SKKN dia ly 6

Một số kinh nghiệm về phương pháp giảng dạy môn địa lý 6
A. Đặt vấn đề
Chúng ta đang bước vào kỷ ngun mới, kỷ ngun của cơng nghiệp hố,
hiện đại hố đất nước địi hỏi ngành giáo dục phải nâng cao chất lượng giáo dục
toàn diện. Tuy nhiên ngành giáo dục vẫn còn trăn trở về phương pháp truyền
thụ kiến thức của người thầy cũng như việc lĩnh hội kiến thức của người học
chưa đạt được kết quả như mong muốn.
Vì vậy đổi mới nội dung chương trình sách giáo khoa mới là một trong
những nhiệm vụ trọng tâm của ngành giáo dục. Sự đổi mới mục tiêu và nội
dung dạy học địi hỏi cần phải có những đổi mới về phương pháp dạy học.
Trong ngành giáo dục hiện nay đang thực hiện đổi mới phương pháp dạy học
theo hướng tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh trong hoạt động học tập,
đòi hỏi người giáo viên phải nắm chắc mục tiêu môn học, cấp học căn cứ vào
mục tiêu từng bài cụ thể, căn cứ vào năng lực, trình độ nhận thức của học sinh,
vào điều kiện hồn cảnh cụ thể mà thiết kế thành hoạt động cho phù hợp và tổ
chức, hướng dẫn học sinh tiến hành các hoạt động đó.
Xuất phát từ quan điểm chỉ đạo trong giáo dục: Rèn luyện tính tích cực chủ
động sáng tạo, yêu cầu đổi mới phương pháp từ thụ động sang tích cực hoạt
động sáng tạo, việc học sinh tích cực hố địi hỏi thầy và trị phải song song đổi
mới và tích cực làm việc.
Qua thực tế giảng dạy môn địa lý 6 tại trường theo tôi để học sinh hiểu bài
có hiệu quả và biết vận dụng vào thực tế, địi hỏi giáo viên cần có những
phương pháp mới trong giảng dạy để phát huy tính tích cực của học sinh.
Đó chính là lý do để tơi chọn sáng kiến kinh nghiệm này.
B. Tình hình chung về việc giảng dạy địa lý 6
1. Thuận lợi:
Trong những năm gần đây các mơn học nói chung và bộ mơn Địa lý nói
2

riêng được sự quan tâm chỉ đạo của Phòng Giáo dục - Đào tạo về nhiều mặt.
Cơ sở vật chất, phương tiện dạy học bộ môn ngày càng được tăng cường
như: Bản đồ treo tường, lược đồ, bảng biểu, tranh ảnh, các bài tập thực hành…
2. Khó khăn:
Đa số các em đều có gia các em có hồn cảnh khó khăn, đặc biệt là các em
vẫn còn nặng về phong tục tập quán của địa phương và trường cơ sở vật chất
còn thiếu thốn, đối tượng học sinh chưa đồng đều. Các em học sinh vừa mới
làm quen môn địa lý 6 trong trường, mới có những nhận thức mới về Trái đất và
các thành phần tự nhiên của trái đất. Chính vì vậy mà việc sử dụng các phương
pháp trong giảng dạy địa lý còn nhiều hạn chế.
C. NHỮNG PHƯƠNG PHÁP MỚI TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÝ 6
Các phương pháp và hình thức dạy học địa lý rất phong phú và đa dạng,
đòi hỏi giáo viên cần biết sử dụng sáng tạo các phương pháp dạy học truyền
thống (diễn giảng, đàm thoại, trực quan, kể chuyện…) và vận dụng linh hoạt
các phương pháp hiện đại như thảo luận, đóng vai, tổ chức trò chơi, giải quyết
vấn đề… Sử dụng nhiều hình thức dạy học cá nhân, học theo nhóm, theo lớp,
hình thức dạy học trong lớp, ngồi lớp, ngồi trường…
Dạy học địa lý phải gắn liền với đời sống thực tiễn, giáo viên phải hướng
dẫn học sinh liên hệ bài học thực tế đến đời sống, đạo đức và pháp luật. Làm
cho các em yêu thiên nhiên, yêu cuộc sống lao động, tôn trọng tự nhiên và
thành quả lao động kinh tế, văn hóa. Làm thế nào để học sinh sử dụng thành
thạo kỹ năng quan sát, nhận xét phân tích hiện tượng tự nhiên, kinh tế xã hội, kỹ
năng đọc, sử dụng bản đồ, biểu đồ… tự bổ sung kiến thức thực tế. Cuối cùng
học sinh có được kiến thức phổ thông cơ bản về trái đất - mơi trường sống của
con người, hình thành thế giới quan khoa học và tư tưởng tình cảm, thái độ
đúng đắn làm quen với việc vận dụng kiến thức địa lý, với môi trường tự nhiên,
xã hội xung quanh.
3

