vai trò của gia tộc trong sự phát triển văn hóa dân tộc

64

Di n đàn xã h i h c

Xã h i h c S 4 (52), 1995

Chung quanh ch đ :

Xã h i h c gia đình

Vai trò c a gia t c trong s phát tri n v n hóa dân t c
NGUY N ÌNH CHÚ

1 . H n là m i ng i Vi t Nam có hi u bi t hôm nay khi ngh v đ t n c th k
XXI, đ u mong c hai đi u l n nh t: m t là giàu có trên c s phát tri n kinh t hàng
hoá, phát tri n khoa h c k thu t theo con đ ng hi n đ i hóa và công nghi p hóa tiên
ti n. Hai là xây d ng nh ng tr c h t là gi v ng đ c m t đ i s ng v n hóa, tinh th n,
đ o lý, dù có là hi n đ i đ n đâu, c ng ph i d a trên truy n th ng v n hóa, tinh th n,
đ o lý đã đ c vun đ p, ch n l c. k t tinh trong su t quá trình d ng n c, gi n c,
c u n c c a dân t c.
Trong th c t , ng và Nhà n c Vi t Nam ta đã có nhi u ch tr ng, bi n pháp,
ngh quy t phát tri n đ t n c nh m th a mãn hai đi u mong c cháy b ng trên đây.
Nh ng c ng trong th c t , hi n t ng không hài hòa, vênh nhau, ch y theo phát tri n
kinh t mà coi nh v n hóa, tinh th n, đ o lý, đ n m c làm cho nhi u ng i Vi t Nam
có l ng tri l ng tâm ph i b n kho n, suy ngh , th m chí là xót xa, c ng là s th t. Cái
s th t n y đã đi đôi v i cái s th t là trên ph ng di n xây d ng, phát tri n v n hóa,
tinh th n, đ o lý Vi t Nam theo yêu c u đi lên trong th k XXI, không ít nh ng v n đ
l n v quan ni m, v nh n th c, trong đó có v n đ qu n ni m, nh n th c đ i v i v n
hóa, đ o lý truy n th ng ch a đ đ t ng minh c n thi t.
Có th nói, chúng ta đã không sa vào ch ngh a prolecul trên ph ng di n v n hóa,
nh ng s h n ch trong trình đ nh n th c, trình đ khoa h c nhân v n, k c tinh th n

t mãn, t kiêu vô s n (đi u mà Lê nin đã phê phán mãnh li t) đó đây, ít nhi u, không
ph i là không c n tr s c phát tri n c a dân t c theo yêu c u c a hi n t i và t ng lai.
V n đ đ c nêu ra trong bài vi t nh này, chính là xu t phát t m t v n đ l n, r t
chi là l n nh v y.

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c www.ios.org.vn


Xã h i h c 65
2. Nói đ n vai trò c a gia t c, hay là dòng h , trong s phát tri n v n hóa dân t c không th
không nói đ n v n đ gia t c, dòng h , m t v n đ qu đã r t c nh ng v n là v n đ m i trong
đ i s ng quan ni m, đ i s ng tinh th n, đ i s ng v n hoá c a ng i Vi t Nam hôm nay và mai
sau. đây, không ph i là không có s tranh ch p c a ng i Vi t Nam v quan ni m trong vi c
xây d ng phát tri n cu c s ng, phát tri n xã h i. Ng i vi t bài này cách đây ba n m đã có bài
vi t nhan đ "V n đ dòng h t nh ng nét chung đ n m t tr ng h p c th : h C ng Qu c
công Nguy n Xí t i Nghi L c, Ngh An"* trong đó có nh ng ý t ng c b n nh sau: trong s
s ng Vi t Nam, t nh ng n m g n đây, khuynh h ng tr v v i c i ngu n, trong đó có s tr
v v i dòng h , c ng c l i dòng h có ý ngh a chân chính, c n thi t nh ng không ph i là
không có m t trái c a v n đ , là m t s th t n i c m. Có hi n th c đó là vì dòng h là m t
trong nh ng ph ng di n quan tr ng và có l ch s lâu đ i trong s s ng con ng i, ch ng riêng
gi n c la mà là v i nhân lo i t khi có gia đình và ti n trình v n minh hóa.
Cho đ n nay, con ng i t n t i trên trái đ t tr c h t v i t cách m t th c nh cá nhân
mang tính nguyên h p gi a hai y u t t nhiên và xã h i. Riêng v tính xã h i thì con ng i
đã t n t i thông qua các hình thái c ng đ ng c b n t g n đ n xa, t h p đ n r ng là: gia
đình, gia t c, làng xóm, đ a ph ng, xã h i (v i nhi u hình th c c ng đ ng b ph n mang tính
l ch s c th ), dân t c (mà tr c đó là b t c, th t c), qu c t (v i nhi u hình th c mang tinh
l ch s c th c a th gi i). Trong h th ng hình thái c ng đ ng nói trên, gia đình (famille) là
th c th ít nhi u còn g n v i y u t t nhiên sinh h c, v i huy t t c. Còn gia t c, nh t là đ i gia
t c (grande famille), thì không g n v i tính t nhiên sinh h c n a nh ng v n có ngu n g c.
huy t th ng m c dù theo th i gian nó s nh t d n đi t i m c không còn gì dù r ng v m t tâm

lý không ph i là không v ng đ ng m t cái gì đó g i là huy t th ng. Và đây là nét khu bi t dù
ít dù nhi u gi a gia t c v i các hình thái c ng đ ng mang tính xã h i đ n thu n khác nh giai
c p, nghi p đoàn, ph ng h i, k c dân t c m c dù trong m t dân t c có gi ng nòi chung.
Gia t c đã có qui lu t hình thành, t n t i, v n đ ng, phát tri n, th ng tr m, th nh suy, suy
th nh, có quan h t i v n m nh c a làng xã, c a khu v c, c a dân t c trên m i lãnh v c kinh t ,
xã h i, l ch s , v n hóa, đ o đ c... và hi n gi thì ch a th hình dung r ng m t ngày nào đó,
trong s s ng c a đ t n c, s không còn hi n t ng gia t c, dòng h .
Cho nên, đúng là mu n nh n th c đ y đ , sâu s c cu c s ng Vi t Nam, v n hóa Vi t Nam,
trong l ch s dã đành, mà c trong hi n t i và t ng lai, không th b v n đ dòng h , v n đ
gia t c. Ti c r ng, m t th i Khoa h c Xã h i Vi t Nam đã l đãng, n u không mu n nói là b
qua, và cho đ n hôm nay, có l c ng ch a chú ý đúng m c v n đ dòng h trong công cu c xây
d ng và phát tri n đ t n c.
3. V y thì vai trò c a gia t c (dòng h ) trong s phát tri n c a v n hóa dân t c là nh th
nào?

66.

Di n đàn…
B n quy n thu c Vi n Xã h i h c www.ios.org.vn


3. 1. V n hóa tr c h t là s n ph m cá nhân, đ c bi t là cá nhân l i l c ví nh : Nguy n
Trái, Nguy n B nh Khiêm, Lê Quí ôn, Lê H u Trác, Nguy n Du, Cao Bá Quát, Nguy n ình
Chi u, Nguy n Tr ng T , Phan B i Châu, H Chí Minh, ào Duy Anh,
ng Thai Mai, Cao
Xuân Huy... và... T đó mà có v n hóa c a m t làng xã, ví nh v n hóa c a làng Tiên i n, v n
hóa làng Tr ng L u, v n hóa làng Xuân H , Xuân Li u, v n hoá làng Qu nh ôi... x
Ngh (bao g m c Ngh An và Hà T nh) và nhi u, nhi u làng xã khác đã t ng n i ti ng trên
đ t n c ta kh p Nam Trung B c; v n hóa m t vùng, m t x (t c là không gian đã r ng l n
h n làng xã) ví nh v n hóa S n Nam, v n hóa Kinh B c, v n hóa x Thanh, v n hóa x Ngh ,

v n hóa x Hu , v n hóa x Qu ng, v n hóa
ng Nai… và…: v n hóa c a các t c ng i
trong đ i gia đình Vi t Nam ví nh v n hóa M ng, v n hóa Thái, v n hóa Tày Nùng, v n hóa
Tây Nguyên, v n hóa Kh mer Nam B , v n hóa ng i Chiêm, v.v... và cu i cùng là v n hóa
Vi t Nam, v n hóa dân t c.
Có l lâu nay, khi nói đ n di n m o, nói đ n c c u c a n n v n hóa Vi t Nam, ch y u, các
nhà v n hóa h c Vi t Nam ch m i nh n th c nó thông qua các ph m trù, các khái ni m v n
hóa v a k trên mà quên đ ít ra c ng là coi nh cái g i là v n hóa c a dòng h trong khi chính
nó c ng là m t th c th v n hóa có vai trò r t l n, n u không mu n nói là ít nhi u c ng mang
tính ch t ch công trong s nghi p xây d ng và phát tri n v n hóa dân t c. V n hoá dòng h
m i đ u là n m trong ph m vi v n hóa làng xã và là v n hóa ch l c c a làng xã, vì b t c
làng xã nào đã n i ti ng là m t làng v n hóa, nh t thi t ph i xu t hi n, ph i c s n i lên v n
hóa c a m t ho c vài dòng h mà s ra đ i có th s m mu n khác nhau nh ng cùng đua nhau,
kích thích l n nhau trong phát tri n. B c đ u là nh v y, nh ng sau đó trên con đ ng phát
tri n dòng h , nh t là nh ng dòng h , nh ng gia t c th nh t ng th v n hóa c a dòng h , c a
gia t c đã v t ra kh i khuôn kh v n hóa làng xã, đ v n t i t m vóc v n hóa x , vùng, và
ti p n a là v n hóa dân t c.
Theo dõi quá trình hình thành v n đ ng, phát tri n c a m t s dòng h
x Ngh ví nh h
Nguy n Tiên i n, h Phan Huy Th ch Hà, h Hoàng Xuân
c Th , h
inh Nho
H ng S n, h Nguy n
c, h
inh V n Nghi L c, h
ng, h Cao Di n Châu, h H
Qu nh L u... và tìm hi u m t s dòng h thu c x B c ví nh h Ngô Thanh Oai (Hà
Tây), h
ng Xuân Th y (Nam Hà), h Ph m L ng
ng (H i D ng)... và..., dù là s

