ThS33 057 hát lượn slương của người tày (qua khảo sát ở xã yên cư, huyện chợ mới, tỉnh bắc kạn)

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM
------------------------

LÊ THỊ PHƯƠNG THẢO

HÁT LƢỢN SLƢƠNG CỦA NGƢỜI TÀY
(QUA KHẢO SÁT Ở XÃ YÊN CƯ, HUYỆN CHỢ MỚI, TỈNH BẮC KẠN)

Chuyên ngành: VĂN HỌC VIỆT NAM
Mã số: 60.22.34

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC NGỮ VĂN

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS TRẦN ĐỨC NGÔN

THÁI NGUYÊN - 2011

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

i




LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan những số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn
này là trung thực và chưa hề được sử dụng để bảo vệ một học vị nào khác.
Tôi cam đoan rằng mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn này đã
được cảm ơn và các thông tin trích dẫn trong luận văn đều đã được chỉ rõ
nguồn gốc.

Tác giả

Lê Thị Phương Thảo

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

i




LỜI CẢM ƠN
Em xin chân thành cảm ơn Ban Giám hiệu, phòng Đào tạo, khoa sau
đại học, khoa Ngữ văn trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên, các
thầy cô giáo trường Đại học KHXH & NV, trường sư phạm Hà Nội, Viện văn
học đã giúp em hoàn thành khóa học.
Em xin bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc tới PGS.TS Trần Đức
Ngôn người đã tận tình, trực tiếp hướng dẫn giúp đỡ em trong quá trình
nghiên cứu và hoàn thành luận văn.
Em xin cám ơn các thầy cô đã đọc và chỉ ra những thành công cũng
như những thiếu xót của luận văn.
Xin chân thành cảm ơn những người thân trong gia đình, bạn bè đã
thường xuyên động viên khích lệ tôi trong thời gian học tập, nghiên cứu.
Mặc dù tác giả đã có rất nhiều thiếu xót nhưng luận văn không tránh
khỏi những thiếu sót. Rất mong nhận được sự góp ý của Quý thầy cô, bạn bè
quan tâm đến luận văn này.
Thái Nguyên, Tháng 08 năm 2011
Tác giả

Lê Thị Phương Thảo

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

ii




MỤC LỤC
MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1
1. Lý do chọn đề tài ....................................................................................... 1
2. Lịch sử vấn đề ........................................................................................... 2
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu ............................................................ 4
3.1. Mục đích nghiên cứu .......................................................................... 4
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu ......................................................................... 4
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ............................................................. 4
4.1. Đối tượng nghiên cứu ........................................................................ 4
4.2. Phạm vi nghiên cứu ............................................................................ 4
5. Phương pháp nghiên cứu ........................................................................... 5
6. Kết cấu của luận văn ................................................................................. 5
Chƣơng 1. KHÁI QUÁT VỀ NGƢỜI TÀY XÃ YÊN CƢ VÀ DIỄN
XƢỚNG LƢỢN SLƢƠNG .......................................................... 6
1.1. Khái quát về người Tày ở xã Yên Cư huyện Chợ Mới tỉnh Bắc Kạn ....... 6
1.1.1. Điều kiện tự nhiên ........................................................................... 6
1.1.2. Đặc điểm kinh tế xã hội. ................................................................. 7
1.1.3. Văn hóa vật thể................................................................................ 9
1.1.4. Văn hóa phi vật thể ....................................................................... 15
1.2. Diễn xướng lượn Slương ...................................................................... 21
1.2.1. Khái niệm về hát lượn ................................................................... 21
1.2.2. Nguồn gốc của lượn Slương. ........................................................ 23

