so sánh

C3

C4

CAM

Đại diện
Chất nhận CO2 đầu
tiên
Enzim cố định CO2
Sản phẩm cố định CO2
đầu tiên
Chu trình Canvin
Không gian thực hiện
Thời gian
Chuẩn bị tiết 3: Tìm hiểu viết bài thuyết trình ngắn gọn về các yếu tố ảnh hưởng tới
quang hợp và Mối quan hệ quang hợp với năng suất cây trong.
3. Tiến trình tổ chức hoạt động học tập:
Bước 1: Lập kế hoạch (Thực hiện dạy học theo chuyên đề)

Hoạt động 1: Phát hiện vấn đề ( 15 phút)
Nội dung
Hoạt động của Giáo viên
Hoạt động của Học sinh
và PPDH
- HS nghe thông tin về thí nghiệm
* Giới thiệu thí nghiệm:
PP Động
- HS quan sát thí nghiệm, tìm
Úp 2 chuông thủy tinh lớn lên
não.
hiểu để nhận biết được mục tiêu
bàn.
của chuyên đề gồm:
Trong chuông 1: Có 1 chậu sứ
Quang hợp ở thực vật, các yếu tố
nhỏ có 1 cây xanh và 1 cây nến
ảnh hưởng; mối quan hệ giữa
đang cháy;
quang hợp và năng suất cây trồng
Trong chuông 2: Có 1 cây nên
HS: nghiên cứu tài liệu tìm hiểu
đang cháy ( không có cây xanh)
Cho HS quan sát và giải thích hiện về cơ sở lý thuyết của chủ đề. HS
tượng.
nghiên cứu tài liệu, SGK hệ thống
* GV chiếu các hình ảnh thực tế:
nội dung cần nghiên cứu:
- Mở đèn điện trong vườn thanh - Khái niệm QH, vai trò quang
long.

hợp
- Trồng cây trong nhà kín
- Diễn biến quang hợp ở C3,C4,
GV hướng dẫn cho HS phát hiện CAM
vấn đề.
- Các yếu tố ảnh hưởng đến
* Yêu cầu HS nghiên cứu tài liệu quang hợp
xác định cấu trúc chuyên đề.
- Các biện pháp tăng năng suất
Sau khi HS xác định được cấu trúc cây trồng thông qua điều khiển
nội dung chuyên đề. Tổ chức chia
quang hợp.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Phan Thị Thu Hiền

12

Trường THPT Võ Trường Toản


SKKN: Ứng dụng phương pháp, kỹ thuật dạy học tích cực trong giảng dạy một số chủ đề sinh học
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

nhóm, giao nhiệm vụ và giao cho
HS bảng thiết kế nội dung yêu cầu.

HS: từng nhóm nêu nhiệm vụ,
nêu ý tưởng giải quyết.

Hoạt động 2: Tìm hiểu khái niệm quang hợp ở thực vật, vai trò quang và
cơ quan quang hợp (25 phút)

Nội dung
Hoạt động của Giáo viên
Hoạt động của học sinh
và PPDH
1) Khái
Tổ chức cho HS nghiên cứu SGK
Học sinh nghiên cứu SGK trả lời
niệm và vai bài 8 và phân tích hình ảnh để trả
các câu hỏi.
trò quang
lời các câu hỏi:
PTTQ:
ASMT
hợp:
- Nêu khái niệm quang hợp ở thực
H2O+ CO2
C6H12O6 +
vật?
DL
PP hỏi đáp, - Viết phương trình tổng quát quá
O2
trực quan
trình quang hợp? Oxi sinh ra có
Oxi sinh ra có nguồn gốc từ nước.
tìm tòi:
nguồn gốc từ đâu?
HS nêu các vai trò của quang hợp
KT đặt câu
theo SGK.
hỏi.