ki n, c ng đã th y khá rõ cái qui lu t v a nói trên. Và theo đu i cho t n cùng thì còn th y ít
nhi u có hi n t ng v n hóa dòng h đã lan ra kh i ph m vi v n hóa dân t c đ có m t trong
n n v n hóa n c này n c khác (Ví d : Pháp, M , Canada, Úc...), ngh a là đã v n t i ph m
vi th gi i. Cái g i là v n hóa c a ng i Vi t n c ngoài, rõ ràng là c liên quan r t l n đ n
v n hoá dòng h trong ph m vi v n hóa dân t c mà trong chính sách phát tri n toàn di n đ t
n c c a Nhà n c ta đã và đang tích c c khai thác.
3.2. Nói đ n v n hóa c a m t dòng h , d th ng s ngh đ n truy n th ng, đ n trình đ h c
v n, mà h c v , b ng c p d i các ch đ thi c c a các hình thái xã h i đã là tiêu chí d th y
và không ph i là không chu n xác; d th ng s ngh đ n các sách v bao g m các lo i thu c
v v n ch ng, kh o c u, h c thu t, ngh thu t c a các cá nhân thu c dòng h A ho c B, ho c
C này khác đã đ l i cho đ t n c. Nh ng th c ra,

Xã h i h c

67

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c www.ios.org.vn


cái g i là v n hóa c a m t dòng h , m t gia t c không ch là s th hi n theo nh ng tiêu chí,
theo thành ph m v n hóa nh th mà quan tr ng h n còn là s xây d ng đ i s ng tinh th n,
đ o đ c mang tinh truy n th ng c a dòng h , k c truy n th ng giáo d c bao g m giáo d c
đ o đ c và giáo d c v n hóa, truy n th ng tín ng ng, đây là truy n th ng th ph ng, tri ân
tri đ c c a t tiên, ông bà, cha m ; truy n th ng đoàn k t gia t c v n có y u t tâm lý huy t
th ng nâng đ lâu dài, truy n th ng coi "gi t máu đào h n ao n c lã". Cái g i là gia đ o, gia
phong, gia th , gia truy n, gia hu n... v n đ c coi là thiêng liêng trong n p s ng c a ng i
Vi t Nam x a, không ch là chuy n c a m t ti u gia đình, mà ít nhi u còn là chuy n c a m t
gia đình, m t gia t c, m t dòng h . Và nh trên đã nói, chính nh ng th đó là thành t quan
tr ng b c nh t c a vãn hóa dòng h . Có thành t đó làm n n m i t o ra truy n th ng h c v n,
truy n th ng đ u đ t, có h c v l ng danh cho dòng h .

3.3. V n hóa c a dòng h trong l ch s đã hình thành và v n đ ng theo qui lu t v i nh ng
nét ch y u nh sau: tr c h t ph i có s đ t kh i cá nhân và cá nhân đ t kh i này ph i có s c
gây nh h ng, t a sáng, gây kích thích trong dòng h , tr c khi v i làng xã, và mu n gây nh
h ng m nh, trong xã h i c , cá nhân này th ng đã ph i đ c phong ki n hóa, quí t c hóa.
T t nhiên trong th c t muôn màu muôn v , có tr ng h p đã có cá nhân đ t kh i nh ng ch a
k p gây nh h ng thì đã qua đ i và sau đó không còn ai n i dõi đ t o ra truy n th ng v n hóa
cho dòng h . Có tr ng h p có cá nhân đ t kh i nh ng không đi theo con đ ng phong ki n
hóa, quí t c hóa, mà v n gây nh h ng, t o truy n th ng b ng con đ ng dân dã. Nh ng dòng
h có truy n th ng v n ngh dân gian là thu c tr ng h p này. D nhiên lo i v n hóa gia t c
này đã t ng ch u s lép v so v i lo i v n hóa gia t c nói trên và c ng ít đ c dân t c hoá,
qu c gia hóa v thành t u. Con đ ng phát tri n v n hóa đi đôi v i s quí t c hóa c a các dòng
h c ng đã không hoàn toàn đ ng nh t v i nhau. B i có tr ng h p v a phát tri n v n hóa v a
quí t c hóa. Có tr ng h p vi quí t c hóa mà b hao h t th m chí là tiêu vong truy n th ng v n
hóa và nh th , s không còn là dòng h có v n hóa dòng h n a.
Ngày nay, n u chúng ta còn ch p nh n hi n t ng v n hóa dòng h thì h n c ng ph i ch p
nh n c qui lu t v n đ ng c a nó nh v a nói m c dù không g i đó là phong ki n hóa, qui t c
hóa. Nói cho khách quan, đây không ph i là s quý t c hóa theo ki u phong ki n nh ng v n là
s "quí t c hóa" theo ki u hi n đ i. S giàu có và th l c gi a xã h i là n i dung c t lõi c a b t
c lo i hình quí t c nào. V n m nh v n hóa c a các dòng h trong l ch s c ng đã không đ ng
đ u. Có dòng h t ng l ng danh v n h a th i đ i phong ki n nh ng đ n th i thu c Pháp b sa
sút, đ n nh không còn gì, ho c còn nh ng không đ s c gây thanh danh.
x Ngh , các h H
Qu nh L u, h
ng Di n Châu, h inh V n, h Nguy n Th c
Nghi L c, h Phan S Thanh Ch ng, h Nguy n Tiên i n - Nghi Xuân.... Ph i ch ng
là thu c tr ng h p này. Có dòng h l i có đ b n, h u nh
th nào v n có nh ng g ng m t
v n hóa có t m c khu v c, k c qu c gia Ph i ch ng, h Nguy n… Chi Can L c, h Phan
Huy Th ch Hà, h
ng Thanh Ch ng, h Nguy n

c Nghi L c… là thu c tr ng
h p sau. Khuynh h ng n i dung phát tri n trong v n hóa dòng h c ng không đ ng đ u. Có
dòng h thiên vào vãn ch ng ki u

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c www.ios.org.vn


68

Di n đàn ...

nh h Nguy n Tiên i n Nghi Xuân, h Nguy n Huy Can L c, h Nguy n
c
Nghi L c… (h Nguy n
c thu c xà Nghi Trung, Nghi L c hi n có kho ng g n ch c h i
viên h i nhà v n Vi t Nam, ngoài ra còn nhi u ng i không là h i viên nh ng tài n ng v n
ch ng không thi u). Có dòng h thiên vào khoa h c t nhiên, k thu t ví nh h Nguy n
C nh
ô L ng, h Hoàng Xuân
c Th ...
T t nhiên khuynh h ng v n hóa c a dòng h trong s phát tri n đã liên quan m t thi t t i
các b c ti n c a v n hóa dân t c cho nên, bên c nh thiên h ng v n hóa riêng, còn có s đa
d ng hóa khuynh h ng v n hóa trong n i b m t dòng h . h Nguy n
c (Nghi L c)
không ph i không có nh ng ng i n i lên v khoa h c k thu t.
C ng c n nói thêm v m i quan h gi a các dòng h trên ph ng di n v n hóa c a vùng,
tr c h t là qua quan h thông gia, quan h n i ngo i c a các nhà v n hóa. ã có tr ng h p
có s chuy n d ch nh h ng v n hóa t h này sang h kia do vai trò c a nàng dâu đ r i sinh
h con cháu đã làm nên truy n th ng và hóa cho phía h nhà ch ng. D nhiên, nàng dâu này
ph i là ng i thông minh, mang đ c cái gien di truy n v v n hóa c a chính dòng h mình đ

đem v cho nhà ch ng.
4. Nh ng s phân tích, đ c bi t là d n ch ng trên đây còn là đ n gi n, th m chi là thô s
(ph n d n ch ng ch y u m i thu c x Ngh ), nh ng thi t t ng c ng đã đ rõ m t đi u là:
trên đ t n c Vi t Nam ngàn đ i và thân yêu này, dòng h đã có m t vai trò quan tr ng trong
s phát tri n v n hóa dân t c. V y thì hôm nay và mai sau, trên con đ ng phát tri n đ t n c,
trong đó c s phát tri n v n hóa dân t c theo yêu c u k t h p truy n th ng và hi n đ i, thì x
lý v n đ vai trò c a v n hóa dòng h nh th nào là t i u?
4. 1. Tr c h t ph i th y th c ti n cu c s ng bao gi c ng cao h n, m nh h n lý thuy t. V
lý thuy t, cho đ n hôm nay, v n đ vai trò c a dòng h đ i v i s phát tri n v n hóa c a đ t
n c, nói chung ch a đ c đ t ra và có đ t ra thì c ng không d gì có s th ng nh t, s t ng
minh ngay. Nh ng trong th c ti n c a đ t n c hôm nay, s tr i d y c a v n đ v n hóa dòng
h trên c hai ph ng di n ý th c và hành đ ng, dù là tr ng thái còn l t , đ n gi n, v n là s
th t mà nh ng ng i có trách nhi m v v n hóa c a đ t n c không th không bi t đ n.
Trên Vô tuy n truy n hình Vi t Nam đã đ a tin - c nh các v t c tr ng cùng gia t c t
ch c liên hoan thao gi i th ng cho con cháu h c gi i trong ni m hân hoan, đ y xúc đ ng. Và
ai dám b o r ng bu i liên hoan trao gi i th ng này cho con cháu trong dòng h là kém tác
d ng so v i bu i l phát ph n th ng tr ng h c. Có h đã l p qu khuy n h c nh m tài tr
khuy n khích nh ng con cháu thông minh ham h c mà nghèo. Có tr ng h p, trong quy
khuy n h c này có ph n đóng góp khá l n c a bà con trong gia t c đã ra s ng n c ngoài.
R i ra, các hi n t ng nh tu t o, d ng m i nhà th , xây l ng m t tiên, biên so n l i gia ph ,
c ng c ngày h i t t ... không ph i là không có ý ngh a hun đúc l i đ phát tri n gia t c nói
chung và v n hóa gia t c nói riêng.

