Nhập cư TP hồ chí minh và ảnh hưởng của nó đến biến động dân số

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH
_________________

Hoàng Thị Thêu

NHẬP CƯ TP. HỒ CHÍ MINH
VÀ ẢNH HƯỞNG CỦA NÓ
ĐẾN BIẾN ĐỘNG DÂN SỐ

LUẬN VĂN THẠC SĨ ĐỊA LÍ HỌC

Thành phố Hồ Chí Minh - 2011


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH
_________________

Hoàng Thị Thêu

NHẬP CƯ TP. HỒ CHÍ MINH
VÀ ẢNH HƯỞNG CỦA NÓ
ĐẾN BIẾN ĐỘNG DÂN SỐ
Chuyên ngành: Địa lí học
Mã số
: 60 31 95

LUẬN VĂN THẠC SĨ ĐỊA LÍ HỌC

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:

TS. PHẠM THỊ XUÂN THỌ

Thành phố Hồ Chí Minh - 2011


MỤC LỤC
MỤC LỤC ............................................................................................................. 1
T
3

3T

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT ........................................................................... 6
T
3

T
3

DANH MỤC CÁC BẢNG ................................................................................... 7
T
3

3T

DANH MỤC BIỂU ĐỒ ........................................................................................ 9
T
3

3T

DANH MỤC BẢN ĐỒ ....................................................................................... 10
T
3

3T

MỞ ĐẦU ............................................................................................................. 11
T
3

3T

Chương 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ DÂN SỐ, GIA TĂNG
T
3

DÂN SỐ - DI DÂN VÀ BIẾN ĐỘNG DÂN SỐ............................................... 19
T
3

1.1 Những vấn đề chung về dân số .................................................................. 19
T
3

T
3

1.1.1 Khái niệm dân số ................................................................................ 19
T

3

3T

1.1.2 Gia tăng dân số ................................................................................... 19
T
3

3T

1.1.2.1 Gia tăng tự nhiên ......................................................................... 19
3T

T
3

1.1.2.2 Gia tăng cơ học ............................................................................ 20
3T

T
3

1.2 Cơ sở lí luận về di dân ............................................................................... 21
T
3

T
3

1.2.1 Khái niệm di dân ................................................................................. 21

T
3

3T

1.2.2 Phân loại di dân................................................................................... 24
T
3

3T

1.2.2.1 Theo hướng di dân chia thành: di dân nội địa và di dân quốc tế. 24
3T

T
3

1.2.2.2 Theo thời gian di dân ................................................................... 26
3T

T
3

1.2.2.3 Theo tính chất tổ chức di dân ...................................................... 27
3T

T
3

1.2.3 Nguyên nhân của di dân ..................................................................... 29

T
3

T
3

1.2.3.1 Nguyên nhân chính của di dân là nguyên nhân kinh tế ............... 29
3T

T
3

1.2.3.2 Nguyên nhân chính trị, tôn giáo, xã hội ...................................... 30
3T

T
3

1.2.3.3 Di dân vì mục đích quốc phòng................................................... 31
3T

T
3


1.2.4 Các tiêu chí về di dân .......................................................................... 31
T
3

T

3

1.2.4.1 Chênh lệch di dân (di dân thuần tuý) .......................................... 31
3T

T
3

1.2.4.2 Cường độ di dân .......................................................................... 31
3T

T
3

1.2.4.3 Tổng số di dân ............................................................................. 31
3T

T
3

1.3 Dân số và biến động dân số ....................................................................... 33
T
3

T
3

1.3.1 Quy mô dân số .................................................................................... 33
T
3

3T

1.3.2 Biến động kết cấu dân số .................................................................... 35
T
3

T
3

1.3.2.1 Kết cấu sinh học .......................................................................... 35
3T

T
3

1.3.2.2 Kết cấu xã hội .............................................................................. 36
3T

T
3

1.4 Mối quan hệ giữa nhập cư và biến động dân số ........................................ 37
T
3

T
3

1.5 Vài nét về nhập cư ở một số đô thị của Việt Nam ...................................... 38

T
3

T
3

Chương 2. HIỆN TRẠNG NHẬP CƯ Ở THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH VÀ
T
3

ẢNH HƯỞNG CỦA NÓ ĐẾN BIẾN ĐỘNG DÂN SỐ .................................. 42
T
3

2.1 Khái quát về thành phố Hồ Chí Minh ........................................................ 42
T
3

T
3

2.1.1 Lịch sử hình thành phát triển thành phố Hồ Chí Minh ....................... 42
T
3

T
3

2.1.2 Vị trí địa hình, phạm vi lãnh thổ ......................................................... 45
T

3

T
3

2.1.3 Điều kiện tự nhiên............................................................................... 47
T
3

