skkn biện pháp rèn luyện kỹ năng quan sát, tìm ý trong bài văn tả cảnh lớp 6 để có hiệu quả tốt trong học văn miêu tả

Tên đề tài: Biện pháp rèn luyện kĩ năng quan sát, tìm ý trong bài văn tả cảnh lớp 6.
Để có hiệu quả tốt trong học văn miêu tả

SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO THANH HÓA
PHÒNG GD&ĐT THÀNH PHỐ THANH HÓA

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM

BIỆN PHÁP RÈN LUYỆN KĨ NĂNG QUAN SÁT,
TÌM Ý TRONG BÀI VĂN TẢ CẢNH LỚP 6.
ĐỂ CÓ HIỆU QUẢ TỐT TRONG HỌC VĂN MIÊU TẢ

Người thực hiện: Cao Thị Hòa
Chức vụ: Giáo viên
Đơn vị công tác: Trường THCS Hoằng Lý
SKKN thuộc lĩnh vực (môn): Ngữ Văn

THANH HÓA NĂM 2015

Giáo viên: Cao Thị Hòa. Trường THCS Hoằng Lý – TP Thanh Hóa.

1


Tên đề tài: Biện pháp rèn luyện kĩ năng quan sát, tìm ý trong bài văn tả cảnh lớp 6.
Để có hiệu quả tốt trong học văn miêu tả

I. ĐẶT VẤN ĐỀ
I.1. Lí do viết sáng kiến kinh nghiệm:
Thế kỉ XXI mở ra nhiều thách thức và vận hội đối với đất nước. Đại hội
Đảng lần thứ VIII đã quyết định đẩy mạnh CNH-HĐH đất nước nhằm mục tiêu

dân giàu, nước mạnh, xã hội dân chủ, +công bằng, văn minh, đất nước vững
bước đi lên CNXH. “Giáo dục phải thực sự trở thành quốc sách hàng đầu... Cải
tiến chất lượng dạy và học để hoàn thành tốt việc đào tạo bồi dưỡng nguồn lực
con người cho CNH-HĐH đất nước”.Văn kiện Đại hội Đảng lần thứ VIII đã nêu
“ Mục tiêu giáo dục là nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện. Mỗi môn học
đều góp phần hình thành và phát triển nhân cách của học sinh và cung cấp cho
học sinh những trí thức cần thiết.”
“Văn học là nhân học”, điều đó nói lên tầm quan trọng của nó trong việc
giáo dục quan điểm, tư tưởng tình cảm cho học sinh. Nhà văn vĩ đại của Nga Mác – xim Goc- ki đã từng nói: “Học văn là học làm người”. Học sinh học tốt
môn Ngữ Văn sẽ có tác động tốt đến việc học các môn khác, và ngược lại. Học
tốt môn Ngữ Văn không nhất thiết khi bước vào đời, học sinh đều trở thành nhà
văn nhà nghiên cứu văn học, cô giáo dạy văn ...có nghĩa là đi theo nghề văn.
Học tốt môn Ngữ văn sẽ giúp các em rất nhiều trong giao tiếp với đời sống xã
hội, giao tiếp với đời sống gia đình và bạn bè. Từ đó chúng ta thấy môn Ngữ văn
có vị trí đặc biệt quan trọng trong việc thực hiện mục tiêu chung của trường
THCS, góp phần hình thành những con người có ý thức tự tu dưỡng, biết
thương yêu, quý trọng gia đình, bè bạn, có lòng yêu nước, yêu chủ nghĩa xã hội,
biết hướng tới những tư tưởng, tình cảm cao đẹp như lòng nhân ái, tinh thần tôn
trọng lẽ phải, sự công bằng, lòng căm ghét cái xấu,cái ác. Đó là những con
người biết rèn luyện để có tính tự lập, có tư duy sáng tạo, bước đầu có năng lực
cảm thụ các giá trị chân, thiện, mĩ trong nghệ thuật, trước hết trong văn học; có
năng lực thực hành và năng lực sử dụng tiếng Việt như công cụ để tư duy và
giao tiếp. Đó là những người có ham muốn đem tài trí của mình cống hiến cho
sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.
Dù sau này bước vào đời, học sinh có thể tham gia mọi ngành nghề phục
vụ xã hội, môn Ngữ văn luôn luôn là phương tiện, là người bạn tốt trên đường
đời của mỗi học sinh, giúp các em sống tốt hơn, đẹp hơn.
Trong chương trình Ngữ văn THCS, phân môn Tập làm văn đóng vai trò

Giáo viên: Cao Thị Hòa. Trường THCS Hoằng Lý – TP Thanh Hóa.

2


Tên đề tài: Biện pháp rèn luyện kĩ năng quan sát, tìm ý trong bài văn tả cảnh lớp 6.
Để có hiệu quả tốt trong học văn miêu tả

quan trọng trong việc cung cấp các tri thức cơ bản về các kiểu văn bản. như văn
bản tự sự, văn bản miêu tả, văn bản điều hành công vụ. Văn miêu tả là loại văn
giúp người đọc hình dung ra những đặc điểm, tính chất nổi bật của một sự vật,
sự viêc, con người, phong cảnh... Làm cho những vật, viêc, người, cảnh đó như
hiện lên trước mắt người đọc. Khi miêu tả năng lực quan sát của người viết,
người nói thường được bộc lộ rõ nhất. Nhưng thực tế trong giảng dạy giáo viên
chưa nhận thức rõ được tầm quan trọng của việc hướng dẫn học sinh quan sát,
tìm ý, khi làm văn miêu tả do đó chất lượng giờ Tập làm văn nói chung và viết
bài văn tả cảnh nói riêng còn nhiều hạn chế. Trong quá trình giảng dạy, tôi đã
có sự tìm tòi, học hỏi và vận dụng, tìm ra biện pháp để phát huy có hiệu quả
phần văn tả cảnh. Từ đó, tôi đúc kết kinh nghiệm về: “ Biện pháp rèn luyện kĩ
năng quan sát, tìm ý trong bài văn tả cảnh ở lớp 6 để có hiệu quả tốt trong
học văn miêu tả” xin được trình bày để các đồng nghiệp tham khảo.
I.2. Mục đích nghiên cứu.
Tập làm văn là kết quả thực hành tổng hợp ở trình độ cao của phân môn
Văn và Tiếng Việt. Nó giúp học sinh nắm vững thể loại để từ đó có phương
pháp làm các kiểu văn bản và vận dụng nó vào cuộc sống để đánh giá, thưởng
thức một tác phẩm, một vở kịch về con người... Mặt khác cùng với Văn, Tiếng
việt, Tập làm văn giúp các em hình thành những phẩm chất tốt về con người.
Trong Tập làm văn, miêu tả là một phương pháp biểu đạt có tầm sử dụng
phổ biến trong nhiều loại văn, thiếu miêu tả văn sẽ khô khan. Miêu tả là biết
cảm thụ cái đẹp của cuộc sống xung quanh ta, làm giàu thêm đời sống nội tâm
cho người viết và bạn đọc. Miêu tả là phương thức tái hiện thế giới mang tính