- Nêu các vai trò của quang hợp?
HS tìm hiểu về cấu trúc lá để mô
KT trình
tả, trả lời. (Học sinh nhìn vào
bày 1 phút. - Cơ quan quang hợp ở thực vật là hình SGK in to trên bảng để mô
gì? Nêu cấu tạo cơ bản của cơ quan tả cấu tạo cơ bản của lá, cấu tạo
đó?
của lục lạp).
KT chúng
Nêu cấu tạo của lục lạp.
em biết 3
Trong lục lạp có thành phần nào rất
quan trọng cho quang hợp? Gọi là
gì? Nằm ở đâu?
Sắc tố quang hợp gồm mấy loại?
Vai trò mỗi loại?
HS nhận phiếu hoạt động nhóm,
KT giao
nghe hướng dẫn thực hiện và hỏi
nhiệm vụ.
Phát phiếu hoạt động nhóm về để
những yêu cầu chưa rõ.
học sinh chuẩn bị.
Hoạt động 3: (tiết 2) Nêu cơ chế quá trình quang hợp ở thực vật C3, C4 và CAM.
Nội dung
Hoạt động của Giáo viên
Hoạt động của học sinh
và PPDH
Hoàn thành
phiếu học

tập ( 25
phút) .
PP Thảo
luận nhóm:
- KT chia
nhóm.
- KT hoàn
tất 1 nhiệm
vụ

Giáo viên chia nhóm:
Chia 6 học sinh/ trên nhóm.
Yêu cầu cử nhóm trưởng, thư ký.
GV hướng dẫn nhiệm vụ của
nhóm:
Thảo luận nêu các giai đoạn quá
trình Quang hợp ở thực vật C3. so
sánh một số điểm cơ bản của cơ
chế quang hợp ở C3, C4 và CAM.
GV theo dõi sự thảo luận của các
nhóm, hướng dẫn giải thích các

Ổn định nhóm, cử nhóm trưởng,
thư ký, tiến hành thảo luận để
hoàn thành phiếu học tập.( Phụ
lục 1)
Trình bày nội dung thống nhất
của nhóm.
Tham gia phản biện, cho ý kiến
bài báo cao của nhóm khác. Lăng

nghe, ghi nhận các kiến thức
trong tâm.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Phan Thị Thu Hiền

13

Trường THPT Võ Trường Toản


SKKN: Ứng dụng phương pháp, kỹ thuật dạy học tích cực trong giảng dạy một số chủ đề sinh học
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

thắc mắc của các nhóm.
Gv cử HS lên trình bày
Chuẩn bị
GV yêu cầu học sinh đọc nội dung
bài thuyết
2 bài 10 và 11; mỗi học sinh lựa
Đọc bài 10, 11 nêu những nội
trình( 15
chọn viết bài thuyết trình ( 1 trong dung cơ bản của mỗi bài.
2 bài).
Lựa chọn phần thuyết trình.
phút).
- Kĩ thuật
GV hướng dẫn sườn trình bày bài
Nghe hướng dẫn các nội dung,
giao nhiệm thuyết trình và yêu cầu của bài
yêu cầu để về viết bài thuyết

vụ.
thuyết trình.
trình.
- Kĩ thuật
Lưu ý: Khi trong lớp chọn không
đọc tóm tắt đều giữa 2 bài, GV phải thỏa
nội dung tài thuận, giao 1 số em viết bài có ít
liệu.
người tham gia.
Hoạt động 4: (tiết 3) Thuyết trình về ảnh hưởng của các yếu tố đến quang hợp và Mối
quan hệ giữa quang hợp và năng suất cây trồng.
Nội dung
Hoạt động của Giáo viên
Hoạt động của học sinh
và PPDH
Phương
Giáo viên kiểm tra việc chuẩn bị
pháp
ngẫu nhiên một số học sinh.
Đăng ký thuyết trình, chuẩn bị
Seminar:
Tổ chức đăng ký và bốc thăm nội dung, thiết bị cho việc thuyết
- Kĩ thuật
thuyết trình.
trình.
nói cách
Việc đăng ký mạnh dạn tự tin
khác.
thuyết trình được ghi nhận để đánh Thứ tự trình bày bài thuyết trinh
giá kết quả thực hiện chủ đề.( theo bốc thăm; theo dõi bài thuyết