T
3

2.1.3.1 Địa hình ....................................................................................... 47
3T

3T

2.1.3.2 Đất đai.......................................................................................... 47
3T

3T

2.1.3.3 Khí hậu ........................................................................................ 48
3T

3T

2.1.3.4 Thủy văn ...................................................................................... 48
3T

3T

2.1.3.5 Sinh vật ........................................................................................ 49
3T

3T

2.1.4 Điều kiện kinh tế - xã hội ................................................................... 50
T
3

T
3


2.1.4.1 Dân cư và nguồn lao động ........................................................... 50
3T

T
3

2.1.4.2 Cơ sở hạ tầng ............................................................................... 51
3T

T
3

2.2 Tình hình nhập cư vào thành phố Hồ Chí Minh ........................................ 53
T
3

T
3

2.2.1 Gia tăng cơ học và sự gia tăng dân số thành phố Hồ Chí Minh ......... 53
T
3

T
3

2.2.2 Khái quát các luồng nhập cư vào thành phố Hồ Chí Minh ................ 55
T
3

T
3

2.2.2.1 Cơ cấu các luồng nhập cư theo lãnh thổ...................................... 55
3T

T
3

2.2.2.2 Cơ cấu xuất cư theo thành thị và nông thôn ................................ 61
3T

T
3

2.2.2.3 Nguyên nhân di chuyển của người nhập cư đến thành phố Hồ Chí
3T

Minh ......................................................................................................... 66
3T

2.2.3 Địa bàn cư trú của người nhập cư:...................................................... 67
T
3

T
3

2.2.4 Đặc điểm của người nhập cư vào thành phố Hồ Chí Minh ................ 72
T
3

T
3

2.2.4.1 Nguồn gốc nhập cư ...................................................................... 72
3T

T
3

2.2.4.2 Độ tuổi, tình trạng hôn nhân của người nhập cư ......................... 74
3T

T

3

2.3 Ảnh hưởng của người nhập cư tới thành phố Hồ Chí Minh đến biến động
T
3

dân số ............................................................................................................... 75
3T

2.3.1 Ảnh hưởng đến các vấn đề dân số ...................................................... 75
T
3

T
3

2.3.1.1 Tác động tới quy mô dân số và động lực tăng dân số ................. 75
3T

T
3

2.3.1.2 Biến đổi kết cấu dân số ................................................................ 80
3T

T
3

2.3.1.3 Chuyển dịch cơ cấu lao động ...................................................... 86
3T

T
3

2.3.1.4 Đưa thêm ngành nghề mới vào nơi nhập cư, góp phần hình thành
3T

và chuyển dịch kết cấu dân số theo nghề nghiệp ở TP. HCM ................ 87
T
3

Bảng 2.21. Trình độ nghề trên địa bàn TP. HCM tháng 2, Quí I năm 2010 ... 87
T
3

T
3

(Đơn vị:%) ....................................................................................................... 87
T
3

3T


2.3.1.5 Tác động tới sự phân bố dân cư................................................... 88
3T

T
3

2.3.2 Các vấn đề xã hội khác ....................................................................... 98
T
3

T
3

2.3.2.1 Người nhập cư ngày càng đông và quá trình di dân nội TP. HCM
3T

đã góp phần tăng tỉ lệ thị dân, đẩy nhanh quá trình đô thị hóa ............... 98
T
3

2.3.2.2 Góp phần thúc đẩy sự phát triển khu vực kinh tế không chính
3T

thức .......................................................................................................... 99
3T

2.3.2.3 Làm phong phú, đa dạng nền văn hóa TP. Hồ Chí Minh .......... 101
3T

T
3

2.3.2.4 Sức ép đối với cơ sở hạ tầng: .................................................... 101
3T

T
3

2.3.2.5 Dân nhập cư quá đông, tăng nhanh gây khó khăn đối với việc tổ
3T

chức đời sống xã hội .............................................................................. 102
3T

2.3.2.6 Khó đáp ứng nhu cầu việc làm .................................................. 103
3T

T
3

2.3.2.7 Làm khó khăn thêm công tác xóa đói giảm nghèo của thành phố
3T

T
3

............................................................................................................... 104
Chương 3. ĐỊNH HƯỚNG - GIẢI PHÁP VỀ DÂN SỐ, DI DÂN VÀ BIẾN
T
3

ĐỘNG DÂN SỐ Ở THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH ...................................... 106
T
3

2.4 Cơ sở định hướng phát triển dân số, di dân và đô thị hóa thành phố Hồ Chí
T
3

Minh trong vùng kinh tế trọng điểm phía Nam ............................................. 106
T
3

2.4.1 Định hướng phát triển đô thị ở Việt Nam ......................................... 106
T
3

