Định hướng về việc sử dụng giá trị hợp lý trong kế toán doanh nghiệp Việt Nam

1

MỞ ĐẦU
Tính cấp thiết của đề tài
Một trong những vấn đề quan trọng của công tác kế toán là định giá nhằm xác
định giá trị bằng tiền của các đối tượng kế toán để phục vụ cho công việc ghi chép
và lập báo cáo tài chính. Qua quá trình phát triển của định giá đã có nhiều loại giá
khác nhau được sử dụng, trong đó giá trị hợp lý ngày càng đóng vai trò quan trọng,
với mục đích trình bày thông tin trên báo cáo tài chính một cách trung thực và hợp
lý hơn. Mặc dù chưa có chuẩn mực cụ thể về vấn đề này, nhưng giá trị hợp lý đã
được thừa nhận và áp dụng ở nhiều nước trên thế giới cách đây rất lâu.
Tại Việt Nam giá trị hợp lý cũng đã xuất hiện để định giá các đối tượng kế
toán. Tuy nhiên, do còn khá mới mẻ nên việc áp dụng chưa được rộng rãi và chưa
đạt được mục đích của giá trị hợp lý.
Vì vậy việc “định hướng về việc xác định giá trị hợp lý trong kế toán doanh
nghiệp Việt Nam” là một vấn đề cần thiết trong giai đoạn hiện nay nhằm:
- Làm rõ bản chất của giá trị hợp lý và khẳng định một công cụ định giá mới
phục vụ cho công tác kế toán ở Việt Nam.
- Mang đến sự phù hợp về định giá giữa Việt Nam và quốc tế để rút ngắn
khoảng cách trong quá trình hội nhập.
Mục đích nghiên cứu của luận văn
Mục đích nghiên cứu của luận văn là nhằm định hướng về về việc sử dụng giá
trị hợp lý trong kế toán doanh nghiệp Việt Nam, bằng cách tiếp cận những nghiên
cứu trên thế giới và thực tế áp dụng giá trị hợp lý trong kế toán doanh nghiệp ở Việt
Nam.
Đối tượng nghiên cứu
Đề tài chỉ giới hạn ở kế toán tài chính doanh nghiệp Việt Nam, không đề cập
đến kế toán quản trị cũng như các lĩnh vực kế toán khác.

2

Đề tài tập trung nghiên cứu và giải quyết những vấn đề chủ yếu sau đây:
- Nghiên cứu về hệ thống định giá trong kế toán; lịch sử hình thành, bản chất
và nội dung của giá trị hợp lý, cũng như thực trạng áp dụng giá trị hợp lý trên
thế giới.
- Nghiên cứu về hệ thống định giá trong kế toán Việt Nam; nghiên cứu về đặc
điểm của giá trị hợp lý trong lý thuyết cũng như khảo sát thực tế áp dụng giá
trị hợp lý trong kế toán doanh nghiệp Việt Nam, để từ đó bàn về vai trò hiện
tại và tương lai cũng như những điều kiện để nâng cao vai trò của giá trị hợp
lý.
- Định hướng về việc sử dụng giá trị hợp lý cho phù hợp với đặc điểm của
Việt Nam và thông lệ của quốc tế trong giai đoạn trước mắt cũng như là lâu
dài.
Phương pháp nghiên cứu
Luận văn được thực hiện trên cơ sở phân tích thực tiễn theo quan điểm lịch sử
và toàn diện, gắn sự phát triển của giá trị hợp lý với điều kiện kinh tế xã hội của
Việt Nam trong xu thế chung của thế giới. Để đánh giá thực trạng, luận văn sử dụng
một số công cụ phân tích định lượng như: phân tích, tổng hợp, so sánh, đối chiếu.
Những đóng góp của luận văn
Những đóng góp chính là:
- Hệ thống hoá về định giá trong kế toán, nêu lên bản chất và nội dung cơ bản
của giá trị hợp lý.
- Hệ thống hoá vấn đề định giá trong kế toán Việt Nam. Khái quát các yêu cầu
về giá trị hợp lý trong chuẩn mực kế toán, phân tích và đánh giá bản chất, vai
trò của giá trị hợp lý trong kế toán Việt Nam. Nhận định những thuận lợi và
khó khăn trong việc nâng cao vai trò của giá trị hợp lý trong kế toán doanh
nghiệp.
- Định hướng về việc sử dụng giá trị hợp lý:


3

4

Trong giai đoạn trước mắt, luận văn đề xuất những kiến nghị để hoàn thiện các

CHƯƠNG 1:

chuẩn mực hiện có, với mục đích tiếp tục nghiên cứu thử nghiệm giá trị hợp lý

TỔNG QUAN VỀ GIÁ TRỊ HỢP LÝ

Về lâu dài: luận văn đề nghị điều chỉnh Luật kế toán, chuẩn mực chung, và đề
xuất ban hành một số chuẩn mực mới với mục đích phát triển giá trị hợp lý
đồng hành cùng hệ thống kế toán Việt Nam.
Bố cục của luận văn
Luận văn gồm 64 trang, 7 bảng biểu, 1 sơ đồ và 9 phụ lục. Nội dung luận văn
ngoài phần mở đầu và phần kết luận gồm 3 chương:
Chương 1: Tổng quan về giá trị hợp lý

Xác định giá trị có vai trò quan trọng trong công tác kế toán nhằm cung cấp những
thông tin hữu ích cho người sử dụng báo cáo tài chính. Hiện nay, giá trị hợp lý là
một xu hướng mới để định giá các đối tượng kế toán. Phần này sẽ trình bày các vấn
đề về định giá nói chung và sau đó làm rõ hơn về quá trình phát triển, bản chất cũng
như nội dung của giá trị hợp lý để hiểu rõ hơn về xu hướng này.
1.1. VẤN ĐỀ ĐỊNH GIÁ TRONG KẾ TOÁN

Chương 2: Thực trạng áp dụng giá trị hợp lý tại Việt Nam và những vấn đề đặt

1.1.1. Khái niệm định giá trong kế toán

ra xung quanh việc sử dụng giá trị hợp lý.
Chương 3: Định hướng về việc sử dụng giá trị hợp lý trong kế toán doanh
nghiệp Việt Nam.

Định giá (còn gọi là đánh giá, tính giá) là “xác định giá trị bằng tiền tệ cho các
đối tượng hoặc sự kiện liên quan đến doanh nghiệp” 1 . Định giá diễn ra thường
xuyên trong hoạt động kinh tế của doanh nghiệp như khi giao dịch, mua bán, sản
xuất.
Định giá trong kế toán
Trong kế toán, với chức năng “thu thập, xử lý, kiểm tra, phân tích và cung cấp
thông tin kinh tế tài chính dưới hình thức giá trị, hiện vật và thời gian lao động” 2 thì
định giá trong kế toán là xác định giá trị tiền tệ khi phản ánh các đối tượng và các
nghiệp vụ của kế toán. Do đề tài chỉ tập trung vào việc định giá trong kế toán tài
chính, đối tượng của định giá trong kế toán tài chính là đối tượng phản ánh của kế
toán, bao gồm: tài sản, nợ phải trả, doanh thu, chi phí …
Xét trong mối quan hệ với nghiệp vụ và giao dịch thì định giá trong kế toán
bao gồm hai loại :
- Định giá ban đầu : là xác định giá trị của đối tượng kế toán ngay khi nghiệp
vụ kinh tế phát sinh để ghi nhận vào sổ sách kế toán.
1
2

Eldon S. Hendriksen, Accounting theory, xuất bản lần thứ tư, trang 75
Luật Kế toán Việt Nam, năm 2003, điều 4.


5

6

- Định giá sau ghi nhận ban đầu: là xác định lại giá trị của các đối tượng kế

tắc nhất định để tránh sự tuỳ tiện hoặc chủ quan của người kế toán. Phần này sẽ

toán sau một kỳ nhất định, xuất phát từ sự thay đổi giá trị của các đối tượng

trình bày những nguyên tắc kế toán có ảnh hưởng rõ rệt đến định giá dựa trên khuôn

này như hao mòn, đánh giá lại…
1.1.2. Tầm quan trọng của định giá trong kế toán
Định giá là một công việc quan trọng trong kế toán tài chính bởi vì :

mẫu lý thuyết của Ủy ban chuẩn mực kế toán quốc tế (dưới đây gọi là IAS
framework)
IAS framework đề cập đến hai giả định (cơ sở dồn tích, hoạt động liên tục) và
bốn đặc điểm chất lượng (có thể hiểu được, có thể so sánh được, thích hợp và đáng

(1). Định giá là một phương pháp cơ bản của kế toán
Thông qua định giá, giá trị của các đối tượng kế toán của doanh nghiệp được
biểu hiện dưới hình thái tiền tệ, xác định được giá trị tài sản, nguồn vốn, cũng như
kết quả hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp.
Trong hệ thống các phương pháp kế toán, định giá đóng vai trò quan trọng
trong việc kết hợp với các phương pháp kế toán khác như tài khoản, ghi sổ kép,
tổng hợp và cân đối… để thực hiện các mục đích và nhiệm vụ của kế toán.

tin cậy). Trong đó những giả định và các đặc điểm chất lượng có ảnh hưởng rõ rệt
đến định giá là:
Giả định về tính hoạt động liên tục
Báo cáo tài chính được lập trên giả định rằng doanh nghiệp đang hoạt động và
sẽ không có ý định ngừng hoạt động trong một tương lai gần.

Giả định này ảnh hưởng quan trọng đến việc định giá. Nó là cơ sở cho phép
giá gốc được sử dụng để đánh giá và trình bày các yếu tố của báo cáo tài chính. Nếu

(2). Định giá ảnh hưởng đến quyết định của người đọc báo cáo tài chính
Định giá ảnh hưởng đến tất cả các khoản mục của báo cáo tài chính, từ đó nó
ảnh hưởng đến các chỉ tiêu cơ bản để đánh giá tình hình tài chính, tình hình kinh
doanh của doanh nghiệp.
Ví dụ, nếu tài sản được đánh giá cao hơn giá trị của nó sẽ dẫn đến chỉ số về
khả năng thanh toán cao làm cho nhà đầu tư, chủ nợ kỳ vọng vào khả năng trả nợ
của doanh nghiệp. Hoặc nếu đánh giá không đúng tình hình hoạt động kinh doanh
sẽ làm ảnh hưởng đến tỉ suất sinh lời, số vòng quay vốn, số vòng quay hàng tồn
kho… Như vậy, định giá ảnh hưởng rất lớn đến quyết định của người đọc báo cáo
tài chính.
Chính vì tầm quan trọng này mà các chuẩn mực kế toán thường dành một phần
lớn nội dung để bàn về vấn đề định giá các khoản mục trên báo cáo tài chính.
1.1.3. Các giả thiết, nguyên tắc kế toán hưởng đến việc định giá
Do kế toán tài chính phục vụ cho việc lập báo cáo tài chính và phải đảm bảo
tính chất trung thực, hợp lý, việc định giá trong kế toán phải đảm bảo những nguyên

giả định này bị vi phạm thì tất cả tài sản của doanh nghiệp phải được trình bày theo
giá trị thuần có thể thực hiện.
Đặc điểm có thể so sánh được
Thông tin cần được trình bày trên báo cáo tài chính sao cho người đọc có thể
so sánh chúng với báo cáo tài chính của doanh nghiệp khác, hoặc với các kỳ trước
của chính doanh nghiệp đó.
Đặc điểm này chính là lý do để thông tin được trình bày theo hình thức tiền tệ.
Không những thế, nó còn chi phối đến phương pháp định giá : các cách định giá
khác nhau sẽ dẫn đến tình hình tài chính và tình hình kinh doanh của doanh nghiệp
khác nhau, vì vậy yêu cầu các phương pháp định giá phải được sử dụng nhất quán
giữa các kỳ.

Đặc điểm đáng tin cậy
Thông tin chỉ hữu ích khi nào chúng đáng tin cậy. Thông tin được gọi là đáng
tin cậy khi chúng không bị sai sót hay thiên lệch một cách trọng yếu.