Thông thường chọn 2 bài thuyết trình của bạn, tham gia ý kiến,
trình cho mỗi nội dung)
phản biện,…ghi nhận các ý kiến
Giáo viên theo dõi, tổ chức tranh hay,…
luận, ghi nhận việc góp ý xây dựng
của các học sinh khác; phân xử Qua nghe thuyết trình, thảo luận
những tranh luận gay gắt,…
tự rút ra những nội dung trong
KT giao
Yêu cầu học sinh hệ thống lại toàn tâm của bài học cần lưu ý.
nhiệm vụ
bộ kiến thức của cả chủ đề để tuần
sau kiểm tra 15 phút.
Hoạt động 5: (tiết 4) Đánh giá việc thực hiện chủ đề, kiểm tra mức độ thu nhận kiến
thức của học sinh( kiểm tra 15 phút tự luận)
Nội dung
Hoạt động của Giáo viên
Hoạt động của học sinh
và PPDH
Đánh giá
Giáo viên tổng hợp đánh giá lại Nghe đánh giá của giáo viên,
việc thực
việc chuẩn bị bài ở nhà, kết quả tham gia ý kiến trong việc đánh
hiện chủ đề. hoạt động nhóm ở lớp, mức độ tích giá các nhóm và từng cá nhân.
Kĩ thuật đặt cực trong thảo luận, tranh luận,...
Tự đánh giá bản thân, tham gia
câu hỏi.
Hướng dẫn học sinh hoàn thành thảo luận đánh giá các thành viên
Kĩ thuật viết bảng đánh giá thực hiện chủ đề của trong nhóm.
tích cực

nhóm và cá nhân.
Làm bài kiểm tra bằng viết hoặc
hoặc kỹ
Đặt câu hỏi kiểm tra mức độ tiếp vẽ bản đồ tư duy.
thuật bản đồ thu kiến thức sau khi thực hiện chủ
tư duy.
đề.
( Nên cho nêu lại các nội chính
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Phan Thị Thu Hiền

14

Trường THPT Võ Trường Toản


SKKN: Ứng dụng phương pháp, kỹ thuật dạy học tích cực trong giảng dạy một số chủ đề sinh học
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

trong chủ đề).
4. Kế hoạch thực hiện chủ đề và xây dựng chủ đề :
Thực hiện giờ lên lớp - 4 tiết/ 4 tuần và làm việc ở nhà
Thời lượng
Nhiệm vụ
Mục tiêu
Tiết 1
Giới thiệu chủ đề .
Học sinh biết được mục tiêu của
chủ đề
Nghiên cứu KN, vai trò và cơ HS lĩnh hội được kiến thức cơ bản
quan quang hợp.

về bản chất QH và vai trò QH ở
thực vật.
Hiểu lá là cơ quan QH, cấu trúc lá,
lục lạp và vai trò các sắc tố QH.
01 tuần từ tiết Hoàn thành phiếu học tập: So Mỗi học sinh tích cực tìm kiếm
1 đến tiết 2
sánh QH ở thực vật C3, C4 và thông tin trong SGK, mạng
CAM.
internet,... hoàn thành phiếu học
tập, hiểu rõ các nội dung so sánh.
Tiết 2
Thảo luận nhóm, trình bày bảng Kỹ năng:
so sánh QH ở các nhóm thực - Làm việc nhóm, tìm và phát hiện
vật.
kiến thức, thống nhất nội dung kiến
thức.
- Trình bày nội dung bảng so sanh
trước lớp, góp ý xây dụng và tranh
luận giữa các nhóm.
01 tuần từ sau Xây dựng bài thuyết trình cá Mỗ học sinh tích cực:
tiết 2 đến tiết 3 nhân
- Tìm kiếm thông tin theo định
hướng của giáo viên.
- Khái quát hóa nội dung kiến thức
- Xây dựng bài thuyết trình bằng
viết tay, tranh ảnh hoặc băng trình
chiếu,…
Tiết 3
Thuyết trình về các yếu tố ảnh - HS mạnh dạn đăng ký thuyết
hưởng tới QH; Mối quan hệ trình.