T
3

2.4.2 Định hướng phát triển kinh tế - xã hội vùng Kinh tế trọng điểm phía
T
3

Nam ............................................................................................................ 107
3T

2.4.2.1 Chuyển dịch nhanh cơ cấu kinh tế theo hướng phát triển các
3T

ngành có chất lượng hàng hóa cao, công nghệ hiện đại và năng suất lao
động cao ................................................................................................. 107
3T

2.4.2.2 Đảm bảo phát triển cân đối, đi trước về phát triển hệ thống kết

3T

cấu hạ tầng kinh tế và xã hội. ................................................................ 109
T
3


2.4.3 Định hướng phát triển kinh tế - xã hội thành phố Hồ Chí Minh: .... 112
T
3

T
3

2.4.3.1 Định hướng phát triển kinh tế.................................................... 112
3T

T
3

2.4.3.2 Định hướng phát triển dân cư- xã hội........................................ 116
3T

T
3

2.5 Dự báo quy mô dân số - nhập cư, nguồn lao động và việc làm thành phố
T
3

Hồ Chí Minh................................................................................................... 117
3T

2.5.1 Dự báo quy mô dân số - nhập cư ở thành phố Hồ Chí Minh ........... 117
T
3

T
3

2.5.2 Dự báo nguồn lao động và việc làm thành phố Hồ Chí Minh .......... 120
T
3

T
3

2.6 Giải pháp phát triển dân số và phân bố dân cư ở thành phố Hồ Chí Minh
T
3

T
3

........................................................................................................................ 121
2.6.1 Giải pháp phát triển dân số thành phố Hồ Chí Minh ........................ 121
T
3

T

3

2.6.1.1 Kiểm soát có hiệu quả gia tăng cơ học ở thành phố Hồ Chí Minh
3T

T
3

............................................................................................................... 121
2.6.1.2 Giảm tỉ lệ gia tăng dân số tự nhiên của TP. Hồ Chí Minh ....... 125
3T

T
3

2.6.2 Các giải pháp phân bố dân cư và sử dụng hợp lí nguồn lao động nhập
T
3

cư ở thành phố Hồ Chí Minh. .................................................................... 126
T
3

2.6.2.1 Giải pháp phân bố lại dân cư ..................................................... 126
3T

T
3

2.6.2.2 Giải pháp sử dụng hợp lí nguồn lao động ................................. 128

3T

T
3

2.6.3 Các giải pháp cụ thể .......................................................................... 130
T
3

T
3

KẾT LUẬN – KIẾN NGHỊ ............................................................................. 134
T
3

T
3

TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................... 137
T
3

3T


DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT

BTB

:

Bắc Trung Bộ

CNH

:

Công nghiệp hóa

CNH – HĐH

:

Công nghiệp hóa - hiện đại hóa

CSHT

:

Cơ sở hạ tầng

DS – KHHGĐ :

Dân số - kế hoạch hóa gia đình

DHNTB

:

Duyên hải Nam Trung Bộ

ĐBSH

:

Đồng bằng sông Hồng

ĐBSCL

:

Đồng bằng sông Cửu Long

ĐNB

:

Đông Nam Bộ

ĐTH

:

Đô thị hóa

GDP

:

Tổng sản phẩm quốc dân

KDC

:

Không di chuyến

KCN

:

Khu công nghiệp

KCX

:

Khu chế xuất

KTXH

:

Kinh tế xã hội

LĐLĐ

:

Liên đoàn lao động

QLTTXH

:

Quản lí trật tự xã hội

TDMNPB

:

Trung du miền núi phía Bắc

TN

:

Tây Nguyên

TNGT

:

Tai nạn giao thông

TP

:

Thành phố

TP. HCM

:

Thành phố Hồ Chí Minh

VKTTĐPN

:

Vùng kinh tế trọng điểm phía Nam


DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 2.1

: Quy mô dân số TP. HCM từ năm 1999 đến năm 2009 .............. 33

Bảng 2.2

: Biến động dân số ở TP. HCM, giai đoạn 1989 – 2009 ............... 43

Bảng 2.3

: Tỉ lệ người nhập cư đến TP. HCM chia theo vùng xuất cư ....... 47

Bảng 2.4

: Quy mô nhập cư ngoại tỉnh vào TP. HCM ................................ 51

Bảng 2.5

: Tỉ lệ người nhập cư được phỏng vấn chia theo vùng nơi sinh
và nơi ở trước khi di chuyển đến TP. HCM ............................ 53

Bảng 2.6

: Nhập cư từ các tỉnh đến TP. HCM theo hình thức di chuyển và
giới, thời kì 1994-1999 .............................................................. 54