7

Trong đặc điểm đáng tin cậy, nguyên tắc khách quan và nguyên tắc thận trọng
có ảnh hưởng rõ rệt đến định giá.
- Nguyên tắc khách quan
Thông tin trên báo cáo tài chính phải khách quan, không bị sai lệch một cách

8

Giá gốc còn được gọi là giá phí lịch sử, giá phí, giá thực tế.
- Giá thay thế (replacement cost)- chi phí thay thế: là số tiền hoặc tương
đương tiền sẽ được chi trả để nhận được tài sản tương đương có cùng giá trị
hữu dụng còn lại.
Giá thay thế được ước tính dựa vào giá thị trường, hoặc chỉ số giá đặc biệt,

cố ý.
Nguyên tắc khách quan ảnh hưởng lớn đến định giá. Nguyên tắc này yêu cầu
các loại giá được sử dụng phải có thể xác định được và có thể kiểm chứng được.
Đây cũng chính là lý do khiến cho hệ thống kế toán dựa trên giá gốc được chấp
nhận ở hầu hết các nước trên thế giới. Cùng với sự phát triển của hệ thống thông tin
làm cho yêu cầu có thể có được và có thể kiểm chứng được trở nên dễ dàng làm
xuất hiện nhiều loại giá khác được sử dụng: giá thay thế, giá thị trường, giá trị hợp
lý…

hoặc sự ước lượng của nhà quản lý.

b. Giá đầu ra
- Giá trị thuần có thể thực hiện (net realizable value): là số tiền hoặc tương
đương tiền thuần sẽ thu được khi bán tài sản hoặc sẽ phải trả để thanh toán
nợ hiện tại. Giá trị thuần có thể thực hiện là giá bán ước tính trong điều kiện
kinh doanh bình thường trừ chi phí ước tính cho việc hoàn thành và tiêu thụ.
Giá trị thuần có thể thực hiện cũng được ước tính từ mức giá thị trường và

- Nguyên tắc thận trọng
Nguyên tắc thận trọng yêu cầu phải trình bày nội dung về các sự kiện, tình thế
không chắc chắn khó có thể tránh được, chẳng hạn như khả năng thu hồi các khoản
nợ khó đòi, thời gian hữu dụng của tài sản, khả năng xảy ra các khoản nợ phải trả…
Nguyên tắc thận trọng nhằm mục đích tránh thổi phồng giá trị tài sản, nhưng cũng
không có nghĩa là giấu bớt giá trị thực của tài sản.
Nguyên tắc này ảnh hưởng đến việc định giá ở chỗ : yêu cầu giá được sử dụng

điều chỉnh theo giá bán ước lượng (tức là giá thị trường cộng thêm lãi mong
muốn), hoặc được ước lượng dựa vào chỉ số giá đặc biệt và sự định giá.
- Hiện giá (present value): là giá trị hiện tại của dòng tiền thuần sẽ nhận được
từ việc sử dụng tài sản hoặc sẽ trả để thanh toán nợ.
Để tính toán hiện giá phụ thuộc vào: dòng tiền mong muốn, thời gian của
dòng tiền mong muốn, số năm còn lại của tài sản hoặc nợ phải trả, lãi suất
chiết khấu phù hợp.

không làm thổi phồng giá trị tài sản, có nghĩa là tài sản được ghi nhận không được
vượt khỏi giá trị thuần có thể thực hiện.
1.1.4. Các loại giá được sử dụng
Quá trình phát triển các lý thuyết và thực tiễn hoạt động kế toán đã dẫn đến sự
ra đời nhiều loại giá khác nhau, chúng được phân thành các loại như sau:
a. Giá đầu vào
- Giá gốc (historical cost): là số tiền hoặc tương đương tiền đã thanh toán để

có một tài sản hoặc thanh toán một khoản nợ phải trả.

c. Các loại giá khác
- Giá thị trường (market value): là giá của tài sản hoặc nợ phải trả được xác
định trên thị trường hoạt động.
Điều kiện để giá thị trường phản ánh đúng giá cả của tài sản, nợ phải trả là
phải có thị trường hoạt động, trong đó người mua và người bán phải có đầy
đủ sự hiểu biết về giao dịch, mua bán không có bất cứ sự cưỡng ép nào. Vì
vậy vấn đề khó khăn gặp phải khi sử dụng giá thị trường là trong nhiều


9

trường hợp không có thị trường hoạt động để có thể xác định được giá thị
trường.
- Giá trị hợp lý (fair value): “là giá mà tại đó tài sản và nợ phải trả có thể được
trao đổi trong một giao dịch hiện tại giữa những người tự nguyện, thông
thạo, không có mối quan hệ” 3
Giá trị hợp lý là giá trao đổi mà được ước tính dựa vào hoạt động của những
người tham gia trên thị trường trong một giao dịch giả định. Trong trường
hợp có giá thị trường thì giá trị hợp lý chính là giá thị trường. Trong các

10

1.1.5. Các hệ thống định giá kế toán
Hệ thống định giá kế toán xuất hiện từ lý luận về vốn và bảo toàn vốn. Trong
mỗi hệ thống kế toán, các loại giá khác nhau được sử dụng phối hợp để định giá các
đối tượng kế toán.
1.1.5.1. Khái niệm về vốn và bảo toàn vốn
Lý luận về vốn và bảo toàn vốn làm nền tảng cho việc xây dựng hệ thống giá

trong kế toán. Phần này sẽ trình bày khái niệm về vốn và những ảnh hưởng của nó
đến việc định giá.

trường hợp khác thì giá trị hợp lý được xác định dựa vào việc ước tính.
Khái niệm về vốn :
Giá trị hợp lý và giá thị trường là cùng một loại giá dựa trên các thị trường
hoạt động, tuy nhiên chúng không đồng nhất hoàn toàn. Trong những trường
hợp không có thị trường hoạt động thì không thể xác định giá thị trường,
nhưng giá trị hợp lý vẫn được xác định dựa trên các ước tính.
d. Ngoài ra một số khoản mục được đánh giá theo sự lựa chọn giữa một
trong hai loại giá:
- Giá thấp hơn giữa giá gốc và giá thị trường (LCM – lower of cost and
market value).
LCM thường được áp dụng trong hệ thống kế toán của Mỹ để trình bày
khoản mục hàng tồn kho.
Giá thị trường trong LCM là giá thay thế nằm trong phạm vi giá trần và giá
sàn. Giá trần là giá trị thuần có thể thực hiện; giá sàn là giá trị thuần có thể
thực hiện trừ lợi nhuận ước tính.
- Giá thấp hơn giữa giá gốc và giá trị thuần có thể thực hiện
Giá này được đề cập trong chuẩn mực kế toán quốc tế để trình bày khoản
mục hàng tồn kho.

Theo khái niệm tài chính vốn là tiền đầu tư hoặc sức mua của vốn đã đầu tư,
vốn đồng nghĩa với tài sản thuần hoặc vốn chủ sở hữu.
Theo khái niệm vật chất vốn như là năng lực hoạt động, năng lực sản xuất của
một doanh nghiệp.
Khái niệm bảo toàn vốn
Dựa trên hai khái niệm về vốn làm nảy sinh hai khái niệm về bảo toàn vốn:
bảo toàn vốn tài chính và bảo toàn vốn vật chất.
Khái niệm bảo toàn vốn tài chính: lợi nhuận là phần vượt của giá trị tài sản

thuần cuối kỳ so với đầu kỳ sau khi loại trừ ảnh hưởng của các khoản góp vốn hoặc
chia lãi cho cổ đông.
Như vậy lợi nhuận chỉ xảy ra khi có sự tăng lên của giá trị tài sản thuần trong
những điều kiện trên. Theo IAS framework có hai phương pháp để xác định bảo
toàn vốn tài chính :
- Theo đơn vị tiền tệ danh nghĩa : lợi nhuận là khoản gia tăng vốn danh nghĩa
trong kỳ. Như vậy khoản gia tăng về giá cả của tài sản hiện có trong kỳ được coi là
lợi nhuận, tuy nhiên chúng chưa được ghi nhận cho đến khi tài sản đó được bán
hoặc trao đổi.

3

FASB, Fair Value Measurements, dự thảo, năm 2004, trang 2


11

12

- Theo đơn vị sức mua ổn định : lợi nhuận là khoản gia tăng sức mua của vốn

- Hệ thống định giá kế toán dựa trên giá hiện hành điều chỉnh theo sức mua

trong kỳ. Như vậy chỉ có phần gia tăng giá cả của tài sản vượt quá phần tăng của

chung: sử dụng như giá hiện hành và điều chỉnh theo chỉ số giá trước khi lập

sức mua chung thì mới được coi là lợi nhuận.

báo cáo tài chính, nhằm bảo toàn năng lực sản xuất và sức mua chung.

Khái niệm bảo toàn vốn vật chất: lợi nhuận là phần vượt của năng lực sản xuất
vật chất cuối kỳ so với đầu kỳ sau khi trừ đi khoản góp vốn và chia lãi cho các cổ
đông.

1.1.6. Định giá một số khoản mục theo chuẩn mực quốc tế và theo kế toán
Mỹ, kế toán Anh
Để thấy được vai trò của các loại giá, chúng tôi đã so sánh định giá một số

Khái niệm bảo toàn vốn về mặt vật chất yêu cầu báo cáo dựa trên cơ sở giá
hiện hành.
1.1.5.2. Các hệ thống định giá kế toán
Các khái niệm về vốn và bảo toàn vốn ra đời xuất phát từ biến động giá trong
nền kinh tế và nó đưa ra cách thức để giải thích một cách có hệ thống việc áp dụng
các loại giá trong nền kinh tế. Tương ứng với hai quan điểm bảo toàn vốn tài chính
và vật chất đã có bốn hệ thống định giá kế toán :
- Hệ thống định giá kế toán dựa trên giá gốc: ghi nhận và lập báo cáo tài chính
dựa trên cơ sở giá gốc. Bảo toàn vốn về mặt tài chính theo đơn vị tiền tệ
danh nghĩa. Hệ thống này sử dụng giá gốc là chủ yếu và kết hợp với các loại
giá khác: giá trị hợp lý, giá trị thuần có thể thực hiện, hiện giá. Để ghi nhận
ban đầu chủ yếu là sử dụng giá gốc. Sau ghi nhận ban đầu, giá gốc của một
số khoản mục được điều chỉnh dựa trên nguyên tắc thận trọng (chỉ cho phép
điều chỉnh giảm) hoặc đánh giá lại (điều chỉnh cho cả tăng và giảm)
- Hệ thống định giá kế toán dựa trên giá gốc đã được điều chỉnh giá theo sức
mua của tiền tệ: giá gốc được điều chỉnh theo chỉ số giá trước khi lập báo cáo
tài chính, nhằm bảo toàn vốn tài chính theo sức mua ổn định.
- Hệ thống định giá kế toán dựa trên giá hiện hành: với mục đích bảo toàn
năng lực sản xuất, hệ thống kế toán này đánh giá các đối tượng kế toán vào
cuối kỳ theo hiện giá, chi phí thay thế, giá trị thuần có thể thực hiện, hoặc kết
hợp giữa các loại giá.

khoản mục theo chuẩn mực kế toán quốc tế (IAS), theo kế toán Mỹ (US GAAP) và
theo kế toán Anh (UK GAAP) trong bảng 1.1
Hiện nay hệ thống định giá kế toán dựa vào giá gốc là hệ thống định giá kế
toán chủ yếu của tất cả các quốc gia trên thế giới. Trong hệ thống này, chủ yếu sử
dụng giá gốc để đánh giá các đối tượng kế toán, bên cạnh đó, một số loại giá khác
được sử dụng trong từng trường hợp cụ thể. Ưu điểm của hệ thống giá gốc là khách
quan, thận trọng, có thể kiểm soát được, tuy nhiên thường bị lạc hậu vì giá cả biến
đổi, vì vậy làm cho tính hữu ích của thông tin không cao.
Trong những năm 70 – 80 của thế kỷ hai mươi, hệ thống định giá kế toán dựa
trên giá hiện hành được cho phép. Hệ thống giá này khắc phục được nhược điểm
của hệ thống kế toán dựa vào giá gốc, nó bảo toàn được năng lực sản xuất vật chất,
tuy nhiên nó phức tạp vì phải điều chỉnh lại doanh thu, giá vốn hàng bán, khấu
hao… nên phải điều chỉnh lại các báo cáo tài chính.
Trong bối cảnh đó, giá trị hợp lý dần dần được quan tâm và được sử dụng
trong nhiều lĩnh vực, trong nhiều trường hợp.


13

14

Bảng 1.1 Định giá một số khoản mục theo chuẩn mực quốc tế (IAS) và theo kế

Công cụ tài chính

toán Mỹ (US GAAP), kế toán Anh (UK GAAP)

Nguyên tắc kế toán

IAS

US GAAP

trường hoặc giá
thích hợp khác ví

hoàn dần bằng giá

dụ như giá trị tài

gốc trừ phần thanh

Nguyên

nhưng

tài

gốc. Không cho

toán gốc trừ giá trị

sản tăng giá có thể

phép đánh giá lại

hoàn dần luỹ kế.

được đánh giá lại

tài sản, ngoại trừ

-

một

chứng

thương mại hoặc

khoán và công cụ

chứng khoán có thể

phái sinh xác định

bán ghi nhận tại giá

tại giá trị hợp lý

trị hợp lý.

số

(giá gốc), giá thị

nhận theo giá trị

UK GAAP

giá

Ghi nhận đầu tư
dài hạn tại chi phí

- Giữ đến kỳ: ghi

Sử dụng giá gốc,
những

tắc

Giống IAS

phân loại đầu tư:

(Nguồn: Tổng hợp từ tài liệu của PricewaterhouseCoopers và chuẩn mực kế toán quốc tế)
Khoản mục

Ghi nhận dựa vào

Giống IAS

Chứng

sản thuần.
Ghi nhận đầu tư
ngắn hạn tại giá

khoán

thấp hơn giữa giá
gốc và giá trị
thuần có thể thực
hiện hoặc giá hiện
hành.

Nhà xưởng và thiết

Trình bày theo giá

Sử dụng giá gốc,

bị

gốc trừ khấu hao

không cho phép

trừ giảm giá hoặc

Giống IAS
Hàng tồn kho

đánh giá lại

theo giá trị hợp lý
Tài sản cố định vô

Trình bày theo giá

hình

gốc trừ hao mòn trừ

Sử dụng giá gốc

Trình bày theo giá

Ghi nhận theo giá

thấp hơn giữa giá

thấp hơn giữa giá

gốc và giá trị thuần

gốc

có thể thực hiện.

trường.

và

giá

Phù hợp với IAS

thị

Giống IAS

giảm giá hoặc theo

1.2. SỰ HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN CỦA GIÁ TRỊ HỢP LÝ

giá trị hợp lý
Bất động sản đầu tư

Hoặc xem như là

Tương tự như bất

Ghi nhận tại giá

đầu tư hoặc xem

động sản khác, sử

thị trường công

như là bất động sản

dụng giá gốc

khai trừ cho khấu

và thiết bị. Xác
định theo giá gốc

hao.