giữa QH và năng suất cây - HS chú ý lăng nghe và tích cực
trồng.
phản biện, góp ý.
01 tuần từ tiết Hệ thống nội dung toàn chủ đề HS hệ thống được nội dung cơ bản
3 đến tiết 4
của chủ đề.
Tiết 4
Đánh giá việc thực hiện chủ đề HS tự đánh giá, HS đánh giá uqa
và kiểm tra kiến thức lĩnh hội từ lại trong nhóm và giáo viên đánh
chủ đề.
giá.
- Kiểm tra kiến thức từ chủ đề để
giáo viên đánh giá về mặt kiến
thức.
III. KIỂM TRA ĐÁNH GIÁ
1. Bảng mô tả mức độ câu h i bài tập thực hành thí nghiệm đánh giá năng lực của
học sinh qua chủ đề
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Phan Thị Thu Hiền

15

Trường THPT Võ Trường Toản


SKKN: Ứng dụng phương pháp, kỹ thuật dạy học tích cực trong giảng dạy một số chủ đề sinh học
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Các NL
hướngtới

Mức độ nhận thức
Nội dung

NHẬN
BIẾT

THÔNG
HIỂU

- Liệt kê các
thành phần
tham gia, sản
phẩm quang
hợp.
- Viết PTTT
quang hợp

- Hiểu được
quang hợp
là quá trình
oxi hóa khử
.

- Kể ra được
các đặc điểm
của lá phù
hợp chức
năng quang
hợp.
Cơ

- Nêu được
quan
quang các thành
phần cấu trúc
hợp
của lục lạp.
- Kể tên
dược các loại
sắc tố quang
hợp.
- Liệt kê các
các giai đoạn
Các
của quá trình
giai
QH.
đoạn
- Liệt kê
QH ở
được nguyên
Quang thực
liệu, sản
hợp ở vật C3
phẩm của
các
mỗi giai
nhóm
đoạn
thực vật
- Liệt kê

được chất
So sánh
nhận CO2
QH ở
đầu tiên, sản
TV C3,
phẩm đầu
C4,
tiên, nơi xảy
CAM
ra các giai
đoản, enzim

- Giải thích
được cấu
tạo về hình
thái và giải
phẫu phù
hợp với
chức năng
quang hợp

Khái
quát về
quang
hợp
Quang
hợp ở
các
nhóm

thực vật

- Phân biệt
được vai trò
của các săc
tố quang
hợp.
- Hiểu được
cơ chế xảy
ra của từng
giai đoạn
của quá
trình quang
hợp.

- Chỉ ra
điểm khác
biệt về QH
ở các nhóm
thực vật.

VẬN
DỤNG
THẤP
- Dự đoán
1 số hiện
tượng thực
tế: điều
kiện chiếu
sáng không

đủ, thiếu
CO2,
Nước,...

VẬN
DỤNG
CAO
- Chỉ ra
được các
điều kiện
Nhà kính
cần phải
có để có
thể trồng
rau quả
sạch có NS
cao.

- Xác định
được cấu
tạo lá liên
quan tới
hiệu quả
quang hợp.

- Năng
lực phát
hiện và
giải
quyết vấn

đề.
- Năng
lực thu
nhận và
xử lý TT
từ SGK
- Phát
triển
năng lực
ngôn ngữ
qua thảo
luận,
thuyết
trình

- Phán
đoán được
những loài
cây khác
nhau có
nhu cầu
ánh sáng
- Xác định khác nhau.
được lục
- Chỉ ra
lạp là bào
được diệp
quan
lục a là
quang hợp trung tâm

phản ứng
- Xác định - Phân biệt
được điều được các
kiện cần để giai đoạn
xảy ra từng diễn ra của
giai đoạn
các pha
quang hợp. quang hợp - Năng
lực so
sánh.

