skkn xây dựng bài học giáo dục công dân theo phương pháp giáo dục tích cực

Xây dựng bài học Giáo dục công dân theo phương pháp giáo dục tích cực

SƠ LƯỢC LÝ LỊCH KHOA HỌC
I. Thông tin chung về cá nhân
1. Họ và tên: Hoàng Thị Minh Hoạt
2. Ngày tháng năm sinh: 10/09/1982
3. Nam, nữ: Nữ
4. Địa chỉ: Ấp Tam Bung, xã Phú Cường, huyện Định Quán, tỉnh Đồng Nai.
5. Điện thoại: (DĐ) 01695037914
6. Fax:

E-mail:

7. Chức vụ: Giáo viên
8. Đơn vị công tác: Trường THPT Kiệm Tân
II. Trình độ đào tạo
- Học vị cao nhất: Cử nhân
- Năm nhận bằng: 2005
- Chuyên ngành đào tạo: Giáo Dục Chính Trị, Triết học
III. Kinh nghiệm khoa học
- Lĩnh vực chuyên môn có kinh nghiệm: Giảng dạy môn Giáo Dục Công Dân
- Số năm kinh nghiệm: 8 năm

Hoàng Thị Minh Hoạt

1


Xây dựng bài học Giáo dục công dân theo phương pháp giáo dục tích cực

MỤC LỤC

I. Lí do chọn đề tài……………………………………………………....Trang 4- 5
II. Cơ sở lí luận và thực tiễn ……………………………………………Trang 6-7
1. Cơ sở lí luận……………………………………………………………………. Trang
6
2. Cơ sở thực tiễn……………………………………………………………….Trang 67
III. Nội dung ……………………………………………........................Trang 8-27
A. Phương pháp dạy học tích cực
1. Thế nào là tính tích cực học tập……………………………………………...Trang
8
2. Phương pháp dạy học tích cực…………………………………………….Trang 8-9
3. Đặc trưng của phương pháp dạy học tích cực…………………………Trang 9-11
4. Sự khác biệt giữa phương pháp dạy học cổ truyền và phương pháp dạy học
tích cực………………………………………………………………………….Trang 11-12
5. Một số phương pháp dạy học tích cực……………………………………..Trang 12
B. Xây dựng bài học giáo dục công dân theo phương pháp giáo dục tích cực
1. Công tác chuẩn bị trước khi xây dựng bài học giáo dục công dân theo phương
pháp giáo dục tích cực………………………………………………………..Trang 13-18
1.1. Tham khảo sách giáo khoa và tài liệu liên quan ...........................Trang 13-15
1.2. Chọn những tình huống có vấn đề, nêu câu hỏi và cách giải quyết….............
…………………………………………………………………………..Trang 15-16

Hoàng Thị Minh Hoạt

2


Xây dựng bài học Giáo dục công dân theo phương pháp giáo dục tích cực

1.3. Một số yêu cầu cần thiết khi xây dựng bài học giáo dục công dân theo
phương pháp giáo dục tích cực…………………………………………Trang 16-18

2. Một số minh hoạ cụ thể trong việc xây dựng bài học giáo dục công dân theo
phương pháp giáo dục tích cực………………………………………………Trang 1825

2.1. Bài 12: Công dân với tình yêu, hôn nhân và gia đình – Tiết 1 (Lớp 10)……
…………………………………………………………………………..Trang 18-21
2.2. Bài 4: Cạnh tranh trong sản xuất và lưu thông hàng hoá (Lớp 11)….....
…………………………………………………………………………..Trang 21-23
2.3. Bài 4: Quyền bình đẳng của công dân trong một số lĩnh vực của đời sống xã
hội – Tiết 1 (Lớp 12)……………………………………………………Trang 23-25
IV. Kết quả …………………………………………….............................Trang 26
V. Bài học kinh nghiệm…………………………………………….....Trang 26-27
VI. Kết luận ……………………………………………............................Trang 27
VII. Tài liệu tham khảo ………………………………………………….Trang 28

Hoàng Thị Minh Hoạt

3


Xây dựng bài học Giáo dục công dân theo phương pháp giáo dục tích cực

I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI:
Định hướng đổi mới phương pháp giáo dục đã được xác định trong nghị quyết
trung ương 4 khoá VII (1-1993), nghị quyết trung ương 2 khoá VIII (12- 1996),
được thể chế hoá trong luật Giáo dục (12-1998), được cụ thể hoá trong các chỉ thị
của Bộ giáo dục và Đào tạo.
Trong những năm qua, việc thực hiện đổi mới ngành giáo dục nói chung, giáo
dục phổ thông nói riêng chúng ta đã thu được những kết quả đáng khích lệ. Tuy
nhiên bên cạnh đó vẫn còn những tồn tại cần tiếp tục đổi mới, bổ sung. Điều đó đặt
ra yêu cầu cho việc dạy học cần phải tăng cường nhiều hơn nữa việc đổi mới

phương pháp dạy học ở tất cả các cấp học, bậc học, cần phải nghiên cứu và triển
khai việc áp dụng các phương pháp dạy học hiện đại để bồi dưỡng cho học sinh
năng lực tư duy sáng tạo, năng lực tự giải quyết vấn đề.
Giáo dục công dân là một môn học ở trường phổ thông nên việc đổi mới dạy
học theo hướng trên là một yêu cầu cấp thiết đặt ra đối với các nhà nghiên cứu lý
luận dạy học bộ môn cũng như người giáo viên giảng dạy môn Giáo dục công dân.
Thực trạng việc dạy học môn Giáo dục công dân ở trường phổ thông hiện nay đang
còn là vấn đề nan giải. Sách giáo khoa và tài liệu phục vụ cho việc dạy học bộ môn
đang còn nhiều hạn chế về số lượng và chất lượng. Học sinh lơ là trong học tập,
phụ huynh và xã hội không quan tâm cho đây là “môn phụ” nên các em học một
cách đối phó. Chính vì vậy mà chất lượng đào taọ không đáp ứng được yêu cầu và
mục tiêu giáo dục của bộ môn đề ra. Đó là những hạn chế lớn trong dạy học bộ
môn Giáo dục công dân ở trường THPT hiện nay.
Hoàng Thị Minh Hoạt