khách quan làm cho mọi vật hiện tượng sống lại ngay trước mắt người đọc,
người nghe. Tuy nhiên nó cũng mang tính chủ quan bộc lộ trực tiếp cảm nhận
của con người trước sự vật. Như vậy, trong nhà trường văn miêu tả chính là một
hình thức luyện tập cách miêu tả và năng lực cảm nhận trong miêu tả.
Cụ thể ở đối tượng học sinh lớp 6 cần hình thành và luyện các kĩ năng,
quan sát, tìm ý trong văn tả cảnh để giúp các em diễn tả lại cảnh, vật, người
trong cuộc sống. Ngoài ra còn giúp các em làm bài văn tự sự hay, sinh động.
Qua đó học sinh càng yêu thích, say mê học môn Ngữ văn và nâng cao hiệu quả
học tập môn học này.

Giáo viên: Cao Thị Hòa. Trường THCS Hoằng Lý – TP Thanh Hóa.

3


Tên đề tài: Biện pháp rèn luyện kĩ năng quan sát, tìm ý trong bài văn tả cảnh lớp 6.
Để có hiệu quả tốt trong học văn miêu tả

II. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
II.1 Cở sở lý luận của vấn đề:
Văn học là một bộ môn nghệ thuật sáng tạo ngôn từ đầy giá trị. Có thể coi
mỗi một tác phẩm văn học là một viên ngọc trong cuộc sống, nó bay bổng tạo
nên những khúc nhạc làm cho cuộc sống đời thường thêm chất thơ. Vậy làm thế
nào cho học sinh mình cảm nhận được chất thơ của cuộc sống đời thường cũng
như có thể sáng tạo nên những tác phẩm nghệ thuật có giá trị ? Tôi nghĩ đó là
một việc làm mà mọi giáo viên đang tìm cách đi nhẹ nhàng nhất và có hiệu quả
nhất.
Nhìn nhận vấn đề một cách cụ thể hơn chúng ta thấy: Chương trình Ngữ
văn lớp 6 so với chương trình Tiểu học mà các em đã làm quen có nhiều những
khái niệm trừu tượng. Riêng làm văn, đòi hỏi các em phải có cách viết già dặn

hơn, sinh động hơn và đặc biệt trong văn miêu tả cảnh phải có hình ảnh sống
động, thuyết phục lòng người. Để viết được bài văn miêu tả hay như vậy nhất
thiết người viết phải có năng lực rất quan trọng đó là năng lực quan sát, tìm ý
.Vậy quan sát chính là nhìn, nghe, ngửi, sờ, cầm , chạm… bằng các giác quan
mắt, tai, mũi.. da… Tìm ý là lựa chọn, sắp xếp ý theo trình tự không gian thời
gian, cảnh vật con người trong văn miêu tả sao cho hợp lý.
II. 2. Thực trạng của vấn đề nghiên cứu:
Trong quá trình dạy và dự giờ của đồng nghiệp tôi nhận thấy khi day - học
phần văn miêu tả - Miêu tả cảnh, học sinh và giáo viên đã đạt được những ưu
điểm sau:
* Ưu điểm:
- Giáo viên đã phát huy tính chủ động, tích cực, tự giác học tập của học
sinh, đã giúp học sinh quan sát, tìm ý khi làm bài văn tả cảnh.
- Nhiều tiết dạy đã đảm bảo được yêu cầu thực hành trên cơ sở thầy
hướng dẫn trò tiến hành các hoạt động học tập từ đó hình thành kĩ năng quan sát
tìm ý .
- Giáo viên đã chú ý tớt từng hoạt động cá nhân học sinh, không phê phán
vội vàng chủ quan.
* Tồn tại và khó khăn: Bên cạnh những ưu điểm trên, vẫn còn tồn tại những
nhược điểm sau:
+ Về học sinh:
- Học sinh quan sát còn đại khái, lướt qua nên không tìm được ý, ý nghèo
nàn, bài văn không có sáng tạo.
- Học sinh không biết ghi chép những ý mà mình quan sát được một cách

Giáo viên: Cao Thị Hòa. Trường THCS Hoằng Lý – TP Thanh Hóa.

4

Tên đề tài: Biện pháp rèn luyện kĩ năng quan sát, tìm ý trong bài văn tả cảnh lớp 6.
Để có hiệu quả tốt trong học văn miêu tả

