Nghiên cứu hiện trạng ô nhiễm nước của hệ thống thủy lợi sông nhuệ và đề xuất các giải pháp giảm thiểu

L IC M

N

Sau m t th i gian nghiên c u, thu th p tài li u, tác gi đư hoàn thành
Lu n v n Th c s v i
tài “Nghiên c u hi n tr ng ô nhi m n c c a h
th ng th y l i sông Nhu và đ xu t các gi i pháp gi m thi u” v i s n
l c c a b n thân, s h ng d n chu đáo c a th y, cô cùng b n bè, đ ng
nghi p trong đ n v đang công tác và m t s đ n v liên quan khác.
hoàn thành n i dung c a Lu n v n này, Em đư nh n đ c s giúp
đ nhi t tình c a các Th y, Cô trong Khoa k thu t tài nguyên n c
Tr ng i h c Th y l i đư truy n đ t cho em nh ng ki n th c b ích và
nh ng kinh nghi m quý báu trong th i gian h c t p, nghiên c u t i Tr ng.
Em xin g i l i c m n chân thành nh t đ n PGS.TS Tr n Vi t n và
TS. Nguy n Quang Phi đư t o đi u ki n cho Em ch n đ tài có tính th c
ti n cao và h ng d n t n tình, chu đáo trong quá trình th c hi n Lu n v n.
Tác gi xin c m n Lưnh đ o Công ty TNHH m t thành viên u t
phát tri n Th y l i Sông Nhu , Lưnh đ o và T p th Phòng K ho ch - K
thu t và các Phòng, Xí nghi p, Tr m qu n lý công trình tr c thu c Công ty
đư t o m i đi u ki n v th i gian và tài li u, c ng nh góp ý đ Tác gi có
đi u ki n h c t p, nghiên c u chuyên sâu đ nâng cao trình đ chuyên môn,
nghi p v nh m đóng góp nhi u h n trong l nh v c công tác.
Lu n v n này là thành qu đ c đúc k t trong quá trình h c t p t i
Tr ng i h c Th y l i, là nh ng kinh nghi m t th c t trong quá trình
công tác, làm vi c c a tác gi .Trong quá trình th c hi n Lu n v n, m c dù
b n thân đư r t c g ng nh ng không tránh kh i nh ng thi u sót. Vì v y,
r t mong nh n đ c s góp ý b sung và ch b o t các Th y, các Cô đ
Lu n v n đ c hoàn thi n h n, đóng góp nhi u h n cho l nh v c công tác
sau này c a tác gi .
Em xin chân thành c m n!

Hà N i, ngày tháng 5 n m 2015
H c viên th c hi n

Nguy n M nh C

ng


B N CAM K T

Tác gi cam k t r ng n i dung
tr ng ô nhi m n

tài Lu n v n “Nghiên c u hi n

c c a h th ng th y l i sông Nhu và đ xu t các gi i

pháp gi m thi u” là công trình nghiên c u c a b n thân. Các s li u có
ngu n g c rõ ràng, tuân th đúng các nguyên t c có liên quan.
K t qu trình bày trong Lu n v n có đ
là trung th c, ch a t ng đ

c ai công b tr

c trong quá trình nghiên c u
c đây.

Hà N i, ngày

tháng 5 n m 2015

H c viên th c hi n

Nguy n M nh C

ng


M CL C
M

U ....................................................................................................... 1

CH

NG I T NG QUAN V VÙNG NGHIểN C U ............................. 5

1.1. T ng quan v tình hình ô nhi m n
1.2. Nghiên c u v ô nhi m n

c trên các h th ng th y l i. .... 5

c m t. ....................................................... 6

1.3. Các nghiên c u v ô nhi m n

c sông Nhu . ..................................... 7

1.4. T ng quan v khu v c nghiên c u....................................................... 9
1.4.1.

c đi m khí t

1.4.2. M ng l

ng - thu v n ........................................................... 11

i sông ngòi và ch đ th y v n ngu n n

1.5. ải n tr ng công trình t
1.5.1 V h th ng kênh t

c m t ............... 12

i h th ng th y l i sông Nhu ................. 15

i......................................................................... 15

1.5.2. Dòng ch y trong mùa ki t ................................................................. 15
1.6. ải n tr ng dân sinh, kinh t - xã h i trong h th ng sông Nhu .... 16
1.6.1. Dân s và c c u dân s trong h th ng sông Nhu . ....................... 16
1.6.2. Hi n tr ng các ngành kinh t trong khu v c sông Nhu . ................. 17
1.7. Nh n xỨt ............................................................................................... 19
CH

NG II THU TH P TÀI LI U CH T L

NG N

C VÀ PHÂN

TệCH ỄNH GIỄ M C

Ọ NHI M TRểN SỌNG NHU ................ 21

2.1. Quan tr c ch t n

cn

c trong h th ng. ....................................... 21

2.2. ải n tr ng môi tr

ng n

c m t sông Nhu khu v c ảà N i. ....... 22

2.2.1. Hàm l

ng oxy hòa tan:.................................................................... 23

2.2.2. Hàm l

ng ch t h u c ..................................................................... 24

2.2.3. Hàm l

ng ch t Nit ......................................................................... 26

2.2.4. Hàm l

ng Coliform: ........................................................................ 28

2.2.3. Hi n tr ng môi tr

ng n

c m t sông nhánh c a Sông Nhu t i khu

v c Hà N i. ................................................................................................. 29


2.3. S li u phân tích n

c m t l u v c sông Nhu khu v c ảà N i

nh ng n m g n đây. .................................................................................. 33
2.3.1. N m 2012. ......................................................................................... 33
2.3.2.N m 2013 ........................................................................................... 36
2.4. M c đ ô nhi m môi tr
2.4.1. Tình hình ô nhi m n

ng l u v c. ................................................ 40
c m t trên h th ng th y l i sông Nhu . ...... 40

2.4.2. Các ngu n gây ô nhi m chính, nguyên nhân gây ô nhi m. .............. 41
2.4.3. nh h

ng c a n

c ô nhi m đ n s n xu t nông nghi p và dân sinh

xã h i l u v c. ............................................................................................. 42
2.5. Ch t l

ng n

c trong h th ng nh ng n m g n đây. .................... 43

2.5.1. Ch t l

ng n

c mùa khô. ................................................................ 43

2.5.2. Ch t l

ng n

c mùa m a. .............................................................. 43

2.6. M t s k t lu n v ngu n và nguyên nhân gây ô nhi m. .................. 44
2.6.1. Nguyên nhân, các ngu n gây ô nhi m. ............................................. 44
2.6.2. Ch t l

ng n

c m t trong h th ng th y l i sông Nhu . ............... 44

2.7. Xác đ nh v trí có nguy c gây ô nhi m cao. ...................................... 46

2.8. K t lu n Ch

ng 2. ............................................................................. 46