4


Xây dựng bài học Giáo dục công dân theo phương pháp giáo dục tích cực

Cũng như bao môn học khác môn Giáo dục công dân hiện nay đã thực hiện việc
vận dụng phương pháp dạy học hiện đại, góp phần nâng cao chất lượng giảng dạy
bộ môn bằng nhiều hình thức và nhiều phương pháp khác nhau. Tuy nhiên, bằng
kinh nghiệm giảng dạy của mình tôi đã lựa chọn một số phương pháp góp phần
đem lại kết quả cao hơn. Chính vì vậy, tôi đã chọn và triển khai nghiên cứu đề tài :
“Xây dựng bài học Giáo dục công dân theo phương pháp giáo dục tích cực” là
việc làm cần thiết.
Xung quanh vấn đề phương pháp giáo dục tích cực và xây dựng bài học từ
trước tới nay đã có nhiều công trình đề cập đến. Nói chung những công trình
nghiên cứu đã được tác giả nhấn mạnh đến ý nghĩa, tầm quan trọng của phương

pháp giáo dục tích cực trong dạy học. Đồng thời thông qua các công trình đó các
tác giả đã nêu lên những biện pháp, cách thức để phát huy tính tích cực học tập của
học sinh. Thế nhưng vấn đề lựa chọn cụ thể từng phương pháp tối ưu cho một bài
giảng thì chưa được các nhà nghiên cứu quan tâm đúng mức.
Dựa trên những thành tựu của các tác giả đi trước, qua thực tế của việc dạy học
giáo dục công dân. Trong đề tài tôi chỉ giới hạn ở việc tiến hành xây dựng và sử
dụng một số phương pháp giảng dạy theo hướng tích cực ở một số bài học trong
môn Giáo dục công dân. Đây là công việc không còn là mới về phương pháp dạy
học giáo dục công dân ở trường THPT nhưng trong quá trình dạy học tôi thấy nó đã
góp phần làm phong phú nội dung bài học và đáp ứng được yêu cầu đổi mới dạy
học trong nhà trường hiện nay đặc biệt là nó khơi dậy được sự hứng thú học tập của
học sinh.

Hoàng Thị Minh Hoạt

5


Xây dựng bài học Giáo dục công dân theo phương pháp giáo dục tích cực

II. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN
1. Cơ sở lí luận
Có thể khẳng định rằng Giáo dục công dân là môn học không thể thiếu trong
chương trình của các trường phổ thông hiện nay. Bởi đây là một môn học tổng hợp
nhiều tri thức khoa học, vừa góp phần nâng cao nhận thức vừa giúp các em hoàn
thiện nhân cách bản thân. Tuy nhiên, với xu hướng kinh tế thị trường hiện nay thì e
rằng việc xuống cấp và suy đồi về đạo đức của giới trẻ ngày càng trầm trọng và
đáng lo ngại hơn; hiện tượng vi phạm pháp luật ngày càng diễn ra nhiều hơn với
tính chất và mức độ nghiêm trọng hơn; lòng tin của mọi tầng lớp nhân dân vào chế
độ Xã hội chủ nghĩa ngày càng giảm sút.

2. Cơ sở thực tiễn
Ngay khi học sinh mới bắt đầu bước vào lớp đầu tiên của khối THCS các em đã
tỏ ra coi thường thậm chí học đối phó vì cho đây là môn phụ… Thật vậy, bản thân
là giáo viên giảng dạy môn Giáo dục công dân tôi rất băn khoăn, trăn trở nên đã
không ngừng tìm tòi, học hỏi để làm sao tạo sự hứng thú cho các em trong học tập
và đạt được kết quả cao nhất.
Trong những năm gần đây việc áp dụng các phương pháp giáo dục tích cực đã
được áp dụng một cách rộng rãi ở khắp các môn học cũng như các bậc học. Việc áp
dụng các phương phương giáo dục tích cực đã thu được nhiều kết quả.
Qua nhiều năm giảng dạy, bản thân tôi luôn tìm tòi, suy nghĩ vận dụng những
kinh nghiệm từ thực tiễn, những phương pháp những cách thức…làm thế nào để
Hoàng Thị Minh Hoạt

6


Xây dựng bài học Giáo dục công dân theo phương pháp giáo dục tích cực

dạy học đạt kết quả cao nhất, gây hứng thú cho học sinh nhằm giúp các em khắc
sâu kiến thức đã học đồng thời biết vận dụng những kiến thức đã học vào thực tiễn
cuộc sống.
Xuất phát từ thực tiễn dạy học như vậy và từ chính kinh nghiệm giảng dạy
của bản thân, tôi nhận thấy rằng với sự phát triển như vũ bão của khoa học công
nghệ hiện nay cần đào tạo con người một cách toàn diện. Muốn vậy, trước hết mỗi
học sinh phải hứng thú say mê trong học tập, các em phải tự nhận thức được sự cần
thiết của sự tích cực chủ động trong học tập. Để làm được điều đó, bản thân giáo
viên phải kích thích năng lực tư duy sáng tạo của học sinh qua các bài học bằng
các phương pháp mới.

Hoàng Thị Minh Hoạt

7


Xây dựng bài học Giáo dục công dân theo phương pháp giáo dục tích cực

III. NỘI DUNG :
A. Phương pháp dạy học tích cực
1. Thế nào là tính tích cực học tập?
Tính tích cực là một phẩm chất vốn có của con người, bởi vì để tồn tại và phát
triển con người phải luôn chủ động, tích cực cải biến môi trường tự nhiên và xã hội.
Vì vậy, hình thành và phát triển tính tích cực xã hội là một trong những nhiệm vụ
chủ yếu của giáo dục.
Tính tích cực học tập về thực chất là tính tích cực nhận thức, đặc trưng ở khát
vọng hiểu biết, cố gắng trí lực và có nghị lực trong quá trình chiếm lĩnh tri thức.
Tính tích cực nhận thức trong hoạt động học tập liên quan trước hết với động cơ
học tập . Động cơ đúng tạo ra hứng thú. Hứng thú là tiền đề của tự giác. Hứng thú
và tự giác là hai yếu tố tạo nên tính tích cực. Tính tích cực sản sinh nếp tư duy độc
lập. Suy nghĩ độc lập là mầm mống của sáng tạo. Ngược lại, phong cách học tập
tích cực, độc lập, sáng tạo sẽ phát triển tự giác, hứng thú, bồi dưỡng động cơ học
tập. Tính tích cực học tập biểu hiện ở những dấu hiệu như: hăng hái trả lời những
câu hỏi của giáo viên, bổ sung các câu trả lời của bạn, thích phát biểu ý kiến của
mình trước những vấn đề nêu ra; hay nêu thắc mắc, đòi hỏi giải thích cặn kẽ những
vấn đề chưa đủ rõ; chủ động vận dụng kiến thức, kĩ năng đã học để nhận thức vấn
đề mới; tập trung chú ý vào vấn đề đang học; kiên trì hoàn thành các bài tập, không
nản trước những tình huống khó khăn…