Bảng 2.7

: So sánh tỉ lệ gia tăng dân số cơ học với tỉ lệ tăng trưởng kinh
tế của TP. Hồ Chí Minh ........................................................... . 55

Bảng 2.8

: Nguyên nhân di chuyển của người nhập cư chia theo giới......... 56

Bảng 2.9

: Địa bàn cư trú của người nhập cư TP. HCM .............................. 57

Bảng 2.10

: Mười quận, huyện có người nhập cư đông nhất 1994 - 99 ....... .58

Bảng 2.11

: Cơ cấu dân số chia theo tình trạng cư trú năm 2004 .................. 59

Bảng 2.12

: Mười quận, huyện có người nhập cư đông nhất năm 2009 ........ 60

Bảng 2.13

: Cơ cấu giới tính của người nhập cư ........................................... 63

Bảng 2.14 : Tỉ lệ gia tăng dân số TP. HCM qua các thời kỳ......................... 67
Bảng 2.15

: Tỉ lệ tăng cơ học bình quân thời kì cuả các quận huyện
TP.HCM ...................................................................................... 68

Bảng 2.16

: Tỉ lệ tăng cơ học bình quân thời kì cuả các quận huyện TP.
HCM............................................................................................ 70

Bảng 2.17

: Nhập cư theo tuổi vào TP. HCM qua các năm .......................... 71

Bảng 2.18

: Tỉ lệ dân số TP. HCM và cả nước theo lứa tuổi và tỉ lệ dân số
phụ thuộc qua các cuộc điều tra 1989, 1999, 2009 ..................... 72

Bảng 2.19

: Nhập cư theo giới vào TP. HCM qua các năm .......................... 73

Bảng 2.20

: Cơ cấu lao động TP. HCM 1999 – 2009 .................................... 76


Bảng 2.21

: Trình độ nghề trên địa bàn TP. HCM tháng 2, Quí I
năm 2010 ..................................................................................... 77

Bảng 2.22

: Biến động dân số ở các quận nội thành cũ.................................. 78

Bảng 2.23

: Biến động dân số các quận ven và nội thành mới TP. HCM ...... 82

Bảng 2.24

: Tốc độ tăng dân số TP. HCM qua các cuộc điều tra .................. 88

Bảng 2.25

: Tổng số nhân khẩu trong độ tuổi lao động thực tế cư trú .......... 89

Bảng 2.26

: Số người di chuyển đến TP. HCM ( 1994 – 1999) ..................... 90

Bảng 2.27

: Số người di chuyển đến TP. HCM năm 2009 ............................. 90

Bảng 3.1

: Dân số TP. HCM năm 2009 và dự kiến phân bố dân số đến
năm 2025 ................................................................................... 106

Bảng 3.2

: Dự báo dân số và số người nhập cư vào TP. HCM trong tương
lai ............................................................................................... 110

Bảng 3.3

: Dự báo nguồn lao động TP. HCM đến năm 2020 .................... 111


DANH MỤC BIỂU ĐỒ
Biểu đồ 2.1

: Quy mô dân số TP. HCM từ năm 1999 đến 2009 .................... 34

Biểu đồ 2.2

: Biến động dân số TP. HCM theo quận huyện giai đoạn
1989 – 2009 .............................................................................. 44

Biểu đồ 2.3

: So sánh nhập cư ngoại tỉnh TP. HCM giai đoạn 1994-1999
và 1999- 2004 ........................................................................... 48

Biểu đồ 2.4

: Quy mô dân số và động lực tăng dân số TP. HCM giai đoạn
1999- 2009 ................................................................................ 66

Biểu đồ 2.5

: Tỉ lệ gia tăng dân số TP. HCM 1999- 2009 ............................. 68

Biểu đồ 2.6

: Cơ cấu người nhập cư theo tuổi vào TP. HCM qua các năm ... 71

Biểu đồ 2.7

: Cơ cấu người nhập cư theo giới vào TP. HCM qua các năm ... 73

Tháp dân số : Cơ cấu dân số TP. HCM phân theo tình trạng di cư 2009....... 74
Tháp dân số : Cơ cấu dân số TP. HCM năm 2009 ......................................... 75
Biểu đồ 2.8

: Cơ cấu lao động TP. HCM 1999 – 2009 .................................. 76

Biểu đồ 2.9

: Tỉ lệ biến động dân số các quận nội thành TP. HCM .............. 81

Biểu đồ 2.10 : Dân số các quận ven và quận nội thành mới TP. HCM qua
các năm .................................................................................... 83
Biểu đồ 2.11 : Dân số các huyện ngoại thành TP. HCM qua các năm ........... 84
Biểu đồ 2.12 : Tỉ lệ dân số TP. HCM phân theo nơi cư trú qua các năm ........ 85
Biểu đồ 3.1