1.2.1. Lược sử về sự hình thành và phát triển của giá trị hợp lý
Sự hình thành và phát triển của giá trị hợp lý có thể được chia làm 2 giai đoạn:
Giai đoạn 1960 đến 1990: Giá trị hợp lý bắt đầu xuất hiện và mở rộng phạm
vi sử dụng.

trừ khấu hao lũy kế

Trên thế giới, giá trị hợp lý xuất hiện lần đầu tiên ở Mỹ, được đề cập đến trong

trừ giảm giá; hoặc

báo cáo của Ủy ban nguyên tắc kế toán (APB). Sự hình thành giá trị hợp lý là một

theo giá trị hợp lý.

quá trình lâu dài:


15

- Từ năm 1962 – 1969: là giai đoạn tiền đề, trong giai đoạn này giá thị
trường được sử dụng, nhưng trong một số trường hợp không có thị trường hoạt

16

142 lợi thế thương mại và tài sản vô hình … các chuẩn mực này đã đưa ra được
những hướng dẫn rõ ràng hơn về giá trị hợp lý.

động để có thể xác định được giá thị trường.
- Đến năm 1970 : giá trị hợp lý chính thức xuất hiện, được đề cập đến đầu

Lúc này chuẩn mực của Mỹ cũng như chuẩn mực quốc tế đã bắt đầu
sử dụng giá trị hợp lý cho việc đánh giá sau ghi nhận ban đầu.

tiên trong Ý kiến của APB số 16 (APB Opinion 16), số 17, để ghi nhận lợi thế
thương mại, ghi nhận giá trị của tài sản có được do hợp nhất:
APB Opinion 16 - Hợp nhất doanh nghiệp “Tất cả tài sản, nợ phải trả
có được trong hợp nhất doanh nghiệp nên được ghi nhận tại giá trị hợp lý của

Trong giai đoạn này, giá trị hợp lý được áp dụng rộng rãi trong nhiều
ngành, nhiều khoản mục làm xuất hiện sự lo lắng về khả năng của giá trị hợp lý do
những hướng dẫn về giá trị hợp lý vẫn chưa đạt được sự thống nhất chung và có
nhiều mâu thuẫn trong các công bố.

chúng tại ngày mua”

- Từ năm 2000 đến nay

APB Opinion 17 – Tài sản vô hình – “Sự khác nhau giữa giá trị hợp lý
và chi phí sẽ được coi như lợi thế thương mại”

Bắt đầu từ năm 2000 để giải quyết những lo lắng về giá trị hợp lý,
FASB và IASB đã bắt tay vào nghiên cứu sâu hơn về lý thuyết của giá trị hợp lý.

Sau khi xuất hiện, giá trị hợp lý tiếp tục được thừa nhận và phạm vi sử dụng
của giá trị hợp lý dần dần được mở rộng hơn. Giá trị hợp lý bắt đầu được sự quan
tâm và áp dụng của nhiều nước cũng như của Ủy ban chuẩn mực kế toán quốc tế

(IASB), được sử dụng trong nhiều lĩnh vực: dầu khí, truyền hình, ngân hàng, bảo
hiểm…Và cũng đã có những hướng dẫn hạn chế về cách xác định và trình bày giá
trị hợp lý trên báo cáo tài chính.
Nhìn chung, trong giai đoạn này giá trị hợp lý xuất hiện để áp dụng cho lợi thế
thương mại và tài sản có được do hợp nhất, sau đó giá trị hợp lý được mở rộng để
áp dụng cho một số chứng khoán và giao dịch phi tiền tệ, công cụ tài chính, thuê tài
sản.

Năm 2004 sự phát triển mạnh mẽ của giá trị hợp lý được chứng minh
bằng Dự thảo Chuẩn mực về giá trị hợp lý của FASB – giá trị hợp lý bắt đầu được
nghiên cứu vào năm 2003, và sau nhiều lần tiến hành thảo luận Dự thảo được công
bố chính thức vào tháng 6 năm 2004. Bên cạnh đó, chuẩn mực kiểm toán quốc tế số
545 - Kiếm toán xác định và công bố giá trị hợp lý hướng dẫn kiểm toán giá trị hợp
lý cho các báo cáo tài chính bắt đầu từ năm 2004 cũng đã cho thấy sự phát triển của
giá trị hợp lý.
1.2.2. Nội dung của giá trị hợp lý
Hiện nay, hệ thống chuẩn mực kế toán quốc tế chưa ban hành chuẩn mực về
giá trị hợp lý. Phần viết dưới đây dựa vào dự thảo chuẩn mực về giá trị hợp lý của

Giai đoạn 1991 đến nay: Giá trị hợp lý phát triển mạnh mẽ cùng với sự hình

FASB.

thành và phát triển của các thị trường hoạt động.
1.2.2.1. Khái niệm giá trị hợp lý
Đây là giai đoạn phát triển nhất của giá trị hợp lý, nó được khẳng định qua hai
giai đoạn:
- Từ năm 1991 đến 2000: sự phát triển được đánh dấu bằng hàng loạt các
chuẩn mực của Mỹ : FASB Statement 107 (năm 1991) công bố về giá trị hợp lý của
công cụ tài chính, FASB Statement 141 - hợp nhất doanh nghiệp, FASB Statement

Giá trị hợp lý là giá mà tại đó tài sản và nợ phải trả có thể được trao đổi trong
một giao dịch hiện tại giữa những người tham gia tự nguyện, không có mối quan hệ,
có đầy đủ sự hiểu biết về trao đổi.
Các khái niệm trong định nghĩa này được hiểu như sau:


17

18

- Những người tham gia tự nguyện: là những người mua bán không có mối

Những thông tin có thể lấy được từ thị trường:

quan hệ với nhau, có khả năng tài chính và khả năng pháp luật để thực hiện
giao dịch, tự nguyện tham gia giao dịch, không có sự ép buộc.
- Có đầy đủ sự hiểu biết: những người tham gia giao dịch phải có trình độ

Khi ước tính giá trị hợp lý doanh nghiệp phải dựa vào các thông tin hiện tại, có
nguồn gốc từ các nguồn độc lập của doanh nghiệp. Những thông tin mà doanh
nghiệp có thể lấy được từ thị trường là:

chung của sự hiểu biết về những nhân tố, những đặc điểm của tài sản và nợ

- Giá tham chiếu 4 : là giá trả, giá chào, giá đóng – giá giao dịch…các giá được

phải trả đang giao dịch, có sự hiểu biết về giao dịch.

niêm yết trên thị trường, có được dễ dàng và thường xuyên, những giao dịch

thì xảy ra thường xuyên đủ để cung cấp thông tin về giá, những thông tin về

1.2.2.2. Định nghĩa thị trường và những thông tin có thể lấy được từ thị

giá này sử dụng được trong hiện tại,

trường
Trong quá trình xác định giá trị hợp lý cần phải tham khảo những thông tin và

- Thông tin về lãi suất, khả năng thanh toán tiền mặt, tỉ giá hối đoái, dòng tiền

những dữ liệu được lấy từ thị trường. Những thị trường có thể là:

theo hợp đồng, những điều khoản trong hợp đồng…những thông tin này
được lựa chọn sử dụng trong ước tính giá trị hợp lý.

- Thị trường hối đoái (exchange market): thị trường này cung cấp sự rõ ràng

- Đánh giá tổn thất và rủi ro tín dụng, được sử dụng để ước tính lãi suất cho

và minh bạch cao để trao đổi công cụ tài chính. Trên thị trường này thì giá

vay, lãi suất khi mua trả chậm …

đóng (giá thực hiện giao dịch) được xác định dễ dàng và thường xuyên. Ví
dụ : thị trường chứng khoán

- Các dữ liệu tín dụng đặc biệt và các bảng thống kê thích hợp khác mà được

- Thị trường bán buôn (dealer market): trên thị trường này người mua sử dụng

công khai (ví dụ các dữ liệu trong các ngành đặc biệt…).

vốn của họ để giữ hàng tồn kho nào đó và sau đó thì bán lại, giá trả và giá

1.2.2.3. Phương pháp xác định giá trị hợp lý

chào thì có được dễ dàng và thường xuyên hơn giá đóng. Ví dụ thị trường
hàng hoá, tài sản …

Để có thể đưa ra phương pháp xác định giá trị hợp lý thích hợp, người định giá
cần xem xét những vấn đề sau :

- Thị trường môi giới (brokered market): trên thị trường này những người môi
(1) Tiền đề định giá

giới không sử dụng vốn của họ để giữ tài sản, hàng hoá, mà chỉ cố gắng kết

Tiền đề định giá cung cấp mục đích của định giá để từ đó lựa chọn phương

hợp những người mua và những người bán. Trên thị trường này thì thường
có sẵn giá giao dịch đã thực hiện. Ví dụ thị trường bất động sản thương mại,

pháp cho thích hợp. Tiền đề định giá bao gồm:

thị trường nhà ở …

- Tiền đề định giá hoạt động liên tục hoặc đang sử dụng: áp dụng để xác định
giá trị hợp lý của tài sản và nợ phải trả khi: doanh nghiệp hoạt động liên tục

- Thị trương trực tiếp (principal – to principal market): là những nơi giao dịch

hoặc tài sản được xác định là để sử dụng cho hoạt động của doanh nghiệp.

trực tiếp, được thoả thuận độc lập, không qua trung gian. Các thông tin trên
thị trường này thì ít công khai.

4

Giá tham chiếu: là giá mà có những dữ liệu đáng tin cậy của thị trường hoạt động, hoặc được công bố chính
thức từ thị trường hoạt động.


19

- Tiền đề định giá trong trao đổi: tài sản được xác định không nhằm mục đích
sử dụng mà để bán, trao đổi.
(2) Cấp độ xác định giá trị hợp lý
Căn cứ vào những thông tin và những giả định đang có, người định giá sẽ xem
xét xem có thể xác định giá trị hợp lý ở cấp độ nào. Cấp độ càng cao thì ước tính
càng đáng tin cậy. FASB đã đưa ra ba cấp độ (trong đó cấp độ 1 là cấp độ cao nhất):
- Cấp độ 1: áp dụng trong trường hợp có giá tham chiếu trên thị
trường của tài sản và nợ phải trả y hệt như tài sản và nợ phải trả đang được định giá.
Giá trị hợp lý sẽ là giá tham chiếu đó.

20

(3) Phương pháp xác định giá trị hợp lý
Tùy thuộc vào từng cấp độ sẽ áp dụng phương pháp xác định phù hợp. Đối với
ước tính cấp độ 1 và cấp độ 2 thì chỉ cần sử dụng 1 phương pháp (phương pháp tiếp

cận thị trường), đối với ước tính cấp độ 3 thì cần phải sử dụng cả 3 phương pháp.
Các phương pháp được mô tả như sau:
- Phương pháp tiếp cận thị trường: áp dụng khi có giá tham chiếu trên thị
trường. Giá trị hợp lý dựa vào giá tham chiếu, điều chỉnh nếu cần thiết.
Những trường hợp phải điều chỉnh giá tham chiếu:
+ Giá tham khảo không lấy từ thị trường hiện tại mà là giá cũ, do vậy

Y hệt có nghĩa là: đối với tài sản: có cùng đặc điểm, cùng tính

doanh nghiệp nên xem xét thời gian của giao dịch thực tế, những thay

chất, cùng tình trạng cũ - mới, cùng nước sản xuất, cùng năm sản xuất. Đối với nợ

đổi trong điều kiện tín dụng, lãi suất, những nhân tố khác… để điều

phải trả: có cùng những điều khoản trong hợp đồng, cùng thời gian, số tiền, sự đánh

chỉnh cho phù hợp.

giá tình trạng tín dụng…
Nếu không đạt được cấp độ 1 thì sẽ xem xét sang cấp độ 2.
- Cấp độ 2: áp dụng trong trường hợp có giá tham chiếu trên thị
trường của tài sản hoặc nợ phải trả tương tự như tài sản hoặc nợ phải trả đang được
định giá. Giá trị hợp lý sẽ là giá tham chiếu điều chỉnh cho những khác biệt.
Nếu không đạt được cấp độ 2 thì sẽ xem xét sang cấp độ 3.
- Cấp độ 3: áp dụng trong trường hợp không có giá tham chiếu của
tài sản hoặc nợ phải trả tương tự, hoặc có nhưng mức độ khác biệt thì không đánh
giá được rõ ràng. Giá trị hợp lý sẽ được ước tính dựa vào các phương pháp: phương
pháp tiếp cận thị trường, phương pháp tiếp cận thu nhập, phương pháp tiếp cận chi
phí. Phương pháp nào sử dụng nhiều dữ liệu và giả định từ thị trường thì phương

pháp đó sẽ cho kết quả đáng tin cậy nhất. Nếu không có những giả định và dữ liệu
từ thị trường thì sẽ ước tính giá trị hợp lý dựa vào những giả định và những ước tính
nội bộ của doanh nghiệp.

+ Sự khác nhau của tài sản có giá tham chiếu trên thị trường và tài sản
đang được định giá thì không thể xác định rõ ràng, vì vậy cần phải
điều chỉnh giá tham chiếu.
+ Những giá mà không đại diện cho các giao dịch trên thị trường, ví dụ
như giá được lấy từ giao dịch bị cưỡng ép, giao dịch giữa các bên có
liên quan …
+ Có sự khác biệt trong đơn vị tính toán, hoàn cảnh, khu vực, hợp đồng…
- Phương pháp tiếp cận chi phí: theo phương pháp này giá trị hợp lý được ước
tính dựa vào số tiền ước tính để có được tài sản thay thế.
- Phương pháp tiếp cận thu nhập: theo phương pháp này, giá trị hợp lý được
ước tính dựa vào dòng thu nhập mong chờ. Hay nói cách khác giá trị hợp lý
chính là hiện giá của dòng thu nhập mong chờ bằng cách sử dụng lãi suất để
quy đổi dòng tiền mong chờ tương lai về hiện tại. (Xem phụ lục số 3).
Phương pháp xác định giá trị hợp lý được khái quát lại qua sơ đồ phương
pháp xác định giá trị hợp lý trong hình 1.1 dưới đây.