NG III NGHIểN C U,

CH

LÀM GI M Ọ NHI M N

XU T, L A CH N GI I PHỄP

C SỌNG NHU ......................................... 48

3.1. Ải i pháp công trình. .......................................................................... 48
3.1.1. Ph

ng pháp l a ch n gi i pháp...................................................... 48

3.1.2. S d ng mô hình toán, th y v n, th y l c đ l a ch n gi i pháp c p
n

c cho sông Nhu đ t o dòng ch y môi tr

3.1.3. T ng quan v

ng. ................................... 48

ng d ng mô hình MIKE 11 trong nghiên c u đánh giá

ch t l

ng n

3.1.4.

ng d ng mô hình toán, th y v n, th y l c nghiên c u m t s gi i

pháp c p n

c .......................................................................................... 50
c cho sông Nhu t o dòng ch y môi tr

ng. ........................ 56


3.1.5. Hi u ch nh và ki m đ nh mô hình...................................................... 57
3.1.6. Các tiêu chu n đánh giá ch t l

ng n

c. ....................................... 66

3.1.7 . ng d ng mô hình toán, th y v n, th y l c mô ph ng ch t l
n

c sông Nhu ........................................................................................... 67

3.1.8.
n

ng

ng d ng mô hình toán, th y v n, th y l c mô ph ng ch t l

ng

c sông Nhu . .......................................................................................... 69

3.2. Ải i pháp công trình ........................................................................... 76
3.3. Ải i pháp phi công trình. .................................................................... 77
3.4. K t lu n Ch
CH

ng 3 .............................................................................. 81

NG IV. K T LU N VÀ KI N NGH ............................................ 83

4.1. K t lu n. ............................................................................................... 83
4.2. Ki n ngh .............................................................................................. 84
TÀI LI U THAM KH O ........................................................................... 85


DANH M C HỊNH V

Hình 1.1. B n đ h th ng th y l i Sông Nhu .......................................... 11
Hình 2.1a. Di n bi n hàm l

ng DO trên sông Nhu (2007 - 2009) ......... 24

Hình 2.1b. Di n bi n hàm l

ng BOD5 trên sông Nhu (2007 - 2009)..... 25

Hình 2.1c. Di n bi n hàm l

ng COD trên sông Nhu (2007 - 2009) ....... 26

Hình 2.1d. Bi u đ giá tr hàm l

ng Amoni trên sông Nhu .................... 27

Hình 2.1e. Bi u đ giá tr hàm l

ng Amoni trên l u v c sông Nhu ....... 27

Hình 2.1.f. Bi u đ giá tr hàm l

ng NO-2 trên sông Nhu ...................... 28

Hình 2.1.g. Di n bi n hàm l
Hình 2.2: Di n bi n nhi t đ n

ng Coliform trên sông Nhu ...................... 29
c trên sông Nhu .................................... 34

Hình 2.3: Di n bi n pH trên sông Nhu ...................................................... 34
Hình 2.4: Di n bi n DO trên sông Nhu ..................................................... 35
Hình 2.5: Di n bi n COD trên sông Nhu .................................................. 36
Hình 2.6: Di n bi n BOD5 trên sông Nhu ................................................. 36

Hình 2.7: Hàm l

ng DO d c sông Nhu ................................................... 38

Hình 2.8: Hàm l

ng TSS trên sông Nhu ................................................. 38

Hình 2.9: Hàm l

ng BOD5 d c sông Nhu .............................................. 39

Hình 2.10: Hàm l

ng COD d c sông Nhu .............................................. 40

Hình 3.1 Mô t h ph

ng trình Saint ậ Venant. ........................................ 55

Hình 3.2 Các đi m nút tính toán trong mô hình Mike 11 .......................... 55
Hình 3.3 S đ m ng tính toán th y l c trong mô hình Mike 11 ............... 57
Hình 3.4 M t c t sông đ
Hình 3.5:

c thi t l p trong mô hình Mike 11 .................... 57

ng quá trình m c n

c tính toán và th c đo n m 2006 ....... 58

Hình 3.6: K t qu đánh giá sai s hi u ch nh mô hình th y l c n m 2006 58
Hình 3.7: K t qu đánh giá sai s hi u ch nh mô hình th y l c n m 2006 59
Hình 3.8:

ng quá trình m c n

c tính toán và th c đo n m 2007 ....... 60

Hình 3.9: K t qu đánh giá sai s hi u ch nh mô hình th y l c n m 2007 60


Hình 3.10: K t qu đánh giá sai s hi u ch nh mô hình th y l c n m 200761
Hình 3.11:

ng quá trình m c n

c tính toán và th c đo n m 2008 ..... 62

Hình 3.12: K t qu đánh giá sai s hi u ch nh mô hình th y l c n m 200862
Hình 3.13: K t qu đánh giá sai s hi u ch nh mô hình th y l c n m 200862
Hình 3.14:

ng quá trình m c n

c tính toán và th c đo n m 2009 ..... 63

Hình 3.15: K t qu đánh giá sai s mô hình th y l c n m 2009 ................ 64
Hình 3.16: K t qu đánh giá sai s mô hình th y l c n m 2009 ................ 64
Hình 3.17:

ng quá trình m c n

c tính toán và th c đo n m 2010 ..... 65

Hình 3.18: K t qu đánh giá sai s mô hình th y l c n m 2010 ................ 65
Hình 3.19: K t qu đánh giá sai s mô hình th y l c n m 2010 ................ 66
Hình 3.20: K t qu tính tính toán n ng đ DO d c sông Nhu b ng mô
hình MIKE 11............................................................................................. 68
Hình 3.21: K t qu tính tính toán n ng đ BOD d c sông Nhu b ng mô
hình MIKE 11............................................................................................. 69
Hình 3.22: K t qu tính tính toán n ng đ DO d c sông Nhu b ng mô
hình MIKE 11............................................................................................. 70
Hình 3.23: K t qu tính tính toán n ng đ BOD d c sông Nhu b ng mô
hình MIKE 11............................................................................................. 72
Hình 3.24: K t qu tính tính toán n ng đ DO d c sông Nhu b ng mô
hình MIKE 11............................................................................................. 73
Hình 3.25: K t qu tính tính toán n ng đ BOD d c sông Nhu b ng mô
hình MIKE 11............................................................................................. 74
Hình 3.26: K t qu tính tính toán n ng đ DO d c sông Nhu b ng mô
hình MIKE 11............................................................................................. 75
Hình 3.27: K t qu tính toán n ng đ BOD d c sông Nhu b ng mô hình
MIKE 11 ...................................................................................................... 76