1.2.3. Lượn Slương trong đời sống văn hóa của người Tày xã Yên Cư
(Chợ Mới, Bắc Kạn) ..................................................................... 25
1.2.4. Các thể và chặng hát lượn Slương ................................................ 29
1.2.5. Các giai đoạn phát triển của lượn Slương ..................................... 37
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

iii




Chƣơng 2. NỘI DUNG CỦA LƢỢN SLƢƠNG.......................................... 39
2.1. Những lời ca thể hiện tình yêu nam nữ ................................................ 39
2.1.1. Những lời tỏ tình thiết tha, chân thành, giản dị ............................ 40
2.1.2. Những lời hẹn ước, kết duyên sâu nặng........................................ 48
2.1.3. Những lời chia tay day dứt, xót xa. ............................................... 53
2.2. Những lời đối đáp thông minh và nhanh trí. ........................................ 59
2.3. Những lời ca ca ngợi thiên nhiên, cuộc sống giàu đẹp ........................ 65
Chƣơng 3. HÌNH THỨC NGHỆ THUẬT NGÔN TỪ CỦA LƢỢN
SLƢƠNG ..................................................................................... 72
3.1. Thể thơ và kết cấu của lời ca................................................................ 72
3.1.1. Thể thơ thất ngôn .......................................................................... 72
3.1.2. Kết cấu của lời ca .......................................................................... 77
3.1.2.1. Kết cấu một vế tự tình ............................................................ 77
3.1.2.2. Kết cấu hai vế đối đáp ............................................................ 78
3.2. Đặc điểm ngôn từ nghệ thuật của lượn Slương ................................... 82
3.2.1. Ngôn ngữ biểu tượng .................................................................... 83
3.2.1.1. Biểu tượng thuộc thiên nhiên: ................................................ 83
3.2.1.2. Biểu tượng thuộc sự vật: ........................................................ 85
3.2.2. Ngôn ngữ nghề nghiệp .................................................................. 87

3.3. Thời gian và không gian nghệ thuật trong lượn Slương ...................... 88
3.3.1. Thời gian nghệ thuật ..................................................................... 89
3.3.2. Không gian nghệ thuật .................................................................. 93
3.3.2.1. Không gian thiên nhiên .......................................................... 94
3.3.2.2. Không gian sinh hoạt trong lượn Slương ............................... 97
3.4. Các biện pháp và hình ảnh tu từ trong lượn Slương .......................... 100
3.4.1. Biện pháp tu từ so sánh ............................................................... 100
3.4.2. Phép điệp trong lượn Slương ...................................................... 104
KẾT LUẬN ................................................................................................... 107
TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................................... 110
PHỤ LỤC ....................................................................................................... 114

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

iv




MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Dân ca sinh hoạt của người Tày có nhiều thể loại, trong đó thể loại giao
duyên là phổ biến nhất, từ lâu đã được ghi lại bằng chữ nôm Tày. Trong đó
các văn bản nôm lượn Slương là điểm sáng so với các thể loại hát giao duyên
khác của người Tày.
Lượn Slương là điển hình cho thể loại hát giao duyên của người Tày.
Điều đó được thể hiện qua nội dung các bài lượn mà ở đó có cả lịch sử tộc
người, có các truyền thuyết xa xưa và có cả thế giới thần linh. Ngoài ra lượn
Slương còn miêu tả chân thực về cuộc sống lao động sản xuất, những nét sinh
hoạt xã hội cũng như cả lễ hội dân gian của người Tày.

Lượn Slương cũng như nhiều thể loại hát giao duyên khác của người
Tày là nó được hình thành và phong phú dần lên nhờ công sức của nhiều thế
hệ truyền lại. Từ các văn bản nôm ở các địa phương khác nhau đã chứng minh
cho tính địa phương của lượn Slương. Mặt khác, ngoài đặc trưng riêng ra
trong phương thức sinh hoạt hát lượn Slương lại có điểm tương đồng với dân
ca giao duyên của người Kinh ở đồng bằng. Tìm hiểu điều này chắc chắn sẽ
mang lại những hiểu biết sâu sắc thêm về lượn Slương.
Cũng như các loại hình hát dân ca của nhiều dân tộc khác, các hình
thức hát dân ca giao duyên của người Tày nói chung trong đó có lượn Slương
cũng đang có nguy cơ bị mai một. Xã Yên Cư, huyện Chợ Mới, tỉnh Bắc Kạn
là một trong số ít địa phương của Bắc Kạn còn bảo lưu được tục hát lượn
Slương với những lời ca mang đậm dấu ấn địa phương.
Tìm hiểu tục hát lượn Slương ở đây là một việc làm cần thiết không chỉ
có ý nghĩa khoa học mà còn có ý nghĩa thực tiễn góp phần vào việc tìm hiểu,
phát huy các giá trị văn hóa đang có nguy cơ đi vào quên lãng của người Tày