- Chọn ra
được các ý
cơ bản
nhất để
phân biệt
các nhóm
thực vật
này.

- Phân biệt
được các
nhóm thực
vật này
trong thực
tế nhờ biết
các dấu
hiệu cơ

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Phan Thị Thu Hiền

16

Trường THPT Võ Trường Toản


SKKN: Ứng dụng phương pháp, kỹ thuật dạy học tích cực trong giảng dạy một số chủ đề sinh học
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Ánh
sáng

NồNG
độ CO2

Các yếu
tố ảnh
hưởng
đến
Nước
quang
hợp

Nhiệt
độ

tham gia ở
thực vật C3,
C4 và CAM
- Nêu được

các khái
niệm: điểm
bù ánh sáng,
điểm bão hoà
ánh sáng.
- Nêu được
loại ánh sáng
nào cần cho
quang hợp
Nêu được
nồng độ CO2
trong tự
nhiên và cần
cho quang
hợp

- Nêu được
vai trò của
nước đối với
thực vật.

- Nêu được
sự tác động
của nhiệt độ
đến các
enzim QH

- Nêu được
một số
Nguyên nguyên tố

khoáng thiết
tố
khoáng yếu cho cây

bản.
- Giải thích
được sự ảnh
hưởng của
ánh sáng
đến cường
độ quang
hợp.

Xác định
được sự
liên quan
giữa ánh
sáng với
năng suất
cây trồng

- Giải thích
được vai trò
của trị số
bảo hoà
CO2

- Chỉ ra
được sự
ảnh hưởng

của nồng
độ CO2
đến quan
hợp của
cây bí đỏ
và cây đậu
qua hình
- Kết luận
- Chứng
được vai trò minh được
của nước
mối liên hệ
đối với
của nước
quan hợp
với quang
hợp và vấn
đề năng
suất
- giải thích
- chứng
được tác
minh được
động của
tác động
nhiệt độ đến ảnh hưởng
sự QH của
của nhiệt
các cây
độ lên

khác nhau
cường độ
là khác
QH
nhau
- Mô tả
được dấu
hiệu thiếu
một số
nguyên tố
dinh dưỡng
khoáng thiết

- Chứng
minh được
thiếu một
số nguyên
tố khoáng
thiết yếu
thì cây

- Thiết kế
một số mô
hình trồng
cây có
dùng ánh
sáng điều
khiển sinh
trưởng
- Phán

đoán được
tại sao một
số nơi nuôi
tảo có bơm
khi CO2
vào bể
nuôi.
- Trong
trồng trọt
người ta
cần đảm
bảo đầy đủ
nước cho
cây.
- lường
trước được
hậu quả
của việc
nhập nội
các giống
cây trồng
của xứ
lạnh vào
Việt Nam.
- Phân loại
được nhu
cầu phân
bón đặc
trưng của
từng vùng

đất.

- Năng
lực tự
học, giải
quyết vấn
đề, sử
dụng
ngôn
ngữ, tri
thức về
sinh học.
- Phân
loại được
vai trò
của các
nhân tố
ảnh
hưởng
đến
quang
hợp.
- Năng
lực giao
tiếp và
hợ tác:
tiếp nhận
và phân
phối
thông tin,

lắng nghe
và chia
sẽ quan
điểm
- sử dụng
công
nghệ
thông tin
và truyền
thông:
tìm kiếm
thông tin
qua
internet,

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Phan Thị Thu Hiền

17

Trường THPT Võ Trường Toản


SKKN: Ứng dụng phương pháp, kỹ thuật dạy học tích cực trong giảng dạy một số chủ đề sinh học
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

yếu.

Trồng
cây
dưới

ánh
sáng
nhân
tạo.