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c www.ios.org.vn


Xã h i h c

69

4.2. Tr c th c ti n đang có chi u phát tri n nh th , ph i ch ng là Nhà n c ta, tr c
h t là c quan có ch c n ng đi u khi n ch đ o khoa h c xã h i, v n hóa c n có s ti n
hành nghiên c u khoa h c v v n đ dòng h nói chung, v n đ vai trò v n hóa c a dòng
h nói riêng m t cách th c s nghiêm túc, đ t đó có chính sách thích đáng và ch đ ng
tr c v n đ mà cu c s ng đã đ t ra.
Khoa h c v v n đ đòng h nói chung, v n hóa dòng h nói riêng h n là có nhi u đi u
ph i quan tâm, nh ng ta ph i quan tâm nh ng v n đ sau đây: qui lu t hình thành và t n
t i c a các gia t c; các hình th i gia t c đã t ng có m t Vi t Nam t x a t i nay (trong
ph m vi ng i Kinh và các dân t c ít ng i); n i dung thi t ch v t ch t và tinh th n
mang tính xã h i trong các lo i hình gia t c đã t ng t n t i và di n bi n trong l ch s ; m i
quan h gi a các gia t c v i nhau, gi a gia t c v i làng xã, v i: m t vùng, v i dân t c; m i
quan h gia t c m t s gia t c có liên quan t i n c ngoài (ví nh v i Trung Hoa); m i
quan h gia t . gi a ng i Vi t hi n trong n c và n c ngoài; th c tr ng c a v n đ
gia t c hi n nay trên đ t n c; v trí, vai trò và các chính sách c n thi t, h p lý trong vi c
khai thác, t n d ng vai trò c a dòng h trong công cu c phát tri n kinh t xã h i, giáo d c,
v n hóa hi n nay và lâu dài c a đ t n c …
Nói riêng v lãnh v c v n hóa thì đó là các v n đ : l ch s v n hóa c a các dòng h
Vi t Nam x a trong ph m vi ng i Kinh và các dân t c ít ng i; qui lu t hình thành v n
đ ng c a v n hóa các dòng h có truy n th ng v n hóa; m i quan h giao l u v n hóa gi a
các dòng h có truy n th ng v n hóa; gi a v n hoá dòng h v i v n hóa làng xã, v n hóa
vùng, v n hóa dân t c; đ ng h ng và các chính sách khai thác v n trò c a v n hóa dòng
h nh m xây d ng phát tri n v n hóa chung c a đ t n c hi n nay và mai sau... đây,
tr ng tâm là nghiên c u nh ng v n đ thu c v v n hóa c a dòng h , nh ng không th
không nghiên c u nh ng v n đ thu c dòng h nói chung.
Trên đây là nh ng ý ki n có suy ngh nh ng xin đ c coi nh là b c đ u và có tinh
ch t g i ý. Mong đ c trao đ i và ch b o thêm.

Ph n và gi i ch c n ng giáo d c
c a thi t ch gia đình hi n nay
NG THANH LÊ

S b t bình đ ng nam n đ a đ n đ a v đ c tôn c a nam gi i trong ch c n ng giáo d c
c a thi t ch gia đình truy n th ng. Trên l nh v c giáo d c gia đình, tính ch t

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c www.ios.org.vn


Di n đàn…

70

b t bình đ ng nam n th hi n nhi u bình di n: l c l ng ch trì giáo d c, đ i t ng giáo d c, n i dung và
ph ng pháp giáo d c.
S sách x a kia c ng có nói đ n vai trò ng i m trong giáo d c con cái nh ng "quy n huynh th ph v n là
đ c tr ng c b n c a giáo d c gia đình truy n th ng.
n c m t d n ch ng: các tác ph m Gia hu n (theo trong
danh m c c a Vi n Hán Nôm th ng kê n m 1990 có kho ng 40 tác ph m) đ u là c a tác gi nam gi i. Khái ni m
"T gia" trong "T gia n i tr " c a ng i ph n không có n i hàm nh khái ni m T gia c a nam gi i trong h
th ng các khái ni m "Tu thân T gia Tr qu c Bình thiên h ". Quy n uy giáo d c trong cu c s ng gia đình thu c
v nam gi i.
S đ c chi m đó xu t phát t quan đi m phân bi t nam n trên l nh v c kh n ng (trí tu , tài n ng). Do đó,
n u v n d ng các khái ni m cha m sinh h c và cha m xã h i có th k t lu n trong xã h i truy n th ng, ch y u
ng i m gi v trí ch c n ng sinh h c - "b n n ng làm m " nh ng i ta th ng nói. Ng i ph n x a kia c ng
nh tr th , h không đ c ch p nh n nh m t nhân cách đã tr ng thành, h ph i ti p nh n s giáo d c t phía
nam gi i, ng i cha và ng i ch ng:
…Nhân khi l nh lúa vào qu c ng .
Làm bài châm d y v nh con
(Ph châm ti p lãnh)

…D y v t thu m i v làm dâu.

…Ch r ng giáo ph s lai,
V y nên tr c ph i có l i khuyên r n.
(T gia phú)
ng ch trì giáo d c trong gia đình truy n th ng.
*
* *
Ngày nay, vai trò ng i m trong giáo d c con cái là m t nhân t m i m có tính ch t cách m ng. S gi i
phóng ph n trên bình di n xã h i đã đ a đ n s gi i phóng ph n trên bình di n gia đình. Ng i ph n ngày
nay - k c ph n nông dân - đã tham gia vào công vi c qu n lý, t ch c đ i s ng tinh th n c a gia đình trong đó
có v n đ giáo d c con cái, c ng nh h là l c l ng tham gia giáo d c xã h i. H n th n a, m t s c p h c, h
còn là l c l ng ch đ o. S bi n đ i v trí, ch c n ng c a ng i ph n , ng i m trong giáo d c gia đình nh
v y bao hàm nhi u giá tr có ý ngh a phát tri n.
ng riêng góc đ giáo d c h c mà nói, chúng ta có th nh n
th y s phân bi t nam n trong ch c n ng giáo d c c a thi t ch gia đình truy n th ng đã khi n b n thân công
tác giáo d c tr nên không cân đ i, không hài hòa, không hoàn ch nh. Trong giáo d c gia đình, tính ch t thiên v
duy lý c a ng i b /nh t thi t ph i có s b sung c a đ c đi m thiên v tình c m c a ng i m (Có th nói r ng
ra m t v n đ khác: ngoài xã h i s thành l p riêng bi t tr ng nam sinh và tr ng n h c ch có ý ngh a nh là
m t giai đo n t t y u trong quá trình dân ch hóa, hi n d i hóa h c đ ng. C ng nh trong gia đình, s hòa
nh p nam n trong nhà tr ng t o nên tính ch t hài hòa, cân đ i, hoàn ch nh c a thi t ch giáo d c xã h i)
Do v y, ng

i ph n không th là m t l c l

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c www.ios.org.vn


Xã h i h c

71

Ng i ph n ngày nay còn có nhi u đi u ki n thu n l i đ th c hi n đ c trách nhi m xã h i
m i m đã đ c xã h i giao phó. Tuy t đ i b ph n ph n đã đ c đào t o v các ph ng di n
tri th c khoa h c, v n hóa, ngh nghi p. Ng i ph n đã đ c trang b m t trình đ v n hoá
nh t đ nh đ có th có kh n ng th c hi n công tác giáo d c gia đình. Hi n t ng "n hóa ngành
s ph m" đã khi n m t s l ng l n ph n tr thành "Ng i m - Giáo viên" có r t nhi u đi u
ki n và kh n ng t i u đ th c hi n ch c n ng giáo d c con cái.
Trong quan h gia đình, các thành viên khác c ng th a nh n vai trò giáo d c c a ng i ph
n . Nh ng đ a con phát hi n đ c r ng m c a chúng có kh n ng ti n hành m t ho t đ ng
khác" 1 (ngoài n công gia chánh) do đó, c ng th a nh n và ti p nh n s giáo d c t h ng ng i
m .
Tuy nhiên, v n đ tham lu n mu n đi sâu là nh ng khó kh n, nh ng thách th c c a hi n t i
đ t ra đ i v i công tác giáo d c gia đình và đ i v i ng i ph n th c hi n ch c n ng giáo d c
gia đình.
Trong c ch th tr ng đã xu t hi n khuynh h ng ch y theo l i ích kinh t thu n túy, m t
chi u. Hi n tr ng này nhi u n c trên th gi i có kh n ng đ a đ n m t "hình thái nô l hóa
m i" ng i ph n . V n đ này có v nh là phi lôgic nh ng th c là m t v n đ c n đ c đ t ra
đ nghiên c u nh có ý ki n đã nêu lên "Nh ng ý ni m v ng i ph n đang thay đ i. Ngày
nay ng i ph n đ c coi là b n ch không ph i là đ y t c a ch ng, nh ng có l th m chí h
b bi n thành nô l vì con cái h n tr c đây". "Có m t s va ch m th c s gi a quy n m t ng i
ph n ph i đ c đ i x nh m t ng i t do và bi t t tr ng v i quy n m t đ a bé đòi h i đ c
nuôi n ng ch m sóc” .Các nhà xã h i h c đã nêu lên khái ni m “ng i ch ng v ng nhà”. Nh t
B n đã là m t d n ch ng n i b t v v n đ này. M t con s đi u tra cho bi t ng i ch ng Nh t
B n b ra 8 phút trong 1 ngày vào vi c ch m sóc con cái (Các bà v là 3 gi 30 phút). Con s c a
m t cu c đi u tra khác l i cho th y kho ng 70% ng i ch ng Nh t B n không n c m t i v i gia
đình và có kho ng 90% không n c m tr a và c m sáng v i gia đình. C ng theo đi u tra, v
ch ng Nh t B n nói chuy n v i nhau bình quân 5 phút m t ngày!
Vi t Nam c ng có th có m t khuynh h ng t ng t . Con ng i xã h i v i ý th c c ng
đ ng, ý th c công dân đã khi n m t phân s nam gi i lo hoàn thành trách v c a b n thân đ i v i
c quan, v i chính quy n, ng và đoàn th nên ít có đi u ki n ch m sóc con cái.