rõ ràng.
- Chưa biết sắp xếp ý theo một trình tự hợp lý. Từ đó hạn chế tới việc nói
và viết.
- Sự hướng dẫn của sách dành cho học sinh chưa thật cụ thể, dễ hiểu.
- Học sinh thiếu sự tưởng tượng, ít cảm xúc về đối tượng miêu tả. Không
quan sát theo đúng yêu cầu. Vốn ngôn ngữ còn quá ít ỏi.
- Bên cạnh đó các em đã quá quen với việc thực hành viết văn dạng văn
bản mẫu và tái tạo văn bản tương tự mẫu ở cấp Tiểu học. Cho nên việc sáng tạo
một văn bản nghệ thuật đối với các em học sinh lớp 6 là việc làm vô cùng khó
khăn và không có hứng thú. Hơn nữa sự say mê đọc tư liệu văn học của các em
học
sinh ( thời nay) hầu như là không có bởi những thông tin hiện đại: hoạt hình,
truyện tranh, đặc biệt là những dịch vụ In-tơ-nét tràn lan cuốn hút lòng trẻ. Điều
đó đương nhiên làm nghèo nàn vốn ngôn từ nghệ thuật quý giá của văn học
trong mỗi học sinh. Bên cạnh đó, hiện nay việc học môn Ngữ văn ở trường phổ
thông là một vấn đề được coi là bức xúc. Vì do tác động của xã hội mang lại cho
học sinh nên học sinh chỉ lao vào học một số môn như: Toán, Lý, Hoá, Ngoại
ngữ mà không chú trọng học môn Ngữ văn, vì các em nghĩ rằng: “có học tốt
môn Văn cũng không phục vụ gì cho mình khi chọn nghề cho tương lai” nên hầu
như tất cả học sinh đều chưa tập trung vào học môn này mà có học chỉ là đối
phó để thi tốt nghiệp mà thôi. Chính vì thế mà việc học môn Ngữ văn trong
trường THCS nói riêng và các cấp học phổ thông nói chung đang gặp khó khăn
về chất lượng. Chưa nói rằng trong môn Ngữ văn thì phân môn Tập làm văn là
khó nhất so với phân môn Văn và Tiếng Việt. Chính vì vậy mà nhiều em ngại
viết hoặc không có khả năng viết. Vì thế để tạo lập văn bản, trong đó có văn bản
miêu tả cần làm thế nào để tạo hứng thú học tập cho học sinh khi quan sát, tìm ý
cho bài văn miêu tả?

Hiểu được vấn đề đó, là một giáo viên dạy Văn, tôi luôn trăn trở làm sao
giúp học sinh chuyển hướng suy nghĩ của mình để có sự hứng thú trong học
Văn, để giúp các em hiểu được học Văn là hướng con người tới cái chân, thiện,
mĩ, hướng tới cái đẹp của cuộc sống.
+ Về giáo viên:
Về phía giáo viên dạy văn miêu tả thường có những biểu hiện phổ biến như
sau:
- Chỉ có con đường duy nhất hình thành các hiểu biết về lý thuyết, các kĩ
năng làm bài là qua phân tích văn mẫu.
- Giáo viên hầu hết chưa coi trọng phần quan sát, tìm ý nên chuẩn bị
chưa chu đáo, hướng dẫn học sinh quan sát chưa kỹ về đối tượng .

Giáo viên: Cao Thị Hòa. Trường THCS Hoằng Lý – TP Thanh Hóa.

5


Tên đề tài: Biện pháp rèn luyện kĩ năng quan sát, tìm ý trong bài văn tả cảnh lớp 6.
Để có hiệu quả tốt trong học văn miêu tả

- Để đối phó với việc học sinh làm bài kém, để đối phó với chất lượng khi
kiểm tra thi cử, nhiều giáo viên cho học sinh thuộc một bài văn mẫu để khi các
em gặp một bài tương tự thì cứ thế chép ra. Vì vậy dẫn đến cả thầy và trò nhiều
khi lệ thuộc quá nhiều vào văn mẫu.
Những nguyên nhân trên đã ảnh hưởng không tốt tới chất lượng giờ dạy,
không gây được hứng thú học tập cho học sinh.
Từ thực trạng trên, tôi đã tìm ra phương pháp về: “ Biện pháp rèn luyện kĩ
năng quan sát, tìm ý trong bài văn tả cảnh ở lớp 6 để có hiệu quả tốt trong
học văn miêu tả”. Trước khi tiến hành áp dụng đề tài này, tôi đã khảo sát chất
lượng bài Tập làm văn với học sinh lớp 6 tôi được phân công giảng dạy, kết quả

như sau:
Khối
6

Sĩ
số
43
em

Giỏi
Khá
SL %
SL %
2
4,7
5
11,6

TB
SL
28

Yếu - Kém
%
SL
%
65,1
8
18,6

II. 3. Giải pháp và tổ chức thực hiện:
Trong chương trình Tiểu học, học sinh đã được làm quen với thể loại văn
miêu tả, bước đầu vào THCS học sinh lại tiếp tục được tiếp cận với văn miêu tả,
việc học quan sát, tìm ý trong văn miêu tả làm cho học sinh thích thú hơn bởi lẽ
gần với thực tế hơn. Song trong quá trình thực hiện quan sát tìm ý để tả lại gặp
nhiều khó khăn: Các em chưa có thói quen quan sát, hơn nữa việc dạy quan sát
trong nhà trường cũng được sắp xếp rất ít về thời gian. Mặt khác học sinh chưa
có nhiều vốn từ và hình ảnh, chưa vận dụng linh hoạt các biện pháp tu từ, việc
liên tưởng tưởng tượng chưa phong phú lắm nên khả năng quan sát còn hạn chế.
- Việc rèn kỹ năng khi làm văn miêu tả là rất thiết thực cho phần làm văn
và góp phần nâng cao chất lượng bộ môn Ngữ Văn cho học sinh . Đặc biệt việc
rèn phương pháp quan sát, tìm ý trong bài văn miêu tả cảnh cho học sinh theo tôi
còn là việc tháo gỡ những vướng mắc, xoá đi mặc cảm ngại học văn của một số
học sinh. Từ đó xây dựng và phát triển tình yêu với môn văn học trong nhà
trường cho học sinh. Giúp các em có được tình yêu với những cảnh vật bình
thường như: dòng sông, cánh đồng, mái trường rộng hơn là tình yêu quê hương
đất nước trong tâm hồn các em học sinh. Muốn làm được điều đó học sinh nhất
thiết phải có một phương pháp, kĩ năng trong việc làm một bài văn miêu tả cụ
thể.
- Trên cơ sở áp dụng đề tài vào thực tiễn giảng dạy, học sinh sẽ biết cách làm
một bài văn tả cảnh đúng yêu cầu đề ra, trong đó đảm bảo các yếu tố nội dung
và diễn đạt. Cao hơn là học sinh có được niềm say mê môn học được xem là
nghệ thuật của ngôn từ này. Một khi các em có được niềm say mê, hứng khởi
với môn học thì hiệu quả, chất lượng giảng dạy bộ môn cũng sẽ được nâng lên.
- Đề tài được nghiên cứu ở phạm vi cấp trường, mà cụ thể là áp dụng cho học

Giáo viên: Cao Thị Hòa. Trường THCS Hoằng Lý – TP Thanh Hóa.