Quang
hợp
quyết
định
năng
suất
cây
trồng

QUANG
HỢP
Tăng
VÀ
diện
NĂNG
tích lá.
SUẤT
CÂY
TRỒNG

Tăng
cường
độ
quang
hợp.

Tăng

- Nêu được
khái niệm
trồng cây
dưới ánh
sáng nhân
tạo là gì?

- Xác định
được mức độ
ảnh hưởng
QH tới năng
suất.
- Nêu được
các khái
niệm về NS
sinh học, NS
kinh tế.
- Trình bày
được các
biện pháp
làm tăng diện
tích lá

- Giải thích
được sự tác
động của
các yếu tố

ngoại ảnh
lên cây
trồng.
- Chỉ được
ưu điển của
trồng cây
dưới ánh
sáng nhân
tạo
- Giải thích
được khi
thay đổi
quang hợp
sẽ làm thay
đổi năng
suất cây
trồng.
- Mô tả tác
dụng của
diện tích lá
đối với
quang hợp

- Trình bày
thế nào là
cường độ
quang hợp

Chỉ ra được
các biện

pháp kỹ
thuật và
biện pháp
chọn tạo
giống để
tăng cường
độ quang
hợp

Kể tên các

- Giải thích

phát triển
không bình
thường.
- thực hiện
được một
số biện
pháp điều
khiển các
yếu tố tác
động khi
trồng cây
dưới ánh
sáng nhân
tạo

- thiết kế
các mô

hình trồng
cây đơn
giản có sử
dụng ánh
sáng nhân
tạo.

- Kết luận
được
quang hợp
quyết định
đến năng
suất cây
trồng.

- Giải
thích được
các trường
hợp thay
đổi năng
suất do
ảnh hưởng
của quang
hợp.

- Chứng
minh diện
tích lá liên
quan NS
cây trồng.

Đánh giá
khả năng
vận dụng
của các
biện pháp
tăng diện
tích lá.

phân tích
được tác
dụng của
việc trồng
cây theo
mùa vụ

- Chỉ ra cơ

sử dụng
các phần
mềm hỗ
trợ.

Tìm hiểu
tìêm năng
của việc
tăng cường
độ quang
hợp nhờ
biện pháp

kỹ thuật và
chọn tạo
giống
trong
tương lai.
- Chọn ra

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Phan Thị Thu Hiền

18

Trường THPT Võ Trường Toản


SKKN: Ứng dụng phương pháp, kỹ thuật dạy học tích cực trong giảng dạy một số chủ đề sinh học
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

hệ số
kinh tế

biện pháp kỹ
thuật nhằm
tăng hệ số
kinh tế

được mối
quan hệ của
các nguyên
tố khoáng
đối với việc

tăng hệ số
kinh tế

sở khoa
học của
việc sử
dụng các
giống lai
mới có ưu
thế cao vào
sản xuất.

các loại
phân bón
có tác
dụng tăng
hệ số kinh
tế tương
ứng với
từng thời
kỳ sinh
trưởng của
cây

1. Bài tập câu h i kiểm tra chủ đề:
Bài tập 1: Cho đoạn thông tin sau:
“Mặc dù quá trình quang hợp được thực hiện khác nhau giữa các loài thực vật, quá trình
này luôn luôn bắt đầu khi năng lượng từ ánh sáng được hấp thụ bởi các protein được gọi
là trung tâm phản ứng có chứa sắc tố diệp lục màu xanh lá cây. Ở thực vật, các protein
này được tổ chức bên trong các bào quan gọi là lục lạp, vốn là chất chiếm nhiều nhất