1

MADELEINE COLIN : u tranh giai c p và s xu t hi n c a nhân cách. Bài in trong S ph n ng i ph
n (La condition f mimme) E. S. Paris 1978.
B n quy n thu c Vi n Xã h i h c www.ios.org.vn


72

Di n đàn ...

T sau đ i m i, m t ph n s ng i ch ng, ng i cha là ng i ki m ti n ch y u, lao vào kinh
doanh, s n xu t, ki m l i nhu n. Và Nh t B n, ng i đàn ông còn t nguy n làm thêm cho xí nghi p
và sau gi làm, vì nhi u lý do, l i đi n t i v i bè b n. Bên c nh truy n th ng lâu đ i v quan h m con,
trong xã h i hi n đ i ng i đàn ông Nh t B n g n bó nhi u h n v m i m t v i công: ty thì "tr ng h p
các bà m đi cùng v i con trai đ n các thành ph l n đ d k thi vào các tr ng đ i h c không ph i là
chuy n hi m th y" 4.
Trong khi đó, ng i ph n đã đ c cách m ng gi i phóng, có trình đ và n ng l c giáo d c con
cái. Ng i ch ng hoàn toàn yên tâm giao phó cho v vi c nuôi d y con và đã n y sinh khuynh h ng
"khoán tr ng" vi c giáo d c con cho v . K t qu là nh ng ng i ph n Nh t B n và Hàn Qu c có
khuynh h ng đi vào n i tr trong nhà, kh c t vi c đi làm. 60% ph n đang làm vi c Nh t là
nh ng ng i ch a xây d ng gia đình, 36% còn son r i và ph n l n b vi c ngay khi sinh đ a con đ u
lòng" 5 . ó là m t mâu thu n, m t thách th c b i v trí c a v n đi kinh t gia đình "Trong xã h i t b n,
c m ch c là công n vi c làm đi tr c m i ho t đ ng khác, k c nh ng ho t đ ng c t t khác (trong đó
có vi c giáo d c con cái - ý ki n ng i vi t tham lu n) đ t ch c t m và m t gia đình"6.
vi t Nam, do nhi u c s , đ i đa s ph n v n đi làm, th c hi n c hai ch c n ng: ch c n ng
xã h i và ch c n ng gia đình - và trong gia đình, th c hi n c ch c n ng ng i n i tr l n ch c n ng nhà
giáo d c. C ng đ lao đ ng c a ng i ph n Vi t Nam có th đã t ng đáng k trong c ch th tr ng.
Vi c đánh giá v n đ này không th đ n gi n, m t chi u b i vì ".Ch ng nào mà có liên quan đ n các
thái đ hi n nay đ i v i quy n c a ph n , thì s đòi h i là ph n ph i c nh ng c h i trong cu c s ng

chính tr , giáo d c và đ c bi t là ngh nghi p - nh đàn ông" 7.
Nh v y, s tham gia c a ph n vào ch c n ng giáo d c c a thi t ch gia đình hi n nay v i ý
ngh a là m t bi u hi n, m t giá tr có ý ngh a phát tri n trong n i dung cu c s ng th i đ i - t thân n l i
ch a đ ng nhi u mâu thu n. T đó, gi i nghiên c u đã đ t ra nhi u ph ng h ng x lý đ có th gi i
phóng ng i ph n kh i m t gánh n ng - sinh ra t m t mong mu n gi i phóng h - khi trao cho h
quy n đ c tham gia vào ch c n ng giáo d c c a thi t ch gia đình. ó là cách đ t v p đ "T i sao cha
m sinh h c bao gi c ng ph i là cha m xã h i" 8 . ó c ng có th là gi i pháp v m t "công xã giáo
d c" 9 mà chính nhà lý lu n tri t h c c a ph n - Simone d Beauvoir c ng đã nói đ n: "Tôi ngh r ng
ph i lo i b gia đình. Tôi hoàn toàn đ ng ý v i nh ng d đ nh do nh ng ng i ph n t o ra và th nh
tho ng c ng do nh ng ng i đàn ông t o ra - là thay th gia đình ho c b i nh ng công xã ho c b i
nh ng hình th c khác còn

4

Nhi u tác gi . Tìm hi u Nh t B n. T p II, b n d ch V H u Ngh , Nhà xu t b n Khoa h c Xã h i - Hà N i,
1991.
5
Theo T p chí Khoa h c và Ph n . S 2(8), 1992.
6
sách đã d n.
7
sách đã d n.
8
Sách đã d n
9
Sách đã d n

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c www.ios.org.vn

Xã h i h c 73
đang ph i đ c (chúng ta) sáng t o ra" 10. Theo bà làm m mãi mãi v n là hình th c t t nh t đ
bi n ng i ph n thành nô l " 11.
ó đ u có th là nh ng d báo v t ng lai phát tri n c a "các thi t ch nuôi -d y tr khác
12
nhau” ngoài thi t ch gia đình. Có th coi nh ng ý t ng đ xu t nói trên là các gi thi t khoa
h c. Và nh v y, c n có nh ng lu n c và nh ng lu n thuy t c a các nhà khoa h c, các nhà xã
h i h c đ chúng ta có th tham gia vào tranh lu n đ đi đ n nh ng k t lu n.
Chúng tôi ch xin đ xu t m t s ý ki n v i mong mu n đóng góp ph n nào vào công vi c
tìm ra nh ng ph ng h ng, nh ng gi i pháp.
K T LU N
I. "Huy n tho i v gia đình h nh phúc " hay nh ng khó kh n c a ng i m
trong công vi c giáo d c gia đình
1. Gia đình đã tr thành m t m c tiêu, m t n i dung trong s nghi p phát tri n đ i s ng
v n hóa xã h i c a đ t n c và trong s nghi p gi i phóng ph n . M i quan h đúng đ n gi a
b m và con cái trong đó có vi c giáo d c con cái là m t v n đ "'c t t " c a xây d ng và phát
tri n gia đ nh b i "Chúng ta có xu h ng quan ni m vi c nuôi n ng c n th n l p tr , s b o v và
giáo d c chúng, và h nh phúc, tình c m c a chúng nh là lý do t n t i (raison d' être) c a gia
đình v i t cách là m t thi t ch "13 . T đó ng i ta c ng cho r ng gia đình hi n đ i th ng
đ c mô t nh nh ng gia đình “trung tâm là tr con".
2. Và nh trên dã phân tích "N u nh ngh a v c a Vi c làm Cha m t ng h n, th gánh
n ng này trút nhi u xu ng ng i ph n ": Do đó tác gi Nh p môn xã h i h c cho r ng cu c
hành quân vì s ti n b c a gia đình hi n nay đã khi n v n đ bình đ ng nam n tr nên b "đ n
gi n hóa.
Ch a nói đ n khó kh n c a nh ng ng i ph n đ n côi ph i đ n đ c ti n hành vi c giáo
d c con cái, nh ng ng i ph n có ch ng cùng chia s trong cu c s ng riêng t c ng
đ i di n r t nhi u khó kh n trong vi c huy đ ng thì gi , tâm l c và đ c bi t là hi u qu
giáo d c có th b h n ch b i s k t h p gi i đã b h n ch .
II. V m t gi i pháp gi i
S tham gia c a ng i v , ng i m vào quy n lúc giáo d c trong gia đình là s th a nh n

quy n l c c a ph n , là th c hi n nam n bình đ ng trên bình di n gia đình

10 ALICE SCHRWARZER: Simone de Beauvoir ngày hôm nay (Simone de Beauvoir aujour d’hui).

B n d ch Mercure de France. Paris - 1984.
11
Nh trên
12
Sách đã d n
13
Sách dã d n

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c www.ios.org.vn


74

Di n đàn ...