21

22

Hình 1.1: Phương pháp xác định giá trị hợp lý

1.2.3. Bản chất của giá trị hợp lý

SƠ ĐỒ PHƯƠNG PHÁP XÁC ĐỊNH GIÁ TRỊ HỢP LÝ

Ước tính
cấp độ 1

1.2.3.1. Bản chất của giá trị hợp lý

PP tiếp cận
thị trường

Việc xem xét quá trình hình thành và phát triển của giá trị hợp lý trong toàn bộ
hệ thống định giá kế toán cho phép rút ra một số nhận xét sau nhằm làm sáng tỏ bản
chất của giá trị hợp lý:

có giá thị trường tham chiếu
Bắt đầu

So sánh với hệ thống giá gốc:
giá tham
chiếu

không
có giá
thị
trường
tham
chiếu,
hoặc có
giá thị
trường
nhưng
không

xác
định
được
mức độ
khác
biệt

Hệ thống giá gốc được sử dụng hiện nay là hệ thống giá gốc dựa trên đơn vị
tiền tệ danh nghĩa, có điều chỉnh để khắc phục những yếu kém của giá gốc.
Tuy nhiên, trong điều kiện sự phát triển của nền kinh tế thị trường hiện tại, hệ
thống này bộc lộ một số nhược điểm. Giá trị hợp lý đã khắc phục các nhược

Ước tính
cấp độ 2

PP tiếp cận
thị trường

điểm này chủ yếu thông qua việc phát triển các công cụ định giá sau ghi nhận
ban đầu bao gồm:
(1) Giá trị hợp lý thu hẹp phạm vi áp dụng nguyên tắc thận trọng trong việc sử

giá tham
chiếu đã
điều chỉnh

Ước tính
cấp độ 3

PP tiếp cận thị

trường

PP tiếp cận
thu nhập

PP tiếp cận
chi phí

dụng giá trị thuần có thể thực hiện khi tài sản bị giảm giá. Theo nguyên tắc
thận trọng, trong các tình huống chưa rõ ràng, các phương pháp kế toán
được sử dụng theo khuynh hướng thận trọng, nghĩa là tránh thổi phồng tài
sản và thu nhập. Khi các thị trường hoạt động phát triển, khả năng định giá

Lựa chọn
kết quả
đáng tin
cậy nhất
phù hợp
với tiền
đề định
giá

theo thị trường với các thông tin đáng tin cậy tăng lên, việc áp dụng thận
trọng như trên không còn hoàn toàn thích hợp. Do đó, đối với những loại
tài sản đã có thị trường hoạt động phát triển, giá trị hợp lý có thể sử dụng
để phản ánh sự thay đổi của giá gốc, bao gồm cả sự tăng lên hay giảm đi
của giá trị tài sản mà không đe doạ yêu cầu đáng tin cậy của báo cáo tài
chính.
(2) Giá trị hợp lý cung cấp một cơ sở lý thuyết và thực tiễn cho việc đánh giá
lại tài sản. Trước đây, một số nước và ngay cả IAS cho phép đánh giá lại

tài sản dài hạn nhưng chưa đưa ra một khuôn khổ chung cho quá trình này.
Giá trị hợp lý đã giải quyết bằng cách cung cấp một cơ sở lý luận và hệ
thống phương pháp đầy đủ.


23

24

Ngoài ra trong những trường hợp không có giá gốc, giá trị hợp lý được sử

tư: “không ai quan tâm đến giá trị hợp lý của máy móc cũ, nhưng phần lớn họ muốn

dụng để định giá trong ghi nhận ban đầu. Thí dụ các trường hợp trao đổi tài

biết giá trị hợp lý của một công ty” 5 . Họ cho rằng giá gốc chỉ thích hợp và tin cậy

sản.
So sánh với hệ thống giá hiện hành

ngay tại ngày chúng được ghi nhận, giá gốc thì nhấn mạnh tính đáng tin cậy, còn
giá trị hợp lý nhấn mạnh tính thích hợp.
Những người chưa ủng hộ giá trị hợp lý thì cho rằng: liệu giá trị hợp lý có thể

Hệ thống giá hiện hành dựa trên cơ sở sử dụng hiện giá, giá thay thế hoặc giá
trị thuần có thể thực hiện đưa ra một phương pháp điều chỉnh có hệ thống toàn
bộ báo cáo tài chính, không chỉ điều chỉnh giá trị tài sản và nợ phải trả mà còn
điều chỉnh tất cả các chỉ tiêu trên báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh (xem
phụ lục số 1). Do thay đổi triệt để giá gốc, hệ thống này mặc dù đưa ra một
phương pháp giải quyết có hệ thống nhưng lại quá phức tạp trong quá trình

thực hiện. Chính vì thế, khi nền kinh tế thế giới đã kiểm soát được lạm phát

được xác định đáng tin cậy. Giá trị hợp lý là một ước tính dựa vào giá thị trường,
trong trường hợp không có giá thị trường thì nó được ước tính dựa vào những giả
định chủ quan của chủ doanh nghiệp, của những người đinh giá, vậy nó có đáng tin
cậy? Giá trị hợp lý có bị lạm dụng trong những trường hợp không có giá thị trường?
Tiếp theo nữa, giá trị hợp lý phản ánh sự thay đổi của thị trường làm cho báo cáo tài
chính dễ thay đổi, liệu nó có làm các nhà đầu tư lo lắng?
Tuy nhiên những tranh luận này được một số nhà nghiên cứu 6 đưa ra những

trong mức độ nhất định, hệ thống giá hiện hành đã không còn được sử dụng.
So sánh với hệ thống giá hiện hành, giá trị hợp lý không phủ nhận giá gốc mà

kết luận sau:

vẫn đảm bảo việc định giá hướng về thị trường. Khi sử dụng giá trị hợp lý,
những tài sản nào có giá trị thay đổi so với giá thị trường mới cần điều chỉnh
và quá trình điều chỉnh này cũng làm phát sinh thu nhập và chi phí khi đánh
giá lại nhưng không làm thay đổi dữ liệu hoạt động kinh doanh bình thường

- Xét về mặt lý thuyết thì giá trị hợp lý rất thích hợp, vì nó phản ánh những
thay đổi của thị trường. Vấn đề được tranh luận nhiều nhất đó là tính đáng tin cậy
và cách xác định giá trị hợp lý. FASB và IASB đang cố gắng nỗ lực để ban hành
các chuẩn mực để lý thuyết nhanh chóng bắt kịp thực tế đang ứng dụng rộng rãi.

của doanh nghiệp (doanh thu, chi phí…)
Từ những nhận xét trên, chúng tôi cho rằng: Bản chất của giá trị hợp lý là
một phương pháp bổ sung cho giá gốc chủ yếu tập trung vào việc định giá sau

- Ước tính giá trị hợp lý chứa đựng những giả định, tuy nhiên những giả định

này được yêu cầu công bố, chính vì vậy mà khả năng lạm dụng giá trị hợp lý cũng
sẽ bị hạn chế.

ghi nhận ban đầu trên cơ sở giá thị trường và các thông tin có được từ thị
trường. Trong một số trường hợp, giá trị hợp lý có thể sử dụng cho đánh giá
ban đầu của tài sản khi không có giá gốc.
1.2.3.2. Những tranh luận về giá trị hợp lý

- Ngày nay với sự phát triển của hệ thống thông tin và sự phát triển của các thị
trường chuyên ngành thì giá trị hợp lý có thể được xác định và kiểm chứng dễ dàng,
và những giả định ngày càng mang tính khách quan hơn nên tính đáng tin cậy của
giá trị hợp lý tăng lên rất nhiều. Mặt khác, các mô hình định giá cho những trường

Mặc dù giá trị hợp lý được công nhận và áp dụng ở nhiều nước, ngay cả trong
các chuẩn mực kế toán quốc tế nhưng vẫn còn nhiều tranh luận xung quanh nó.
Những người ủng hộ giá trị hợp lý thì cho rằng: giá trị hợp lý là một giá thích
hợp vì nó đánh giá thường xuyên những ảnh hưởng của sự vận động của thị trường
cho tài sản và nợ phải trả của công ty. Giá trị hợp lý thì thích hợp hơn cho nhà đầu

5
6

David Tweedie, chủ tịch của IASB ở Luân Đôn, Phát biểu trên tạp chí CFO - A Faiwell to History ngày
1/2/2003
Phát biểu trên tạp chí CFO – A fairwell to history ngày 1/2/2003 của các nhà nghiên cứu:
Paul Pacter - Chủ tịch của Deloitte ở Hồng Kông
Pearl Tân - giảng viên kế toán trường Nanyang – Singapore
Rebecca Mc Enally - Chủ tịch của AIMR (Association for Investment Management and Research)
Robert H. Herz - Kế toán ở Mỹ

25

hợp không có giá thị trường cũng đang phát triển và hoàn thiện tạo điều kiện cho
giá trị hợp lý mở rộng phạm vi sử dụng của mình.
1.3. THỰC TIỄN ÁP DỤNG GIÁ TRỊ HỢP LÝ TRÊN THẾ GIỚI
Giá trị hợp lý thì được thừa nhận ở nhiều nước trên thế giới, phần này sẽ xem
xét việc áp dụng giá trị hợp lý tại Mỹ và những yêu cầu về giá trị hợp lý theo IAS.
1.3.1. Áp dụng giá trị hợp lý tại Mỹ
a. Giá trị hợp lý được áp dụng trong những trường hợp sau:
- Ghi nhận và trình bày công cụ tài chính (chứng khoán thương mại và chứng
khoán sẵn sàng để bán, công cụ phái sinh)
- Ghi nhận tài sản và nợ phải trả có được trong hợp nhất doanh nghiệp
- Ghi nhận ban đầu trong trường hợp trao đổi phi tiền tệ.
- Ghi nhận và trình bày các khoản mục phát sinh bằng ngoại tệ.
- Ghi nhận ban đầu cho tài sản cố định thuê tài chính.
b. Giá tri hợp lý được xác định dựa vào:

26

- Nếu giá tham chiếu có sẵn thì giá này được sử dụng
- Nếu có nhiều hơn một giá thị trường thì giá được chọn để sử dụng nên lấy từ
thị trường hoạt động nhất.
- Nếu giá tham chiếu không có sẵn, có thể sử dụng ước tính của nhà quản lý.
- Đối với chứng khoán thì dựa vào: Bảng yết giá hoặc bảng giá chào, giá trả là
có sẵn dựa vào những giao dịch đã đăng ký trên Ủy ban giao dịch chứng
khoán (SEC) hoặc từ Hiệp hội toàn quốc hệ thống báo giá tự động của những
người mua bán chứng khoán (NASDAQ) hoặc lấy từ Cục niêm yết giá.
c. Yêu cầu công bố giá trị hợp lý
- Yêu cầu công bố giá trị hợp lý của tất cả công cụ tài chính, những thông tin

mô tả thích hợp của công cụ tài chính cũng cần được công bố.
- Những thông tin về giá trị hợp lý nên được trình bày cùng với giá trị sổ sách
của nó.
- Giá trị hợp lý có thể được công bố trong thuyết minh hoặc trình bày dài hơn
– bao gồm: bảng tóm tắt giá trị hợp lý, giá trị sổ sách và một bảng tham khảo
chéo đến những thuyết minh khác.

Theo FAS số 141 - Hợp nhất kinh doanh và FAS số 142 - Lợi thế thương mại
và tài sản vô hình- yêu cầu sử dụng ước tính giá trị hợp lý, khuynh hướng này sẽ
tiếp tục phát triển, khuyến khích nhiều doanh nghiệp quan tâm đến những chuyên
viên định giá - những chuyên viên về xác định giá trị hợp lý. Trong khi đó theo
những nguyên tắc kế toán được chấp nhận chung ở Mỹ (US GAAP) thì không yêu

1.3.2. Áp dụng giá trị hợp lý theo yêu cầu trong các chuẩn mực kế toán
quốc tế
Chuẩn mực kế toán quốc tế đã yêu cầu áp dụng giá trị hợp lý trong những
trường hợp sau:

cầu chủ doanh nghiệp phải thuê chuyên viên bên ngoài để thực hiện công việc xác

- Hợp nhất doanh nghiệp: tài sản và nợ phải trả có được do hợp nhất doanh

định giá trị hợp lý, tuy nhiên nhiều doanh nghiệp vẫn thuê chuyên viên bên ngoài vì

nghiệp được ghi nhận theo giá trị hợp lý của chúng vào ngày mua. Phần chi

lý do khách quan, kinh nghiệm chuyên môn và kỹ năng của chuyên viên.

phí mua vượt quá giá trị hợp lý được ghi nhận là lợi thế thương mại.

Giá trị hợp lý được xác định dựa vào:
- Giá trị hợp lý là giá trao đổi trong một giao dịch hiện tại (là giao dịch bình
thường chứ không phải giao dịch bắt buộc hay thanh lý) giữa những người
tham gia tự nguyện.

- Hàng tồn kho đối với nhà sản xuất sản phẩm nông nghiệp và khoáng sản và
những người môi giới thì cho phép xác định hàng tồn kho của họ tại giá trị
hợp lý trừ đi chi phí để bán.


27

28

- Nông nghiệp: động vật, cây trồng, rừng và sản phẩm được ghi nhận tại giá trị
hợp lý cùng với sự đánh giá lại thường xuyên.