trong các tế bào lá. Trong các phản ứng phụ thuộc vào ánh sáng trên, một số năng lượng
được sử dụng để tách các điện tử từ các chất thích hợp như nước và sản xuất khí oxy.
Thêm vào đó, hai hợp chất năng lượng tiếp tục được tạo ra: nicotinamide adenine
dinucleotide phosphate (NADPH) và adenosine triphosphate (ATP).”
Dựa vào đoạn thông tin trên trả lời các câu 1 đến câu 4:
Câu 1: Điều kiện cần thiết cần có của pha sáng trong quang hợp là:
A. ánh sáng và nước. B. nhiệt độ và ánh sáng
C. nước và O2
D.ánh sáng và
O2 .
Câu 2: Sản phẩm tạo ra từ pha sáng trong quang hợp là:
A. Ánh sáng và diệp lục
B. H2O và O2
C. NADPH, ATP và O2
D. Glucozo và O2
Câu 3: Sắc tố quang hợp có thành phần nhiều nhất trong lá là gì và có ở bào quan nào?
A. Diệp lục/ Lục lạp
B. Carotennoit/ Lá
C. Protein/ lá xanh
D. Crotenoit/Lục lạp.
Câu 4: Oxi sinh ra từ quang hợp có nguồn gốc từ đâu?
A. Pha sáng.
B. Các phân tử nước.
C. Diệp lục.
D. Pha tối.
....................................
Bước 4: Tổ chức thực hiện chủ đề và rút kinh nghiệm điều chỉnh phù hợp cho từng
đối tượng ( từng lớp):
Giáo viên triển khai chủ đề đồng loạt cho toàn bộ khối lớp 11, tổ chức thực hiện và
thường xuyên trao đổi với nhau các khó khăn gặp phải để cùng tìm hướng giải quyết.

Trong quá trình thực hiện nếu phát sinh tình huống mới thì phải điều chỉnh phương pháp,
cách thức tổ chức thực hiện cho phù hợp. Sau khi thực hiện chủ để phải rút kinh nghiệm
toàn tổ và lưu hồ sơ để năm học tới tiếp tục tổ chức chủ đề với hiệu quả cao hơn.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Phan Thị Thu Hiền

19

Trường THPT Võ Trường Toản


SKKN: Ứng dụng phương pháp, kỹ thuật dạy học tích cực trong giảng dạy một số chủ đề sinh học
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

IV - HIỆU QUẢ CỦA ĐỀ TÀI
Thực hiện đề tài trong năm học 2014 – 2015, với 6 chủ đề của bộ môn Sinh học ở
trường THPT Võ Trường Toản đã góp phần từng bước nâng cao hiệu quả của dạy học
theo chủ đề. Trước hết, có thay đổi nhận thức của từng giáo viên trong tổ bộ môn, dạy
học theo chủ đề không còn mang tính hình thức, đối phó mà chú ý hơn tính hiệu quả của
nó. Các chủ đề thực hiện sau càng được đầu tư hơn trong soạn giảng, mà đặc biệt quan
tâm tới tìm kiếm những PPDH và KTDH tích cực phù hợp với mục tiêu cũng như năng
lực học tập của học sinh.
Sự lựa chọn các PPDH, KTDH phù hợp với nội dung, mục tiêu chủ đề; phù hợp với
năng lực học tập và điều kiện tổ chức học tập đã giúp nâng cao hiệu quả dạy học của từng
chủ đề. Ngoài thực hiện được các mục tiêu về kiến thức thì mục tiêu về rèn luyện kỹ năng
từ đó phát triển năng lực của học sinh cũng đạt được. Và đó là mục tiêu của sự đổi mới
PPDH trong giai đoạn hiện nay.
Tuy nhiên, thời gian thực hiện chưa dài nên chắc chắn đề tài này còn nhiều thiếu
sót, chưa thể hoàn thiện. Tôi rất mong quý thầy cô giáo tiếp tục nghiên cứu bổ sung
những ý kiến đóng góp để hoàn thiện hơn.