b i giáo d c thu c ph m trù quy t đ nh quan tr ng trong đ i s ng gia đình nh ng do nhi u
nguyên nhân, trách nhi m đã ch y u đã d n vào ng i ph n thì l i nh h ng đ n nhân cách
c a ng i ph n trong phát tri n. Ng i ph n b "huy đ ng" quá nhi u trong cu c s ng gia
đình và trong công vi c giáo d c c a gia đình hi n nay. M t khác, đi u đó c ng khi n công tác
giáo d c gia đình có kém hi u qu .
S đi u hoà gi a hai ph m trù cùng đ u là "c t t " trong vi c xây d ng, phát tri n gia đình
(kinh t c t t - giáo d c c t t ) là m t công vi c khó kh n nh ng không th không gi i quy t.
S k t h p v ch ng trong công tác giáo d c con cái không ch có giá tr duy trì và phát
huy tình yêu trong cu c s ng hôn nhân và gia đình mà còn có ý ngh a đem l i hi u qu giáo d c.
K t h p nam n trong giáo d c con ng i là m t y u t u tú mang tính xã h i (và còn có th
bao hàm m t b n ch t t nhiên) và là m t ti n đ c n thi t trong giáo d c gia đình. Ng i m , và

ng i b là hai hình nh t o nên hình t ng, t o nên g ng m t hoàn ch nh, đ p đ c a giáo d c
gia đình. Có th so sánh s k t h p gi i trong giáo d c v i khái ni m “đ i thân" c a m t chuyên
gia v v n minh L ng Hà khi phân tích hình t ng s thi Gilgamesh v vua mu n làm ng i b t
t , đã nói đ n nhân v t Enkidu nh là "m t đ i thân, m t phiên b n c a Gilgamesh, m t đ i th
cùng m t t m vóc và s c m nh nh Gilgamesh". ó là m t "hi n thân th hai" c a Gilgamesh đ
b khuy t nh ng ch y u và phát huy nh ng đi m m nh c a nhân v t này... S giáo d c gia đình
ch có th đ c "hoàn ch nh hóa", "cân đ i hóa", "hài hòa hóa" b i s k t h p gi a nhân cách
nhà giáo d c c a c ng i cha l n nhân cách nhà giáo d c và ng i m . S tham gia c a ng i
ch ng, ng i cha vào giáo d c gia đình là m t gi i pháp c n đ c quan ni m và th c hi n đúng
đ n.
M t trong nh ng ch đi m c a Di n đàn M.60 B c Kinh 95 là "Trao quy n giáo d c cho ng i
m b ng cách giáo d c b m ". ây chính là m t bi n pháp có th góp ph n th c hi n gi i
pháp Gi i mà chúng tôi xin đ c đ t ra v i H i th o khoa h c qua tham lu n này.

M t s v n đ v gia đình và s ti n b c a ph n
LÊ MINH
V i quan đi m m i, nh n th c m i v vai trò và v trí c a ph n Vi t Nam trong ch c
n ng n c công dân và ch c n ng "Ng i th y đ u tiên c a con ng i", v i nhu c u đ y m nh
s ti n b c a ph n Vi t Nam làm ti n đ cho gi i ph n b c vào th k th XXI m t cách
v ng ch c, t tin và có hi u qu , x ng đáng v i các th h ti n

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c www.ios.org.vn


Xã h i h c

75

b i góp ph n xây d ng đ t n c ngày m t v n minh, gi u đ p, gia đình m no, bình đ ng, ti n b , h nh
phúc. T k t qu kh o sát th c tr ng: "Gia đình và s ti n b c a ph n Vi t Nam trong th i k đ i

m i" d i d ng đi u tra t ng h p 5 đ a bàn kh o sát và ph ng v n 1.000 gia đình, chúng ta có th rút ra
m t s nh n xét ban đ u đ cùng suy ng m và tìm d n các gi i pháp. B i không th ngay m t lúc, và
không th ch m t l n, đã g i đ c t hàng ngàn s li u trong 147 bi u b ng, nói lên h t t t c m i v n
đ mà nó ch a đ ng. Thông th ng m t đ t kh o sát tôi 1000 h gia đình, các nhà nghiên c u còn ph i
quay tr l i nhi u l n đ khai thác, đ tìm và so sánh, nêu gi thuy t. R i t th c t bi n đ ng c a cu c
s ng s còn khám phá d n ra nh ng d báo có khi r t b t ng . Lao đ ng nghiên c u khoa h c xã h i
khác nào nghiên c u khoa h c t nhiên trong phòng thí nghi m. ó là lao đ ng công phu, mi t mài, lao
đ ng c a s khám phá và s c sáng t o, luôn luôn đu i theo nh ng đáp s đ phát hi n ti p, b ng s kiên
tâm chiêm nghi m và t duy khoa h c. B i xã h i là s chuy n đ ng không ng ng.
Sau đây là m t s v n đ ban đ u có th nêu lên t k t qu kh o sát.
I- Mô hình gia đình. Mô hình gia đình không ch th hi n m t hình th c gia đình v i s l ng th
h cùng n cùng theo ng u nhiên. V sâu xa, nó đã báo hi u nh ng đ i thay trong nh n th c, trong nhu
c u, trong b i c nh xã h i mà m i gia đình đã l a ch n đ thích nghi. Nh x a kia, khi lao đ ng nông
nghi p còn khép kín trong l y tre xanh v i các ph ng ti n thô s , l c h u, đòi h i các th h trong gia
đình ph i t a vai sát cánh m i ch ng tr i đ c v i thiên nhiên, thú d , v i nh ng ác đ c khác t con
ng i đem đ n. Gia đình càng đông th h cùng n , càng có nhi u s c lao đ ng, s c ch ng đ , và nh
v y m i kham đ c nhi u lo i công vi c trong n n kinh t gia đình t cung t c p.
Mô hình gia đình Vi t Nam hôm nay đã báo hi u, gia đình h t nhân hai th h cùng n cùng đã
chi m s đông nh t trong các gia đình đ c kh o sát, không ch thành ph , mà c
nông thôn có đ i
s ng còn th p kém (Qu ng Tr ), và c
vùng dân t c ít ng i (H’mông - Lào Cai) . Ch có đi u khác là
gia đình 2 th h
thành ph v i s l ng 4 ng i (2 v ch ng, 2 con) đã chi m t l cao nh t. Còn
nông thôn nh Thái Bình, s l ng 5 ng i chi m t l cao nh t, và nông thôn Qu ng Tr , dân t c
H’mông Lao Cai, t l cao nh t v s l ng ng i trong gia đình là 7-8. T c là nh ng n i đ i s ng
càng th p kém, s l ng sinh con càng cao. (S l ng sinh vùng H'mông cao nh t là trên 4 con, chi m
t l 39,2% gia đình kh o sát, c ng nh Quang Tr : 30,4%)
Mô hình gia đình h t nhân chi m t l r t cao trong các vùng mi n đ c kh o sát (80,6 % vùng
H'mông, 76,6% TP H Chí Minh, 77,4% gia đình công nhân H i Phòng, 64,4% nông thôn Qu ng

Tr và Thái Bình), đã ch ng minh gia đình th h tr hôm nay có nhu c u và có đi u ki n phát tri n đ c
l p.
Song n u nhìn vào tr l i c a các thành viên gia đình trong câu h i m : nguy n v ng trong gia
đình v mô hình gia đình lý t ng, thì chúng ta l i có thêm m t nh n xét b sung. Gia đình h t nhân
đ c g n ông bà, là nguy n v ng chi m t l cao nh t, v i t t c các vùng mi n đ c kh o sát (47,8%
ý ki n v và 41,6% ý ki n ch ng). - Vì sao v y? - Vì giúp đ đ c nhau, chi m t l tr l i 50,3% (trong
đó v i vùng H'mông t l cao h n: 78,9% và Qu ng Tr , t l cao nh t: 83,4%). nh ng vùng mà xã
h i đã đ c t ch c v n minh h n, thì t l nhu c u này th p xu ng (công nhân H i Phòng: 33%, TP H
Chí Minh: 38,3%, Thái Bình: 16,5%). Song, t l vì "con cháu đ c quây qu n v i ông bà", t c là vì
nhu c u bù đáp.
đ a bàn kh o sát: xã B n ph (Lao Cai) nhà máy len (H i phòng) Ph
xã Nam Th ng (Thái sình), xà H i Qu (Qu ng Tr ).
*5

ng 4, qu n 4 (TP H Chí Minh),

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c www.ios.org.vn


76

Di n đàn ...

cho nhau v m t tình c m, thì l i cao lên, nh
đ a bàn Thái Bình: 61,3%.
Nh ng t l trên báo hi u, gia đình Vi t Nam đang đi vào mô hình hi n đ i, g n, nh , đ c l p t
ch , phù h p v i h ng phát tri n c a xã h i, đó đôi v ch ng có toàn quy n đ nh đo t v cu c đ i
mình, không b m t th l c nào c n tr ho c chi ph i. Song xu h ng gi đ c truy n th ng v n ti p
t c n y sinh, đó là nhu c u v s đùm b c l n nhau gi a các th h , s bù đ p cho nhau v tình c m .
Th hi n nguy n v ng này cao nh t chính là Thái Bình, n i mà nhu c u giúp đ l n nhau đã th p