: Cơ cấu GDP của VKTTĐPN năm 2009 và 2020 ..................... 97

Biểu đồ 3.2

: Cơ cấu GDP của TP. HCM năm 2009 và 2020 ...................... 103

Biểu đồ 3.3

: Dân số và số người nhập cư vào TP. HCM trong tương lai ... 110


DANH MỤC BẢN ĐỒ
Bản đồ 2.1

: Bản đồ hành chính TP. HCM ................................................. 36

Bản đồ 2.2

: Tỉ lệ và số người nhập cư vào TP.HCM phân theo vùng
1994- 1999 ............................................................................... 49

Bản đồ 2.3

: Tỉ lệ và số người nhập cư vào TP. HCM phân theo vùng
1999- 2004 ............................................................................... 50

Bản đồ 2.4

: Phân bố dân nhập cư ngoại tỉnh vào TP.HCM phân theo
quận huyện 2004 ...................................................................... 79

Bản đồ 2.5

: Phân bố dân nhập cư ngoại tỉnh vào TP.HCM phân theo
quận huyện 2009 ...................................................................... 80

Bản đồ 2.6

: Mật độ dân số TP. Hồ Chí Minh năm 1999 .............................. 86

Bản đồ 2.7

: Mật độ dân số TP. Hồ Chí Minh năm 2009 .............................. 87

Lược đồ 3.1

: Quy hoạch các KCN – KCX của TP. Hồ Chí Minh đến năm
2015 ....................................................................................... 105

MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Quá trình dân số (sinh, tử, di dân) giữ vai trò rất quan trọng đối với sự
phát triển kinh tế - xã hội. Vì sự tăng lên hay giảm đi của dân số ( gia tăng tự
nhiên hay gia tăng cơ học) có ảnh hưởng đến quy mô, cơ cấu và phân bố dân số,
lao động của một quốc gia, một vùng.
Khi gia tăng tự nhiên ổn định thì sự gia tăng dân số chủ yếu phụ thuộc vào
gia tăng cơ học. Chính vì vậy sự gia tăng cơ học đặc biệt là hiện tượng nhập cư
đã thu hút sự quan tâm nghiên cứu của các nhà khoa học thuộc nhiều lĩnh vực
khác nhau như: xã hội học, dân tộc học, kinh tế chính trị học, kinh tế nguồn lao
động, địa lí kinh tế - xã hội.
Đối với địa lí kinh tế - xã hội, vấn đề nhập cư là một đề tài rất phong phú
và hấp dẫn do tính đa dạng và phức tạp của người di cư. Nghiên cứu hiện tượng
di cư trong địa lí kinh tế - xã hội là nghiên cứu sự phân bố lại con người trong
không gian và các hình thức xuất cư, nhập cư của con người giữa các lãnh thổ và
các điểm dân cư riêng biệt, đồng thời đánh giá những ảnh hưởng của hiện tượng
dân nhập cư đối với sự biến động dân số và môi trường ở vùng nhập cư.
Hàng năm trên trới giới có hàng trăm triệu người tham gia vào di cư, kể cả
tạm thời hay lâu dài. Hình thức di cư dù rất khác nhau, nhưng những người tham
gia điều mong muốn và kì vọng có một cuộc sống mới tốt hơn.
Ở nước ta hiện nay vấn đề dân nhập cư đang trở thành vấn đề nóng bỏng
trên phạm vi toàn quốc, đặc biệt là ở các thành phố lớn.
Thành phố Hồ Chí Minh – thành phố lớn nhất cả nước về quy mô dân số
và tiềm lực kinh tế, là trung tâm kinh tế, văn hoá, chính trị, khoa học kĩ thuật,
trung tâm công nghiệp, đầu mối giao thông vận tải và giao dịch quốc tế lớn nhất
Việt Nam. Thời gian qua dân số thành phố Hồ Chí Minh gia tăng nhanh chóng,
trong đó chủ yếu do gia tăng dân số cơ học. Người nhập cư tự do từ các vùng,
các khu vực khác nhau của cả nước đổ về thành phố để học tập, lao động, sinh