Hoàng Thị Minh Hoạt

8

Xây dựng bài học Giáo dục công dân theo phương pháp giáo dục tích cực

Tính tích cực học tập thể hiện qua các cấp độ từ thấp đến cao như: Bắt chước,
tìm tòi, sáng tạo.
2. Phương pháp dạy học tích cực
Phương pháp dạy học tích cực là một thuật ngữ rút gọn, được dùng ở nhiều
nước để chỉ những phương pháp giáo dục, dạy học theo hướng phát huy tính tích
cực, chủ động, sáng tạo của người học.
Phương pháp dạy học tích cực hướng tới việc hoạt động hoá, tích cực hoá hoạt
động nhận thức của người học, nghĩa là tập trung vào phát huy tính tích cực của
người học chứ không phải là tập trung vào phát huy tính tích cực của người dạy,
tuy nhiên để dạy học theo phương pháp giáo dục tích cực thì giáo viên phải nỗ lực
nhiều so với dạy theo phương pháp thụ động.
Muốn đổi mới cách học phải đổi mới cách dạy. cách dạy chỉ đạo cách học,
nhưng ngược lại thói quen học tập của trò cũng ảnh hưởng tới cách dạy của thầy.
Chẳng hạn, có trường hợp học sinh đòi hỏi cách dạy tích cực hoạt động nhưng giáo
viên chưa đáp ứng được, hoặc có trường hợp giáo viên hăng hái áp dụng phương
pháp dạy học tích cực nhưng không thành công vì học sinh chưa thích ứng, vẫn
quen với lối học tập thụ động. Vì vậy, giáo viên phải kiên trì dùng cách dạy hoạt
động để dần dần xây dựng cho học sinh phương pháp học tập chủ động một cách
vừa sức, từ thấp lên cao. Trong đổi mới phương pháp dạy học phải có sự hợp tác
của cả thầy và trò, sự phối hợp nhịp nhàng hoạt động dạy với hoạt động học thì
moới thành công. Như vậy, việc dùng thuật ngữ “Dạy và học tích cực” để phân biệt
với “Dạy và học thụ động”.
3. Đặc trưng của phương pháp dạy học tích cực
3.1. Dạy và học thông qua tổ chức các hoạt động học tập của học sinh
Trong phương pháp dạy học tích cực, người học - đối tượng của hoạt động
“dạy” đồng thời là chủ thể của hoạt động “học”- được cuốn hút vào các hoạt động

Hoàng Thị Minh Hoạt

9


Xây dựng bài học Giáo dục công dân theo phương pháp giáo dục tích cực

học tập do giáo viên tổ chức và chỉ đạo, thông qua đó tự lực khám phá những điều
mình chưa rõ chứ không phải thụ động tiếp thu những tri thức đã được giáo viên
sắp đặt. Được đặt vào những tình huống của đời sống thực tế, người học trực tiếp
quan sát, thảo luận, làm thí nghiệm, giải quyết vấn đề đặt ra theo cách suy nghĩ của
mình, từ đó nắm được kiến thức, kĩ năng mới, vừa nắm được phương pháp “ làm
ra” kiến thức, kĩ năng đó, không rập theo những khuôn mẫu sẵn có, được bộc lộ và
phát huy tiềm năng sáng tạo.
Dạy học theo cách này thì giáo viên không chỉ giản đơn truyền đạt tri thức mà
còn hướng dẫn hành động. Chương trình dạy học phải giúp cho từng học sinh biết
hành động và tích cực hành động của cộng đồng.
3.2. Dạy và học chú trọng phương pháp tự học
Phương pháp tích cực xem việc rèn luyện phương pháp học tập cho học sinh
không chỉ là một biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học mà còn là một mục tịêu dạy
học. Trong xã hội hiện đại đang biến đổi nhanh - với sự bùng nổ thông tin, khoa
học, kĩ thuật, công nghệ phát triển như vũ bão - thì không thể nhồi nhét vào đầu óc
học sinh khối lượng kiến thức ngày càng nhiều. Phải quan tâm dạy cho học sinh
phương pháp học ngay từ bậc tiểu học và càng lên bậc cao hơn càng phải được chú
trọng.
Trong các phương pháp học thì cốt lõi là phương pháp tự học. Nếu rèn luyện
cho người học có được phương pháp, kĩ năng, thói quen, ý chí tự học thì sẽ tạo cho
họ lòng ham học, khơi dậy nội lực vốn có trong mỗi con người. Vì vậy, người ta
nhấn mạnh mặt hoạt động học trong quá trình tự học, nỗ lực tạo ra sự chuyển biến
từ học tập thụ động sang tự học chủ động, đặt vấn đề phát triển tự học ngay trong

trường phổ thông, không chỉ tự học ở nhà mà tự học cả trong mỗi tiết học có sự
hướng dẫn của giáo viên.
3.3. Tăng cường học tập cá thể, phối hợp với học tập hợp tác
Hoàng Thị Minh Hoạt