xu ng chi có 6,5%
Xu th gia đình h t nhân, có th h ông bà g n (đ giúp đ l n nhau, đ quây qu n đ m m), đó
là mô hình gia đình truy n th ng - cách tân mà xã h i ta c n h ng t i c ng nh tr giúp đ phát tri n.
Chúng ta đ u đã bi t, v n hóa gia đình là cái n n t o d ng và nuôi d ng con ng i, nó đ c
truy n n i và phát tri n qua các th h . Th h tr đ c h ng n n v n hóa gia đình qua s truy n th
c a cha m và c c a ông bà n a, s có đ c nh ng hi u bi t đ y đ h n v truy n th ng gia đình mình,
v làng quê mình, v dòng h huy t th ng c a mình. Do là nh ng bài h c s ng v s g n bó gi a ng i
v i ng i, v i quê h ng, v i nh ng giá tr tâm linh, v ý th c trách nhi m v i nh ng th h đi tr c,
và c ng t c là g n bó trách nhi m v i l ch s , v i T qu c, v i Dân t c c th nh t.
Cu c s ng g n g i gi a tr và già, không ch là già cho tr n ng bóng, cho tr kinh nghi m, mà
ng c l i ng i già c ng r t c n có trê đ cu c s ng khi cao tu i không b cô đ n không b khô c n,
không ng i h i han s n sóc. M t xã h i lý t ng, đó là m t xã h i mà tr nh đ c nhi u ng i l n
ôm p, ch m chút. Ng i này b n b u đã có ng i khác đ tay. Ng i này nóng n y, đã có ng i khác
d u ng t v v , chia s . Và ng i già thì ngày ngày có c m ngon canh ng t, có tr qu n quýt đem đ n
ni m vui và cái m i, đ đ n, đ m m bên mình. Hi n nay m t s xã h i có đ i s ng cao h n Vi t
Nam, v n đ ng i già cô đ n đang là m t bi k ch. Trong khi đó thì th h tr , d ng nh vì s t do
tho i mái c a riêng mình, đã quên đi t t c công n sinh thành c a ông bà cha m , quên r ng làm ng i
r i ai c ng có lúc b c t i tu i già b t l c và cô đ n, không hi u r ng m t đi cái tình c m c a ng i cao
tu i
m, t c là c t đ t s i dây huy t m ch t đó đã t o nên mình, truy n n i cho mình s c m nh. Và
trong m t xã h i, khi tr già không có s chuy n giao l n cho nhau, s t o nên r t nhi u m t cân b ng
cho s phát tri n. S ng i tr y đang ra s c đ cao t do cá nhân tuy t đ i, d n đ n nh ng c c đoan
trong l i s ng và ng x , t đó đ o đ c làm ng i b đ v . S quên mình vì ng i khác, ý th c t o
ni m vui cho ng i khác c ng là t o ni m vui cho chính mình, đã hoàn toàn v ng bóng trong cu c s ng
nh ng gia đình y. Con ng i tr nên thô thi n th c d ng, ch nhìn th y cái m ng manh nguýt tr c
m t, không ti p nh n đ c cái sâu s c, cái b n v ng. Và khi anh huênh hoang v k n y sinh chi m h u
con ng i v i l i s ng g p, s ng ng n, ch đ th a mãn s h ng th cho riêng mình, ph i s ch m i giá
tr mà nh ng ng i đi tr c đã cho mình, s kéo theo hàng lo t đ v trong m i quan h gi a ng i v i
ng i, quan h ru t th t trong gia đình. T đó, gia đình r n n t, m t s c t n t i. Và khi nhà tan thì đ t
n c s th nào, khó ai có th l ng h t đ c s chao đ o ng nghiêng và nguy c tan v .

M t v n đ đã đ c đ t ra tr c chúng ta, c n h ng các gia đình đi vào mô hình hai th h n
chung chung, và c n t o m i đi u ki n đ các gia đình tr đ c s ng g n g i v i th h ông bà. V y
thì không th đ t n t i quá lâu trong xã h i chúng ta, nh ng gia đình v ch ng ph i s ng phân ly do
công tác ho c làm n sinh s ng. Ví d v i nh ng b đ i chuyên nghi p t i ng , khu gia binh nên t
ch c th nào đ ch ng v con cãi b m già có th đ c s ng trong không khí gia đình tho i mái, m i
khi ng i thân đ n đ n vi th m h .

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c www.ios.org.vn


Xã h i h c

77

Ho c v i nh ng ng i công tác th ng xuyên ph i đi xa gia đình nh nh ng ng i làm vi c
đ a ch t, xây d ng ..., Nhà n c c n quy đ nh ch đ nghi phép cao h n h n so v i nh ng ng i lao
đ ng các lo i hình khác. Gia đình đ c s ng v i nhau đ y đ các thành viên. đó là h nh phúc c a
m i đ i ng i. S thi t thòi c a nh ng gia đình ph i s ng phân ly, không ch là v i riêng m t đôi
v ch ng y, mà nh ng tr nh không th phát tri n toàn di n đ c, khi ngày qua ngày, n m qua
n m, tr ph i s ng ho c là xa cha, ho c là xa m , và xa c ông bà.
ào t o th h t ng lai phát tri n toàn di n đòi h i s t o đi u ki n tr c Liên t trong gia
đình, ngay khi tr còn trong thai. Nh ng đã lâu nay, do nhân dân ta ph i s ng trong hoàn cành
chi n tranh k o quá dài t th h này sang th h khác, nên đã coi vi c v ch ng s ng xa nhau là
đi u bình th ng, t nhiên, coi vi c không bi t đ n ông bà, h hàng n i ngo i, quê h ng là chuy n
không đáng k . Song, n u chúng ta th quan sát nh ng gia đình b đ i, cán b ph i s ng phân ly,
và quan Bát nh ng tr nh ch đ c h ng m t phía tình c m và s ch m sóc ki u c a m . Nh ng
gia đình y, nh ng thành viên trong ki u gia đình y luôn luôn ph i s ng trong s h ng h t, đã t o
nên bi t bao n i ni m thi t thòi th m kín, bi t bao l ch l c, và xu t hi n s bi n d ng nh ng con
ng i này t cu c s ng thi u th n t nh c m, thi u s đ m m c a m t gia đ nh đ y đ qu n t , v i
tâm lý l loi, đ n chi c kéo quá dài. T t c đ u nh h ng ng m ng m đ n tín cách đ n t duy, đ n

nh n th c, đ n tâm lý c a các thành viên, nh t là đ n s phát tri n c a th h tr . B t k đi u gì
không bình th ng k o quá dài trong đ i s ng c ng gây nh ng h u qu không hay đ n con ng i,
đ n gia đình và h u qu cu i cùng là gây h n lo n cho xã h i.
ã đ n lúc chúng ta ph i th c s nghiên c u v n đ này m t cách đ y đ và nghiêm túc đ
có ph ng án tích c c gi i quy t, phù h p v i hoàn c nh riêng c a xã h i ta, đ c bi t vì t ng lai
c a th h tr . Chúng ta c n ph i tìm nhi u bi n pháp và t o d ng nhi u lo i hình ho t đ ng xã h i
đ cân b ng s phát tri n c a th h tr , đ c bi t quan tâm nh ng tr s ng trong nh ng gia đình
khuy t thi u ho c gia đình cha m ph i s ng phân ly. ( tài "V n hóa gia đình Vi t Nam" đã có
m t kh o sát v lo i gia đình này, ch ng minh nh ng nh n xét trên là đúng).
2-N i c trú c a gia đình c ch t l ng, có ti n nghi, có n i ng nghi riêng bi t cho các
thành viên đang là nhu c u c a các gia đình, không phân bi t vùng mi n. Nhu c u đó th hi n trình
đ v n minh c a các gia đình, dù m c s ng kinh t còn đang th p kém. vùng đ ng bào H'mông
đ c kh o sát, t l gia đình v ch ng có bu ng riêng r t cao (88,6%), th m chí v ch ng con trai
c ng có bu ng riêng (96,4%) . Trong khi Hai Phòng, Qu ng Tr , Thái Bình, nh ng gia đình đ c
kh o sát có bu ng riêng cho v ch ng chi m t l r t th p (10- 17%), ph n l n ch có gi ng
chung v i các con nh .
Gi a con trai và con gái không có s đ i x phân bi t: đ ng bào H'mông - Lao Cai, con trai
có gi ng riêng 75% thì con gái c ng 70,5%. V n đ đ t ra ô đây l i là di n tích c trú c a các gia
đình không th đ quá th p (TP H Chí Minh: 52,2% gia đình đ c kh o sát vào di n tích 15 m2.
H i Phòng: 52,6% gia đình công nhân đ c kh o sát vào di n tích 15- 19 m2) . Di n tích sông
quá ch t ch i mà v n ph i có nh ng kho ng riêng đ đ m b o s t do c a m i thành viên, qu là
m t con tính nan gi i. Song th c t kh c nghi t đó v n đ t tr c ng i ph n trong gia đình ph i
bi t khéo léo s p x p n i n ch n , t o đ c m t không gian g n gàng, ng n n p, th m m mà v n
gi đ c nh ng kho ng cách c n thi t cho các thành viên. i u đó đòi h i tr c tiên ng i ph
n ph i có trình đ v n hóa nh t đ nh, trình đ th m m và s hi u bi t v tâm lý c a các thành
viên trong gia đình. Ch m sóc gia đình ngày hôm nay, không th ch c n có đ c tính ch t chiu, ch u

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c www.ios.org.vn

78

Di n đàn ...