sống. Hiện tượng này đã tác động sâu sắc đến biến động dân số thành phố Hồ
Chí Minh.
Tác giả chọn đề tài: “Nhập cư thành phố Hồ Chí Minh và ảnh hưởng
của nó tới biến động dân số”. Nghiên cứu hiện trạng nhập cư vào TP. HCM
nhằm rút ra những kết luận có ý nghhĩa lí luận và thực tiễn về hiện tượng nhập
cư vào các đô thị lớn, nhằm tổ chức và sử dụng hợp lí nguồn lao động và nâng
cao mức sống cho nhân dân. Luận văn cũng nhằm tìm hiểu nguyên nhân của tình
trạng này và tác động của nó đến biến động dân số TP. HCM. Từ đó rút ra cơ sở
khoa học nhằm đề ra phương hướng giải pháp về phân bố dân cư phù hợp hạn
chế nhập cư tự do vào các đô thị ở mức hợp lí gắn liền với quá trình công nghiệp
hóa, đô thị hóa của thành phố, giảm bớt áp lực về dân số đối với sự phát triển
kinh tế - xã hội.
2. Mục tiêu, nhiệm vụ, phạm vi nghiên cứu đề tài
2.1. Mục tiêu của đề tài
Tìm hiểu thực trạng dân nhập cư vào TP. HCM và ảnh hưởng của nó đến
biến động dân số thành phố, từ đó làm cơ sở khoa học để đề ra các chính sách
thích hợp nhằm đạt tới quy mô dân số và phân bố dân cư phù hợp với quá trình
công nghiệp hóa – đô thị hóa TP. HCM, đồng thời nâng cao chất lượng cuộc
sống cho dân số TP. HCM, giảm áp lực dân số lên cơ sở hạ tầng, kinh tế - xã hội
và môi trường đô thị.
2.2 Nhiệm vụ của đề tài


Tổng quan có chọn lọc cơ sở lí luận về dân số, biến động dân số và các

nhân tố ảnh hưởng đến di dân. Đánh giá động cơ mục đích, nguyên nhân của
hiện tượng nhập cư vào thành phố.
Thu thập số liệu thống kê, thông tin và nguồn tư liệu về dân số, sự gia

tăng dân số TP. HCM. Tìm hiểu hiện trạng nhập cư vào TP. HCM, tình hình gia
tăng dân số TP. HCM trong quá trình nhập cư vào TP. HCM.




Phân tích nguyên nhân gia tăng dân số thành phố, tìm ra những thuận lợi

và khó khăn, hạn chế của gia tăng dân dân số đến KT - XH, môi trường. Đưa ra
các giải pháp phát triển và phân bố dân cư thành phố hợp lí hơn trong thời gian
tới.
2.3. Phạm vi nghiên cứu đề tài
2.3.1. Về không gian
Đề tài tập trung phân tích đánh giá quá trình nhập cư ngoại tỉnh vào thành
phố, đặc biệt vào các quận nội thành, quận ven, quận mới.
Nghiên cứu các luồng nhập cư theo không gian lãnh thổ đánh giá nguyên
nhân, ảnh hưởng của các luồng nhập cư đối với quá trình biến động dân số TP.
HCM.
2.3.2. Về thời gian
Luận văn tập trung nghiên cứu, phân tích quá trình nhập cư vào TP. HCM
trong thời kì đổi mới nền kinh tế, đặc biệt từ năm 1999 đến năm 2009. Đây là
thời kì mở cửa nền kinh tế, TP. HCM có tốc độ tăng trưởng kinh tế rất nhanh,
cao nhất nước ta, các ngành kinh tế phát triển sôi động, đa dạng nhiều ngành
nghề đã tạo lực hút mạnh mẽ đối với người lao động từ mọi miền đất nước đến
TP. HCM, đẩy nhanh quá trình đô thị hóa, làm cho dân số thành phố tăng nhanh
chóng. Đề tài còn phân tích thêm các số liệu từ năm 1989 đến năm 1999 để so
sánh quá trình nhập cư ở các giai đoạn khác nhau.
3. Lịch sử nghiên cứu đề tài
Vấn đề dân số, biến động dân số, di dân: nhập cư, xuất cư đã thu hút được
nhiều sự quan tâm nghiên cứu của các nhà khoa học thuộc nhiều lĩnh vực khác

nhau.
Trong quá trình phân bố lại lực lượng lao động ở nước ta, vấn đề dân cư,
di dân – nhập cư càng được quan tâm nghiên cứu nhiều hơn.
Năm 1994 đề tài luận án tiến sĩ của tác giả Nguyễn Kim Hồng về “Sự phát
triển dân số và mối quan hệ của nó với phát triển kinh tế - xã hội ở TP. HCM”.