MỘT SỐ PHƯƠNG PHÁP CỤ THỂ TRONG VIỆC PHÁT HUY TÍNH
TÍCH CỰC CỦA HỌC SINH TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÝ 6
1. Phương pháp kích thích tư duy:
Đó là kỹ thuật dạy học của giáo viên dựa vào hiểu biết sẵn có của học sinh,
đặt ra một hệ thống câu hỏi gợi mở kích thích để học sinh liên tưởng giữa điều
đã biết với thực tiễn, hình thành ở các em ý tưởng mỗi đề xuất cách giải quyết
những mâu thuẫn như giữa tự nhiên với tự nhiên - kinh tế xã hội.
Vận dụng: Qua một số câu hỏi gợi mở giáo viên nêu vấn đề cần được tìm
hiểu trước nhóm để học sinh suy nghĩ.
- Khích lệ học sinh phát biểu và góp ý kiến.
- Liệt kê tất cả các ý kiến trên bảng (Loại trừ ý kiến trùng lặp).
- Phân loại ý kiến.
- Làm sáng tỏ ý kiến chưa rõ và thảo luận sâu từng ý.
- Tổng hợp ý kiến của học sinh và bổ sung.
Chú ý: Phương pháp kích thích tư duy có thể dùng lý giải hoặc giải thích
một số vấn đề song nói phải phù hợp với thực tiễn của học sinh.
- Ý kiến ngắn gọn, tất cả ý kiến được hoan nghênh, chấp nhận khéo léo, tế
nhị không phê phán đúng sai của học sinh.
- Cuối giờ thảo luận giáo viên nên tổng hợp lại để học sinh dễ hiểu.
Ví dụ: Như bài 20 mục 2: Mưa và sự phân bố lượng mưa trên trái đất.
* Quan sát biểu đồ lượng mưa của Thành phố Hồ Chí Minh (Hình 53 - SGK)
Hãy cho biết:
+ Tháng nào có mưa nhiều nhất? Lượng mưa khoảng bao nhiêu mm?
+ Tháng nào có mưa ít nhất? Lượng mưa khoảng bao nhiêu mm?
* Quan sát bản đồ phân bố lượng mưa trên thế giới (Hình 54 - SGK)
Trả lời các câu hỏi trong SGK
Giáo viên gợi mở qua một số câu hỏi xác định lượng mưa nơi nhiều nhất, ít
nhất, cách sử dụng bản đồ phân bố lượng mưa trên thế giới, mưa nhiều nhất ở
4