6

Tên đề tài: Biện pháp rèn luyện kĩ năng quan sát, tìm ý trong bài văn tả cảnh lớp 6.
Để có hiệu quả tốt trong học văn miêu tả

sinh khối 6.
Từ những cơ sở trên, tôi thiết nghĩ : Quá trình rèn kỹ năng quan sát,
tìm ý trong bài văn tả cảnh cho học sinh lớp 6 là một việc làm thiết thực nên
làm và làm một cách cặn kẽ để có hiệu qủa tốt nhất.
* Học sinh: Đối tượng nghiên cứu trước hết là áp dụng cho học sinh cứu
cã học lực trung bình, khá của khối. Song người giáo viên cũng có thể vận
dụng được kinh nghiệm này ở góc độ hẹp hơn, sơ lược hơn cho đối tượng là
học sinh lớp 6 đại trà vào những buổi phụ đạo. Mặt khác, tôi còn có thể sử dụng
kinh nghiệm này một cách tỉ mỉ, kiên trì cho đối tượng là những học sinh ngại
học văn, chưa có tình cảm với thể loại văn miêu tả cảnh.
* Giáo viên: Từ những đối tượng đưa ra ở trên, giáo viên giảng dạy môn
Ngữ văn 6 sẽ phải thật linh hoạt trong việc rèn kỹ năng quan sát, tìm ý cho học
sinh. Sau đây là những giải pháp thực hiện của sáng kiến kinh nghiệm này :
+ Quan sát từ một văn bản cụ thể (Một bài văn cụ thể)
+ Quan sát cảnh vật cụ thể từ đơn giản đến phức tạp.
Từ thực tế trên tôi đưa ra những giải pháp cụ thể như sau:
II. 3.a. Quan sát từ văn bản cụ thể ( một bài văn miêu tả)
Trong dạy văn miêu tả nói chung và dạy văn tả cảnh nói riêng, để giúp học
sinh tiếp cận được phương pháp và sáng tạo văn bản tất nhiên phải tuân thủ theo
một quy trình khép kín bắt đầu từ khâu xác định mục đích yêu cầu đến phát hiện
nội dung kết cấu và tìm cách diễn tả cho thích hợp đều phải qua các bước: Tìm
hiểu chung, Tìm hiểu chi tiết để quan sát tìm ý. Sau đó lập dàn ý, dựng đoạn, tập
nói và viết bài văn hoàn chỉnh. Quy trình bắt buộc này người dạy phải tuân theo
để đạt hiệu quả cao trong dạy và học .Tuy nhiên tôi cũng chỉ có những suy nghĩ
nhỏ để cụ thể hóa thêm về cách dạy học sinh quan sát tìm ý, tưởng tượng ghi
chép lại những điều đã quan sát chuẩn bị cho sáng tạo văn bản của học sinh

được tốt hơn.
Đầu tiên tôi giúp các em tiến dần đến với việc quan sát cảnh bằng cách gợi
lại các tác phẩm thành công đặc sắc của nhà văn do có sự quan sát dày công tỉ
mỉ như Nguyễn Tuân với Cô Tô hay Trần Đăng Khoa với Mưa, Tôi đọc lại
những câu văn câu thơ đoạn văn hay và chỉ ra cho các em thấy rõ để có được
những hình ảnh bằng cách gợi lại những câu văn như thế nhà văn đã phải trải
qua một quá trình quan sát khá dày công , phải có một sự liên tưởng tưởng

Giáo viên: Cao Thị Hòa. Trường THCS Hoằng Lý – TP Thanh Hóa.

7


Tên đề tài: Biện pháp rèn luyện kĩ năng quan sát, tìm ý trong bài văn tả cảnh lớp 6.
Để có hiệu quả tốt trong học văn miêu tả

tượng thật độc đáo. Khi nhà văn Nguyễn Tuân miêu tả vùng biển Cô Tô - đảo
phía đông bắc Tổ quốc Việt Nam - vô cùng tươi đẹp, giàu có, hùng vĩ vào một
ngày đầu sau trận bão lớn. Thì kỳ thú đầu tiên mà nhà văn bắt gặp ở Cô Tô là
hình ảnh mặt trời lúc bình minh:
"Mặt trời nhú lên dần dần, rồi cho kỳ hết. Tròn trĩnh phúc hậu như lòng đỏ
một quả trứng thiên nhiên đầy đặn".
Vế thứ nhất của phép so sánh là hình ảnh mặt trời, còn vế kia là một danh
từ chỉ khái niệm vô hình trừu tượng. "Quả trứng thiên nhiên". Nếu quả trứng là
sự vật cụ thể thì "quả trứng thiên nhiên" lại là không có thật mà chỉ được định
hình qua trí tưởng tượng phong phú của nhà văn Nguyễn Tuân. Cô Tô sau trận
bão trở nên sáng đẹp, sự vật đầu tiên mà nhà văn quan sát được đó là mặt trời,
mặt trời ở đây không gay gắt mà là mặt trời mới mọc. Mặt trời mới mọc lúc rạng
đông thì bao giờ cũng có màu hồng. Nguyễn Tuân đã quan sát mặt trời rất tỉ mỉ,
kỹ lưỡng từ mọi phía, từ hình khối cho đến màu sắc và nhà văn đã cảm nhận

được vẻ đẹp tròn đầy phúc hậu của nó. Mặt trời là sự vật đầu tiên xuất hiện ở
đảo Cô Tô. Mặt trời hiện lên mang đến cho thiên thiên ánh sáng của một ngày
mới, làm thức dậy vẻ đẹp của thiên nhiên. Rung động trước vẻ đẹp kỳ thú của
thiên nhiên, Nguyễn Tuân còn phát hiện ra vẻ đẹp thứ hai của Cô Tô đó là vẻ
đẹp của màu xanh nước biển Cô Tô qua một phép so sánh độc đáo:
"Biển xanh như gì nhỉ? Xanh như lá chuối non? Xanh như lá chuối già?
Xanh như mùa thu ngả cốm làng Vòng? Nước biển đang đổi từ màu xanh này
sang vẻ xanh khác. Nó xanh như cái vạt áo Kim Trọng trong tiết thanh minh?...
thế thì nước biển xanh như cái vạt áo nước mắt của ông quan Tư Mã nghe đàn
tỳ bà trên sông Giang Châu thì có đúng không? Chưa được ư? Hay là nói thế
này: Nước biển chiều nay xanh như một trang sử của loài người... mà nhìn cho
kỹ mà xem, nước biển đang xanh cái màu xanh xăng dầu của những người thiếu
quê hương...".
Trong một đoạn văn ngắn mà tác giả sử dụng dày đặc những so sánh. Màu
xanh của nước biển Cô Tô cũng đang nô giỡn trước sự quan sát của nghệ sỹ
ngôn từ Nguyễn Tuân. Màu xanh của nước biển ở vế A được Nguyễn Tuân so
sánh với nhiều màu xanh khác ở vế B. Nước biển khi xanh như lá chuối non, khi
xanh như lá chuối già, xanh như mùa thu ngả cốm làng Vòng. Điều đó cho thấy,
nước biển mang vẻ đẹp của cây lá tươi tốt, gần gũi, hòa quyện với màu xanh