V- BÀI HỌC KINH NGHIỆM VÀ KIẾN NGHỊ
1) Bài học kinh nghiệm:
Qua thực hiện đề tài này tôi rút ra nhiều kinh nghiệm cho bản thân trong soạn giảng
nói chung và trong thực hiện chủ đề nói riêng như sau:
- Việc tìm kiếm các PPDH và KTDH tích cực phù hợp cho từng bài dạy, từng chủ đề là
cần thiết, cần phải quan tâm, đầu tư đúng mức.
- Khi lựa chọn PPDH, KTDH phải căn cứ vào nội dung, mục tiêu bày dạy/ chủ đề trong
đó chú trọng tới mục tiêu phát triển năng lực; phải căn cứ vào điều kiện thực tế là năng
lực học tập của học sinh, điều kiện của nhà trường và gia đình học sinh( như máy tính,
mạng internet, phòng thực hành,...).
- Thường xuyên theo dõi tiến độ thực hiện nhiệm vụ của học sinh để điều chỉnh yêu cầu,
hướng dẫn, hỗ trợ ,...để các em có thể hoàn thành nhiệm vụ được giao.
- Lưu ý đến những khó khăn khi tổ chức ở các lớp thực hiện trước để chuẩn bị, khắc phục
ở lớp thực hiện sau.
- Linh động trong việc giao nhiệm vụ ở các lớp có năng lực học tập khác nhau, phải điều
chỉnh cách thức tổ chức, PPDH, KTDH,...nếu lớp có năng lực học tập yếu hơn hoặc giỏi
hơn.
- Sau khi thực hiện chủ để phải rút kinh nghiệm toàn tổ và lưu hồ sơ để năm học sau tiếp
tục tổ chức thực hiện chủ đề với hiệu quả cao hơn.
2) Kiến nghị
Để đổi mới căn bản PPDH nhằm hướng tới phát triển năng lực người học trong giai
đoạn hiện nay và nâng cao chất lượng, hiệu quả các chủ đề tôi có một số đề xuất sau:
- Từng tổ bộ môn của từng trường đẩy mạnh hơn nữa việc nghiên cứu, lựa chon thực
hiện các chủ đề phù hợp.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Phan Thị Thu Hiền

20

Trường THPT Võ Trường Toản

SKKN: Ứng dụng phương pháp, kỹ thuật dạy học tích cực trong giảng dạy một số chủ đề sinh học
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

- Giáo viên bộ môn phải tiếp tục rèn luyện, năng cao năng lực nghề nghiệp đặc biệt tìm
hiểu kĩ các PPDH, KTDH tích cực để áp dụng nó hiệu quả hơn.
- Khi thực hiện các chủ đề phải chú trọng tới tìm kiếm các PPDH, KTDH phù hợp với
mục tiêu phát triển năng lực của người học dự trên điều kiện thực tế của trường lớp mình,
tránh tổ chức chủ đề theo hình thức, phong trào.
- Sở giáo dục cần tổ chức các hội thảo để giáo viên chia sẻ những kinh nghiệm, cùng
nhau tìm kiếm các PPDH, KTDH tích cực phù hợp cho các dạng nội dung chưng trình
khác nhau.
VI – TÀI LIỆU THAM KHẢO
1) Sách giáo khoa Sinh học 11 cơ bản – Nguyễn Thành Đạt ( Tổng chủ biên),
- Lê Đình Tuấn ( Chủ biên) – Nguyễn Như Khanh - NXB Giáo dục – Năm 2006
2) Hướng dẫn thực hiện chuẩn kiến thức, kĩ năng môn Sinh học lớp 11
- Ngô Văn Hưng ( Chủ biên) – Nguyễn Hải Châu - ...- NXB Giáo dục – Năm 2012
3) Giáo dục kĩ năng sống trong môn sinh học ở trường trung học phổ thông
- Lê Minh Châu – Dương Quang Ngọc – ...

- NXB Giáo dục – Năm 2010

3) Tái liệu tập huấn Xây dựng các chủ đề dạy học và kiểm tra, đánh giá theo định
hướng phát triển năng lực học sinh môn: Sinh học – Bộ GD&ĐT – Năm 2014
Cẩm Mỹ, ngày 10 tháng 05 năm 2015
NGƯỜI THỰC HIỆN

Phan Thị Thu Hiền

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Phan Thị Thu Hiền

21

Trường THPT Võ Trường Toản