10


Xây dựng bài học Giáo dục công dân theo phương pháp giáo dục tích cực

Trong một lớp học mà trình độ kiến thức, tư duy của học sinh không thể đồng
đều thì khi áp dụng phương pháp tích cực buộc phải chấp nhận sự phân hoá về
cường độ, tiến độ hoàn thành nhiệm vụhọc tập, nhất là khi bài học được thiết kế
thành một chuỗi công tác độc lập.
Tuy nhiên, trong học tập, không phải mọi tri thức, kĩ năng, thái độ đều được
hình thành bằng những hoạt động độc lập cá nhân. Lớp học là mội trường giao tiếp
thầy – trò, trò – trò, tạo nên mối quan hệ hợp tác giữa các cá nhân trên con đường
chiếm lĩnh nội dung học tập. Thông qua thảo luận, tranh luận trong tập thể, ý kiến
mỗi cá nhân được bộc lộ, khẳng định hay bác bỏ, qua đó người học nâng mình lên
một trình độ mới. Bài học vận dụng được vốn hiểu biết và kinh nghiệm sống của
người thầy.
3.4. Kết hợp đánh giá của thầy với tự đáng giá của trò
Trong dạy học, việc đánh giá học sinh không chỉ nhằm mục đích nhận định
thực trạng và điều chỉnh hoạt động học của trò mà còn đồng thời tạo điều kiện nhận
định thực trạng và điều chỉnh hoạt động dạy của thầy. Trước đây giáo viên giữ độc
quyền đánh giá học sinh. Trong phương pháp tích cực giáo viên phải hướng dẫn
học sinh phát triển kĩ năng tự đánh giá để điều chỉnh cách học. Liên quan với điều
này, giáo viên cần tạo điều kiện thuận lợi để học sinh được tham gia lẫn nhau. Tự
đánh giá đúng và điều chỉnh hoạt động kịp thời là năng lực rất cần cho sự thành đạt
trong cuộc sống mà nhà trường phải tranh bị cho học sinh.

Theo hướng phát triển các phương pháp tích cực để đào tạo những con người
năng động, sớm thích nghi với đời sống xã hội, thì việc kiểm tra đáng giá không thể
dừng lại ở yêu cầu tái hiện các kiến thức, lặp lại các kĩ năng đã học mà phải khuyến
khích trí thông minh, óc sáng tạo trong việc giải quyết những tình huống thực tế.
4. Sự khác biệt giữa phương pháp dạy học cổ truyền và phương pháp dạy học
tích cực
Hoàng Thị Minh Hoạt

11


Xây dựng bài học Giáo dục công dân theo phương pháp giáo dục tích cực

Từ dạy và học thụ động sang dạy và học tích cực, giáo viên không còn đóng vai
trò đơn thuần là người truyền đạt kiến thức, giáo viên trở thành người thiết kế, tổ
chức, hướng dẫn các hoạt động độc lập hoặc theo nhóm nhỏ để học sinh tự lực
chiếm lĩnh nội dung học tập, chủ động đạt các mục tiêu kiến thức, kĩ năng, thái độ
theo yêu cầu của trương trình. Trên lớp học sinh hoạt động là chính, giáo viên có vẻ
nhàn nhã hơn nhưng trước đó, khi soạn giáo án, giáo viên đã phải đầu tư công sức,
thời gian rất nhiều so với kiểu dạy và học thụ động mới có thể thực hiện bài lên lớp
với vai trò là người gợi mở, xúc tác, động viên, cố vấn, trọng tài trong các hoạt
động tìm tòi hào hứng, tranh luận sôi nổi của học sinh. Giáo viên phải có trình độ
chuyên môn sâu rộng, có trình độ sư phạm lành nghề mới có thể tổ chức, hướng
dẫn các hoạt động của học sinh mà nhiều khi diễn biến ngoài tầm dự kiến của giáo
viên.
Có thể so sánh đặc trưng của phương pháp dạy học cổ truyền và phương pháp
dạy học tích cực như sau:
5. Một số phương pháp dạy học tích cực
- Phương pháp vấn đáp
- Phương pháp đặt và giải quyết vấn đề

- Phương pháp hoạt động nhóm
- Phương pháp đóng vai
- Phương pháp động não
- Phương pháp dự án
B. Xây dựng bài học Giáo dục công dân theo phương pháp giáo dục tích cực
Giáo dục công dân là môn học gắn bó chặt chẽ với đời sống xã hội của con

người. Nó là môn học phản ánh những gì xảy ra xung quanh chúng ta, bao gồm
triết học, kinh tế chính trị, đạo đức, pháp luật Việt Nam… Trong thực tế việc chỉ
Hoàng Thị Minh Hoạt

12


Xây dựng bài học Giáo dục công dân theo phương pháp giáo dục tích cực

đạo và bồi dưỡng giáo viên giảng dạy môn Giáo dục công dân cũng như kinh
nghiệm của từng giáo viên đã chỉ ra một chân lý, không có sự cào bằng hay đồng
nhất nội dung cũng như phương pháp giảng dạy cho mỗi bài học giáo dục công
dân. Không cần giáo viên phải giảng giải cặn kẽ, từng câu, từng chữ từng vấn đề
trong sách giáo khoa. Vấn đề cần quan tâm ở đây là đòi hỏi giáo viên phải là người
hướng dẫn, người tổ chức cho học sinh tìm hiểu, trao đổi, giải quyết vấn đề một
cách tự nhiên, bình đẳng, làm sao để lôi cuốn từng đối tượng học sinh trong lớp
học. Đó chính là việc tích cực hóa hoạt động của học sinh trong học tập bộ môn
giáo dục công dân. Mọi việc xây dựng bài học giáo dục công dân phải đáp ứng
được mục đích tối cao của hoạt động học tập môn Giáo dục công dân ở học sinh
trong mỗi giờ học.
Chính vì vậy phải xây dựng bài học Giáo dục công dân làm sao để đảm bảo
được tính khách quan của nội dung kiến thức, tính quy luật của quá trình cảm nhận
và chiếm lĩnh nội dung kiến thức bộ môn Giáo dục công dân của học sinh.

1. Công tác chuẩn bị trước khi xây dựng bài học giáo dục công dân theo
phương pháp giáo dục tích cực
Bất cứ môn học nào cũng vậy, khi lên lớp giáo viên phải có giáo án. Để biên
soạn được một giáo án nói chung, giáo án theo phương thức giảng dạy tích cực nói
riêng đòi hỏi giáo viên phải có sự chuẩn bị công phu và nghiêm túc. Đối với môn
giáo dục công dân, để có được bài soạn theo phương pháp giáo dục tích cực, theo
tôi giáo viên cần thưc hiện một số công việc chuẩn bị cơ bản như sau :
1.1. Tham khảo sách giáo khoa và tài liệu có liên quan
Để xây dựng bài học Giáo dục công dân theo phương pháp cổ truyền hay
phương pháp giáo dục tích cực vấn đề chuẩn bị tài liệu cho bài giảng là khâu quan
trọng nhất.