Giáo viên: Cao Thị Hòa. Trường THCS Hoằng Lý – TP Thanh Hóa.

8


Tên đề tài: Biện pháp rèn luyện kĩ năng quan sát, tìm ý trong bài văn tả cảnh lớp 6.
Để có hiệu quả tốt trong học văn miêu tả

tươi đẹp của mùa thu, với hương cốm nồng nàn gợi lên bao kỷ niệm. Phút chốc,
vì một con sóng vừa dội lên, nước biển pha màu, biến sang màu xanh khác:

Xanh như màu áo Kim Trọng trong tiết Thanh minh, như vạt áo nước mắt của
chàng Kim Trọng... có thể nói với sự quan sát kỹ lưỡng của nhà văn Nguyễn
Tuân, màu xanh của nước biển hiện ra rất phong phú và liên tục biến đổi. Nước
biển đã biến đổi từ cụ thể, gần gũi đến kỳ ảo thơ mộng, gợi biết bao liên tưởng
về kiến thức văn chương, lịch sử, địa lý, về hạnh phúc và niềm vui. Dường như
chính sự biến đổi kỳ ảo từ cụ thể đến trừu tượng khiến cho nhà nghệ sỹ ngôn từ
khó có thể dùng từ ngữ nào để miêu tả cho phù hợp. Phép so sánh phức hợp
chứng tỏ nhà văn có sự quan sát kỹ lưỡng, tỉ mỉ và nhanh nhạy để phát hiện ra
sự biển đổi kỳ ảo của màu xanh nước biển. Tác phẩm trên cùng với tên tuổi của
tác giả đã sống mãi trong lòng người đọc. Các em rất thích thú khi nghe lại dẫn
chứng này. Và cũng hiểu rõ như vậy muốn tả cảnh tốt cần có thói quen quan sát,
phải biết quan sát lựa chọn những chi tiết đặc sắc biết liên tưởng , tưởng tượng
phong phú thì sẽ thành công.
Từ đó, tôi giúp các em phải nhận biết được quan sát một đối tượng nào đó
bằng giác quan của chúng ta. Cần nhìn rõ màu sắc, hình dáng, kích thước,
khoảng cách sự vận động…nghe rõ âm thanh, ngửi thấy các mùi và có thể nếm
vị. Sau khi quan sát bên ngoài các em sẽ nhìn thấy sự việc bằng suy tưởng phán
đoán bên trong .Tôi còn chú ý hướng các em vào trọng tâm của cảnh để giúp các
em hiểu rõ thế nào là trong điểm quan sát, cần xác định rõ với từng cảnh nên
quan sát như thế nào để tìm ra đặc trưng của cảnh. Muốn vậy cần có sự tinh tế
trong quan sát, đến đâu có sự liên tưởng, tưởng tượng đến đó để gợi được “ Cái
hồn của vật” .Về phần này, tôi đưa cho các em một bài văn mẫu : “Hồ Gươm”
(bài đọc chiếu lên máy chiếu) .“ Nhà tôi ở cách Hồ Gươm không xa. Từ trên cao
nhìn xuống, Hồ Gươm như mộtcái gương bầu dục lớn sáng long lanh.Cầu Thê
Húc màu son cong cong như con tôm dẫn vào đền Ngọc Sơn, mái đền lấp ló bên
gốc cây đa già rễ lá xum xuê xa một chút là Tháp Rùa tường rêu cổ kính, xây
trên gò đất giữa hồ, cỏ mọc xanh um.”
Tôi hỏi: Em hãy tìm ra chi tiết nghệ thuật mà tác giả quan sát được khi miêu tả
Hồ Gươm ?
Các em học sinh khi đọc kĩ bài đã xác định cảnh được tả là Hồ Gươm và đó

cũng là đối tượng mà tác giả đã quan sát . Học sinh có thể tìm và trả lời :

Giáo viên: Cao Thị Hòa. Trường THCS Hoằng Lý – TP Thanh Hóa.

9


Tên đề tài: Biện pháp rèn luyện kĩ năng quan sát, tìm ý trong bài văn tả cảnh lớp 6.
Để có hiệu quả tốt trong học văn miêu tả

Chi tiết 1: Từ trên cao nhìn xuống Hồ Gươm ví như chiếc gương bầu dục lớn,
nước hồ “sáng long lanh”
Chi tiết 2: Cầu Thê Húc: sắc “ màu son” dáng “ cong cong” như con tôm “ dẫn
vào đền Ngọc sơn” .
Chi tiết 3: Mái đền Ngọc Sơn “ lấp ló sau gốc đa già ” “cây đa rễ lá xum xuê”
Chi tiết 4: Tháp Rùa (xa một chút) tường rêu cổ kính xây trên gò đất giữa hồ, cỏ
mọc um tùm.
Hỏi: Tác giả lựa chọn những từ ngữ miêu tả như thế nào?( màu nước hồ, màu
cầu, màu gò đất, màu sắc hòa hợp). Dùng từ láy gợi tả: long lanh, cong cong,
xum xuê.
Hỏi: Tác giả lựa chọn sử dụng nghệ thuật gì khi miêu tả? ( Nghệ thuật so sánh
rất đắt : Hồ Gươm như một cái gương bầu dục lớn…,cầu Thê Húc cong cong
như con tôm).
Hỏi: “ Cái hồn của cảnh vật ” được thể hiện qua hình ảnh nào?
(mái đình lấp ló bên gốc đa già và tường rêu cổ kính của Tháp Rùa )
Hỏi: Cảm xúc của tác giả ở đây là gì ?( Ca ngợi một nét đẹp cổ kính nghiêm
trang của thủ đô Hà Nội với tất cả lòng yêu mến, trân trọng, tự hào.)
Qua bài tập này học sinh được chứng kiến tài quan sát miêu tả của tác giả và
học cách quan sát, lựa chọn từ ngữ, hình ảnh và phép tu từ khi quan sát miêu tả.
Hỏi: Từ các bài văn tả cảnh của các tác giả trên, em hãy rút ra nhận xét về cách