CHƯƠNG 2:

THỰC TRẠNG ÁP DỤNG GIÁ TRỊ HỢP LÝ TẠI VIỆT NAM VÀ

- Bất động sản, nhà xưởng, thiết bị: doanh nghiệp có quyền lựa chọn ghi nhận

NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA XUNG QUANH VIỆC SỬ DỤNG GIÁ

sau ghi nhận ban đầu tại: giá gốc trừ đi khấu hao và sự giảm giá; hoặc ghi

TRỊ HỢP LÝ

nhận tại giá trị hợp lý với sự đánh giá lại thường xuyên.

(Các trường hợp trao đổi phi tiền tệ: ghi nhận ban đầu theo giá trị hợp lý của
tài sản nhận được)
- Tài sản cố định vô hình: doanh nghiệp có thể lựa chọn ghi nhận tài sản cố
định vô hình tại giá trị hợp lý - nếu có thị trường hoạt động cho tài sản đó tồn
tại.

Giá trị hợp lý đang là một xu hướng mới về định giá với mục đích trình bày
thông tin trên báo cáo tài chính trung thực và hợp lý hơn. Chương này sẽ xem xét
quá trình hình thành của khái niệm giá trị hợp lý trong tổng thể vấn đề định giá tại
Việt Nam cũng như các yêu cầu và khả năng áp dụng giá trị hợp lý tại Việt Nam.
2.1. ĐỊNH GIÁ TRONG KẾ TOÁN VIỆT NAM
Cũng như các nước trên thế giới, định giá là một phần không thể thiếu trong

- Tài sản cố định thuê tài chính: ghi nhận ban đầu theo giá trị hợp lý hoặc hiện
giá của khoản tiền thuê tối thiểu phải trả.
- Bất động sản đầu tư: doanh nghiệp có thể báo cáo bất động sản theo: chi phí
trừ khấu hao trừ giảm giá; hoặc theo giá trị hợp lý.
- Các khoản mục phát sinh bằng ngoại tệ: ghi nhận và trình bày theo giá trị hợp
lý tại ngày phát sinh giao dịch và đánh giá lại theo giá trị hợp lý vào cuối kỳ.

công tác kế toán tại Việt Nam. Về mặt lý thuyết, vấn đề định giá thường được trình
bày trong các tài liệu giảng dạy kế toán như một phương pháp kế toán: “Định giá là
một phương pháp kế toán biểu hiện các đối tượng kế toán bằng tiền theo những
nguyên tắc và yêu cầu nhất định” 7 . Phương pháp định giá thể hiện qua các kỹ thuật
xác định giá trị của hàng tồn kho, chứng khoán, tài sản cố định, hay là tính giá thành
của các sản phẩm….

- Công cụ tài chính:

Trong thực tế, các nguyên tắc định giá được quy định hoặc hướng dẫn trong

Ghi nhận và định giá: Ghi nhận ban đầu theo giá trị hợp lý của công cụ tài

Luật kế toán (trước đây là Pháp lệnh kế toán - thống kê), trong các chuẩn mực và

chính. Ghi nhận sau ghi nhận ban đầu theo giá trị hợp lý của tất cả khoản đầu

các thông tư hướng dẫn chuẩn mực. Quá trình phát triển của kế toán Việt Nam

tư trong chứng khoán vốn, một số chứng khoán nợ và tất cả công cụ phái

những năm qua cũng là một quá trình phát triển các nguyên tắc và phương pháp

sinh, và bất cứ tài sản tài chính nào được giữ để trao đổi. Cũng như vậy, tại

định giá.

ngày mua hoặc phát hành, bất cứ tài sản tài chính hoặc nợ tài chính được ghi

Giai đoạn 1954 - 1986

nhận theo giá trị hợp lý.

Hệ thống kế toán trong giai đoạn này chỉ sử dụng chủ yếu trong các xí nghiệp

Như vậy phạm vi áp dụng giá trị hợp lý tại Mỹ hẹp hơn so với yêu cầu trong

quốc doanh như là công cụ để phản ánh và giám đốc hoạt động sản xuất kinh doanh

chuẩn mực kế toán quốc tế ở chỗ: không sử dụng giá trị hợp lý để đánh giá sau ghi

và sử dụng vốn của nhà nước, vì vậy giá được sử dụng phải rõ ràng và có chứng từ

nhận ban đầu cho các khoản mục tài sản cố định hữu hình, tài sản cố định vô hình,

đầy đủ. Trong giai đoạn này, giá được sử dụng phổ biến là giá gốc (dưới tên gọi

bất động sản đầu tư.
7

Nguyễn Việt – Võ Văn Nhị, Kế toán đại cương, Nhà xuất bản tài chính năm 1997, trang 132.


29

30

“giá thực tế”). Trong một số trường hợp, giá danh nghĩa được sử dụng với các thuật

giai đoạn này đã tách được nguyên giá của tài sản cố định và chi phí đi vay,

ngữ như “giá lẻ chỉ đạo”, “giá đảm bảo kinh doanh” là giá do Nhà nước ấn định.

tuy nhiên chi phí đi vay này lại phân bổ đều cho các kỳ trả mà không tính

Giai đoạn 1986 - 1995
Sau Đại hội Đảng lần thứ VI, Việt Nam đổi mới cơ chế quản lý kinh tế, xóa bỏ

đến thời gian của chuỗi tiền tệ.
Giai đoạn 2001 đến nay

cơ chế kế hoạch hoá tập trung, chuyển sang cơ chế mới về quản lý kinh tế, Nhà

Đây là giai đoạn phát triển nhất của hệ thống kế toán từ trước đến nay, thể hiện

nước không can thiệp sâu vào hoạt động kinh doanh mà chỉ kiểm soát bằng luật

qua việc đã ban hành các chuẩn mực kế toán (bắt đầu từ năm 2001) và Luật kế toán

pháp. Trong giai đoạn này, các hình thức giá danh nghĩa mất dần, đặc biệt là sau khi

(năm 2003). Vấn đề về định giá, những nội dung cơ bản được quy định bao gồm:

hệ thống tài khoản kế toán thống nhất được ban hành mới và có hiệu lực từ ngày
1/1/1990. Trong hệ thống này, giá gốc đã trở thành gần như loại giá chủ yếu được
sử dụng trong kế toán Việt Nam, ngoại trừ các trường hợp đánh giá lại tài sản theo
quyết định của Nhà nước.
Giai đoạn 1995 – 2001
Chỉ ba năm sau khi ban hành, hệ thống tài khoản kế toán doanh nghiệp 1990
đã bộc lộ nhiều nhược điểm trước sự chuyển đổi sang nền kinh tế thị trường cùng
với sự phát triển nền kinh tế nhiều thành phần cũng như sự đa dạng của các hoạt
động kinh doanh, và sức ép hội nhập kinh tế. Hệ thống kế toán Việt Nam một lần
nữa được cải cách cơ bản theo quyết định 1141TC/QĐ/CĐKT ngày 1 tháng 11 năm

(1) Giá gốc được coi là một nguyên tắc cơ bản của kế toán Việt Nam.
Theo Luật kế toán năm 2003: “Giá trị tài sản được tính theo giá gốc, bao gồm
chi phí mua, bốc xếp, vận chuyển, lắp ráp, chế biến và các chi phí liên quan trực
tiếp khác đến khi đưa tài sản vào trạng thái sẵn sàng sử dụng…”
Chuẩn mực chung - được coi như khuôn mẫu xây dựng và hoàn thiện chuẩn
mực, chế độ kế toán Việt Nam – đã coi giá gốc là một trong bảy nguyên tắc cơ bản

và yêu cầu “ Tài sản phải được ghi nhận theo giá gốc. Giá gốc của tài sản được tính
theo số tiền hoặc tương đương tiền đã trả, phải trả hoặc tính theo giá trị hợp lý của
tài sản đó vào thời điểm tài sản được ghi nhận. Giá gốc của tài sản không được thay
đổi trừ khi có quy định khác trong chuẩn mực kế toán cụ thể”

1995 của Bộ Tài Chính.
(2) Một số loại giá khác được thừa nhận chính thức
Trong giai đoạn này, ngoài giá gốc đã xuất hiện giá trị thuần có thể thực hiện
dùng để lập dự phòng giảm giá hàng tồn kho, chứng khoán, phải thu khó đòi, thể
hiện qua thông tư 107/2001/TT-BTC ngày 31/12/2001. Tuy nhiên giai đoạn này

Bên cạnh giá gốc, trong các chuẩn mực kế toán Việt Nam rải rác đưa ra quy
định về một số loại giá khác: giá trị thuần có thể thực hiện, hiện giá, giá trị hợp lý.

nhiều vấn đề vẫn chưa giải quyết được phương thức định giá phù hợp như tài sản cố

Chuẩn mực kế toán số 21 – Trình bày báo cáo tài chính- giải thích: “ ngoài các

định vô hình, tài sản cố định thuê tài chính, đầu tư tài chính, chênh lệch tỉ giá … Ví

chính sách kế toán cụ thể được sử dụng trong báo cáo tài chính, điều quan trọng là

dụ như tài sản cố định thuê tài chính:

người sử dụng phải nhận thức được cơ sở đánh giá được sử dụng (như nguyên giá,

- Theo quyết định 1062/TC/QĐ/CSTC ngày 14/11/1996 của Bộ Tài chính,
nguyên giá được ghi nhận theo tổng số tiền thuê phải trả,
- Theo quyết định 166/1999/QĐ-BTC ngày 30/12/1999 của Bộ Tài chính,
nguyên giá được ghi nhận theo giá mua thực tế cộng với chi phí, như vậy

giá hiện hành, giá trị thuần có thể thực hiện, giá trị hợp lý hoặc giá trị hiện tại) …
Có thể thấy, trong những năm qua, vấn đề định giá trong kế toán Việt Nam đã
không ngừng được cải thiện theo hướng phù hợp với sự đổi mới của nền kinh tế và
yêu cầu hội nhập. Tuy nhiên, giữa các chuẩn mực kế toán Việt Nam và các thông lệ
quốc tế vẫn còn khoảng cách đáng kể trong lĩnh vực định giá, cụ thể như:


31

- Việc định giá các khoản đầu tư chủ yếu vẫn dựa trên giá gốc, các mô hình
định giá khác chưa được sử dụng hoặc sử dụng hạn chế.

32

Bảng 2.1 Danh sách các chuẩn mực yêu cầu sử dụng giá trị hợp lý
Chuẩn mực số

Năm ban hành

- Một số kỹ thuật bổ sung cho hoạt động định giá chưa được quy định như vấn
đề đánh giá tổn thất, điều này sẽ ảnh hưởng đến khả năng phản ánh lợi thế

Chuẩn mực số 3 – Tài sản cố định hữu hình

2001

thương mại.

Chuẩn mực số 4 – Tài sản cố định vô hình

2001

Chuẩn mực số 14 – Doanh thu và thu nhập khác

2001

Chuẩn mực số 1 - Chuẩn mực chung

2002

Chuẩn mực số 6 –Thuê tài sản

2002

Chuẩn mực số 10 - Ảnh hưởng của việc thay đổi tỉ giá hối đoái

2002

Chuẩn mực số 5 - Bất động sản đầu tư

2003

- Vai trò của giá trị hợp lý còn mờ nhạt, vấn đề này sẽ được nghiên cứu sâu
hơn trong phần tiếp theo của chương này.
2.2. SỰ HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN CỦA GIÁ TRỊ HỢP LÝ TRONG
KẾ TOÁN VIỆT NAM.
2.2.1. Lược sử hình thành
Không xuất hiện sớm như quốc tế (khoảng năm 1970), tại Việt Nam giá trị hợp
lý ra được đề cập đầu tiên trong các chuẩn mực kế toán Việt Nam ban hành theo

quyết định số 149/2001/QĐ-BTC ngày 31/12/2001, được sử dụng để ghi nhận ban
đầu cho các trao đổi phi tiền tệ và ghi nhận doanh thu.
Kể từ đó cho đến nay, giá trị hợp lý tiếp tục được phát triển thể hiện trong các
thông tư hướng dẫn chuẩn mực (thông tư 89/2002/TT-BTC, thông tư 105/2003/TTBTC, thông tư 23/2005/TT-BTC) và các quyết định ban hành chuẩn mực vào các
năm tiếp theo (quyết định 165/2002/QĐ-BTC, quyết định 234/2003/QĐ-BTC,)
cũng đã mở rộng phạm vi sử dụng giá trị hợp lý cho các khoản mục khác: thuê tài
sản, ngoại tệ.
Các chuẩn mực yêu cầu sử dụng giá trị hợp lý được trình bày trong bảng 2.1
dưới đây.

Phạm vi áp dụng giá trị hợp lý:
(1) Ghi nhận ban đầu cho một số trường hợp của tài sản cố định (TSCĐ):
- TSCĐ có được do trao đổi TSCĐ của doanh nghiệp để lấy TSCĐ khác
không tương tự,
- TSCĐ có được do được biếu tặng, tài trợ,
- TSCĐ có được bằng việc trao đổi chứng từ liên quan đến quyền sở hữu vốn
của đơn vị,
- TSCĐ thuê tài chính,
- TSCĐ vô hình hình thành trong quá trình sáp nhập doanh nghiệp.
(2) Ghi nhận ban đầu cho doanh thu và thu nhâp khác
(3) Ghi nhận ban đầu và báo cáo các khoản mục tiền tệ có gốc ngoại tệ, hoặc
các khoản mục phi tiền tệ có gốc ngoại tệ mà được ghi nhận ban đầu theo
giá trị hợp lý


33

2.2.2. Đặc điểm của giá trị hợp lý trong kế toán Việt Nam hiện nay
Tại Việt Nam giá trị hợp lý chỉ được chính thức đề cập đến trong các chuẩn

34

So với định nghĩa của FASB (trình bày ở chương 1 phần II.2) thì định nghĩa
này chưa đầy đủ, cụ thể:

mực kế toán và các thông tư hướng dẫn chuẩn mực. Phần này sẽ trình bày các vấn

- Chưa giải thích các thuật ngữ trong định nghĩa như “tự nguyện”, “có đầy đủ

đề về giá trị hợp lý trong chuẩn mực kế toán cũng như thực tế áp dụng và phân tích

hiểu biết trong trao đổi ngang giá” làm cho người sử dụng khó hiểu về vấn

những vấn đề đó để rút ra đặc điểm của giá trị hợp lý tại Việt Nam

đề này.