Hoàng Thị Minh Hoạt

13


Xây dựng bài học Giáo dục công dân theo phương pháp giáo dục tích cực

Trước hết giáo viên phải tham khảo những tài liệu có liên quan đến nội dung
bài học như: Sách giáo khoa, sách giáo viên, chuẩn kiến thức kỹ năng, thiết kế bài
giảng, báo chí, ca dao-tục ngữ, tranh ảnh, băng đĩa, bài tập tình huống, bài tập trắc
nghiệm… Việc làm này tuy đơn giản, thường xuyên, đôi lúc là phút giải lao thư
giãn hàng ngày nhưng đối với bộ môn Giáo dục công dân là cả một vấn đề quan
trọng. Vì vậy người giáo viên phải luôn luôn tiếp cận với những vấn đề nhạy bén
mang tính thời sự để vận dụng vào bài giảng của mình, nhằm nâng cao năng lực
nhận thức của học sinh đối với thực tiễn xã hội.
Chẳng hạn như: Vấn đề sử dụng chất cấm trong chăn nuôi đã và đang được
người tiêu dùng cả nước quan tâm, đặc biệt là địa phương là nơi có ngành chăn
nuôi gia súc, gia cầm lớn nhất cả nước giáo viên có thể đưa vấn đề này vào các bài:

“Một số phạm trù cơ bản của đạo đức học”, “Công dân với một số vấn đề cấp thiết
của nhân loại” (lớp 10), bài “Cạnh tranh trong sản xuất và lưu thông hàng hoá” (lớp
11) hay bài “ Quyền bình đẳng của công dân trong một số lĩnh vực của đời sống xã
hối”, “ Pháp luật với sự phát triển bền vững của đất nước” (lớp 12); “Nhật ký Đặng
Thùy Trâm” vào giảng dạy bài “Công dân với sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ
quốc” hoặc các loại báo, tạp chí như: Báo Tuổi trẻ, Thanh niên, Phụ nữ, hạnh phúc
gia đình, tài hoa trẻ, hoa học trò…có nhiều nội dung nói về các vấn đề nóng bỏng
của xã hội, tình yêu lứa đôi hay những vấn đề thầm kín của tuổi mới lớn hay sụ bất
bình đẳng trong quan hệ vợ chồng…những bài báo này vừa là công cụ giải trí của
giáo viên vừa góp phần quan trọng vào giảng dạy các bài học.
Không những thế tri thức khoa học nói chung và tri thức của từng bộ môn cụ
thể trong đó có môn Giáo dục công dân nói riêng, suy cho cùng đều xuất phát từ
nhu cầu thực tiễn, là sự tổng kết khái quát từ lao động hàng ngày của con người.
Cho nên mọi sự kiện tưởng chừng như đơn giản xảy ra hàng ngày, hàng giờ cũng là
minh chứng, ví dụ minh họa cho bài học Giáo dục công dân ở trường phổ thông.
Do vậy trong cuộc sống hằng ngày người giáo viên dạy giáo dục công dân phải
Hoàng Thị Minh Hoạt

14


Xây dựng bài học Giáo dục công dân theo phương pháp giáo dục tích cực

luôn tiếp cận, cập nhật với những vấn đề ấy để thấy rằng sự việc xảy ra là đúng hay
sai. Từ đó làm tư liệu cho bài giảng của mình.
Giáo viên không chỉ tiếp thu những gì xảy ra xung quanh để coi đó là nguồn tư
liệu chủ yếu cho quá trình dạy học của mình mà đòi hỏi phải tham khảo những tư
liệu khác phục vụ cho dạy học. Những tư liệu liên quan đến nội dung, chương trình
bộ môn Giáo dục công dân có rất nhiều. Vì bản thân tri thức của môn học này là sự
tổng hợp của nhiều tri thức khác nhau. Giáo viên phải nắm vững những vấn đề có

liên quan ấy để làm sáng tỏ hơn cho bài học.
Chẳng hạn như chương trình giáo dục công dân lớp 10 thì nội dung tri thức chủ
yếu gồm 2 phần: Triết học Mác- Lênin và đạo đức học do vậy giáo viên phải có tài
liệu liên quan đến nội dung từng phần, từng bài cụ thể.
Về sách giáo khoa, đây là nguồn tư liệu chủ yếu chứa đựng cả nội dung bài
học. Bất cứ môn học nào cũng vậy, giáo viên phải dựa vào sách giáo khoa mà tìm
ra những kiến thức cần thiết để từ đó bổ sung thêm kiến thức nhằm xây dựng bài
giảng của mình thêm sinh động hơn. Hơn nữa nội dung tri thức của bộ môn Giáo
dục công dân là một chuỗi kiến thức có lôgic với nhau, nội dung bài học đi từ đơn
giản đến phức tạp, bài học này là tiền đề cho bài học sau, nội dung này là cơ sở của
các nội dung sau. Chính vì vậy nên trước khi soạn bài, giáo viên phải đọc và tham
khảo trước những gì có liên quan đến nội dung bài trong sách giáo khoa. Từ đó
giáo viên xây dựng cho mình một giáo án đầy đủ cả tri thức cũ và mới.
1.2 Chọn những tình huống có vấn đề, nêu câu hỏi và cách giải quyết.
Sau khi thu thập những tài liệu chuẩn bị cho việc xây dựng bài học Giáo dục
công dân theo phương pháp giáo dục tích cực , vấn đề quan trọng tiếp theo là giáo
viên chọn những tình huống có vấn đề. Bỡi lẽ, nội dung kiến thức của một bài học
thì nhiều, mỗi bài có nhiều nội dung khác nhau, có những phần không vận dụng
được phương pháp giáo dục tích cực được. Đồng thời cũng có những phần không
Hoàng Thị Minh Hoạt