quan sát, tìm ý trong miêu tả cảnh là gì?
Qua các văn bản miêu tả cụ thể trên, các em học tập cách quan sát, liên tưởng.
Cách chọn từ ngữ, hình ảnh, tìm ý khi miêu tả của tác giả. Để có những văn bản
hay hấp dẫn và sinh động khiến người đọc, người nghe có thể hình dung cảnh
vật cụ thể, rõ ràng như thế, các tác giả đã phải tiếp xúc trực tiếp với đối tượng
cần miêu tả, xác định mục đích quan sát, chọn vị trí huy động giác quan và trí
tuệ quan sát bao quát tập trung vào trọng điểm, lựa chọn và ghi nhớ tư liệu để
chuẩn bị cho bài miêu tả.
Có thể sơ đồ hóa về quy trình quan sát như sau:
Tiếp xúc đối tượng - > định mục đích - > chọn vị trí -> huy động giác quan và trí
tuệ quan sát bao quát - > tập trung vào trọng điểm - > lựa chọn và ghi nhớ tư
liệu. Đó cũng là quy trình quan sát bắt buộc mà người miêu tả phải tuân thủ theo
để đạt hiệu quả cao. Từ việc hướng dẫn học sinh tập trung quan sát dựa trên một

Giáo viên: Cao Thị Hòa. Trường THCS Hoằng Lý – TP Thanh Hóa.

10


Tên đề tài: Biện pháp rèn luyện kĩ năng quan sát, tìm ý trong bài văn tả cảnh lớp 6.
Để có hiệu quả tốt trong học văn miêu tả

văn bản miêu tả mẫu, tôi tiếp tục hướng dẫn học sinh quan sát cảnh cụ thể từ
đơn giản đến phức tạp.
II. 3.b. Quan sát cảnh vật cụ thể:
- Đối với dạng đề miêu tả cây cối.
* Ví dụ như tả cây bàng:
Đầu tiên tôi cho học sinh quan sát: Cây bàng trước lớp em.
Đây là đối tượng quan sát đơn giản nhất, tôi cho các em xác định đối tượng
vào mục đích quan sát,khi xác định rõ đối tượng, tôi nêu các câu hỏi gợi ý học

sinh tập trung quan sát tìm ra đặc điểm riêng của cây bàng để không lẫn với các
loại cây khác ở trong sân trường. Tôi cho học sinh tiếp xúc trực tiếp với đối
tượng (cây bàng) quan sát từ xa để nhìn thấy toàn cảnh và cái nên của cảnh.
Hỏi: Nhìn từ xa, em thấy cây bàng như thế nào? Xung quanh cây bàng em còn
thấy những gì nữa?
Chuyển vị trí quan sát đến bên cạnh cây bàng .
Hỏi: Nhìn kĩ thân cây bàng có những đặc điểm gì đáng chú ý, nhìn những vết
sẹo to trên thân cây em suy nghĩ điều gì? Quan sát rễ cây bàng em thấy thế
nào? Hãy tưởng tượng và tìm hình ảnh so sánh? Tán lá bàng như thế nào ?
Hỏi: Em nhìn thấy, nghe thấy gì nữa trong vòm lá ( cành, quả, tiếng chim, tiếng
gió, ánh nắng…so sánh và nhân hóa phù hợp)
Hỏi: Cây bàng khác với những cây khác ở trên sân trường như thế nào ? Nếu gọi
cây bàng là “ bác ” rồi thì em có nghe thấy cây trò chuyện nhăc nhở gì không ?
Hỏi: Tình cảm của em đối với cây bàng như thế nào ?
Như vậy khi quan sát cây bàng em đã làm những gì ?
Chọn vị trí quan sát thích hợp : Từ xa đến gần , sử dụng các giác quan để quan
sát, tưởng tượng, so sánh, nhân hóa phù hợp.
Chọn từ ngữ, hình ảnh miêu tả và ghi chép nhận xét những điều đã quan sát
được về cây bàng, sau đó tôi gợi ý để các em quan sát cảnh khác rộng hơn khó
hơn:
* Quan sát cảnh sân trường trong giờ ra chơi.
Tôi hướng dẫn các em chọn giờ ra chơi sau tiết 2 ( vì thời gian dài hơn, có
cảnh tập thể dục )
Hỏi: Nhìn toàn cảnh sân trường, em thấy những gì khi trống báo hiệu giờ ra
chơi ?(các lớp ùa ra sân…., xếp hàng tập thể dục đều tăp tắp …, các trò chơi của

Giáo viên: Cao Thị Hòa. Trường THCS Hoằng Lý – TP Thanh Hóa.

11

Tên đề tài: Biện pháp rèn luyện kĩ năng quan sát, tìm ý trong bài văn tả cảnh lớp 6.
Để có hiệu quả tốt trong học văn miêu tả