2.2.2.1. Giá trị hợp lý trong các chuẩn mực kế toán Việt Nam
a. Trong chuẩn mực chung – khuôn mẫu lý thuyết
Trong chuẩn mực chung, giá trị hợp lý được đề cập đến không phải là một loại
giá độc lập mà nó được lồng vào giá gốc: “ Tài sản phải được ghi nhận theo giá gốc.
Giá gốc của tài sản được tính theo số tiền hoặc tương đương tiền đã trả, phải trả
hoặc tính theo giá trị hợp lý của tài sản đó vào thời điểm tài sản được ghi nhận. Giá
gốc của tài sản không được thay đổi trừ khi có quy định khác trong chuẩn mực kế
toán cụ thể” (Đoạn 05-VAS1)
Ngay trong khuôn mẫu lý thuyết này đã khẳng định cơ sở ghi chép và trình bày
là giá gốc, giá trị hợp lý chỉ được sử dụng như là một cách để xác định giá gốc,
dùng cho ghi nhận ban đầu. Từ đó, trong các chuẩn mực kế toán cụ thể giá trị hợp lý
cũng được đề cập đến với đặc điểm này.
b. Trong các chuẩn mực cụ thể

(1). Định nghĩa giá trị hợp lý
Trong các chuẩn mực có yêu cầu sử dụng giá trị hợp lý đều đưa ra định nghĩa
giá trị hợp lý, nhưng định nghĩa đầy đủ nhất là định nghĩa trong chuẩn mực kế toán
số 14 – Doanh thu và thu nhập khác, các định nghĩa khác chỉ đề cập đến tài sản mà
không đề cập đến nợ phải trả.
Chuẩn mực kế toán số 14 – Doanh thu và thu nhập khác- định nghĩa: “giá trị
hợp lý là giá trị tài sản có thể trao đổi hoặc giá trị một khoản nợ được thanh toán
một cách tự nguyện giữa các bên có đầy đủ hiểu biết trong trao đổi ngang giá”

- Định nghĩa không đề cập đến “không có mối quan hệ”. Những người tham
gia giao dịch phải là những người không có mối quan hệ với nhau thì mới
không ảnh hưởng đến giá cả mua bán.
- Định nghĩa này không đề cập đến “giao dịch hiện tại”. Giá được quan sát
phải là giá trong giao dịch hiện tại, nếu sử dụng giá khác thì phải điều chỉnh
cho phù hợp.
(2). Cách xác định giá trị hợp lý
Hiện nay trong các chuẩn mực kế toán cũng như các văn bản khác của Bộ Tài
chính chưa đề cập đến cách xác định giá trị hợp lý, ngoại trừ đoạn 24 của chuẩn
mực kế toán số 4 –Tài sản cố định vô hình:
“ Giá trị hợp lý có thể là:
- Giá niêm yết tại thị trường hoạt động,
- Giá của nghiệp vụ mua bán TSCĐ vô hình tương tự.
Nếu không có thị trường hoạt động cho tài sản thì nguyên giá của TSCĐ vô
hình được xác định bằng khoản tiền mà doanh nghiệp lẽ ra phải trả vào ngày mua
tài sản trong điều kiện nghiệp vụ đó được thực hiện trên cơ sở khách quan dựa trên
các thông tin tin cậy hiện có.”
Đây là một hướng dẫn cụ thể cho tài sản cố định vô hình, tuy nhiên nó vẫn còn
có chỗ chưa phù hợp: “giá trị hợp lý là giá của nghiệp vụ mua bán TSCĐ vô hình
tương tự”, vì là tài sản cố định vô hình tương tự nên sẽ có những khác biệt, vậy giá
trị hợp lý có phải điều chỉnh cho những khác biệt đó?

35

2.2.2.2 Thực tiễn áp dụng giá trị hợp lý trong các doanh nghiệp
Để đánh giá chúng tôi khảo sát 21 doanh nghiệp về sử dụng giá trị hợp lý cho
một số khoản mục cụ thể. Bảng câu hỏi, tên doanh nghiệp khảo sát cũng như kết
quả khảo sát được trình bày ở phụ lục số 9. Kết quả khảo sát cho thấy:

36

+ Giá mua trả tiền ngay (33%)
- Doanh thu bán trả góp ghi nhận theo:
+ Hiện giá của các khoản phải thu (43%)
+ Giá bán trả tiền ngay (57%)

(1) Các doanh nghiệp nhỏ chưa biết các yêu cầu về giá trị hợp lý trong chuẩn
mực và chưa hiểu về giá trị hợp lý. Các doanh nghiệp lớn có biết đến giá trị hợp lý
và đã áp dụng để ghi nhận.
(2) Phần lớn các doanh nghiệp đều ghi nhận các đối tượng kế toán (trong phạm
vi khảo sát) phù hợp với các thông tư hướng dẫn, cụ thể:
- TSCĐ có được do trao đổi không tương tự ghi nhận theo:
+ Giá trị hợp lý của tài sản nhận về theo đánh giá thực tế của hội đồng giao
nhận (57%), theo khảo sát giá trên thị trường (17%).
+ Giá trị còn lại của tài sản mang đi trao đổi sau khi điều chỉnh khoản trả
thêm hoặc nhận về (26%).
- TSCĐ có được do trao đổi tương tự ghi nhận theo:
+ Giá trị còn lại của tài sản mang đi trao đổi sau khi điều chỉnh khoản trả
thêm hoặc thu về (38%)
+ Giá trên sổ kế toán của đơn vị trao đổi (5%)

+ Giá trị hợp lý của tài sản nhận về được xác định theo đánh giá của hội
đồng định giá (48%), theo khảo sát giá trên thị trường (9%).
- TSCĐ mua trả chậm: ghi nhận theo giá mua trả tiền ngay (100%)
- TSCĐ được cấp, được điều chuyển: ghi nhận theo giá trị ghi sổ của đơn vị
cho, đơn vị điều chuyển (100%)
- TSCĐ thuê tài chính ghi nhận theo:
+ Hiện giá của khoản tiền thuê phải trả (43%)
+ Giá trị hợp lý của tài sản thuê (24%)

2.2.2.3 Nhận xét
Sau khi xem xét các yêu cầu về giá trị hợp lý trong chuẩn mực kế toán và thực
tiễn áp dụng giá trị hợp lý tại Việt Nam, chúng tôi có những nhận xét như sau:
(1) Một số mặt tồn tại của giá trị hợp lý tại Việt Nam
- Định nghĩa giá trị hợp lý thì chưa được rõ ràng, đầy đủ.
- Không có hướng dẫn xác định giá trị hợp lý cho các trường hợp được yêu cầu
- Giá trị hợp lý chỉ sử dụng cho ghi nhận ban đầu, chưa sử dụng để trình bày
các khoản mục sau ghi nhận ban đầu, do đó chưa đạt được mục đích của giá
trị hợp lý là trình bày các khoản mục theo những thay đổi của thị trường.
- Giá trị hợp lý được sử dụng như là giá gốc, dùng để thay thế giá gốc trong
những trường hợp cần thiết.
- Còn có những điểm chưa phù hợp giữa chuẩn mực, thông tư và thực tế áp
dụng. (Xem bảng 2.2)
(2) Các nguyên nhân dẫn đến giá trị hợp lý chưa được áp dụng rộng rãi
Theo chúng tôi, giá trị hợp lý chưa được áp dụng rộng rãi vì những nguyên
nhân sau:
- Do tâm lý của người làm kế toán và nhà quản lý vẫn nhìn nhận công tác kế
toán phục vụ cho mục đích thuế, vì vậy các doanh nghiệp chưa mạnh dạn áp
dụng giá trị hợp lý vì bằng chứng của giá trị hợp lý phải mất thời gian để
kiểm chứng và có thể không được sự thừa nhận của cơ quan thuế.
- Chưa có hướng dẫn về giá trị hợp lý. Các doanh nghiệp Việt Nam có thói

quen chỉ áp dụng chuẩn mực khi đã có thông tư hướng dẫn cụ thể, và các


37

38

doanh nghiệp chỉ được phép hạch toán theo các quy định trong thông tư

đánh giá thực tế của

hướng dẫn, vì vậy giá trị hợp lý chưa được áp dụng rộng rãi.

hội đồng giao nhận.

- Giữa chuẩn mực và thông tư hướng dẫn còn có những điểm chưa phù hợp, do

+ Được cấp, được

đó giá được ghi nhận chưa thống nhất hoặc chưa phải là giá trị hợp lý. (Xem

điều chuyển: theo
giá trị còn lại của

bảng 2.2)

đơn vị cho, điều

- Giá trị hợp lý được đề cập đến chưa nhiều, và trong các trường hợp được đề

chuyển

dụng giá gốc để ghi sổ. Ví dụ: tài sản có được do trao đổi không tương tự

đồng giao nhận.

hoặc ghi nhận theo giá trị hợp lý của tài sản nhận về hoặc giá trị còn lại của

TSCĐ

Ghi nhận theo giá

tài sản đem đi trao đổi sau khi điều chỉnh số tiền nhận hoặc trả thêm.

thuê tài

thấp hơn giữa giá

ngay, hiện giá

chính

trị hợp lý và hiện

của khoản thanh

giá

khoản

toán tiền thuê tối

tiền

thiểu, hoặc giá trị

hợp lý

của

thanh

toán

Chuẩn mực

mục

Thông tư

Thực tế

Nhận xét

Doanh

Hiện giá của khoản

Ghi theo giá trị

Chuẩn

và

thu bán

phải thu

trị hợp lý của tài

hợp lý của tài sản

thông tư không chỉ

trả chậm

bằng

sản nhận về hoặc

nhận

cách xác định cụ

cách

giá trị còn lại của

đánh giá của hội

thể

trao đổi

tài sản mang đi

đồng giao nhận

nghiệp ghi nhận

không

trao đổi sau khi

hoặc

theo giá của hội

tương

điều chỉnh khoản

thực tế

tự.

trả thêm hoặc nhận

TSCĐ

Ghi nhận theo giá

có được

Giống chuẩn mực

về

khảo

theo

sát

đồng

mực

nên

doanh

đánh

giá,

hoặc giá khảo sát.

về.

-Giá

mua

trả

hợp lý
Giá bán trả tiền ngay

Hiện giá khoản
phải thu, hoặc
giá bán trả tiền
ngay

2.3. NHỮNG VẤN ĐỀ VỀ SỬ DỤNG GIÁ TRỊ HỢP LÝ TRONG KẾ TOÁN
VIỆT NAM
Giá trị hợp lý tại Việt Nam vẫn còn một số mặt tồn tại nhất định và chưa được
áp dụng rộng rãi. Vì vậy, phần này sẽ làm rõ hơn vai trò của giá trị hợp lý, cũng như
những thuận lợi và khó khăn trong việc nâng cao vai trò của giá trị hợp lý tại Việt

TSCĐ

Theo giá trị hợp lý

- Thông tư hướng

Theo giá trị còn

Thực tế phù hợp

được

của tài sản nhận

dẫn

lại của đơn vị

theo quyết định số

cấp,

được.

không đề cập.

cấp

206/2003/QĐ-

chuyển

Giống chuẩn mực

thuê tối thiểu.

Khoản

điều

theo

đánh giá của hội

Bảng 2.2 So sánh chuẩn mực – thông tư hướng dẫn - thực tế áp dụng giá trị

được

hoặc

cập đều có giá gốc được xác định rõ ràng, vì vậy doanh nghiệp thường sử

-Quyết

chuẩn

mực

định

số

206/03/QĐ-BTC:
+ Biếu tặng, cho:

hoặc

chuyển

điều

BTC, nhưng không
phù hợp với chuẩn
mực.

Nam.
2.3.1. Bàn về vai trò hiện tại và tương lai của giá trị hợp lý tại Việt Nam
2.3.1.1. Vai trò hiện tại
Vai trò hiện tại của giá trị hợp lý tại Việt Nam còn khiêm tốn so với sự cần
thiết của nó, sự khiêm tốn này thể hiện qua:


39

40

- Giá trị hợp lý chỉ là sự thay thế giá gốc,

nước.

- Phạm vi sử dụng của nó hẹp hơn so với quốc tế, cụ thể:

- Ghi nhận ban đầu theo giá
gốc.

+ Chưa áp dụng để đánh giá các khoản mục sau ghi nhận ban đầu (xem bảng

+ Tài sản cố định hữu hình có

2.3),

được dưới hình thức trao đổi
không tương tự: ghi nhận theo

+ Chưa áp dụng để ghi nhận cho tài sản và nợ phải trả có được trong hợp

giá trị hợp lý của tài sản nhận về

nhất,

hoặc của tài sản mang đi trao

+ Chưa áp dụng để ghi nhận và trình bày công cụ tài chính.