15


Xây dựng bài học Giáo dục công dân theo phương pháp giáo dục tích cực

cần thiết phải vận dụng phương pháp giáo dục tích cực mà dành cho học sinh tự
nghiên cứu và xem sách giáo khoa…
Việc chọn những tình huống có vấn đề không chỉ dừng lại ở kiến thức có
trong sách giáo khoa mà giáo viên phải lựa chọn những tình huống nào cho phù

hợp với khả năng tự phát huy tính tích cực của học sinh. Điều quan trọng ở đây là
giáo viên phải biết cách sắp xếp các tình huống đó như thế nào để khi bắt gặp tình
huống, qua quá trình nghiên cứu, học tập, trao đổi học sinh có thể nắm được tri
thức bài học một cách dễ dàng.
Thông thường có những tình huống giáo viên đưa ra, nhưng do sự suy nghĩ,
hiểu biết của học sinh có thể đi chệch hướng với yêu cầu của giáo viên về nội dung
kiến thức mà mình đã sắp xếp. Cho nên việc lựa chọn và sắp xếp tình huống là rất
quan trọng trong việc xây dựng một bài học Giáo dục công dân theo phương pháp
giáo dục tích cực. Vì vậy, giáo viên phải lựa chọn tình huống như thế nào vừa phù
hợp với nội dung kiến thức cần truyền đạt cho học sinh, vừa phù hợp với trình độ
nhận thức của học sinh.
Mặc dù câu hỏi và cách giải quyết vấn đề đã được giáo viên chuẩn bị trước
nhưng tùy theo tình hình học tập của học sinh mỗi lớp và trong mỗi tiết học mà
giáo viên có thể thay đổi câu hỏi và cách giải quyết vấn đề cho phù hợp.
Nói tóm lại, muốn xây dựng một bài học Giáo dục công dân theo phương pháp
giáo dục tích cực, giáo viên phải tiến hành lần lượt các bước tham khảo tài liệu,
sách giáo khoa đến việc lựa chọn tình huống có vấn đề. Có như vậy bài soạn của
giáo viên mới chặt chẽ hơn, đảm bảo cho học sinh tiếp thu tri thức chính xác, khoa
học hơn. Cuối cùng là vận dụng các phương pháp giáo dục tích cực.
1.3. Một số yêu cầu cần thiết khi xây dựng bài học giáo dục công dân theo phương
pháp giáo dục tích cực

Hoàng Thị Minh Hoạt

16


Xây dựng bài học Giáo dục công dân theo phương pháp giáo dục tích cực

Sau khi thu thập tài liệu, nắm chắc nội dung các bài học hay nói đúng hơn là

sau khi tìm được giải pháp cho việc xây dựng một bài học giáo dục công dân theo
phương pháp giáo dục tích cực, giáo viên tiến hành soạn giáo án. Giáo án của bài
học theo phương pháp giáo dục tích cực chính là việc sắp đặt các tình huống có vấn
đề và lập câu hỏi cho bài học theo đúng nội dung. Khi tiến hành xây dựng bài, giáo
viên cần chú ý những điểm sau đây:
- Giáo viên cần phải đọc kỹ những nội dung nhỏ trong bài học để chọn ra
những phần nào có thể sử dụng phương pháp giáo dục tích cực, phần nào cần giải
thích cho học sinh hiểu và phần nào học sinh phải tự tham khảo lấy. Bởi vì, trong
một bài học có nhiều nội dung, nhiều phần, trong khi đó thời gian lên lớp có hạn,
sử dụng phương pháp giáo dục tích cực lại tốn nhiều thời gian để học sinh suy nghĩ
và trao đổi để rút ra kết luận.
- Trong trường hợp sử dụng truyện kể để xây dựng tình huống có vấn đề, giáo
viên nên chọn những câu chuyện ngắn gọn để khỏi ảnh hưởng đến thời gian của tiết
học. Câu chuyện phải thực tế sinh động, phải mang tính chất sâu sắc, không sử
dụng những câu chuyện lôi cuốn học sinh theo chiều hướng khác, không còn là tiết
học Giáo dục công dân nữa.
- Về câu hỏi, đây là nội dung quan trọng của một bài học giáo dục công dân
theo phương pháp giáo dục tích cực, giáo viên chỉ trình bày một số câu hỏi quan
trọng nhất của bài học và sắp xếp chúng theo trình tự để sao cho mỗi câu hỏi sau
xuất phát từ câu trả lời của câu hỏi trước. Việc sắp xếp, trình bày các câu hỏi phải
được suy nghĩ cẩn thận, câu hỏi phải có sự chuẩn bị trước của giáo viên trong giáo
án, không nên để đến lớp mới đặt câu hỏi một cách tùy tiện ngẫu nhiên.
- Trong giáo án bài giảng phải ghi đầy đủ những tài liệu hướng dẫn, chứng
cứ, những sách mà giáo viên sử dụng, ghi những dấu hiệu dễ nhớ. Giáo viên không
nên soạn giáo án quá cụ thể, giáo án đó sẽ làm cho giáo viên gặp khó khăn và mất
tự do hơn.
Hoàng Thị Minh Hoạt

17

Xây dựng bài học Giáo dục công dân theo phương pháp giáo dục tích cực

- Trong giờ học, các câu trả lời của học sinh có thể không trả lời được nội
dung tri thức mà bài học đòi hỏi. Do vậy giáo viên phải chuẩn bị câu hỏi phụ hoặc
chủ động giảng giải cho học sinh hiểu được vấn đề.
2. Một số minh hoạ cụ thể trong việc xây dựng bài học giáo dục công dân theo
phương pháp giáo dục tích cực
2.1. Bài 12: Công dân với tình yêu, hôn nhân và gia đình - Tiết 1(lớp 10)
Đây là bài học rất gần gũi và dễ gây được sự hứng thú học tập của học sinh.
Nội dung bài học gắn liền với đời sống thực tiễn và chứa đựng nhiều vấn đề mà học
sinh rất quan tâm. Chính vì vậy mà việc áp dụng phương pháp học tập tích cực để
xây dựng nội dung bài học là một việc khá dễ dàng đối với giáo viên. Vấn đề là ở
chỗ người giáo viên phải lựa chọn thật kỹ những tình huống hay những vấn đề để
đưa vào bài nhằm chuyển tải nội dung bài học.
a. Mục tiêu bài học
- Về kiến thức:
Học sinh hiểu được thế nào là tình yêu và tình yêu chân chính.
- Về kĩ năng:
Học sinh biết nhận xét, đánh giá một số quan niệm sai lầm về tình. Yêu
- Về thái độ:
Đồng tình, ủng hộ các quan niệm đúng đắn về tình yêu.
b. Nội dung bài học
Mục 1: Tình yêu
Phần a: Tình yêu là gì?
Giáo viên sử dụng phương pháp đặt và giải quyết vấn đề để tìm hiểu nội dung
tình yêu là gì.
Hoàng Thị Minh Hoạt

18

Xây dựng bài học Giáo dục công dân theo phương pháp giáo dục tích cực

Giáo viên sử dụng bài thơ trong sách giáo khoa hay các bài thơ, ca dao, tục ngữ
khác trong kho tàng thơ ca Việt Nam nói về tình yêu nam nữ để đặt vấn đề.
NHỚ
Ngôi sao nhớ ai mà sao lấp lánh
Soi sáng đường chiến sĩ giữ đèo mây
Ngọn lửa nhớ ai mà hồng đêm lạnh
Sưởi ấm lòng chiến sĩ giữa ngàn cây.