các bạn học sinh.)
Hỏi: Cảnh sân trường khi các lớp đang tập thể dục như thế nào ?
Hỏi: Hoạt động nào nổi bất hấp dẫn nhất đối với em? Vì sao?
Hỏi: Em nghe thấy được những âm thanh nào? Cảnh vật trên sân lúc này ra sao?
Hỏi: Khi trống báo hiệu vào học thì sân trường như thế nào?
Hỏi: Cảm nghĩ của em về giờ ra chơi trên sân trường? ( Cảm xúc chủ đạo: Tình
bạn , mái trường)
Bao giờ cũng vậy khi quan sát xong cần xác định rõ cảm xúc chủ đạo để tìm
ý, chọn ý cho từng cảnh. Quá trình liên tưởng tưởng, tưởng tượng so sánh và
nhận xét được ghi chép lại thành bài quan sát của học sinh.
Việc giáo viên đưa học sinh ra ngoài để quan sát là khó, nhưng khi học sinh
được quan sát trực tiếp thì các em rất thích thú và đạt kết quả học tập rất cao.
Lúc ra ngoài cùng tôi các em cũng tiến hành quan sát theo câu hỏi gợi ý của giáo
viên. Bài làm của học sinh, tôi thu chấm ,sửa lỗi sau đó phát lại để các em phát
hiện ra những lỗi sai sót của mình. Bên cạnh đó tôi còn hướng dẫn học sinh hồi
tưởng để ghi chép lại những điều đã có dịp quan sát, từ đó tích lũy thành vốn
sống của mình. Và có thể tăng cường hiểu biết về thiên nhiên, xã hội thông qua
đọc sánh, phương tiện thông tin nghe, nhìn; để tích lũy những gì mình không có
điều kiện quan sát trực tiếp. Khi cần tả một đối tượng nào đó có thể hồi tưởng,
hình dung tái hiện để tả.
Như vậy trong khi dạy quan sát, tìm ý để làm văn miêu tả cảnh. Bên cạnh kĩ
năng quan sát cần chú ý giúp các em rèn luyện cách dùng từ ngữ hình ảnh chính
xác hay có óc tưởng tượng phong phú và biết ghi chép tích luỹ thành vốn sống
riêng cho mình.
Trên đây tôi đã giúp học sinh phương pháp quan sát, tìm ý trong văn miêu tả
cảnh từ đơn giản đến phức tạp. Song việc hướng dẫn phương pháp quan sát, tìm

ý như thế về thời gian vẫn còn hạn chế, nên tôi còn hướng dẫn các em tự quan
sát ở nhà. Tôi hướng dẫn các em tự quan sát hai văn bản “Bài học đường đời đầu
tiên ”, “Sông nước Cà Mau”, trong Ngữ Văn 6. Ngoài ra còn hướng dẫn các em
tự quan sát, ghi chép những cảnh cụ thể .
Với đề sau : Tả cảnh quê hương em vào một buổi sáng đẹp trời .
Tôi cho học sinh thấy: Trên đây là một đề bài dạng miêu tả cảnh tổng hợp.
Vậy thế nào là cảnh tổng hợp?

Giáo viên: Cao Thị Hòa. Trường THCS Hoằng Lý – TP Thanh Hóa.

12


Tên đề tài: Biện pháp rèn luyện kĩ năng quan sát, tìm ý trong bài văn tả cảnh lớp 6.
Để có hiệu quả tốt trong học văn miêu tả

- Tôi chỉ rõ cho học sinh thấy cần xác định cảnh tổng hợp nhờ những từ
ngữ nào?
Đề yêu cầu tả cảnh tổng hợp thường chứa những từ ngữ như: một miền quê,
quê hương em, cảnh vùng quê, hoặc cảnh nơi em ở.
- Cảnh tổng hợp là như thế nào?
Là cảnh gồm nhiều cảnh nhỏ, cảnh lẻ. Những cảnh nhỏ, của quê hương hay
miền quê thường là cánh đồng, dòng sông, con đường làng, cây đa giếng nước
sân đình, khu vườn nhà ... sau đó giúp học sinh hình dung được cụ thể về cảnh
miêu tả ở thời gian nào (mùa nào) ở không gian nào (cảnh đó như thế nào) ...
Việc xác định được đúng yêu cầu của đề như ở ví dụ trên sẽ giúp các em rất
nhiều trong việc định hình được đối tượng miêu tả.
Sau đó tôi hướng dẫn cách quan sát, tìm ý .
Khi học sinh đã xác định đúng yêu cầu của đề, xác định chính xác đối
tượng miêu tả nhưng chắc chắn chưa thể định hình được hướng đi cho bài viết.

Để giúp học sinh định hình được hướng đi của bài viết văn miêu tả cảnh này tôi
đã hướng dẫn học sinh bước quan sát, tìm ý như sau:
- Nhất thiết phải theo một trình tự: Tìm ý bao quát không gian của cảnh
chung sẽ tả, sau đó cụ thể sẽ có những cảnh nào? Cảnh như thế nào?
Tiếp theo tôi cho học sinh luyện kỹ năng xác định, lựa chọn những đặc điểm
tiêu biểu của cảnh sẽ tả, đặc biệt cảnh phải mang được dáng dấp của thời gian,
không gian mà đề quy định (có đặc trưng theo mùa). Huy động quan sát nhìn,
nghe, ngửi, sờ, cầm , chạm… bằng các giác quan mắt, tai, mũi.. da…và lựa
chọn, sắp xếp ý theo trình tự không gian thời gian, cảnh vật con người trong bài
văn miêu tả sao cho hợp lý.
Với cách làm như trên tôi đã cho học sinh luyện tập quan sát, tìm đặc điểm
cho nhiều cảnh khác nhau với những thời gian, không gian đa dạng. Các em
được luyện tập dưới hình thức: thi nhau tìm đặc điểm, giáo viên hệ thống và
giúp các em chọn lựa những đặc điểm tiêu biểu nhất trong mỗi cảnh. Như thế sẽ
tạo được hứng thú của học sinh với cảnh sẽ tả.
II.4.Kiểm nghiệm ( hiệu quả trong việc triển khai sáng kiến kinh nghiệm)
Từ việc áp dụng phương pháp dạy học trên, học sinh đã biết quan sát,
tìm ý kết hợp với liên tưởng, tưởng tượng khi miêu tả, biết vận dụng linh hoạt
các biện pháp tu từ làm cho bài văn miêu tả sinh động hấp dẫn, biết nhạy cảm

Giáo viên: Cao Thị Hòa. Trường THCS Hoằng Lý – TP Thanh Hóa.

13


Tên đề tài: Biện pháp rèn luyện kĩ năng quan sát, tìm ý trong bài văn tả cảnh lớp 6.
Để có hiệu quả tốt trong học văn miêu tả

trước sự vật theo hướng yêu cái đẹp, trọng cái thực, quý cái thiện. Học sinh cũng
có thói quen quan sát để tích lũy vốn hiểu biết. Đặc biệt học sinh đã có hứng thú,

say mê trong học tập, yêu thích môn Ngữ văn hơn. Từ đó tôi đã thu được kết quả
như sau đối với học sinh khối 6 trường THCS Hoằng Lý, thành phố Thanh Hóa:
Khối
6

Sĩ số
43 em

Giỏi
SL %
5
11,6

Khá
SL %
10 23,2

TB
SL
26

Yếu - Kém
%
SL
%
60,5
2
4,7

\

Giáo viên: Cao Thị Hòa. Trường THCS Hoằng Lý – TP Thanh Hóa.