DANH M C B NG BI U

B ng 2.1a. Danh m c các đi m quan tr c n
B ng 2.1b. K t qu phân tích n

cm t

l u v c sông Nhu 21

c m t l u v c sông Nhu khu v c Hà

N i ............................................................................................................... 22
B ng 2.1c. K t qu phân tích n

c m t sông nhánh l u v c sông Nhu

khu v c Hà N i ........................................................................................... 30
B ng 2.1.d. K t qu phân tích n

c m t l u v c sông Nhu khu v c Hà

N i ............................................................................................................... 44
B ng 3.1. Tiêu chu n ch t l

ng n

c ....................................................... 67

B ng 3-2: K t qu tính toán DO n m 2009 ................................................ 71
B ng 3-3: K t qu tính toán BOD n m 2009 .............................................. 71
B ng 3-4: K t qu tính toán so sánh DO n m 2012 ................................... 72
B ng 3-5: K t qu tính toán so sánh BOD n m 2012 ................................. 73
B ng 3-6: K t qu so sánh DO n m 2013................................................... 74
B ng 3-7: K t qu so sánh BOD n m 2013 ................................................ 75

1

M

Th i gian g n đây, ch t l

ng n

U

c c a các h th ng th y l i

Vi t

Nam là r t đáng lo ng i. T nh ng k t qu đi u tra, nghiên c u, đánh giá
c a các c quan chuyên môn cho th y h u h t các h th ng công trình th y
l i

vùng đ ng b ng, n i có s phát tri n m nh m c a công nghi p, dân

sinh, làng ngh nh B c H ng H i, Sông Nhu ,

a

và An Kim H i,

Sông Chu, B c Ngh An... đ u có chung m t s đ c đi m và hi n tr ng là
t t c các h th ng th y l i l n đ u đi qua các vùng dân c t p trung, các
Khu công nghi p và các đô th . Các khu v c này hàng ngày th i ra l

ng

ch t th i r t l n v i nhi u lo i thành ph n, ngu n g c khác nhau, h u h t
đ u ch a đ

c x lý và th i tr c ti p ra môi tr

ng, đ c bi t là n

c th i

vào h th ng sông, kênh.
M t nguyên nhân n a không kém ph n quan tr ng đó là dân trí còn
th p, vi c x th i b a bưi g n nh là m t thói quen, thi u ý th c, các khu
v c s n xu t nông nghi p, s n xu t th công, làng ngh truy n th ng không
có khu v c x

lí ho c x

lý thi u đ ng b , ho c ch mang tính hình

th c.Vi c đi u tra, ki m tra, đánh giá th
các h th ng c ng ch a đ

ng xuyên v ch t l

ng n

c th c hi n, m i ch m t s h th ng đ

cc a
c đánh

giá trong m t s n m, nên s li u không liên t c, các ngu n gây ô nhi m
hi n nay c ng r t khó x lí do c ch ch a hoàn ch nh gi a các ngành, các
c p có liên quan.
Là m t cán b đang công tác trong đ n v làm công tác qu n lý, v n
hành h th ng công trình th y l i sông Nhu , ch ng ki n s ô nhi m c a
dòng sông, mu n góp m t ph n công s c c a mình đ tìm cách c i t o môi
tr

ng n

c, đ a dòng sông Nhu tr l i trong xanh nh nó v n có, đ

sông Nhu v n đóng vai trò quan tr ng trong s n xu t, dân sinh, xã h i


2

c al u v c.
tr

c bi t là v n đ c p n

c ph c v s n xu t và c i t o môi

ng sinh thái trong l u v c.
Xu t phát t nh ng yêu c u th c ti n công tác, Tôi ch n

tài

nghiên c u cho Lu n v n t t nghi p Cao h c c a mình là “Nghiên c u
hi n tr ng ô nhi m n

c c a h th ng th y l i sông Nhu và đ xu t các

gi i pháp gi m thi u”.
1. Tính c p thi t c a

tài:

Tình tr ng ô nhi m môi tr

ng hi n nay đư đ n m c báo đ ng, các

v n đ b c xúc, n i c m v ô nhi m môi tr
ph
tr

ng đư x y ra

nhi u đ a

ng nóichung và Hà N i nói riêng. Vi ph m pháp lu t v b o v môi
ng ngày càng gia t ng d

i nhi u hình th c, quy mô và m c đ khác

nhau, nhi u v vi c vi ph m kéo dài, gây h u qu nghiêm tr ng đ n môi
tr

ng và s c kh e c a ng

i dân, ch t l

ng môi tr

ng ti p t c b xu ng

c p, nhi u đi m nóng v môi tr

ng ti p t c xu t hi n đư, đang và s

h

ng, s phát tri n b n v ng c a đ t, n

ng nghiêm tr ng đ n môi tr

nh
c

và s c kh e c a nhân dân.
H th ng th y l i sông Nhu n m trên đ a bàn Thành ph Hà N i và
T nh Hà Nam đư và đang n i lên nh là m t đi m nóng v ô nhi m môi
tr

ng n

c nghiêm tr ng, đ

c Chính ph , các B , Ngành và đ a ph

ng

luôn quan tâm, ch đ o sát sao trong vi c đ a ra các gi i pháp, c ch ,
chính sách đ gi i quy t v n đ ô nhi m môi tr

ng, đ m b o ngu n n

c

cho s n xu t nông nghi p và dân sinh xã h i trong l u v c.
2. M c đích nghiên c u:
- Phân tích và đánh giá đ
n ng c p n

c, di n bi n ch t l

c t ng quan v ch t l
ng n

ng n

c và kh

c c a h th ng th y l i sông Nhu .