Anh yêu em như anh yêu đất nước
Vất vả đau thương tươi thắm vô ngần
Anh nhớ em mỗi bước đường anh bước
Mỗi tối anh nằm, mỗi miếng anh ăn.

Ngôi sao trong đêm không bao giờ tắt
Chúng ta yêu nhau chiến đấu suốt đời
Ngọn lửa trong đêm bập bùng đỏ rực
Chúng ta yêu nhau kiêu hãnh làm người.
Nguyễn Đình Thi
Em hiểu thế nào là tình yêu qua bài thơ?
Học sinh trả lời theo ý kiến cá nhân.
Cả lớp cùng trao đổi, bàn bạc.
Giáo viên nhận xét và đưa ra kết luận về tình yêu.

Hoàng Thị Minh Hoạt

19

Xây dựng bài học Giáo dục công dân theo phương pháp giáo dục tích cực

Giáo viên có thể nhấn mạnh lại khái niệm tình yêu bằng cách yêu cầu học sinh
lấy ví dụ minh hoạ về tình yêu trong kho tàng thơ ca Việt Nam.
Phần b: Thế nào là một tình yêu chân chính
Giáo viên sử dụng phương pháp vấn đáp để giúp học sinh tìm hiểu thế nào là
một tình yêu chân chính và những biểu hiện của nó.
Giáo viên nêu câu hỏi;
1. Theo em thế nào là một tình yêu “đẹp”?
2. Tình yêu “đẹp” có những biểu hiện gì?
Học sinh trả lời theo ý kiến cá nhân
Học sinh cả lớp nhận xét
Giáo viên nhận xét và đưa ra kết luận:
- Tình yêu chân chính
- Biểu hiện của tình yêu chân chính
Phần c: Một số điều cần tránh trong tình yêu của nam nữ thanh niên
Giáo viên sử dụng phương pháp thảo luận nhóm giúp học sinh tìm hiểu một số
điều cần tránh trong tình yêu của nam nữ thanh niên.
Câu hỏi thảo luận nhóm
Nhóm 1: Theo em học sinh trung học phổ thông có nên yêu hay không? Vì sao?
Nhóm 2: Em có suy nghĩ như thế nào về tình trạng một người yêu một lúc nhiều
người?
Nhóm 3: Việc một số nam nữ thanh niên “sống thử” trước hôn nhân như hiện
nay có những tác hại gì?
Học sinh trao đổi, thảo luận nhóm và báo cáo kết quả thảo luận.
Hoàng Thị Minh Hoạt

20

Xây dựng bài học Giáo dục công dân theo phương pháp giáo dục tích cực

Các nhóm còn lại nhận xét, bổ sung.
Giáo viên nhận xét và kết luận về những điều cần tránh trong tình yêu của nam
nữ thanh niên.
2.2. Bài 4: Cạnh tranh trong sản xuất và lưu thông hàng hoá (lớp 11)
Với nội dung bài học liên quan nhiều đến kiến thức kinh tế thường là khô khan,
khó gây được sự hứng thú của học sinh. Nhưng vấn đề cạnh tranh không chỉ diễn ra
trong lĩnh vực kinh tế mà nó còn diễn ra trong mọi lĩnh vực của đời sống xã hội,
hơn nữa địa phương nơi mà các em học sinh trong trường tôi sinh sống lại là vùng
phát triển rất mạnh mẽ ngành chăn nuôi gia súc, gia cầm. Vì vậy trong nội dung bài
học này nếu người giáo viên tận dụng hết những vấn đề của ngay địa phương và
khéo léo vận dụng các phương pháp giáo dục tích cực thì nội dung bài học sẽ hết
sức gần gũi và dễ lôi cuốn được học sinh. Đồng thời còn gợi mở cho các em nhìn
nhận và tham gia đóng góp ý kiến về những vấn đề còn tồn tại trong chính ngành
nghề cơ bản của địa phương mình trong quá trình tham gia cạnh tranh.
a. Mục tiêu bài học
- Về kiến thức:
Nêu được khái niệm cạnh tranh trong sản xuất, lưu thông hàng hoá và nguyên
nhân dẫn đến cạnh tranh.
Hiểu được mục đích của cạnh tranh trong sản xuất và lưu thông hàng hoá.
- Về kĩ năng:
Phân biệt mặt tích cực và mặt hạn chế của cạnh tranh của cạnh tranh trong sản
xuất và lưu thông hàng hoá.
Nhận xét được vài nét về tình hình cạnh tranh trong sản xuất và lưu thông hàng
hoá ở địa phương.
- Về thái độ:
Hoàng Thị Minh Hoạt

21


Xây dựng bài học Giáo dục công dân theo phương pháp giáo dục tích cực

Ủng hộ các biểu hiện tích cực, phê phán các biểu hiện tiêu cực của cạnh tranh
trong sản xuất và lưu thông hàng hoá.
b. Nội dung bài học
Mục 1: Cạnh tranh và nguyên nhân dẫn đến cạnh tranh
Giáo viên sử dụng phương pháp đặt và giải quyết vấn đề để giúp học sinh tìm
hiểu khái niệm cạnh tranh và nguyên nhân dẫn đến cạnh tranh.
Giáo viên đặt vấn đề: Theo em các trang trại chăn nuôi gia súc, gia cầm ở địa
phương có cạnh tranh với nhau không? Vì sao?
Học sinh trả lời theo ý kiến cá nhân.
Cả lớp cùng trao đổi, bàn bạc.
Giáo viên nhận xét và tiếp tục sử dụng phương pháp vấn đáp bằng các câu hỏi:
- Cạnh tranh là gì?
- Do đâu các chủ thể sản xuất và kinh doanh hàng hoá phải cạnh tranh với
nhau?
Học sinh tự đưa ra kết luận.
Mục 2: Mục đích của cạnh tranh
Giáo viên sử dụng phương pháp đặt và giải quyết vấn đề để giúp học sinh tìm
hiểu mục đích của cạnh tranh.
Giáo viên đặt vấn đề: Việc cạnh tranh giữa các hộ, các trang trại chăn nuôi gia
súc, gia cầm ở địa phương nhằm những mục đích gì? Mục đích cuối cùng của họ là
gì?
Học sinh trả lời theo ý kiến cá nhân.
Cả lớp cùng trao đổi, bàn bạc.
Giáo viên nhận xét và đưa ra kết luận.