- Ghi nhận ban đầu theo giá
gốc.
+ Tài sản cố định hữu hình có
được dưới hình thức trao đổi
không tương tự ghi nhận theo
giá trị hợp lý của tài sản nhận
về.

đổi sau khi điều chỉnh khoản trả
thêm hoặc nhận về.

Chính sự khiêm tốn này đã dẫn đến một số hạn chế cho hệ thống kế toán Việt

- Báo cáo theo giá trị còn lại

Nam. Cụ thể là: làm cho hệ thống kế toán Việt Nam không đồng bộ; không theo kịp

(giá gốc trừ hao mòn lũy kế)

sự phát triển của nền kinh tế. Chẳng hạn khi các hoạt động hợp nhất xảy ra, doanh
nghiệp vẫn sử dụng giá gốc để ghi sổ nên đã không phản ánh đúng giá trị doanh
nghiệp do chưa phản ánh lợi thế thương mại của doanh nghiệp. Ví dụ Vinamilk mua

- Báo cáo theo giá gốc trừ khấu
hao lũy kế trừ lỗ do giảm giá
hoặc theo giá trị hợp lý.

Tài sản cố định vô

- Ghi nhận ban đầu theo giá gốc

- Giống

hình

- Báo cáo theo giá trị còn lại

- Báo cáo theo giá gốc trừ khấu

(giá gốc trừ hao mòn lũy kế)

hao lũy kế trừ lỗ do giảm giá,

Saigon milk năm 2003, cổ đông của Saigon milk sở hữu cổ phiếu mới của Vinamilk
theo tỉ lệ 1:1 được tính theo giá trị ghi sổ, như vậy là chưa phản ánh được lợi thế

hoặc theo giá trị hợp lý

thương mại của các doanh nghiệp.
Bảng 2.3 Định giá các khoản mục theo chuẩn mực kế toán Việt Nam đối chiếu

Bất động sản đầu tư

với chuẩn mực kế toán quốc tế
Khoản mục
Hàng tồn kho

VAS
- Ghi nhận ban đầu theo giá gốc

IAS
- Giống Việt Nam.

- Đánh giá sau ghi nhận ban - Giống Việt Nam. Tuy nhiên
đầu: theo giá thấp hơn giữa giá những nhà môi giới và trao đổi
gốc và giá trị thuần có thể thực hàng hóa (mà chủ yếu là giữ để
hiện

bán trong tương lai gần) thì cho
phép xác định hàng tồn kho tại
giá trị hợp lý.

- Ghi nhận ban đầu theo giá gốc

- Tương tự

- Ghi nhận sau ghi nhận ban

- Trình bày trên báo cáo tài

đầu: theo giá gốc trừ khấu hao

chính theo giá gốc trừ khấu hao

lũy kế

lũy kế trừ lỗ do giảm giá hoặc
theo giá trị hợp lý

Kế toán các khoản đầu

Trên báo cáo riêng của nhà đầu

tư vào công ty liên kết,

tư: sử dụng phương pháp giá

Trình bày theo giá gốc hoặc
theo giá trị hợp lý phù hợp IAS

liên doanh

gốc

39.

2.3.1.2. Tương lai của giá trị hợp lý tại Việt Nam
Giá trị hợp lý tại Việt Nam trong tương lai sẽ phát triển mạnh và đóng vai trò
quan trọng, điều này được xác định qua hai mặt sau:

Tài sản cố định hữu

- Không cho phép đánh giá lại

hình

trừ khi có quy định của nhà

- Cho phép đánh giá lại

(1) Sức ép của vấn đề sử dụng giá trị hợp lý trong tương lai.


41

- Sức ép là do yêu cầu của hội nhập. Sự khác biệt giữa Việt Nam và quốc tế

thẩm định giá bắt đầu được ban hành từ năm 2005, hiện nay đã có 6 tiêu

chỉ có thể được chấp nhận trong một tương lai gần. Bên cạnh đó, Việt Nam

chuẩn (trình bày trong bảng 2.4) được ban hành theo quyết định số

không nằm ngoài sự phát triển của thế giới, chúng ta sẽ tiếp tục ban hành các

25/2005/QĐ-BTC ngày 18/4/2005 và quyết định số 77/2005/QĐ/BTC ngày

chuẩn mực mới và hoàn thiện các chuẩn mực cũ trên cơ sở tiếp cận với các

1/11/2005.

chuẩn mực quốc tế, vì vậy giá trị hợp lý được yêu cầu sử dụng.

- Có hành lang pháp lý: giá trị hợp lý có được sự ủng hộ của Bộ Tài chính, thể

- Sức ép do sự phát triển của bản thân nền kinh tế Việt Nam: Các công ty cổ

hiện trong các chuẩn mực kế toán và thông tư hướng dẫn đã đề cập đến giá

phần, công ty mẹ con, cũng như là sự hợp nhất, liên doanh, liên kết giữa các

trị hợp lý. Ngoài ra, trong các thông tư 79/2002/TT-BTC và thông tư

doanh nghiệp và các công ty đa quốc gia ngày càng phát triển, nên báo cáo

126/2004/TT-BTC hướng dẫn định giá doanh nghiệp nhà nước khi chuyển

tài chính chủ yếu phục vụ cho các đệ tam nhân như nhà đầu tư, chủ nợ,

thành công ty cổ phần đã đề cập đến các phương pháp để xác định giá trị

khách hàng… Do đó thông tin phải có được tính thích hợp và đáng tin cậy

doanh nghiệp mà nó cũng là các phương pháp được sử dụng để ước tính giá

cao, và giá trị hợp lý là một sự lựa chọn thích hợp. Hơn nữa, trong những

trị hợp lý trên thế giới như phương pháp dòng tiền chiết khấu, phương pháp

năm gần đây tốc độ lạm phát của Việt Nam khá cao (năm 2004: +9,5%, 7

giá thị trường của tài sản. Điều này cho thấy rằng đã có những nền tảng ban

tháng đầu năm 2005: +5,6%) làm cho việc trình bày thông tin theo giá gốc

đầu về cách xác định giá trị hợp lý.

ngày càng lạc hậu nên cần có cơ sở đánh giá thích hợp hơn.

- Một điều kiện nữa để có thể áp dụng giá trị hợp lý đó là Việt Nam có khả

- Ngoài ra, khi chuẩn mực hợp nhất doanh nghiệp, chuẩn mực công cụ tài

năng và điều kiện để tiếp cận các nghiên cứu của thế giới về giá trị hợp lý.

chính ra đời sẽ cho thấy sự cần thiết phải sử dụng giá trị hợp lý trong kế toán

Từ đó đưa ra các phương pháp cũng như các mô hình xác định giá trị hợp lý

Việt Nam. Trên thế giới cũng chính sự ra đời của hai chuẩn mực này đã tạo

phù hợp với Việt Nam.

bước phát triển mạnh của giá trị hợp lý.
(2) Việt Nam đã có những điều kiện để phát triển giá trị hợp lý, đó là:
- Hệ thống thị trường đang phát triển, hiện tại đã có thị trường chứng khoán và

các thị trường chuyên ngành như thị trường bất động sản, thị trường cà phê,
thị trường nông sản…các thị trường này cũng đã góp phần cung cấp thông
tin cho việc xác định giá trị hợp lý.
- Các tổ chức định giá, các chuyên viên định giá, các chứng thư thẩm định giá 8
cũng sẽ là nơi cung cấp các thông tin để xác định giá trị, và các tiêu chuẩn
thẩm định giá - lấy giá thị trường làm tiêu chuẩn cho thẩm định giá - sẽ là
nền tảng cho việc xác định giá trị hợp lý dựa vào giá thị trường. Tiêu chuẩn
8

42

Chứng thư thẩm định giá: là văn bản do doanh nghiệp, tổ chức định giá lập nhằm công bố cho khách hàng
hoặc bên thứ ba về nội dung cơ bản liên quan đến kết quả thẩm định giá. (Trích tiêu chuẩn thẩm định giá
số 4, ban hành theo quyết định số 24/2005/QĐ-BTC ngày 18/4/2005)

Tóm lại, với những điều kiện có sẵn và trước sức ép phải sử dụng giá trị hợp
lý, chúng tôi cho rằng vai trò của giá trị hợp lý trong tương lai là rất quan trọng,
mang lại cách định giá mới phù hợp với sự phát triển của các hoạt động kinh tế tại
Việt Nam.
Bảng 2.4 Danh sách các tiêu chuẩn thẩm định giá đã ban hành
Tiêu chuẩn số 1 (TĐGVN 01): Giá thị trường làm cơ sở cho thẩm định giá tài sản
Tiêu chuẩn số 2 (TĐGVN 02): Giá phi thị trường làm cơ sở cho thẩm định giá tài
sản.
Tiêu chuẩn số 3 (TĐGVN 03): Những nguyên tắc đạo đức hành nghề thẩm định giá
tài sản.
Tiêu chuẩn số 4 (TĐGVN 04): Báo cáo kết quả, hồ sơ và chứng thư thẩm định giá
tài sản.
Tiêu chuẩn số 5 (TĐGVN 05): Quy trình thẩm định giá tài sản
Tiêu chuẩn số 6 (TĐGVN 06): Những nguyên tắc kinh tế chi phối hoạt động thẩm
định giá tài sản

2.3.2. Những khó khăn trong việc nâng cao vai trò của giá trị hợp lý


43

44

Những thuận lợi chính là những điều kiện để phát triển giá trị hợp lý đã được
trình bày trong phần trên. Phần này sẽ trình bày những khó khăn và đánh giá những
khó khăn ảnh hưởng đến việc nâng cao vai trò của giá trị hợp lý.
(1) Những khó khăn chính là:

CHƯƠNG 3
ĐỊNH HƯỚNG VỀ VIỆC SỬ DỤNG GIÁ TRỊ HỢP LÝ TRONG
KẾ TOÁN DOANH NGHIỆP VIỆT NAM

- Về nhận thức: người sử dụng chưa quen với giá trị hợp lý nên việc xác định
giá trị hợp lý còn gặp nhiều khó khăn.
Người làm kế toán cũng như nhà quản lý ngại sử dụng giá trị hợp lý vì bằng
chứng của giá trị hợp lý chưa rõ ràng, mà tâm lý của họ là kế toán phục vụ
cho mục đích thuế nên giá được sử dụng phải có chứng từ đầy đủ và có thể
kiểm chứng được rõ ràng.
- Về con người: nhân lực để thực hiện công việc định giá còn nhiều hạn chế về
trình độ.
- Sự không đồng bộ của nền kinh tế: có những khu vực rất phát triển, có những
khu vực phát triển kém, nên sẽ có những khó khăn khi áp dụng. Hệ thống thị
trường, hệ thống thông tin phát triển chưa cao và chưa đồng bộ.
- Quan hệ giữa lợi ích và chi phí nhiều khi không tương xứng với nhau. Đôi
khi chi phí bỏ ra để có được giá trị hợp lý là lớn hơn hiệu quả đạt được của
nó, nên doanh nghiệp phải cân nhắc khi sử dụng giá trị hợp lý.

(2) Đánh giá những khó khăn
Nguyên nhân chính dẫn đến những khó khăn này là:
- Giá trị hợp lý còn mới mẻ đối với Việt Nam nên việc nhận thức về giá trị
hợp lý chưa được đầy đủ.
- Việt Nam đang trong giai đoạn phát triển nền kinh tế thị trường nên các
công cụ đi kèm chưa phát triển đầy đủ, đồng bộ.

Giá trị hợp lý là vấn đề mới đối với Việt Nam nên việc triển khai đòi hỏi
nghiên cứu chi tiết, tỉ mỉ trong nhiều giai đoạn. Vì vậy đề tài chỉ dừng lại ở việc
định hướng về giá trị hợp lý, đưa ra các giải pháp mang tính hướng dẫn hơn là cụ
thể. Những định hướng bao gồm:
- Định hướng chung: xác lập những nguyên tắc cho việc áp dụng giá trị hợp lý
tại Việt Nam.
- Định hướng trong ngắn hạn: tập trung hoàn thiện các chuẩn mực hiện có.
- Định hướng dài hạn: phát triển giá trị hợp lý mang tính hệ thống.
3.1. ĐỊNH HƯỚNG CHUNG
Theo chúng tôi, để quá trình xác định các bước đi của giá trị hợp lý được thích
hợp và thống nhất thì cần phải xác lập những nguyên tắc cơ bản, bao gồm:
3.1.1. Việc sử dụng giá trị hợp lý phải phù hợp với thông lệ quốc tế
Việc sử dụng giá trị hợp lý cần phải phù hợp với chuẩn mực quốc tế và thông
lệ quốc tế. Trong quyết định số 38/2000/QĐ-BTC ngày 13/3/2000, Bộ Tài chính đã
khẳng định: hệ thống chuẩn mực kế toán Việt Nam được xây dựng trên cơ sở các
chuẩn mực quốc tế về kế toán. Tuy nhiên, vì chuẩn mực quốc tế đang trong giai

Theo chúng tôi, những khó khăn này có thể vượt qua từng bước trong từng giai

đoạn thiết lập cơ sở lý thuyết về giá trị hợp lý nên cần tham khảo hệ thống kế toán

đoạn phát triển của nền kinh tế thị trường. Như vậy, những khó khăn này hoàn

của quốc gia tiên tiến để giúp Việt Nam xác định bước đi thích hợp.

toàn không phủ định được khả năng sử dụng giá trị hợp lý trong kế toán doanh
nghiệp Việt Nam trong một tầm nhìn dài hạn.

Sự phù hợp này nhằm đảm bảo hai vấn đề:
- Đảm bảo sự hội nhập: các tiêu chuẩn đánh giá của Việt Nam sẽ tương đồng
với các tiêu chuẩn đánh giá của quốc tế, như vậy việc hòa nhập với nền kinh
tế toàn cầu sẽ rút ngắn khoảng cách.