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

1




nói chung và người Tày ở Bắc Kạn nói riêng. Vì vậy, tác giả chọn đề tài “Hát
Lượn Slương của người Tày (qua khảo sát ở xã Yên Cư, huyện Chợ Mới, tỉnh
Bắc Kạn)” làm luận văn tốt nghiệp với mong muốn góp một phần vào việc
bảo tồn, lưu giữ những giá trị của văn hóa tộc người.
2. Lịch sử vấn đề
Dân ca Tày đã có những đóng góp cho nền văn hoá nghệ thuật thêm
phong phú, đa dạng đặc sắc qua các thể loại khác nhau như lượn Cọi, lượn

Slương, lượn Nàng ới, Hát Iếu…Qua quá trình lao động sản xuất, chiến đấu,
người Tày đã sáng tạo nên một kho tàng vô cùng giàu có về hát lượn. Tuy
vậy, trước đây cũng như nhiều dân tộc khác, người Tày không có kho lưu giữ,
thư viện, hay nhà xuất bản nên văn học chủ yếu được lưu chuyển thông qua
hình thức truyền miệng. Cũng do ưu thế của thể loại mà những bài hát lượn
Slương được truyền cho các thế hệ nối tiếp nhau trong những dịp lễ hội, trong
sinh hoạt cộng đồng,… trong tình cảm của những người yêu mến thơ ca dân
gian của dân tộc.
Có những bài viết, những luận văn, đề tài đã nghiên cứu về hát lượn nói
chung song đề tài nghiên cứu về hát lượn Slương nói riêng thì gần như chưa có.
Một số công trình sưu tầm, khảo cứu có liên quan đến đề tài xuất hiện như:
- Tạp chí văn học số 3 (1976) có bài viết: “Vài suy nghĩ về hát Quan
lang, phong Slư, Lượn” của nhà văn Vi Hồng. Trong bài viết của mình tác giả
giới thiệu về những nội dung tổ chức, hình thức lề lối cơ bản, khái quát về
loại hình dân ca phổ biến của dân tộc Tày, Nùng [10]. Tuy nhiên ở đây tác giả
mới chỉ giới thiệu khái quát về các loại dân ca Tày, Nùng.
- Cũng trong cuốn "Sli lượn dân ca trữ tình Tày - Nùng" cũng của tác
giả Vi Hồng in năm 1979 có giới thiệu về đời sống văn hóa, tinh thần của
hai dân tộc Tày, Nùng qua làn điệu dân ca sli, lượn cùng với đề tài, nội
dung tư tưởng, ý nghĩa thẩm mỹ cũng như cung cách xây dựng hình tượng
của sli, lượn.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

2




- Năm 1983, trong giáo trình “Văn học dân gian các dân tộc ít người ở
Việt Nam”, tác giả Võ Quang Nhơn đã có sự tổng hợp, so sánh nghiên cứu về