14


Tên đề tài: Biện pháp rèn luyện kĩ năng quan sát, tìm ý trong bài văn tả cảnh lớp 6.
Để có hiệu quả tốt trong học văn miêu tả

III. KẾT LUẬN VÀ ĐỀ XUẤT:
III. 1.Kết luận:
Niềm vui của mỗi giáo viên Ngữ văn đứng lớp đâu chỉ là chất lượng tính
bằng con số của mỗi năm, mà chính là những ánh mắt long lanh vì đã hiểu bài,
những bàn tay tự viết ra được những lời văn óng ánh, những nụ cười thiện cảm
với môn Văn từ phía học sinh. Để đạt được những điều vô cùng quí giá đó,
người giáo viên đâu chỉ có say mê nhiệt tình với công tác giảng dạy mà còn
phải tìm tòi hướng đi hiệu quả nhất .
Trên đây chỉ là một vài kinh nghiệm nhỏ bé của riêng tôi. Rất mong sự đóng
góp chỉ bảo của lãnh đạo chuyên môn và các thầy, cô đồng nghiệp để sáng kiến
kinh nghiệm của tôi được hoàn thiện hơn, hiệu quả hơn trong những năm dạy
sau
III. 2. Đề uất, kiến nghị:
Từ những kinh nghiệm trên của tôi, tôi xin mạnh dạn đưa ra một vài đề xuất
sau:
- Khi thực hiện sáng kiến kinh nghiệm này, về phía giáo viên phải thực sự kiên
trì , mẫu mực trong cách dùng từ, kiên trì trong việc kiểm tra, đánh giá, sửa
chỉnh các phần viết luyện kỹ năng của các em. Mặt khác giáo viên cũng phải
kiên trì sưu tầm , chọn lọc tư liệu cú giá trị để cung cấp cho các em đồng thời
tìm cách hướng các em cách vận dụng sáng tạo những tư liệu để biến thành
cách diễn đạt riêng của bản thân mỗi học sinh.

- Về phía học sinh phải nhiệt tình, tự giác trau dồi vốn từ, ngôn từ nghệ thuật
bằng cả trái tim. Phải quan sát tinh tế những cảnh vật thiên nhiên thường nhật,
phải tưởng tượng phong phú và cần phải nhập tâm vào cảnh vật để có được
những cảm xúc chân thực với cảnh vật thiên nhiên khi miêu tả .
Để bồi dưỡng tình yêu Văn cho học sinh nói chung, làm giàu vốn ngôn
ngữ miêu tả cho các em học sinh khối 6 nói riêng, chúng tôi còn có những
mong muốn :
+ Trước hết giáo viên Ngữ văn trong cùng khối phải sưu tầm tư liệu miêu tả
thành những cuốn tư liệu quí để lưu giữ trong tủ sách nhà trường. Nhà trường
cũng cung cấp thêm những tài liệu về văn miêu tả cho học sinh THCS để làm
giàu cho tủ sách. Học sinh cũng tự giác sưu tầm những đoạn văn, bài văn miêu
tả có giá trị, phô to 2 bản , giữ 1 bản để học, 1 bản nộp cho giáo viên để lưu .

Giáo viên: Cao Thị Hòa. Trường THCS Hoằng Lý – TP Thanh Hóa.

15


Tên đề tài: Biện pháp rèn luyện kĩ năng quan sát, tìm ý trong bài văn tả cảnh lớp 6.
Để có hiệu quả tốt trong học văn miêu tả

+ Sau đó nhà trường thường xuyên tổ chức các hoạt động cho HS tìm đọc tư
liệu từ tủ sách nhà trường (điều kiện có thể).
Xin chân thành cảm ơn !
XÁC NHẬN CỦA
THỦ TRƯỞNG ĐƠN VỊ

Thanh Hóa, ngày 22 tháng 03 năm 2015
Tôi xin cam đoan đây là SKKN của mình viết,
không sao chép nội dung của người khác.

Người viết

Cao Thị Hòa

Giáo viên: Cao Thị Hòa. Trường THCS Hoằng Lý – TP Thanh Hóa.

16


Tên đề tài: Biện pháp rèn luyện kĩ năng quan sát, tìm ý trong bài văn tả cảnh lớp 6.
Để có hiệu quả tốt trong học văn miêu tả

TÀI LIỆU THAM KHẢO
1.Sgk,sgv Ng÷ v¨n 6.
2.ThiÕt kÕ bµi soan Ng÷ v¨n 6.
3. Chuẩn kiến thức kĩ năng Ngữ văn.
4. Rèn kĩ năng viết văn cho học sinh lớp 6 (Nhà xuất bản Giáo dục)
5. Bồi dưỡng học sinh giỏi Ngữ văn THCS Quyển 2 (Nhà xuất bản giáo dục)
6. Tuyển chọn văn miêu tả (Văn Giá, Nguyễn Nghiệp, Nguyễn Trí NXB Giáo
dục.)

Giáo viên: Cao Thị Hòa. Trường THCS Hoằng Lý – TP Thanh Hóa.

17


Tên đề tài: Biện pháp rèn luyện kĩ năng quan sát, tìm ý trong bài văn tả cảnh lớp 6.
Để có hiệu quả tốt trong học văn miêu tả

MỤC LỤC

Mục

Nội dung

Trang

Phần thứ 1:Phần đặt vấn đề.
1

Lý do chọn đề tài

2

Mục đích nghiên cứu

1
2

Phần thứ 2: Giải quyết vấn đề.
1.

Cở sở lý luận của vấn đề.

2

Thực trạng của vấn đề.

3
4

Giải pháp và tổ chức thực hiện.

3-5

Kiểm nghiệm.

13

Phần thứ 3: Kết luận và đề xuất kiến nghị:

14

Tài liệu tham khảo

16

Mục lục

17

Giáo viên: Cao Thị Hòa. Trường THCS Hoằng Lý – TP Thanh Hóa.

18