Các bài viết của tác giả Đặng Nguyên Anh, Trương Sỹ Ánh, Nguyễn Thị
Cành về các vấn đề di dân ở Việt Nam nói chung và các thành phố lớn như TP.
HCM nói riêng cùng rất nhiều tác giả.
Dự án VIE/93/02 – di dân tự do đến Đồng Nai và Vũng Tàu của NXB
chính trị quốc gia.
Dự án VIE/95/004 – báo cáo kết quả điều tra di dân nông thôn tại tỉnh
Đắk Lắk – Hà Nội năm 1997.
Những kiến nghị về chính sách di dân ở Việt Nam – Hội thảo quốc tế [Hà
Nội tháng 6 năm 1998].
Di chuyển để sống tốt hơn- di dân nội thị tại thành phố Hồ Chí Minh và
Hà Nội của nhiều tác giả - NXB Đại học Kinh tế Quốc dân.
Đề tài luận án tiến sĩ của tác giả Phạm Thị Xuân Thọ (2002) về: “Di dân ở
TP. HCM và tác động của nó đối với sự phát trát triển kinh tế - xã hội”.
Các đề tài của Viện nghiên cứu phát triển TP. HCM như “Một số vấn đề
biến đổi và phát triển dân số và nguồn lao động trên địa bàn TP. HCM” năm
1996 do PTS Bạch Văn Bảy chủ nhiệm đề tài. Năm 2006 hội thảo “Dân số với
phát triển kinh tế - xã hội TP. HCM” và đề tài “ Phân tích các mối quan hệ giữa
biến động dân số và tăng trưởng kinh tế trên địa bàn TP. HCM” do Cao Minh
Nghĩa chủ nhiệm đề tài năm 2007.
Năm 2010 đề tài luận văn của Th.S Phạm Thị Bạch Tuyết cũng nghiên
cứu dân số TP. HCM với đề tài “ Biến động dân số TP. HCM thời kì 1997-2007:
nguyên nhân và giải pháp”.
Các đề tài nghiên cứu trên là những tài liệu tham khảo quý giá thực sự bổ

ích cho tác giả khi tiến hành nghiên cứu, thực hiện đề tài của mình. Nhiều đánh
giá, nhận định của các nhà nghiên cứu là gợi ý quan trọng cho tác giả đi sâu
nghiên cứu chi tiết hơn.


4. Hệ quan điểm và phương pháp nghiên cứu
4.1. Hệ quan điểm
4.1.1 Quan điểm hệ thống
Vấn đề dân số và gia tăng dân số là một quá trình phức tạp chịu ảnh
hưởng của nhiều nhân tố khác nhau trong hệ thống kinh tế - xã hội. Xét trong
mối quan hệ nhân quả thì quá trình dân số vừa là kết quả của những vấn đề kinh
tế xã hội vừa là nguyên nhân ảnh hưởng đến sự phát triển kinh tế - xã hội. Dân
số tăng lên hay giảm đi do hai yếu tố chính là gia tăng tự nhiên và gia tăng cơ
học. Hai yếu tố này tăng nhanh hay chậm đều chịu ảnh hưởng của điều kiện kinh
tế - xã hội. Vì vậy khi nghiên cứu cần phải chú ý đến tính hệ thống.
4.1.2 Quan điểm lãnh thổ
Đây là quan điểm cơ bản, truyền thống và được xem là đặc trưng của Địa
lý học, đó là: khi xem xét các sự vật hiện tượng địa lý phải đặt chúng trong mối
quan hệ về không gian. Vì các sự vật và hiện tượng địa lí luôn luôn có sự phân
hóa trong không gian, làm cho chúng có sự khác biệt giữa nơi này với nơi khác.
TP. HCM là một lãnh thổ có những đặc điểm riêng về kinh tế, mức độ tập trung
dân cư, kết cấu dân cư, nhập cư, xuất cư khác với các vùng khác. Trong nghiên
cứu về dân số và vấn đề dân nhập cư, tác giả luận văn luôn đặt TP. HCM trong
mối quan hệ không gian với các tỉnh, thành phố, trong Vùng kinh tế trọng điểm
phía Nam và cả nước để xem xét và đánh giá. Đồng thời nghiên cứu các nhân tố
ảnh hưởng đến sự khác biệt về lãnh thổ trong quá trình gia tăng dân số và vấn đề
nhập cư.
4.1.3 Quan điểm lịch sử - viễn cảnh
Các sự vật hiện tượng trong tự nhiên không chỉ biến đổi về mặt không
gian mà còn có sự phát triển theo thời gian. Việc nghiên cứu tình hình nhập cư

và biến động dân số của TP. HCM được xem xét kĩ lưỡng ttrong mối liên hệ quá
khứ - hiện tại – tương lai để làm rõ hơn bản chất của vấn đề theo thời gian và dự
báo được hướng phát triển của nó, bảo đảm tính logic, khoa học và chính xác.