- Phân tích, tìm ra nguyên nhân, ngu n gây ô nhi m.


3

- Xác đ nh đ

c nh ng đi m x th i t p trung có nguy c gây ô

nhi m cao.
- L a ch n, đ xu t đ
môi tr

ng n

c.

3. N i dung, ph
3.1.
-

it
it

c gi i pháp làm gi m nguy c gây ô nhi m

ng pháp nghiên c u và các k t qu đ t đ

c

ng ph m vi nghiên c u:
ng nghiên c u: Tr c chính h th ng th y l i sông Nhu .

- Ph m vi nghiên c u: Nghiên c u, đánh giá tình tr ng ô nhi m n

c

sông Nhu , dùng bi n pháp công trình nh m làm gi m m c đ ô nhi m.
3.2.N i dung nghiên c u:
- T ng quan v các h th ng th y l i, nh h

ng c a ô nhi m đ n đ i

s ng và s n xu t nông nghi p.
- T ng quan v h th ng th y l i sông Nhu .
- Thu th p, phân tích s li u, đánh giá m c đ ô nhi m.
- Tìm hi u nguyên nhân gây ra tình tr ng ô nhi m n

c nh ng n m

v a qua trên h th ng.
- ánh giá ch t l

ng n

c sông Nhu t i các đi m x th i t p trung.

3.3. Cách ti p c n và ph

ng pháp nghiên c u:

3.3.1.Cách ti p c n:
- Theo quan đi m h th ng.
- Theo quan đi m th c ti n và t ng h p đa m c tiêu.
- Theo quan đi m b n v ng.
3.3.2. Ph

ng pháp nghiên c u:

- S d ng mô hình Mike đ mô ph ng th y l c ch t l
- Ph

ng pháp chuyên gia.

- Phân tích h th ng, th ng kê xác xu t.
- Ph

ng pháp k th a.

ng n

c.


4

3.4. D ki n k t qu đ t đ

c:

Sau khi hoàn thành, d ki n Lu n v n s đ t đ

c k t qu chính nh

sau:
- Phân tích và đánh giá đ

c di n bi n ch t l

ng n

c c a h th ng

th y l i sông Nhu .
- Phân tích, tìm ra nguyên nhân, ngu n gây ô nhi m.
- Xác đ nh đ

c nh ng đi m x th i t p trung có nguy c gây ô nhi m

cao.
- L a ch n và đ xu t đ

c gi i pháp làm gi m thi u ô nhi m n

c

c a h th ng th y l i sông Nhu .
- K t qu nghiên c u còn là m t c n c đ đ xu t các ph
t , quy ho ch các đi m x lý n

ng án đ u

c th i t p trung đ t hi u qu , ti t ki m.

4. C u trúc lu n v n:
Các n i dung chính c a Lu n v n, ngoài Ph n M
Ch

đ u g m 4

ng:
Ch

ng 1: T ng quan v vùng nghiên c u.

Ch

ng 2:Quan tr c, phân tích, đánh giá m c đ ô nhi m.

Ch

ng 3: Nghiên c u, đ xu t, l a ch n gi i pháp làm gi m ô

nhi m n
Ch

c c a h th ng th y l i sông Nhu .
ng 4: K t lu n và ki n ngh .

5

CH

NG I

T NG QUAN V VÙNG NGHIÊN C U
1.1. T ng quan v tình hình ô nhi m n

c trên các h th ng th y l i.

Cùng v i t c đ phát tri n c a các ngành s n xu t và d ch v , t c đ
gia t ng dân s t p trung

đô th , khu công nghi p.Trong nh ng n m g n

đây tình tr ng ô nhi m môi tr
nhi m môi tr
N

ng n

ng di n bi n ngày càng x u, trong đó ô

c là v n đ đang đ

c b ô nhi m d n đ n các tính ch t hóa, lý thay đ i tr nên đ c h i v i

con ng

i, đ c h i v i c vi sinh v t, cây tr ng và v t nuôi.

Trong nh ng n m g n đây, ch t l
l i

c các c p, các ngành quan tâm.

n

ng n

c c a các h th ng th y

c ta r t đang lo ng i, v n đ này đư và đang đ

c các c p, các

ngành quan tâm, ch đ o quy t li t gi i quy t tình tr ng này.
T k t qu đi u tra, đánh giá ch t l

ng n

c

m t s h th ng th y

l i l n cho th y th c tr ng ch y u nh sau:
- T t c các h th ng th y l i có quy mô l n đ u di qua khu dân c
t p trung, khu công nghi p, đô th , làng ngh . Khu v c này hàng ngày th i
ra m t l

và n

ng ch t th i r t l n nh ch t th i r n, ch t th i công nghi p (r n

c), ch t th i sinh ho t và ch t th i nông nghi p. L

không đ

c thu gom, x lý tri t đ làm nh h

l u v c, đ c bi t là môi tr

ng n

c ng m, n

ng ch t th i trên

ng r t x u đ n môi tr

ng

c m t.

- M c dù đư có Pháp l nh b o v công trình th y l i nh ng vi c qu n
lý, v n hành và b o v công trình c a các đ n v qu n lý g p r t nhi u khó
kh n. Vi c qu n lý, b o v công trình ch có ngành th y l i là ch y u, h u
nh ch a có s tham gia tích c c c a các ngành khác và đ c bi t là nhân
dân, là nh ng ng

ih

ng l i nhi u nh t c ng nh b

nh t liên quan đ n công trình th y l i.

nh h

ng nhi u


6

- Vi c đi u tra, đánh giá ch t l
đ

c, ch có m t s

ng n

c th

ng xuyên ch a làm

tài, d án nh l mang tính ch t nghiên c u th

nghi m là chính.
1.2. Nghiên c u v ô nhi m n
Trên th gi i c ng nh
ô nhi m môi tr

ng n

c m t.
Vi t nam có nhi u nghiên c u v tình tr ng

c sông nh

n

c ta. Tuy nhiên, do nhi u nguyên

nhân nh trình đ công ngh , tài chính, chính sách v s n xu t công nghi p
ầ nên còn nhi u h n ch , ch a th gi i quy t tình tr ng ô nhi m ngu n
n

c trên các con sông trong th i gian ng n.
* Báo cáo tóm t t n m 2007 thu c D

n

án Ảiám sát ch t l

ng

c trên h th ng th y l i B c ả ng ả i).
ây là h th ng công trình thu l i l n nh t trong 9 h th ng thu l i
vùng B c B v i di n tích canh tác g n 135.00 ha thu c các t nh H i

D

ng, H ng Yên, B c Ninh và m t ph n di n tích c a thành ph Hà N i.