45

46

- Đảm bảo tính đồng bộ của hệ thống kế toán: hệ thống chuẩn mực của Việt

Giai đoạn 1: Tiếp tục nghiên cứu, thử nghiệm giá trị hợp lý

Nam hiện nay đều dựa vào chuẩn mực quốc tế, vì vậy định giá phù hợp theo
chuẩn mực quốc tế và thông lệ quốc tế để đảm báo tính thống nhất giữa các
chuẩn mực.

Trong giai đoạn này sẽ cần khoảng thời gian từ 1 đến 2 năm để chúng ta sẽ
tiếp tục hoàn thiện các yêu cầu về giá trị hợp lý trong các chuẩn mực đã ban hành:
làm rõ định nghĩa, phương pháp xác định, yêu cầu công bố…

3.1.2. Sử dụng giá trị hợp lý phải phù hợp với đặc điểm của Việt Nam
Sự tiếp cận với thông lệ quốc tế, cũng như mức độ phù hợp sẽ tùy thuộc vào
đặc điểm của Việt Nam như:

- Môi trường kinh doanh hiện có, đó là môi trường kinh doanh từng bước theo

Giai đoạn này phù hợp với lộ trình mà Bộ Tài chính đã xác định trong chương
trình cải cách kế toán Việt Nam: dự kiến đến năm 2005 sẽ hoàn chỉnh giai đoạn 1
của việc soạn thảo và công bố hệ thống chuẩn mực kế toán, kiểm toán quốc gia Việt
Nam, và tiến hành tổng kết đánh giá các hệ thống kế toán đã ban hành.
Giai đoạn này cũng sẽ là bước đệm để kế toán doanh nghiệp quen dần với định

xu hướng quốc tế hoá. Sự phát triển của các doanh nghiệp Việt Nam, sự mở
rộng của các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài làm cho môi trường

giá theo giá trị hợp lý.

kinh doanh chuyển dần theo thông lệ quốc tế.
- Thị trường hiện có, bao gồm thị trường hối đoái, thị trường bán buôn, thị

Giai đoạn 2: Phát triển giá trị hợp lý đồng hành với hệ thống kế toán Việt
Nam

trường môi giới, thị trường trực tiếp… đang từng bước hình thành và được
thể chế hóa.

Từ những định hướng rõ ràng ngay từ giai đoạn 1, trong giai đoạn 2 này chúng
ta tiếp tục phát triển vai trò của giá trị hợp lý cho kế toán Việt Nam, bằng cách:

- Hệ thống pháp lý, bao gồm các văn bản về kế toán, kiểm toán và thẩm định

- Hoàn thiện Luật kế toán và chuẩn mực chung để thống nhất về định giá.

giá.

- Tiếp tục ban hành các chuẩn mực mới, trong đó áp dụng giá trị hợp lý để

Do đó, khi tiếp cận xác định giá trị hợp lý, nên chọn hướng tiếp cận dần, phù

đánh giá đối tượng kế toán.

hợp với từng giai đoạn phát triển của Việt Nam, cũng như phù hợp với đặc điểm
kinh tế của từng giai đoạn.

3.2. ĐỊNH HƯỚNG GIAI ĐOẠN 1 - TIẾP TỤC NGHIÊN CỨU, THỬ
NGHIỆM, HOÀN THIỆN VAI TRÒ CỦA ĐỊNH GIÁ THEO GIÁ TRỊ

3.1.3. Lộ trình thực hiện phải hợp lý

HỢP LÝ TRONG CÁC CHUẨN MỰC CÓ SẴN.

Để đạt được sự phù hợp giữa thông lệ quốc tế và đặc điểm của Việt Nam,

3.2.1. Mục tiêu

chúng tôi nghĩ rằng quá trình hoàn thiện và phát triển giá trị hợp lý phải trải qua các
giai đoạn nhất định, tùy theo sự phát triển của thị trường, của nền kinh tế. Vì vậy
chúng tôi đề nghị nên chia làm hai giai đoạn:

Mục tiêu trong giai đoạn này là hoàn thiện các chuẩn mực đã ban hành, làm rõ
các yêu cầu về giá trị hợp lý trong các chuẩn mực hiện tại để đưa vào áp dụng thực
tế.
3.2.2. Giải pháp
Để đạt được mục tiêu đó, chúng tôi đề nghị 2 giải pháp sau:

47

- Ban hành các hướng dẫn giải thích về giá trị hợp lý.
- Hoàn thiện các chuẩn mực đã ban hành nhằm loại bỏ mâu thuẫn, tạo lập sự
nhất quán và hoàn thiện về định giá.
Chúng tôi căn cứ vào các chuẩn mực kế toán quốc tế, cũng như chuẩn mực kế
toán của Mỹ để đưa ra nội dung các giải pháp.
3.2.2.1 Ban hành các hướng dẫn giải thích
Giá trị hợp lý hiện tại chưa được áp dụng vì các doanh nghiệp chưa hiểu được
giá trị hợp lý, hoặc đã áp dụng giá trị hợp lý nhưng với các cách tính khác nhau,
không thống nhất. Vì vậy cần thiết phải ban hành các hướng dẫn giải thích để làm
rõ các vấn đề như: định nghĩa, phương pháp xác định giá trị hợp lý, và đưa ra cách
xác định giá trị hợp lý cho các trường hợp được yêu cầu.
a. Định nghĩa giá trị hợp lý
Như đã phân tích ở chương 2, các định nghĩa trong chuẩn mực kế toán Việt
Nam thì chưa làm rõ được giá trị hợp lý, vì vậy trong hướng dẫn giải thích chúng ta
cần đưa ra định nghĩa khác cụ thể hơn, rõ ràng hơn.
IAS 18 định nghĩa: “Giá trị hợp lý là giá trị mà một tài sản được trao đổi hay
một công nợ được thanh toán một cách tự nguyện giữa các bên có đầy đủ sự hiểu
biết trong một giao dịch bình thường”
So sánh định nghĩa của IASB và định nghĩa của FASB (đã trình bày ở chương
1 phần II.2) thì định nghĩa của FASB là đầy đủ hơn cả, nêu bật được là giá trong
giao dịch hiện tại, những người tham gia giao dịch thì tự nguyện, không có mối
quan hệ và có đầy đủ sự hiểu biết… Hơn nữa, định nghĩa của FASB thì tương thích
với định nghĩa về giá thị trường trong tiêu chuẩn thẩm định giá số 1 ban hành theo
quyết định số 24/2005/QĐ-BTC ngày 18/4/2005, các tiêu chuẩn thẩm định giá này
cũng là các cơ sở được sử dụng khi ước tính giá trị hợp lý.
Vì vậy, chúng tôi đề nghị Việt Nam nên sử dụng định nghĩa theo định nghĩa

của FASB, gồm có hai phần: phần định nghĩa và phần giải thích. Trong phần giải
thích đưa thêm giải thích cho “giao dịch hiện tại”: giá được sử dụng để ước tính giá

48

trị hợp lý phải là giá được lấy từ các giao dịch hiện tại, chứ không phải giao dịch
quá khứ hay giao dịch tương lai, nếu không có giá hiện tại thì giá phải được điều
chỉnh cho phù hợp.
b. Phương pháp xác định giá trị hợp lý
Để giá trị hợp lý được áp dụng trong thực tế thì phải đưa ra phương pháp xác
định giá trị hợp lý phù hợp với mục tiêu định giá, đặc điểm của đối tượng định giá,
và áp dụng cụ thể cho nhiều đối tượng khác nhau.
Chúng tôi đề nghị phương pháp xác định giá trị hợp lý nên vận dụng FASB
vào thực tế Việt Nam, cụ thể là:
(1) Mục tiêu định giá:
Giá trị hợp lý được sử dụng để đánh giá khi thoả mãn giả định hoạt động liên
tục. Trước khi định giá cần phải xem xét đến mục tiêu định giá, có 2 mục tiêu:
- Định giá đang sử dụng: áp dụng để xác định giá trị hợp lý của khoản mục
khi: tài sản được xác định là để sử dụng cho hoạt động của doanh nghiệp.
- Định giá trong trao đổi: tài sản không được xác định là để sử dụng mà để
bán, trao đổi.
Xác định giá trị hợp lý cần phải phù hợp với mục tiêu định giá. Mục tiêu này là
cơ sở để xác định rằng tài sản chắc chắn được bán hay chắc chắn được sử dụng để
tạo ra lợi nhuận của doanh nghiệp. Bảng 3.1 dưới đây đưa ra một số ví dụ làm rõ vai
trò của mục tiêu định giá trong việc xác định giá trị hợp lý.
(2) Cấp độ xác định giá trị hợp lý
Do đối tượng định giá rất khác nhau, nên nếu đưa ra cách đánh giá cụ thể cho
từng trường hợp thì có thể sẽ thoả mãn đối với doanh nghiệp này nhưng không thoả
mãn đối với doanh nghiệp khác. Vì vậy nên đưa ra cấp độ chung cho các đối tượng
kế toán, sau đó tùy thuộc vào từng trường hợp, từng hoàn cảnh mà lựa chọn cấp độ

thích hợp. Các cấp độ này tùy thuộc vào mức độ tham khảo thông tin từ thị trường.


49

Chúng tôi đề nghị việc xác định giá trị hợp lý sẽ vận dụng theo FASB, nhưng

50

Bảng 3.1 Các ví dụ xác định giá trị hợp lý

chia thành bốn cấp độ, vì ước tính dựa vào những giả định nội bộ thì kém tin cậy
hơn ước tính dựa vào những dữ liệu và giả định từ thị trường nên tách ra thành cấp

Ví dụ 1: Ước tính giá trị hợp lý cho một tài sản phần mềm có được trong hợp nhất
doanh nghiệp, có mục đích để bán:

độ thứ 4
- Cấp độ 1: Giá trị hợp lý sẽ là giá tham chiếu của tài sản (hoặc nợ phải trả) y
hệt.
- Cấp độ 2: Giá trị hợp lý sẽ là giá tham chiếu điều chỉnh cho những khác biệt.
- Cấp độ 3: Ước tính giá trị hợp lý dựa vào những dữ liệu và giả định từ thị
trường.
- Cấp độ 4: Ước tính giá trị hợp lý dựa vào những giả định và những ước tính
nội bộ của doanh nghiệp.
(3) Phương pháp xác định giá trị hợp lý
Chúng tôi đề nghị vận dụng theo 3 phương pháp xác định giá trị hợp lý của
FASB, đó là:
- Phương pháp tiếp cận thị trường:

(1) Mục đích định giá: định giá trong trao đổi
(2) Xác định cấp độ: đây là một ước tính cấp độ 3, bởi vì không có giá tham
chiếu của tài sản phần mềm y hệt hoặc tương tự, nhưng doanh nghiệp có thể sử
dụng những thông tin khác từ thị trường để ước tính.
Đối với ước tính cấp độ 3 người định giá phải sử dụng toàn bộ ba phương pháp
để ước tính giá trị hợp lý và sau đó lựa chọn giá phù hợp với mục tiêu định giá.
(3) Áp dụng các phương pháp định giá:
- Phương pháp tiếp cận thị trường: người định giá không thể sử dụng phương
pháp tiếp cận thị trường vì không có giá tham chiếu của phần mềm tương tự.
- Phương pháp tiếp cận thu nhập: ước tính dòng thu nhập mong chờ từ việc
bán tài sản phần mềm này là 150 triệu đồng. Người định giá sử dụng những
thông tin từ thị trường như: nhu cầu về phần mềm, khả năng cung ứng phần

- Phương pháp tiếp cận chi phí:

mềm này của các doanh nghiệp khác, giá của các phần mềm khác, ưu điểm

- Phương pháp tiếp cận thu nhập:

của phần mềm đang được định giá…Người định giá khẳng định phần mềm

Nếu có giá tham chiếu của tài sản (hoặc nợ phải trả) y hệt hoặc tương tự với tài
sản (hoặc nợ phải trả) đang định giá thì chỉ áp dụng một phương pháp là phương
pháp tiếp cận thị trường. Trong trường hợp không có giá trích dẫn thì việc ước tính
giá trị hợp lý phải dựa vào cả ba phương pháp, sau đó lựa chọn giá đáng tin cậy nhất
phù hợp với mục tiêu định giá.

này chắc chắn bán được với giá 150 triệu.
- Phương pháp tiếp cận chi phí: ước tính chi phí để tạo ra tài sản phần mềm
này là 10 triệu đồng.

(4) Lựa chọn giá trị hợp lý:
Cả hai giá này đều mang tính chất ước tính. Tính đáng tin cậy của nó phụ

Vậy để xác định giá trị hợp lý, cần phải xác định mục tiêu định giá, xác định

thuộc vào mục đích của định giá. Phương pháp tiếp cận chi phí đã không

cấp độ sau đó vận dụng các phương pháp xác định giá trị hợp lý cho phù hợp. Đối

xem xét tất cả những chi phí cần thiết để phát triển phần mềm, người định

với ước tính cấp độ 1 và 2 chỉ vận dụng một phương pháp tiếp cận thị trường; ước

giá có thể mở rộng phương pháp tiếp cận chi phí để xem xét toàn bộ các chi

tính cấp độ 3 và 4 vận dụng cả ba phương pháp sau đó lựa chọn giá phù hợp với

phí, tuy nhiên nó vẫn có tính chất suy đoán cao, không đáng tin cậy. Trong

mục tiêu định giá. Bảng 3.1 dưới đây trình bày 2 ví dụ về xác định giá trị hợp lý.