th ng ch u khó, mà r t c n ki n th c. Ki n th c trong vi c s p x p trang trí n i n ch n trong
vi c bi t mua s m v t đ ng phù h p v i n i , trong vi c đoán bi t nhu c u cung nh tâm lý c a
nh ng ng i thân trong gia đình đ đi u hòa, đ t o s th a mãn m êm. M i cái kh , cu i cùng l i
ch ch t lên vai ng i ph n là chính.
Nhà quá ch t ch i, thì nhu c u đ c ti p c n v i nh ng kho ng th i gian thoáng đãng ho c
thay đ i không khí s ng l i tr thành b c bách đ i v i các thành viên trong gia đình. Bi t ti t ki m
chi tiêu đ hàng n m gia đình đi du l ch ng n, đi v th m quê h ng, bi t thu x p công vi c gia
đình đ ch nh t có th cùng nhau đi ch i gi i trí ho c th m b n bè, ng i thân. ó là công vi c
mà ng i ph n trong gia đình ph i ngh đ n. T t nhiên ng i ch ng c ng có trách nhi m, song vì
tính cách riêng c a ph n v n tinh t nh y c m và bi t ch m chút ng i khác, do đó ng i v gi
vai trò chú đ ng. ã rõ, trình đ v n hóa và ki n th c c a ph n , s ti n b c a ph n mang ý
ngh a quy t đ nh trong vi c xây đ p h nh phúc c ng nh s m êm, t i vui c a m i gia đình, t
nh ng lo i vi c xem ra là nh nh t k trên.
Cùng lúc, xã h i c ng c n có nh ng bi n pháp tr giúp gia đình. Thí d t o nh ng v t d ng
gia đình phù h p v i nh ng n i c trú ch t h p t o nh ng kho ng không gian ngh ng i công c ng
s ch, đ p, v n minh. Thí d dành nhi u khu v c đ m nh ng ho t đ ng v n hóa ngh thu t, th
d c th thao lành m nh đáp ng nhu c u c a các gia đình, nh t là v i thanh thi u niên, nh m phát
tri n th l c và tài n ng c a th h tr . B i n u cu n hút đ c tr vào nh ng ho t đ ng nâng cao
th l c, trí tu , th m m , thì ng i m m i đ c r nh rang và an tâm mà trau d i ki n th c, h ng
th vãn hóa ngh thu t đ ti n b . N u không, toàn b th i gian và tinh l c c a ng i m ch còn
d c vào vi c đi ng n ch n con kh i nh ng cám d , nh ng c m b y c a k x u, m t b n ng i chi
c t v th t nhi u l i nhu n, b t k là b ng con đ ng nhu m đen tâm h n tr th , tha hóa nhân
cách m t l p ng i.
Trong th i m c a này, c a càng m r ng ra nhi u phía, thì càng nhi u lu ng gió khác l ùa
vào. Ham m i, chu ng l , thích nh ng cái khác ng i, đó là tâm lý tu i tr ngây d i và ít ki n th c,
thi u n n móng c a v n hóa gia đình. Nghiên c u gia đình và s ti n b c a ph n không th

không đ c p đ n đ a con.
a con tu i choai choai là đ i t ng mà hôm nay xã h i c n đ c bi t
quan tâm tr giúp các gia đình trong vi c nuôi và d y. Nhà ch t, tr ph i ra ph ch i. B m b n
công vi c, thì tr h c h i đ ng ph .
ng ph trong m t xã h i đ y bi n đ ng thì không ph i
là môi tr ng trong lành cho tr phát tri n.
ã có bi t bao bi k ch đang x y ra trong nh ng gia đình mà nguyên nhân là b t đ u t đ a
con choai choai. Trong khi lu t pháp n c ta l i thi u s kiên quy t và nghiêm minh. Thí d
nh ng t đi m Karaoke, nhà hàng đèn m (th c ch t là đ a d t tr nh làm quen, n m mùi d n
nh ng qu c m, đ n không lìa b đ c) . Sao lu t pháp không có đi u c m thanh thi u niên d i
20 tu i d t nhau vào nh ng t đi m k trên, th c đ n thâu đêm, ho c c m tr hút thu c lá… Xa đo
và bi n ch t th h tr , s ng không lý t ng, không bán linh, chi tôn th s phá qu y vô l ng tâm,
đang là m c tiêu chính tr c a nh ng l c l ng thù đ ch v i ch đ chúng ta. Ch m lo cho l a tu i
thanh thi u niên, Nhà n c và ng đã l p ra không thi u các t ch c. Nh ng nh ng ch ng trình
hành đ ng vi thanh thi u niên, thì d ng nh n ng n v b n i mang tính hình th c, h n là nh ng
gi i pháp r t c th , r t thi t th c.
3 - Lao đ ng s n xu t và lao đ ng gia đình, v i s gi lao đ ng ki m s ng c a ch ng và c a
v trong các gia đình đ c kh o sát đ u x p x ngang nhau, trong khi lao đ ng gia đình c a ng i
v đ u cao h n ch ng r t nhi u, nh h ng không nh đ n s ti n b c a.

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c www.ios.org.vn


Xã h i h c 79
ng i ph n . C n l u ý m t đi u, duy vùng H'mông đ c kh o sát, thì t l v và ch ng tham gia
lao đ ng gia đình g n nh ngang nhau. V y t c là ý th c cùng gánh vác vi c nhà gi a v và ch ng
không h ph thu c vào m c s ng, vào trình đ h c v n. Nh k t qu c a đ t kh o sát này thì bi u hi n
tr ng nam khinh n trong các gia đình tr chi m t l r t th p, v y thì sao gánh n ng gia đình v n trên
đôi vai ph n là chính ? M t bi u hi n n a c ng c n đ c xem xét. Hôm nay đã xu t hi n, ph n l n là
thành ph , nh ng ph n không thông th o vi c nhà, thích đ a h t vi c nhà cho ch ng con ho c cha

m già, có khi không ph i vì hoan canh công tác ho c ki m s ng quá b n r n. Song song v i hi n t ng
này là nh ng quan em đ c tung ra v chu n m c ng i "ph n hi n đ i", mà th c ch t là che gi u
tính n l i, ích k , ham th a mãn nh ng thú vui t m th ng c a nh ng k thích h c đòi, nh ng thi u
ki n th c và vô v n hoá.
Song, v sâu xa v n: không th không g i đ n tàn d c a h t t ng phong ki n, coi vi c nhà là
nh nh t không đ c đ nh giá, coi vi c nhà là th p kém, đàn bà thì tr c tiên là t gia n i tr . xã h i
ta, đã n a th k sau Cách m ng Tháng Tám, đàn bà ra s c gánh vác vi c xã h i không kém đàn ông,
v y vì sao v n còn s b t công này trong đ nh giá lao đ ng c a ph n . Ph n không ti n b đ c, m t
ph n l n là do không còn th i gian nào trong ngày là c a riêng mình n a. Lao đ ng ki m s ng cùng v i
lao đ ng gia đình quá n ng nh c đã làm cho ng i ph n ki t s c. Gi i quy t gánh n ng lao đ ng gia
đình ph i đ c ti n hành t hai phía. Phía xã h i, ph i t o đ c d lu n trong vi c đ nh giá lao đ ng gia
đình, c ng t c là đ nh giá lao đ ng c a ng i ph n . M t khác ph i có nhi u bi n pháp xã h i hóa d n
m t s lao đ ng gia đình, đ sau? / nh m? / nh ng gi lao đ ng s n xu t, con ng i đ c th nh th i,
đ c có thì gi cho cu c s ng tinh c m, trau d i trí tu . Phía gia đình, c n c s giáo d c đ m i thành
viên nh n th c ra trách nhi m cùng gánh vác v i ng i ph n , xu t phát t tình th ng yêu, t s cùng
chia s . S giáo d c tình yêu gia đình n c ta đã m t th i gian r t dài không đ c nh c đ n. T tình
yêu, tam t núi c ng trèo, v y sao đàn ông l i không nhìn th y s nh c nh n hàng ngày c a v đ gánh
đ ? Trong khi lúc m i tho t yêu nhau, ng i đàn ông có th làm đ c t t c nh ng gì m i ch thoáng
th y trong ánh m t c a ng i yêu ? Tình yêu ch ng v b t ngu n t v n hóa con ng i. V n hóa con
ng i đ c gieo c y, đ c t o d ng và nuôi d ng t v n hóa gia đình. Nh ng đã t lâu vãn hóa gia
đình không đ c ch m chút, không đ c đ nh h ng, ch a k t b c vào kinh t th tr ng, v n hóa
gia đình đang g p r t nhi u nh h ng t nh ng m t tiêu c c c a môi tr ng xã h i. C n s m xây d ng
đ c nh ng thi t ch , nh ng quy c và v n hóa gia đình trong th i đai hôm nay, v a mang tính truy n
th ng, v a mang tính cách tân. Và v n hoá gia đình ph i đ c giáo d c ph c p trong h th ng nhà
tr ng và qua các ph ng ti n thông tin đ i chúng.
4- M t v n đ khác đ c đ t ra ti p theo, nâng cao trình đ ki n th c th nào, đ ph n ti n b ,
khi 68,2% s ph n đ c kh o sát Lao Cai còn mù ch , khi ph n ch có trình đ h c v n c p 1 và
2 còn đang chi m t l r t cao (Thái Bình 67,2%, Qu ng Tr 46,2%, TP H Chí Minh 37,8%). Dù làm
ru ng, dù làm th ho c buôn bán ch y ch , thì ho t đ ng trong c ch m i đòi h i m i ng i đ u ph i
v n t i có ki n th c. Ki n th c h c đ c tr ng l p là m t ph n, nh ng ti p t c t h c là m t

h ng quan tr ng. Nh ng, qua k t qu kh o sát thì không gi t h c đ nâng cao, chi m t l g n nh
tuy t đ i c ch ng và v (ch ng 96%, v 85,9%, trong đó n nông dân 98,8%, n công nhân 88,9%.
T l đ c đào t o t p hu n r i vào con s không, c ng r t l n (v 81,5%, ch ng 86,4%). Ch riêng
Thái Bình có đ c 58,8% ng i v đ c t p hu n k thu t cây, con, vài ba ngày.

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c www.ios.org.vn


80

Di n đàn ...