H th ng thu l i B c H ng H i có nhi m v t

i, tiêu và t o ngu n cho

c pn

c sinh ho t, công nghi p và s n xu t c a các làng ngh trong khu

v ch

ng l i. Cùng v i quá trình hi n đ i hoá và phát tri n dân s

khu

v c nông thôn, ngu n gây ô nhi m trên l u v c H th ng B c H ng H i
ngày càng đa d ng và nhi u n i đư b ô nhi m đ n m c báo đ ng.
Theo s li u quan tr c ch t l

ng n

c trong h th ng B c H ng H i

do Vi n Khoa h c Thu l i Vi t Nam th c hi n t n m 2003 đ n nay, t i
40 đi m quan tr c trong h th ng hàm l

ng các ch t ô nhi m đ u l n h n

so v i m u n

c ngu n vào h th ng). T i sông

c t i c ng Xuân Quan (n

C u Bây, tr m b m Bình Hàn và tr m b m An V có hàm l
h u c tính theo COD v
nh ng v trí b

nh h

t tiêu chu n c p n

ng các ch t

c cho nông nghi p.

ây là

ng r t l n c a ch t th i đô th , khu công nghi p và

các làng ngh .T i 25/40 v trí quan tr c trong h th ng đ u phát hi n th y


7

hàm l

ng NO2 ậ là s n ph m c a quá trình phân hu c a các ch t h u c

ch a đ m v

t tiêu chu n n

c dùng cho nông nghi p. T ng h p s li u

các l n quan tr c cho th y hàm l

ng các ch t vô c chênh l ch gi a mùa

m a và mùa khô r t l n và có xu h

ng t ng cao trong mùa m a, nguyên

nhân ch y u c a s bi n thiên này là do nh h

ng c a nhi t đ đ n t c đ

phân hu ch t h u c ; t i h u h t các v trí trong h th ng đ u có hàm
l

ng Coliforms t ng s cao h n nhi u l n so v i tiêu chu n cho phép nh

t i v trí c ng Báo

áp, Xuân Thu , C u Bây,

các đi m quan tr c đ u có hàm l
ngu n vào h th ng ch ng t

n

ng... Ngoài ra,

ng kim lo i n ng cao h n so v i n

nh h

ng n

c trong h th ng.

c các sông trong h th ng đ u đang b ô nhi m

đ trung bình, h u h t các ch tiêu đ u đ t tiêu chu n n
nghi p nh ng không đ t tiêu chu n n

m c

c dùng cho nông

c c p cho n u ng và s n xu t ch

bi n nông s n th c ph m; cá bi t có sông C u Bây ngu n n
tiêu chu n n

c

ng r t l n c a ngu n ch t th i và

c th i t các làng ngh đ n ch t l
Hi n nay, n

oàn Th

c c p cho nông nghi p. Hàm l

c không đ t

ng các ch t ô nhi m

cu i

sông đ u cao h n đ u ngu n: ch t h u c t ng 2,16 l n, Cl- t ng 1,6 l n,
N02 - t ng 4 l n, riêng ch t l l ng l i có xu h

ng gi m xu ng so v i

đi m l y t i đ u ngu n.
1.3. Các nghiên c u v ô nhi m n
-

c sông Nhu .

i u tra kh o sát di n bi n ch t l

ng n

c, xác đ nh ngu n gây ô

nhi m trong h th ng th y nông Sông Nhu ph c v công tác qu n lý do
Tr

ng

i h c Th y l i th c hi n n m 2006. M c tiêu và s n ph m chính

là t ng k t, đánh giá di n bi n ch t l

ng c a toàn h th ng trong chu i

chu k đo đ c 3 n m (2004, 2005, 2006), xác đ nh ngu n gây ô nhi m
trong h th ng và đ xu t các bi n pháp qu n lý gi m thi u ô nhi m trong
h th ng. Hoàn ch nh đánh giá b ngân hàng d li u v s l

ng, ch t


8

l

ng n

c trên h th ng kênh, ch t l

ng n

c t i các ngu n gây ô nhi m

theo công ngh GIS c a chu i chu k đo đ c 3 n m. L p b n đ d báo
n ng đ ô nhi m trên h th ng.
- Giám sát ch t l
Nhu do Tr

ng

ng n

c trong h th ng công trình th y l i Sông

i h c Th y l i th c hi n n m 2011. D án đư nghiên

c u hi n tr ng môi tr

ng n

c c a h th ng và c nh báo các nguy c gây

ô nhi m, t đó ki n ngh h

ng gi i quy t. Ph m vi th c hi n c a đ tài

bao g m toàn b h th ng th y nông Sông Nhu , h th ng kênh t
tr m b m c p và thoát n
tr

i, tiêu,

c. Quy mô kh o sát g m hi n tr ng ô nhi m môi

ng do các ho t đ ng s n xu t và sinh ho t, c th do công nghi p, nông

nghi p, nuôi tr ng th y s n và ho t đ ng s ng c a con ng
- Báo cáo hi n tr ng ô nhi m môi tr

ng n

i.

c sông Nhu , sông

áy- Ki n ngh và các gi i pháp phòng ch ng ô nhi m do Vi n quy ho ch
th y l i l p n m 2006. N i dung báo cáo Phân tích hi n tr ng n
Nhu , đi tìm nguyên nhân gây ô nhi m n

c sông. Theo n i dung c a Báo

cáo này, m t s nguyên nhân chính gây ô nhi m n
- Thi u công trình x lý n
- Thi u n

c sông

c sông Nhu nh sau:

c th i;

c b sung vào sông;

- Dùng thu c b o v th c v t b a bưi;
- Nh n th c c a nhân dân ch a đ

c nâng cao.

M t s ki n ngh v gi i pháp ch ng ô nhi m n

c trong sông Nhu ,

c th nh :
* Bi n pháp th y l i: Nhìn chung, các ph
ngu n n

ng án đ u ph thu c vào

c sông H ng đ pha loưng (c p vào sông Nhu , sông

nhiên ch a th đánh giá đ

c ch t l

ng n

áy). Tuy

c sông H ng.