Hoàng Thị Minh Hoạt

22


Xây dựng bài học Giáo dục công dân theo phương pháp giáo dục tích cực

Mục 3: Tính hai mặt của cạnh tranh
Giáo viên tổ chức cho học sinh thi đua giữa các nhóm và thảo luận nhóm để tìm
hiểu tính hai mặt của cạnh tranh.
Giáo viên chia lớp thành 2 nhóm và đưa câu hỏi để 2 nhóm làm việc và thi đua
với nhau.
Câu hỏi:
1. Nêu những biện pháp cạnh tranh lành mạnh của ngành chăn nuôi gia súc
ở địa phương.
2. Nêu những cách thức cạnh tranh thiếu lành mạnh của ngành chăn nuôi gia
súc trong thời gian qua ở địa phương.
Cả 2 nhóm trao đổi và trình bày vào bảng phụ và báo cáo kết quả bằng cách
treo bảng phụ trước lớp.
Giáo viên nhận xét và tiếp tục giao câu hỏi để các nhóm tiến hành thảo luận.
Nhóm 1: Cạnh tranh có những mặt tích cực nào? Lấy ví dụ làm rõ những mặt
tích cực ấy.
Nhóm 2: Cạnh tranh có những mặt hạn chế nào? Lấy ví dụ làm rõ những mặt
hạn chế ấy.
Học sinh trao đổi, thảo luận nhóm và báo cáo kết quả thảo luận.
Các nhóm còn lại nhận xét, bổ sung.
Giáo viên nhận xét và kết luận tính hai mặt của cạnh tranh.
2.3. Bài 4: Quyền bình đẳng của công dân trong một số lĩnh vực của đời sống xã
hội – Tiết 1 (lớp 12)
Khác với nội dung bài học “ Công dân với tình yêu, hôn nhân và gia đình” mà

học sinh đã được học ở lớp 10, nội dung “ Bình đẳng trong hôn nhân và gia đình”
Hoàng Thị Minh Hoạt

23


Xây dựng bài học Giáo dục công dân theo phương pháp giáo dục tích cực

đã được ghi nhận thành luật, bắt buộc mọi người phải thực hiện, nếu không thực
hiện thì tuỳ mức độ vi phạm nặng nhẹ sẽ bị xử lí theo qui định của pháp luật. Chính
vì vậy việc chuyển tải nội dung bài học cần có độ chính xác cao, hơn nữa giáo viên
cần phải đem những kiến thức pháp luật đó vận dụng vào đời sống thực tiễn sinh
hoạt. Vì thế việc xây dựng nội dung bài học theo hướng tích cực là việc làm hết sức
cần thiết.
a. Mục tiêu bài học
- Về kiến thức:
Nêu được khái niệm, nội dung quyền bình đẳng trong hôn nhân và gia đình.
- Về kĩ năng:
Biết thực hiện và nhận xét việc thực hiện quyền bình đẳng của công dân trong
lĩnh vực hôn nhân và gia đình.
- Về thái độ:
Có ý thức tôn trọng các quyền bình đẳng của công dân trong lĩnh vực hôn nhân
và gia đình.
b. Nội dung bài học
Mục 1: Bình đẳng trong hôn nhân và gia đình
Phần a: Thế nào là bình đẳng trong hôn nhân và gia đình
Giáo viên có thể nhắc lại những kiến thức đã học:
- Hôn nhân là sự liên kết đặc biệt giữa một nam và một nữ trên nguyên tắc
bình đẳng, tự nguyện, được Nhà nước thừa nhận nhằm chung sống lâu dài xây
dựng một gia đình hoà thuận, hạnh phúc.

Hoàng Thị Minh Hoạt

24


Xây dựng bài học Giáo dục công dân theo phương pháp giáo dục tích cực

- Gia đình là tập hợp những người gắn bó với nhau do hôn nhân, quan hệ
huyết thống hoặc do quan hệ nuôi dưỡng làm phát sinh các nghĩa vụ và quyền lợi
giữa họ với nhau theo qui định của pháp luật.
Giáo viên sử dụng phương pháp vấn đáp hướng dẫn học sinh tìm hiểu khái
niệm bình đẳng trong hôn nhân và gia đình.
Câu hỏi: Theo em hiểu thế nào là bình đẳng trong hôn nhân và gia đình?
Học sinh trả lời
Giáo viên nhận xét và kết luận
Phần b:Nội dung bình đẳng trong hôn nhân và gia đình
Giáo viên sử dụng phương pháp đóng vai giúp học sinh tìm hiểu nội dung bình
đẳng trong hôn nhân và gia đình.
Giáo viên nêu chủ đề chia lớp thành 3 nhóm và giao tình huống cho mỗi nhóm.
- Tình huống 1: Anh A và chị B mới kết hôn đang bàn bạc về việc lựa chọn
thời gian sinh con và sử dụng biện pháp kế hoạch hoá gia đình. Anh A cho rằng đó
là việc của phụ nữ, chị B lại cho rằng đó là việc của cả hai vợ chồng.
- Tình huống 2: Người chồng do quan niệm vợ mình không đi làm, chỉ ở nhà
làm công việc nội trợ, không thể quyết định được việc lớn, nên khi bán xe ô tô (tài
sản chung của vợ và chồng đang sử dụng vào việc kinh doanh của gia đình) đã
không bàn bạc với vợ. Người vợ phản đối, không đồng ý bán.
- Tình huống 3: Trong một gia đình có sự phân biệt đối xử giữa con trai và
con gái, cả hai anh em đều thi đậu đại học nhưng cha mẹ chỉ cho người con trai đi
học và bắt người con gái ở nhà đi làm công nhân và lấy chồng. Bạn gái đó không

đồng ý.
Giáo viên qui định thời gian chuẩn bị là 3 phút nếu đã giao tình huống trước, là
8 phút nếu không giao tình huống trước, thời gian diễn tối đa là 5 phút.
Hoàng Thị Minh Hoạt

25