4.1.4 Quan điểm sinh thái và phát triển bền vững
Vấn đề di dân trong quá trình phát triển sản xuất có tác động rất lớn đến
môi trường, tài nguyên. Tác động đó có thể tích cực nhưng cũng có thể tiêu cực.
Vì vậy để hạn chế tác động tiêu cực của con người trong quá trình phát triển của
mình đến môi trường xung quanh cần phải quán triệt quan điểm sinh thái và phát
triển bền vững khi nghiên cứu vấn đề. Trong việc nghiên cứu vấn đề dân số và
dân nhập cư cũng phải xem xét đến ảnh hưởng của nó đến môi trường xung
quanh và đưa ra những giải pháp nhằm đảm bảo sự hài hòa giữa phát triển kinh
tế - xã hội, tài nguyên môi trường và phát triển bền vững.
4.2 Các phương pháp nghiên cứu
4.2.1 Phương pháp thống kê
Đối tượng nghiên cứu khá rộng liên quan tới nhiều vấn đề, vì vậy tác giả
luận văn đã sử dụng và phân tích cơ sở số liệu thống kê phong phú từ cơ sở dữ
liệu và kết quả của các cuộc tổng điều tra dân số, thống kê kinh tế-xã hội của
tổng cục thống kê, Cục Thống kê TP. HCM , Chi cục dân số-KHHGĐ, Sở Công
an TP. HCM [Phòng Quản lí tệ nạn xã hội] và các tài liệu của Viện nghiên cứu
phát triển TP. HCM cũng như từ các cơ quan khác của thành phố. Từ những
nguồn tài liệu này, tác giả đã có cơ sở đánh giá vấn đề dân nhập cư ảnh hưởng
đến biến động dân số TP. HCM thời kì 1999-2009.
4.2.2 Phương pháp phân tích so sánh
Trên cơ sở các dữ liệu thu nhập được, tác giả sắp xếp, phân loại và phân
tích các thông tin về biến động dân số ở TP. HCM thời kì 1999-2009, so sánh
người nhập cư vào TP. HCM với các thành phố khác trong cả nước ( đặc biệt với
thủ đô Hà Nội); đồng thời tìm ra sự khác biệt về gia tăng dân số trong các giai
đoạn lịch sử nhất định, sự gia tăng khác nhau giữa các quận, huyện, phân tích

nguyên nhân của sự biến động đó.


4.2.3 Phương pháp bản đồ, biểu đồ
Khi nghiên cứu các vấn đề địa lí nói chung và kinh tế- xã hội nói riêng thì
phương pháp bản đồ, biểu đồ là phương pháp rất quan trọng cũng là một đặc thù
của khoa học địa lí. Mọi công trình nghiên cứu đều bắt đầu từ bản đồ và kết thúc
bằng bản đồ. Các bản đồ cho phép chúng ta tìm hiểu vấn đề chính xác hơn,
phong phú hơn thuận tiện cho việc so sánh , đánh giá.
4.2.4 Phương pháp dự báo
Phương pháp dự báo vấn đề nhập cư và biến động dân số là vấn đề mang
tính chất phức tạp và tính chính xác của dự báo còn phụ thuộc vào mối quan hệ
với sự biến động kinh tế - xã hội của thành phố.
4.2.5 Phương pháp hệ thống thông tin địa lí (GIS)
Hệ thống thông tin địa lí (GIS) được sử dụng phổ biến để lưu trữ, phân
tích xử lí các thông tin không gian lãnh thổ. Hệ thống GIS cho phép chồng xếp
các thông tin địa lí để thấy được nét đặc trưng riêng của các đối tượng địa lí.
Luận văn sử dụng phần mềm MapInfo 9.0 để thiết lập hệ thống bản đồ minh hoạ
cho đề tài.
5. Các đóng góp chính của đề tài


Tổng quan có chọn lọc một số vấn đề cơ bản lí luận về dân số, gia tăng

dân số, di dân - dân nhập cư, các đặc điểm của dân nhập cư, biến động dân số và
vận dụng vào TP. HCM để tìm hiểu sự biến động dân số ở thành phố thời kì
1999-2009.


Phân tích hiện trạng dân nhập cư đến TP. HCM thời kì 1999-2009, đánh

giá nguyên nhân và những tác động đến quá trình biến động dân số của thành
phố.
Đưa ra các giải pháp phát triẻn dân số và phân bố dân cư phù hợp với sự
phát triển kinh tế - xã hội của thành phố.


6. Cấu trúc của đề tài
Cấu trúc luận văn ngoài phần: phần mở đầu và phần kết luận phần nội
dung của luận văn gồm có 3 chương:
Chương 1: Cơ sở lí luận và thực tiễn về dân số, gia tăng dân số - di dân vá
biến động dân số.
Chương 2: Hiện trạng nhập cư ở TP. HCM và ảnh hưởng của nó đến biến
động dân số.
Chương 3: Định hướng - Giải pháp về dân số, di dân và biến động dân số
ở TP. HCM.