- Do thi u s li u tính toán nên ch a có đánh giá c th , chi ti t, ch
d a trên k t qu kh o sát trên h th ng. C th d a trên các đi u ki n sau:

9

+ D a trên tình hình ô nhi m trên h th ng;
+ Các công trình n m trên h th ng;
+ D a trên s li u phân tích đư có t tr

c c a h th ng;

+ D a trên kinh nghi m c a chuyên gia;
+ D a trên m i t
l

ng n

ng quan ch a ch t ch gi a các thong s ch t

c quan tr c do ít v trí quan tr c.

*M t s ki n ngh v gi i pháp phòng ch ng ô nhi m môi tr
n

ng

c sông Nhu .
- Khi b trí khu công nghi p, khu dân c c n ph i có nhà máy x lý

n

c th i;

- H n ch s d ng thu c tr sâu, phân hóa h c trong s n xu t nông

nghi p;
- Tách vùng tiêu th ng ra sông H ng, sông áy, đ c bi t là t p trung
tiêu thoát ra sông H ng, h n ch tiêu vào sông Nhu ; đóng đ p Thanh Li t,
ch y u tiêu th ng ra sông H ng qua tr m b m Yên S 1, Yên s 2.
-

i u ch nh quy trình v n hành H Hòa Bình đ nâng m c n

sông H ng, làm cho n

c

c c p vào sông Nhu thu n l i h n;

- i u ch nh quy trình v n hành h th ng sông Nhu ;
-

tài phân tích nguyên nhân gây ô nhi m,đi utra, kh o sát nhân

dân s ng trong l u v c; đánh giá, l y m u

các khu v c có kh n ng ô

nhi m cao nh khu dân c , c a x vào sông .. Phân tích thành ph n các
ch t có trong n

c;

- Phân tích nh ng nh h

ng c a ô nhi m t i dân sinh, xư h i;

- Ki n ngh m t s gi i pháp làm gi m thi u ô nhi m;
1.4. T ng quan v khu v c nghiên c u.
H th ng công trình thu l i sông Nhu đ
t nh ng n m 1930 c a Th k 20 v i nhi m v t

c ng

i Pháp xây d ng

i, tiêu k t h p ch ng l


10

và ph c v giao thông th y. H th ng đi qua các huy n, qu n B c T Liêm,
Nam T Liêm, Hà

ông, Thanh Trì, Th

ng Tín, Thanh Oai,

ng Hòa,

Phú Xuyên c a Thành ph Hà N i; các huy n Duy Tiên, Kim B ng và
Thành ph Ph Lý thu c T nh Hà Nam. L u v c sông Nhu có t a đ đ a
lý: Kinh đ : 105034’02’’ ÷ 105057’16’’; V đ : 20032’37’’ ÷ 21005’08’’;

H th ng th y l i sông Nhu n m k p gi a sông H ng, sông áy và
sông Châu.Phía

ông và B c giáp sông H ng, phía Tây giáp sông

áy,

phía Nam giáp sông Châu. Tr c chính c a h th ng có chi u dài 113,6 km
v i 10 c ng, đ p, trong đó sông Nhu ch y g n nh gi a h th ng v i
chi u dài 74 km n i v i sông H ng qua c ng Liên M c (Qu n B c T
Liêm - Thành ph Hà N i) và n i v i sông

áy qua c ng L

ng C

(Thành ph Ph Lý - T nh Hà Nam). Phía hai b t , h u sông Nhu còn có
các sông nhánh La Khê (dài 6,8 km), sông Vân
Duy Tiên (dài 21 km) đ d n n
tiêu, thoát n

ct

ình (dài 11,8 km), sông

i cho trên 40.000 ha đ t canh tác và

c cho 107.530 ha l u v c c a h th ng, ph c v s n xu t

nông nghi p, phòng ch ng l t, bưo và phát tri n kinh t c a các đ a ph

ng

trong l u v c. L u v c sông Nhu có di n tích l u v c kho ng 1.075km 2
v i dân s 3.851.000 ng
trung bình kho ng 20km.

i m t đ dân s 3.582 ng

i/km2, chi u r ng


11

Hình 1.1. B n đ h th ng th y l i Sông Nhu
1.4.1.

c đi m khí t

ng - thu v n

a. Các đ c tr ng v khí h u:
Nhi t đ trung bình tháng trong n m thay đ i t kho ng 16,70C đ n
290C. Tháng có nhi t đ trung bình nh nh t là tháng I (16,70C), tháng có
nhi t đ trung bình l n nh t là tháng 29,30C. Chênh l ch nhi t đ gi a các
tháng t

ng đ i cao.(Chi ti t t i B ng1.1-Ph l c).

12

b. M a:
M a là ngu n b sung n

c r t quan tr ng, l

ng m a t p trung ch

y u vào tháng V đ n tháng IX hàng n m. Các tháng còn l i l

ng m a

nh .(Chi ti t t i B ng1.2-Ph l c).
1.4.2. M ng l

i sông ngòi và ch đ th y v n ngu n n

H th ng th y l i sông Nhu đ

cm t

c bao b c b i 3 con sông: sông

H ng, sông áy và sông Châu.
- Sông H ng.
Sông H ng là ngu n cung c p n

c chính c a khu v c nghiên c u.

Dòng ch y trung bình n m t i S n Tây vào kho ng 3600 m3/s, kho ng 40%
l

ng n

c này b t ngu n t Trung Qu c. Dòng ch y trên sông H ng chia

làm 2 mùa rõ r t, mùa ki t và mùa l . Mùa l th
và k t thúc vào tháng XI hàng n m, l

ng n

ng b t đ u t tháng VI

c trong mùa l th

ng chi m

kho ng 75 ÷ 80% t ng l

ng n

c hàng n m, đ nh l th

ng xu t hi n vào

tháng VII, tháng VIII, l

ng n

c trong tháng VIII chi m t tr ng l n nh t

(kho ng 19 ÷ 23%). Mùa ki t t tháng XI ÷ tháng V n m sau, dòng ch y
th i k này ch y u do n
ki t nh t. M c n

c ng m cung c p. Tháng III và IV là các tháng

c th p nh t t i Hà N i quan tr c đ

c tr

c khi có h

Hoà Bình là 1,57 m (cao đ qu c gia) t

ng ng v i l u l

xu t hi n vào tháng III ÷ 1956, m c n

c th p nh t tháng III trung bình

nhi u n m giai đo n tr

ng 350 m3/s

c Hoà Bình là 2,21 m; tháng IV là 2,22 m. Tr

khi có h Hoà Bình, m c n

c

c cao nh t trung bình tháng nhi u n m giai

đo n đ

i (tháng I, II hàng n m) t i Hà N i là 3,59 m; tháng II 3,26 m;