khu vực nào? mưa ít nhất ở khu vực nào? Việt Nam có lượng mưa là bao nhiêu?
+ Kết hợp tóm tắt các ý kiến giáo viên gọi hoặc chỉ định một vài học sinh
đại diện phát biểu ý kiến.
+ Giáo viên tổng hợp các ý kiến và bổ sung kiến thức.
a. Tháng mưa nhiều nhất là tháng 6 (160mm)
Tháng mưa ít nhất là tháng 2 (14mm)
b. Sự phân bố lượng mưa trên trái đất không phân bố đều, nơi mưa nhiều,
nơi mưa ít.
2. Phương pháp thảo luận nhóm:
Là phương pháp đã sử dụng rộng rãi nhằm giúp học sinh tham gia một cách chủ
động vào quá trình học tập, học sinh có thể chia sẻ kinh nghiệm, ý kiến hay để
giải quyết một vấn đề được đặt ra dưới dạng câu hỏi, bài tập, hay nhiệm vụ
nhận thức… trong phương pháp này học sinh giữ vai trị tích cực, chủ động
tham gia thảo luận, giáo viên giữ vai trò nêu vấn đề, gợi ý kiến thức và tổng kết.
- Cách vận dụng:
+ Giáo viên giới thiệu chủ đề cuộc thảo luận.
+ Nêu các câu hỏi có liên quan đến chủ đề này.
+ Chia học sinh thành các nhóm, giáo viên giao nhiệm vụ để các
nhóm tiến hành thảo luận và ghi kết quả thảo luận ra giấy khổ lớn.
+ Cần khích lệ mọi học sinh cùng tham gia đóng góp ý kiến, khơng
nên chê bai một ý kiến nào.
+ Nhóm trưởng hoặc thư ký ghi chép các ý kiến.
+ Đại diện nhóm trình bày kết quả thảo luận của nhóm mình trước lớp.
+ Các nhóm khác hoặc thành viên trong lớp nêu các ý kiến khác với
kết quả thảo luận của nhóm bạn (nếu có) hoặc đề xuất kết quả hợp lý hơn.
+ Giáo viên tổng kết, đi sâu làm rõ các nội dung nhận thức kèm theo,
uốn nắn các sai sót, sửa chữa lệch lạc, giải đáp thắc mắc, hoặc những điều cần
lưu ý khi sử dụng phương pháp này.
5

+ Chủ đề thảo lận phải sát với nội dung bài học và sát với trình độ
nhận thức của học sinh.
+ Cách chia nhóm phải hết sức linh hoạt ln thay đổi để tạo điều
kiện cho mỗi học sinh được giao lưu với tất cả học sinh trong lớp chỉ giới hạn
một nhóm cố định.
+ Kết quả thảo luận nhóm phải được trưng bày trên bảng.
Ví dụ: Hoạt động theo nhóm.
Bài 14: Địa hình bề mặt trái đất
Giáo viên chia nhóm để học sinh thảo luận và giao nhiệm vụ cho các nhóm.
Học sinh thảo luận theo hai chủ đề.
* Nhóm 1: Chủ đề 1: Quan sát hình ảnh, mơ hình hoặc lát cắt hãy tìm
sự giống nhau giữa bình nguyên (đồng bằng) và cao nguyên về đặc điểm bề
mặt, về độ cao tuyệt đối, sườn, giá trị kinh tế.
Các nhóm thảo luận trong thời gian khoảng (3 phút) sau đó cử đại
diện trình bày kết quả, điền nội dung vào bảng so sánh theo các cột hàng ngang,
khi trình bày kết quả có thể kết hợp so sánh kết quả cùng chuẩn xác kiến thức
và đánh giá kết quả của từng nhóm.
3. Phương pháp giải quyết vấn đề:
Là hình thức hướng dẫn học sinh phát hiện ra những vấn đề đã xem
xét, phân tích những yếu tố trong tự nhiên, mối quan hệ giữa các thành phần tự
nhiên, mối liên hệ kinh tế xã hội.
Phương pháp dạy học giải quyết vấn đề là phương pháp mà trong đó
giáo viên đặt ra trước học sinh một (hay hệ thống) vấn đề nhận thức, chuyển
học sinh vào tình huống có vấn đề, sau đó giáo viên phối hợp cùng học sinh
(học hướng dẫn, điều khiển học sinh) giải quyết vấn đề, đi đến những kết luận
cần thiết của nội dung học tập. Đây là phương pháp được xem xét nhiều về mặt
tính chất hoạt động của học sinh và giáo viên.
Cách vận dụng:

6


- Nêu ra một số mâu thuẫn trong thực tế về tự nhiên.
- Đặt học sinh vào hoàn cảnh phải giải quyết.
Ví dụ: + Chặt, khai thác rừng ở địa phương em gây hậu quả gì? Đối
với em cần phải làm gì để hạn chế được hậu quả đó?
+ Cao ngun và đồng bằng có giá trị kinh tế gì? Vì sao? Địa
phương em thuộc dạng địa hình nào?
- Giúp học sinh hiểu được những nguyên nhân, hiện tượng.
- Giúp học sinh nêu lên những cách giải quyết vấn đề.
- Phân tích những ưu điểm, nhược điểm của các giải pháp khác nhau.
- Quyết định chọn giải pháp tốt nhất.
* Chú ý khi sử dụng phương pháp:
+ Vấn đề lựa chọn phải phù hợp với mục tiêu và gắn với thực tế.
+ Phải phát huy được suy nghĩ sáng tạo của học sinh, cách giải
quyết vấn đề phải là cách có lợi.
Ví dụ: Khi dạy bài 22, mục 2: Sự phân chia bề mặt trái đất ra các đới
khí hậu theo vĩ độ.
Nội dung câu hỏi cần giải quyết
Sự phân chia khí hậu trên trái đất phụ thuộc vào yếu tố nào? nhân tố
nào quan trọng nhất? Vì sao?
+ Vĩ độ quan trọng nhất (phụ thuộc vào góc chiếu mặt trời ảnh
hưởng đến sự phân bố nhiệt).
+ Biển và đại dương.
+ Hồn lưu khí quyển.
Dựa vào hình 58 (SGK) hãy xác định các đới khí hậu, rồi xác định các đới
trên bản đồ khí hậu thế giới. Sau đó cho học sinh tìm hiểu đặc điểm từng đới.
=> Sự phân chia các đới khí hậu theo vĩ độ là cách phân chia đơn giản
tương ứng 5 vành đai nhiệt theo vĩ độ.

4. Phương pháp tổ chức trò chơi trong giờ học địa lý
7


- Đặc điểm:
+ Đây là phương pháp rất có hiệu quả để thu hút sự tham gia của
học sinh trong cuộc chơi các em đều bình đẳng và cố gắng hết mình.
+ Đây là phương pháp để tăng cường hứng thú trong học tập, gây
sự chú ý, thay đổi trạng thái tâm lý mệt mỏi trong quá trình nhận thức mà nó
cịn là biện pháp rèn luyện kỹ năng ứng xử, giao tiếp, củng cố và phát triển khả
năng tự tin của các em trong học tập và trong hoạt động xã hội.
- Tác dụng:
+ Tăng cường khả năng chú ý của học sinh.
+ Nâng cao hứng thú cho người học, góp phần làm giảm mệt mỏi,
căng thẳng trong giờ học.
+ Thầy và trò dựa vào nội dung bài học sáng tạo ra trị chơi mới.
+ Thơng qua trị chơi giáo viên gợi ý cho học sinh thảo luận khai
thác yêu cầu bài học.
- Những điểm cần lưu ý khi tổ chức trò chơi trong giờ học địa lý:
+ Nắm rõ mục đích cuộc chơi dùng để giới thiệu bài học hoặc củng
cố bài…
+ Trò chơi phải dễ tổ chức thực hiện.
+ Sau cuộc chơi giáo viên làm cho học sinh đã học được những gì qua trị chơi.
Ví dụ: Bài 5: Ký hiệu bản đồ, cách biểu hiện địa hình trên bản đồ
- Giáo viên tổ chức cho học sinh chơi trò chơi "đối đáp"
Cách chơi: Giáo viên hoặc lớp trưởng hô tên một số đối tượng địa lý, đại
diện các tổ chức tham dự cuộc chơi phải trả lời nó được thể hiện trên bản đồ
bằng loại ký hiệu gì?
VD: + Lớp trưởng hơ "cảng biển" thì đại diện các tổ phải trả lời
"Ký hiệu điểm"

+ Lớp trưởng hơ "đường ơ tơ" thì đại diện các tổ phải trả lời
"Ký hiệu đường"…
8


Tổ nào trả lời trước thì được điểm, kết thúc cuộc chơi tổ nào nhiều điểm
hơn sẽ thắng.
- Trong bài này giáo viên có thể tổ chức cho học sinh chơi trò chơi "Ai
nhận biết nhanh hơn".
Cách chơi: Giáo viên hoặc lớp trưởng giơ miếng bìa có thể hiện các dạng
ký hiệu lên, đại diện các tổ phải nói đó là dạng ký hiệu nào?
VD: + Trên bìa có chữ Zn hay Fe… thì đại diện các tổ phải nói
"Ký hiệu chữ"
+ Trên bìa có hình