thơ ca dân gian các dân tộc nói chung, trong đó có loại hình dân ca lượn của
dân tộc Tày nói riêng. [26].
Cuốn “Văn học dân gian các dân tộc ít người ở Việt Nam” do Phan
Đăng Nhật chủ biên, xuất bản năm 1981, trong đó cũng có giới thiệu một số
bài lượn của dân tộc Tày [27].
Các tác giả đã đề cập đến lượn nói chung của dân tộc Tày. Trong đó các
nhà nghiên cứu giới thiệu về cách thức, tổ chức, hệ thống của lượn, cũng như
giá trị của thể loại dân ca trữ tình này trong đời sống văn hoá của dân tộc Tày.
Cuốn “Lượn cọi Tày - Nùng”, của Cung Khắc Lược, Lê Bích Ngân (1987),
hay “Âm nhạc dân gian các dân tộc Tày, Nùng, Dao Lạng Sơn” của Nông
Thị Nhình cũng nói nột ít về dân ca của dân tộc Tày [22].
Vậy công tác sưu tầm, nghiên cứu về lượn nói chung còn rất khiêm tốn,
so với bề dày nền văn hoá lượn của dân tộc Tày .
Trong các công trình khoa học của những nhà nghiên cứu tuy chưa
khám phá hết những giá trị của loại hình dân ca lượn; Nhưng các công trình
trên là những gợi mở, là tiền đề khoa học có giá trị to lớn cho việc nghiên cứu
đề tài trên.
Đối với dân tộc Tày Xã Yên Cư, huyện Chợ Mới, tỉnh Bắc Kạn hát
lượn Slương là một loại hình sinh hoạt văn hoá tập thể, được lưu truyền ở
nhiều bản làng của người Tày, trở thành nét sinh hoạt độc đáo riêng của người
Tày nơi đây. Dù đã được biết đến, nhưng hát lượn Slương của dân tộc Tày ở
Yên Cư vẫn chưa có được nhiều người quan tâm nghiên cứu.
Vì vậy, việc tìm hiểu về hát lượn Slương ở Yên Cư là việc làm thiết
thực trong đời sống hiện nay, góp phần bảo tồn gìn giữ và phát huy nền văn
học văn nghệ vô cùng quý giá của cả dân tộc.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

3

3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
3.1. Mục đích nghiên cứu
- Đề tài mong muốn đạt tới sự thẩm định các giá trị văn hóa truyền
thống của lượn slương trong đời sống tinh thần của người Tày xã Yên Cư,
huyện Chợ Mới, tỉnh Bắc Kạn.
- Giới thiệu tổng quát ca từ các bài hát lượn Slương và những hình thức
diễn xướng, những biến đổi của lượn Slương trong giai đoạn hiện nay.
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Tìm hiểu về nghệ nhân và những hình thức diễn xướng của lượn Slương;
để từ đó tiếp cận nghiên cứu, đưa ra được những giá về nội dung và giá trị
nghệ thuật trong các làn điệu lượn Slương của người Tày.
4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
4.1. Đối tượng nghiên cứu
Đề tài tập trung khảo sát và phân tích diễn xướng và lời ca trong các bài
lượn Slương của người Tày.
4.2. Phạm vi nghiên cứu
Phạm vi nghiên cứu là người Tày xã Yên Cư, và một số địa phương lân
cận trên địa bàn của huyện Chợ Mới, tỉnh Bắc Kạn.
Tìm hiểu hát lượn Slương người Tày ở Yên Cư, Chợ Mới - Bắc Kạn là
một vấn đề rộng, có nhiều cách tiếp cận khác nhau. Chúng tôi chỉ giới hạn
phạm vi nghiên cứu của mình ở một khía cạnh vấn đề là tìm hiểu vài nét nội
dung và nghệ thuật tiêu biểu thông qua lời hát giao duyên của lượn Slương .
Từ đó, chúng tôi cố gắng khám phá giá trị tinh thần của người Tày trong loại
hình dân ca trữ tình này. Qua đó cũng thấy được giá trị của hát lượn Slương
trong đời sống văn hóa của cư dân người Tày ở Yên Cư, Chợ Mới - Bắc Kạn.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

4




5. Phƣơng pháp nghiên cứu
- Phương pháp khảo sát điền dã, bao gồm các hoạt động: sưu tầm,
phỏng vấn, ghi âm, chụp ảnh để thu thập tài liệu.
- Thống kê, phân loại các làn điệu.
- Phân tích, tổng hợp, so sánh.
6. Kết cấu của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo và phụ lục; đề tài luận
văn được chia làm 3 chương.
Chƣơng 1: Khái quát về người Tày xã Yên Cư và diễn xướng lượn Slương.
Chƣơng 2: Nội dung của lượn Slương.
Chƣơng 3: Hình thức nghệ thuật ngôn từ của lượn Slương.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

5