m cn

c trung bình tháng I nhi u n m là 3,04; trung bình tháng II nhi u

n m là 2,74 m.....
Trong th i k mùa ki t, tháng XI ÷ IV n m sau, giai đo n tr
có h Hoà Bình, m c n

c khi

c trung bình tháng t tháng XI ÷ tháng I t i Hà


13

N i cao h n m c n
Bình, ví d : m c n

c trung bình tháng t i Hà N i th i k sau h Hoà
c trung bình tháng I th i k tr

là 3,04 m > 2,99 m là m c n

n

c khi có h Hoà Bình

c trung bình tháng I sau khi có h ...; m c

c nh nh t tháng I trung bình nhi u n m t i Hà N i giai đo n tr

có h c ng cao h n sau khi có h , m c n
giai đo n tr

c khi

c l n nh t tháng I trung bình

c khi có h c ng cao h n sau khi có h . N u xem xét 13 n m

liên t c cho đ n khi có h (1974 ÷ 1987), c ng th y hi n t

ng t

ng t

c a chu i Htb tháng I này: Htb 74÷87 = 3,20 m trong khi Htb 88÷00 = 2,97 m.
Xem xét giá tr trung bình tr

t 5 n m, giai đo n 1974 ÷ 1987 (tr

h ) và 1988 ÷ 2000 (sau khi có h ), m c n

c khi có

c trung bình tháng I t i tr m

Hà N i đang có xu th t ng rõ r t, nh ng k t khi có s v n hành c a h ,
xu th này không còn rõ r t n a. i u này c ng c nh báo cho chúng ta th y
v i vi c v n hành h nh hi n nay, vi c l y n

c trong th i k tháng I cho

khu v c nghiên c u s g p nh ng khó kh n nh t đ nh.
Th i k mùa l , nh h
tích c c th hi n

ng c a quá trình v n hành h v c b n là

Hmax các tháng l l n, đ c bi t là trong tháng VIII.

- Sông áy
Sông

áy là biên gi i phía Tây c a h th ng su t t đ p

áy đ n

Ph Lý (có chi u dài kho ng 132km). o n t đ p áy đ n Ba Thá là đo n
sông v mùa khô ch có ngu n n
thu c hai b sông
ngu n n
n

c h i quy và n

c tiêu c a các c ng

áy t h th ng th y l i sông Nhu và sông Tích t o ra

c trên đo n sông này. Sau Ba Thá sông áy đ

c b sung ngu n

c t sông Tích, sông Thanh Hà và t o thành dòng ch y đ v Ph Lý.

Mùa l (không k n m b phân l ), l

ng l t o ra b i các tr m b m và

c ng tiêu c a hai h th ng th y l i nêu trên cùng v i l sông Tích, Thanh
Hà t o nên l sông

áy đo n t đ p

m t ph n ngu n n

c cho nhu c u n

áy đ n Ph Lý. ây là con sông c p
c c a h th ng sông Nhu nh ng

14

không đáng k (s p t i có h th ng ti p ngu n C m
ch c ngu n n
l

ng n

c s đ

c d i dào h n). Sông

ình - Hi p Thu n

áy là n i nh n h u h t

c tiêu t h th ng sông Nhu do các tr m b m và c ng tr c ti p

tiêu ra và t tr c tiêu sông Nhu , sông Châu đ ra qua hai c ng L

ng C

và Ph Lý (tiêu tr c ti p ra sông áy chi m kho ng 30-33% di n tích trong
h th ng).
- Sông Châu.
Sông Châu là sông nh n ngu n n

c t sông Nhu c mùa khô và

mùa m a, đ ng th i v mùa m a còn nh n n

c tiêu t vùng 6 tr m b m

Nam Hà c a các tr m b m (Quang Trung, inh Xá, Tri u Xá, M 1,2). S p
t i khi có c ng T c Giang t o ngu n t sông H ng thì sông Châu g n v i
sông Nhu qua đ p Ch L

ng trên sông Duy Tiên (c mùa khô và mùa

m a), tiêu cho h th ng kho ng 9-10% di n tích đ ra c ng Ph Lý.
- Các sông tr c chính trong h th ng th y l i sông Nhu :
Sông Nhu ch y g n nh gi a h th ng su t t B c xu ng Nam t
c ng Liên M c n i v i sông H ng đ n L

ng C n i v i sông

chi u dài kho ng 74km và là tr c sông chính t
n

i, tiêu k t h p (l y nguôn

c t sông H ng đ đáp ng cho kho ng 75-80% t ng nhu c u n

h th ng và c ng là tr c d n n

ng C .

Ngoài ra còn nh ng sông, kênh c ng là nh ng tr c t
ct

cc a

c tiêu cho kho ng 50-54% di n tích t

nhiên trong h th ng đ đ ra sông áy t i L
d nn

áy, v i

i tiêu k t h p

i t sông Nhu vào c p cho đ t đai thu c hai b t h u c a

sông Nhu trong mùa khô và d n n

c tiêu t hai b t h u đ vào sông

Nhu trong mùa m a đ ng th i n i liên hoàn sông Nhu v i các c ng và
tr m b m l n b m n

c tiêu ra sông H ng và sông áy.


15

1.5. Hi n tr ng công trình t

i h th ng th y l i sông Nhu

- Các công trình ph c v t i t ch y đ u m i ph n l n đ c xây d ng

t th i Pháp (ho c đư đ c c i t o, nâng c p ho c xây m i) nh c ng l y n

c

Liên M c, h th ng tr c chính sông Nhu và các công trình đi u ti t trên h
th ng nh đ p Hà
c ng tiêu và gi n

ông,

ng Quan, Nh t T u, L ng C ,

i p S n, các

c La Khê, Vân ình, Ph Lý.

- Các công trình t

i đ ng l c ch y u đ

sau ngày hoà bình l p l i. Các tr m b m đ
th ng ch làm nhi m v l y n c t

c xây d ng trong th i gian t

c xây d ng trong nh ng n m 60

i nh

an Hoài, H ng Vân, La Khê và

m t s tr m b m v a và nh khác... Các tr m b m đ
n m 70, 80 c a th k tr c, h u h t đ u làm nhi m v t

c xây d ng t nh ng
i tiêu k t h p.