,

,… thì đại diện các tổ phải nói

"Ký hiệu hình học".v.v…
Tổ nào nói trước thì được điểm, kết thúc tổ nào nhiều điểm hơn sẽ thắng.
* Căn cứ vào ký hiệu thể hiện trên bản đồ, giáo viên chuẩn bị những tấm
bìa trên đó có các ký hiệu. Khi giáo viên giơ tấm bìa lên học sinh tham dự cuộc
chơi phải trả lời ký hiệu đó thể hiện đối tượng nào?
VD: + Trên tấm bìa có hình

học sinh phải trả lời "quặng sắt".

+ Trên tấm bìa có hình
+ Trên tấm bìa có hình

học sinh phải trả lời "than đá".

+

học sinh phải trả lời "bệnh viện"…

Học sinh nào trả lời trước sẽ được điểm. Kết thúc cuộc chơi ai nhiều điểm
hơn sẽ thắng.
VD: Khi học bài 8. Sự chuyển động của trái đất quanh mặt trời.
ở bậc tiểu học các em đã được tìm hiểu qua sự chuyển động của trái đất
quanh mặt trời. Khi vào bài mới giáo viên có thể tổ chức trị chơi "Trái đất
chuyển động quanh Mặt trời", giáo viên mời hai học sinh thực hiện cuộc chơi.
Một em đóng vai ơng mặt trời.
Một em đóng vai trái đất.
Giáo viên hướng dẫn điều khiển cuộc chơi.
"Hãy quan sát sự chuyển động của Trái đất quanh Mặt trời".
Yêu cầu hai em thực hiện đúng quy luật chuyển động.
9


VD: Em đóng vai trái đất khi chuyển động phải xoay quanh mình từ phải
sang trái và chuyển động đi xung quanh em đóng vai Mặt trời theo chiều kim
đồng hồ. Nếu em nào thực hiện sai cho chạy lò cị xuống cuối lớp, sau đó giáo
viên giới thiệu bài mới.
5. Dạy học địa lý cịn có nhiều phương pháp khác đạt được hiệu quả cao
trong học tập như phương pháp đóng vai, phương pháp đề án, phương pháp so
sánh… Phương pháp sử dụng kỹ thuật hiện đại như sử dụng băng hình, vi tính
và một số thiết bị khác. Tuỳ theo nội dung từng chương, từng bài, từng mục mà
sử dụng các phương pháp có hiệu quả.

D. KẾT LUẬN
Trên đây là một phương pháp dạy học mà tôi đã từng áp dụng và sử dụng
trong các tiết dạy địa lý 6 ở trường .
Tuy nhiên quá trình vận dụng nó cịn phụ thuộc vào nhiều yếu tố như: cơ
sở vật chất, đối tượng học sinh từng lớp và đặc điểm của mỗi học sinh. Nhưng
mục đích cuối cùng của tôi là làm thế nào để học sinh hiểu được bài và biết vận
dụng kiến thức đã học vào thực tế.
Chính vì vậy mà bản thân tơi ln thường xun tham dự các buổi chuyên
đề, dự giờ đồng nghiệp để hình thành cho bản thân một phương pháp soạn
giảng thích hợp, phù hợp với đối tượng học sinh cùng trường thì mỗi giờ dạy và
học địa lý 6 sẽ có hiệu quả hơn. Đồng thời nhằm đưa chất lượng giáo dục của
huyện nhà nâng cao hơn nữa.
Qua sáng kiến này tơi rất mong các đồng chí đồng nghiệp đóng góp cho
bản thân tôi nhiều ý kiến trong việc vận dụng các phương pháp giảng dạy được
tốt hơn, có hiệu quả hơn để bản thân tôi khắc phục những mặt hạn chế trong dạy
học địa lý 6.
Tôi xin trân trọng cảm ơn!

10