H ng th v n hoá ngh thu t đ nâng cao tâm h n, th m m , nhân cách thì t l không gi r t cao,
c ch ng và v (Lào Cai, ch ng 83,1% - v 91%, TP H Chí Minh, ch ng: 46,3% - v 33%, Thái Bình,
ch ng: 38,2% - v 30,9%).
Th c t đó cho ta m t nh n xét, trong gia đình, gi a ch ng và v , s chênh l ch v h ng th v n
hóa ngh -thu t không đáng k , t c là không có v n đ tr ng nam khinh n . đây xu t hi n m t v n đ
khác, xã h i ta ch a làm đ c bao nhiêu cho các gia đình, trong khi s đóng góp c a các gia đình, nh t là
nông dân, vô cùng to l n và c b n. Nông nghi p là n n tâng c a kinh t n c ta. Ng i nông dân ph i
s m đ c trang b ki n th c đ đ a n n nông nghi p thoát kh i l c h u, đ sân ph m nông nghi p tr
thành hàng hóa c nh tranh đ i v i th tr ng th gi i. Ng i buôn bán ch y ch , hàng ngày ph i ti p c n
v i th tr ng, đ đ ng ti n ch huy t t c . H ph i đ c nâng cao ki n th c, đ c h ng th v n hoá
ngh thu t, đ t thân bi t lo i tr nh ng nh h ng c a m t trái kinh t th tr ng, không làm v n đ c
môi tr ng xã h i và gia đình mình.
3- n đây chúng ta đã b c sang m t v n đ khác n a v m i quan h gi a các thành viên gia đình
và v n đ k ho ch hóa gia đình . Dù trình đ h c v n và trình đ ngh nghi p c a các thành viên gia
đình còn th p, dù m c h ng th v n hóa ngh thu t đ nâng cao con ng i còn ch a đ c nh chúng ta
mong m i, song m i quan h gi a ch ng và v đã t l t t đ p r t đông gia đình không có xung đ t
(77,6%). N u có xung đ t, thì ch th hi n d i d ng to ti ng mà cao nh t là nông thôn. ánh nhau t
l r t th p, ch có 1% gây th ng tích có 0,2%. Nguyên nhân c a nh ng s to ti ng do s ng chung nhi u

th h r t th p (4,7%), do đàn ông gia tr ng ho c quá đói nghèo c ng th p (đ u 11,2%). Do không h p
nhau v l i s ng chi m t l cao h n c (1 9,8%).
L i s ng là th hi n tính v n hóa c a con ng i. V y nâng cao tính vãn hóa trong đ i s ng gia đình
th nào, khi con ng i không đ c ngh ng i, không đ c h ng th v n hóa ngh thu t, khi lao đ ng
s n xu t và lao đ ng gia đình đã chi m h t th i gian c a m t ngày, khi con cái quá đông khi n nh ng
n m tháng b n m n c a ng i đàn bà kéo quá dài. ó là ch a k đ n m t t l khá cao nh ng ph n và
đàn ông mù ch nh
Lào Cai.
C n có con trai đ có s c lao đ ng, đ n i dõi tông đ ng là m t v n đ ph i gi i quy t nhi u khía
c nh, không ch t tuyên truy n vi c h n ch sinh đ . Là ch gia đình, ai c ng bi t r t rõ n u sinh nhi u
con thì không l y gì nuôi con t t đ chúng có s c kh e, đ c h c hành và đ c ch m chút tình c m.
Nh ng nh ng n i lao đ ng chân tay còn ch a đ c thay th b ng nh ng ti n b khoa h c k thu t, thì
v n ph i mang s c ng i ra là chính. Ng i ta ph i sinh nhi u con. Khi mà r t nhi u lo i lao đ ng còn
c n đ n s c trai, khi mà v n đ dòng h đang còn n ng n , không nh ng th đang còn đ c ph c h i m t
cách c c đoan, thì nh ng n i càng xa thành ph , ng i ta c ng c n có b ng đ c con trai.
Trong công cu c v n đ ng k ho ch hóa gia đình, mà hi u qu c a nó quy t đ nh r t l n đ n s ti n
b c a ph n , đã đ t ra tr c chúng ta nh ng v n đ ph i đ c nghiên c u và gi i quy t b ng nhi u
bi n pháp đ ng b , không ch tuyên truy n v n đ ng mà có th đ t đ c m t cách t t đ p. ó còn ch a
k nh ng t n n xã h i đang len l i vào các gia đình, s ph c h i có ch đ nh nh ng t n n l c h u trong
các phong t c t p quán c a xã h i và gia đình, trong khi xã h i v n ch a xác đ nh đ c th t rõ,

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c www.ios.org.vn


Xã h i h c

81

cái gì là l c h u, cái gì là truy n th ng, cái gì là đ i m i, cái gì là hi n đ i đ lo i tr ho c nuôi
d ng.

Gia đình và s ti n b c a ph n là hai v n đ r t kh ng khít v i nhau. Ng i ph n mu n
ti n b , không th không gi i quy t b t đ u t gia đình. Ng i ph n có ti n h thì m i làm
đ c nhi m v xây d ng gia đình m no, ti n b , bình đ ng và h nh phúc, mà gia đình là n n
t ng c a xã h i. Ng i ph n có ti n b m i góp đ c ph n đ c l c ng n ch n nh ng t n n xã
h i. B i ng n ch n t n n xã h i có hi u l c nh t là b t đ u t t ng con ng i. Mà con ng i
nào c ng b t đ u t gia đình. Ng i ph n có ti n b m i làm đ c xu t s c ch c n ng Ng i
th y đ u tiên c a con ng i, t o th h t ng lai phát tri n cao đ p ...
Rõ ràng s ti n b c a ph n không còn ph i ch vì quy n l i c a riêng gi i ph n , mà vì
s phát tri n chung c a gia đình, c a xã h i và t ng lai.
T s nhìn nh n v n đ gia đình và s ti n b c a ph n theo quan đi m nh đã k trên, t
đ t v n đ đ n chi n l c xã h i Vi t Nam c n b t đ u t ng i ph n và t gia đình, chúng ta
s tìm ra đ c m t h th ng v n đ c n đ c nghiên c u (chuyên sâu) ti p t c nh trên đã đ
xu t.
t nghiên c u 1000 gia đình l n này là ti n đ , là c s khoa h c ban đ u, t đó s đ ng
ký m t ch ng trình c p Nhà n c v "Gia đình và s ti n b c a ph n Vi t Nam".
Trong bài vi t này, khi đi m qua t ng đo n đã nêu nh ng quan đi m nh ng đánh giá nh n xét
và đ xu t nh ng ki n ngh c th xung quanh các v n đ : mô hình gia đình hai th h
g nv i
ông bà, gia đình s ng phân ly, ng i già và th h tr , lao đ ng gia đình và v n hóa gia đình,
nâng cao dân trí và k ho ch hóa gia đình .... n đây xin ch nêu m t s ki n ngh mang tính
t ng h p đ y ban qu c gia "Vì s ti n b c a ph n Vi t Nam" xem xét và có th đ a vào
ch ng trình ho t đ ng dài h n c a mình trong n m nay và nh ng n m t i .
I -Nghiên c u đ xây đ ng m t ch ng trình đ ng b v giáo d c v n hoá gia đình (trong
đó có giáo d c tình yêu, tình d c v i các c p v ch ng, giáo d c đ o đ c hi u đ v i con cái,
giáo d c tính v n hoá trong các m i quan h gia đình và trong đ i s ng gia đình ...). Nghiên c u
đ đ nh h ng nh ng thi t ch , quy c trong phông t c t p quán liên quan đ n gia đình, theo
h ng truy n th ng - cách tân. T t c đ u ph i phù h p v i t ng vùng mi n khác nhau và th
hi n d i nhi u hình th c ph c p phù h p v i vùng mi n.
2 - Nâng cao dân trí, b t đ u t xóa mù ch , nh t là v i ph n . V n đ ch vi t cho các dân
t c thi u s ph i đ c s m đ t ra, b i trong s ng i dân t c thi u s mù ch , r t đông là vì h

không bi t ti ng ph thông t ng c ng nh ng lo i sách báo, ch ng trình phát thanh và b ng
hình nh m ph c p ki n th c, phù h p v i các vùng mi n và đ c Nhà n c tài tr .
3- Nghiên c u đ t ng b c gi i t a v n đ sinh b ng đ c con trai, nh t là nh ng vùng
nông thôn sâu và vùng cao, mà gi i pháp không ch là tuyên truy n v n đ ng ý ngh a c a k
ho ch hoá gia đình.
4 - Xây d ng m t ch ng trình đào t o ph n v m i m t, đ b c vào th k 21, nh ng ph
n có tài có đ c khi y không bi g t ra ngoài đ ng máy c a xã h i, nh ph n Vi t Nam đã
t ng g p, m i khi xã h i chuy n đ i, nh là m t quy lu t.

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c www.ios.org.vn


82

Di n đàn ...

Chúng tôi hi u r ng, Nhà n c th ng kêu g i s hi n k b ng các gi i pháp c th , th c thi,
và ít t n ti n. Nh ng c nh đó, chúng ta r t c n có nh ng bi n pháp mang tính chi n l c, b ng
nh ng công trình nghiên c u có chi u sâu, n u chúng ta nhìn nh n gia đình, v n hóa gia đình và
ng i ph n là thu c v n đ chi n l c con ng i Vi t Nam, chi n l c xã h i Vi t Nam, đ
ti n vào n m hai nghìn m t cách v ng ch c và có hi u qu .
"Gia đình và s ti n b c a ph n Vi t Nam" là m t chuyên đ nghiên c u c n đ c ti p
t c chuyên sâu và đ a vào ng d ng, đ nó th c s góp ph n vào s phát tri n c a ph n Vi t
Nam, gia đình Vi t Nam và xã h i Vi t Nam ti n đ n n m hai ngàn và mãi mãi sau này n a.

5

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c www.ios.org.vn