- M t s tr m b m tiêu l n đư xây d ng nh Khai Thái, Yên L nh, Yên
Ngh a, Vân ình, Ngo i

xây d ng trên h th ng, ngoài nhi m v chính là

tiêu úng c ng có thêm nhi m v l y phù sa đ u v qua c ng x . (Chi ti t t i
B ng 1.3-Ph l c),
- Do th c ti n c a s n xu t mà trong nhi u n m g n đây vi c m
c ng l y phù sa và t

i h tr cho v mùa đ

c th c hi n th

ng xuyên đư

góp ph n tích c c cho s n xu t nông nghi p.
1.5.1 V h th ng kênh t

i

H th ng công trình th y l i sông Nhu là h th ng liên t nh: Hà N i
và Hà Nam. H th ng kênh chính t

i tiêu n

c k t h p, có t ng chi u dài

114,6km g m sông Nhu và các sông nhánh La Khê, Vân

ình, Duy

Tiên.(Chi ti t t i B ng 1.4-Ph l c).
1.5.2. Dòng ch y trong mùa ki t
Nh ng nhân t chính nh h

ng đ n dòng ch y ki t l u v c sông

Nhu bao g m:
-L

ng n

c t sông H ng qua c ng Liên M c c p vào sông Nhu .


16

-L

ng n

c ng m t ng nông ch y vào sông Nhu trong khu v c.

-L

ng n

c gia nh p t các h dùng n

th ng thu nông, n

c th i sinh ho t và n

c g m: h i quy t các h

c th i các khu công nghiêp

trong khu v c.
i qua Th đô Hà N i và T nh Hà Nam, sông Nhu nh n m t l
n

c th i t

m3 n

ng đ i l n t th đô Hà N i hàng ngày đ ra kho ng 500.000

c th i các lo i t

5,79 m3/s, đây là l

ng n

ng đ

ng v i l u l

ng n

ng trung bình ngày kho ng

c đáng k đóng góp vào dòng ch y sông Nhu

trong th i k mùa ki t. Trong t
hi n nay, l

ng

ng lai, v i t c đ đô th hoá m nh m nh

c th i này còn có th cao h n n a.

1.6. Hi n tr ng dân sinh, kinh t - xư h i trong h th ng sông Nhu
1.6.1. Dân s và c c u dân s trong h th ng sông Nhu .
H th ng th y l i sông Nhu có di n tích kho ng 107,530 ha n m
trên đ a bàn các qu n huy n c a Thành ph Hà N i, t nh Hà Nam. Tính đ n
h t n m 2011, dân s trong h th ng vào kho ng 4,4 tri u ng

i. Ngoài các

qu n n i thành c a thành ph Hà N i, thì dân s trong khu v c thành th
c a các huy n còn l i là khá th p, trung bình t 6-8% dân s , có nh ng

huy n nh Hoài

c, Thanh Oai, Th

ng Tín thì t l ng

i dân s ng

trong khu v c thành th là r t th p, kho ng 2 - 3%. Trong toàn b khu v c
thì có kho ng 2.46 tri u ng
kho ng 1.94 tri u ng

i (56%) s ng trong khu v c thành th và

i (44%) s ng

khu v c nông thôn.

- T l t ng dân s t nhiên n m 2013 t i các huy n, qu n c a Hà
N i n m trong l u v c là 12,67ề , t i Hà Nam là 7,79ề. T l t ng dân s
t nhiên

nông thôn cao h n thành th .

- T l t ng dân s c h c

Hà N i r t cao do s c hút c a quá trình

phát tri n kinh t - xư h i c a Hà N i. S ng
N i không đ

i lao đ ng ngo i t nh t i Hà

c qu n lý ch t ch ngày m t t ng. Ngoài ra bình quân hàng


17

n m Hà N i ph i ti p nh n kho ng g n 20.000 lao đ ng t các Tr
h c và Trung h c chuyên nghi p t t nghi p

ng

i

l i tìm vi c làm.

Dân s thành th ngày càng t ng, dân s nông thôn ngày càng gi m.
Do không gian đô th ngày càng m r ng và c c u kinh t chuy n đ i theo
h

ng công nghi p, d ch v ngày càng phát tri n nên t l dân s ngo i

thành so v i dân s toàn thành ph ngày càng gi m đi.
(Chi ti t t i B ng 1.5-Ph l c).
1.6.2. ải n tr ng các ngành kinh t trong khu v c sông Nhu .
1.6.2.1. Hi n tr ng s d ng đ t Thành ph Hà N i và t nh Hà Nam
T ng di n tích t nhiên c a Hà N i vào kho ng 333.000 ha, trong
đó, đ t nông nghi p chi m kho ng 56,6%. Trong khi đó, Hà Nam có t ng
di n tích t nhiên vào kho ng 15.600 ha, đ t nông nghi p chi m kho ng

75,1%. Trong c c u đ t nông nghi p thì di n tích tr ng lúa là ch y u. T i
Hà N i, di n tích tr ng lúa chi m kho ng 60% di n tích đ t nông nghi p,
còn l i là đ t th y s n, tr ng cây lâu n m, hàng n m, và đ t r ng. Trong khí
đó t i Hà Nam, đ t tr ng lúa chi m kho ng 76% di n tích đ t nông nghi p
và chi m kho ng 57% đ t t nhiên toàn t nh.

t nuôi tr ng th y s n ch

chi m kho ng 6,6% đ t t nhiên.(Chi ti t t i B ng 1.6-Ph l c).
1.6.2.2. Ngành nông nghi p
Nông nghi p ch y u đ

c s n xu t t i các huy n ngo i thành Hà

N i và các huy n, Thành ph c a Hà Nam n m trong khu v c h th ng
sông Nhu .
- C n c vào hi n tr ng s d ng đ t m t s n m g n đây. Di n tích
đ t nông nghi p là 70,777.0 ha. Trong đó di n tích tr ng lúa vào kho ng
50,341 ha, chi m kho ng 71% di n tích đ t nông nghi p trong h th ng,
còn l i là cây công nghi p hàng n m, cây n qu và m t s cây tr ng khác
nh tr ng rau, đ u, cây công nghi p ng n ngày nh

ay, Mía, L cầ Tuy