tài liệu bồi dưỡng giáo viên module THPT 13 unprotected

LỜI GIỚI THIỆU

Giáo viên là m t trong nh ng nhân t quan tr ng quy t nh ch t l ng
giáo d c và ào t o ngu n nhân l c cho t n c. Do v y, ng, Nhà n c
ta c bi t quan tâm n công tác xây d ng và phát tri n i ng giáo viên.
M t trong nh ng n i dung c chú tr ng trong công tác này là b i d ng
th ng xuyên (BDTX) chuyên môn, nghi p v cho giáo viên.
BDTX chuyên môn, nghi p v cho giáo viên là m t trong nh ng mô hình
nh m phát tri n ngh nghi p liên t c cho giáo viên và c xem là mô
hình có u th giúp s ông giáo viên c ti p c n v i các ch ng trình
phát tri n ngh nghi p.
Ti p n i chu kì II, chu kì III BDTX giáo viên m m non, ph thông, B
Giáo d c và ào t o ã xây d ng ch ng trình BDTX giáo viên và quy
ch BDTX giáo viên theo tinh th n i m i nh m nâng cao ch t l ng và
hi u qu c a công tác BDTX giáo viên trong th i gian t i. Theo ó, các
n i dung BDTX chuyên môn, nghi p v cho giáo viên ã c xác nh,
c th là:
— B i d ng áp ng yêu c u th c hi n nhi m v n m h c theo c p h c
(n i dung b i d ng 1);
— B i d ng áp ng yêu c u th c hi n nhi m v phát tri n giáo d c a
ph ng theo n m h c (n i dung b i d ng 2);
— B i d ng áp ng nhu c u phát tri n ngh nghi p liên t c c a giáo viên
(n i dung b i d ng 3).
Theo ó, h ng n m m i giáo viên ph i xây d ng k ho ch và th c hi n
ba n i dung BDTX trên v i th i l ng 120 ti t, trong ó: n i dung b i
d ng 1 và 2 do các c quan qu n lí giáo d c các c p ch o th c hi n
và n i dung b i d ng 3 do giáo viên l a ch n t b i d ng nh m
phát tri n ngh nghi p liên t c c a mình.
B Giáo d c và ào t o ã ban hành Ch ng trình BDTX giáo viên m m
non, ph thông và giáo d c th ng xuyên v i c u trúc g m ba n i dung
b i d ng trên. Trong ó, n i dung b i d ng 3 ã c xác nh và th

hi n d i hình th c các module b i d ng làm c s cho giáo viên t l a
ch n n i dung b i d ng phù h p xây d ng k ho ch b i d ng h ng
n m c a mình.
giúp giáo viên t h c, t b i d ng là chính, B Giáo d c và ào t o
ã giao cho C c Nhà giáo và Cán b qu n lí c s giáo d c ch trì xây
|

TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC NGOÀI GIỜ LÊN LỚP Ở TƯỜNG THPT

5


d ng b tài li u g m các module t ng ng v i n i dung b i d ng 3
nh m ph c v công tác BDTX giáo viên t i các a ph ng trong c
n c. m i c p h c, các module c x p theo các nhóm t ng ng v i
các ch trong n i dung b i d ng 3.
M i module b i d ng c biên so n nh m t tài li u h ng d n t h c,
v i c u trúc chung g m:
Xác nh m c tiêu c n b i d ng theo quy nh c a Ch ng trình BDTX
giáo viên;
Ho ch nh n i dung giúp giáo viên th c hi n nhi m v b i d ng;
Thi t k các ho t ng th c hi n n i dung;
Thông tin c b n giúp giáo viên th c hi n các ho t ng;
Các công c giáo viên t ki m tra, ánh giá k t qu b i d ng.
Tuy nhiên, do c thù n i dung c a t ng l nh v c c n b i d ng theo
Chu n ngh nghi p giáo viên nên m t s module có th có c u trúc khác.
Tài li u c thi t k theo hình th c t h c, giúp giáo viên có th h c
m i lúc, m i n i. B ng các ho t ng h c t p ch y u trong m i module
nh : c, ghi chép, làm bài th c hành, bài t p t ánh giá, bài ki m tra
nhanh, bài t p tình hu ng, tóm l c và suy ng m,… giáo viên có th t

l nh h i ki n th c c n b i d ng, ng th i có th th o lu n nh ng v n
ã t h c v i ng nghi p và t n d ng c h i áp d ng k t qu
BDTX trong ho t ng gi ng d y và giáo d c c a mình.
Các tài li u BDTX này s
c b sung th ng xuyên h ng n m ngày
càng phong phú h n nh m áp ng nhu c u phát tri n ngh nghi p a
d ng c a giáo viên m m non, giáo viên ph thông và giáo viên t i các
trung tâm giáo d c th ng xuyên trong c n c.
B tài li u này l n u tiên c biên so n nên r t mong nh n c ý ki n
óng góp c a các nhà khoa h c, các giáo viên, các cán b qu n lí giáo d c
các c p tác gi c p nh t, b sung tài li u ngày m t hoàn thi n h n.
M i ý ki n óng góp xin g i v C c Nhà giáo và Cán b qu n lí c s
giáo d c — B Giáo d c và ào t o (Toà nhà 8C — Ngõ 30 — T Quang B u —
P. Bách Khoa — Q. Hai Bà Tr ng — TP. Hà N i) ho c Nhà xu t b n i h c
S ph m (136 — Xuân Thu — P. D ch V ng — Q. C u Gi y — TP. Hà N i).

—
—
—
—
—

C c Nhà giáo và Cán b qu n lí c s giáo d c — B Giáo d c và ào t o
6

|


NGUYN VN LU NGUYN VN TNH

MODULE THPT

13
VAI Trò của nhu cầu và
động cơ học tập
của học sinh trung học
phổ thông trong xây dựng
kế hoạch dạy học

XY DNG K HOCH DY HC THEO HNG TCH HP |

7


A. GIỚI THIỆU TỔNG QUAN

V n nhu c u và ng c h c t p c a h c sinh nói chung, h c sinh
trung h c ph thông nói riêng là m t trong nh ng v n quan tr ng và
c p thi t nh t c a nhà tr ng ph thông hi n nay. Thái h c t p c a
h c sinh nh h ng r t l n n k t qu c a quá trình d y h c. T i sao
trong gi h c, h c sinh này thì h ng thú, hào h ng, tích c c trong khi
h c sinh khác bu n chán, th , th ng? Trong Tâm lí h c, ng i ta ã
phát hi n c c ch phát tri n nhu c u và ng c h c t p c a h c
sinh. N m c c ch này, ng i giáo viên s th ng xuyên t o c
m i i u ki n thu n l i làm th a mãn nhu c u h c t p c a h c sinh
trong các gi h c trên l p, c bi t là bi t s d ng các ph ng pháp và k
thu t xác nh nhu c u h c t p và ng c h c t p trong vi c xây
d ng k ho ch d y h c h ng n m.
Module này giúp ng i h c n m c khái ni m, c ch hình thành nhu
c u và ng c , trên c s ó xây d ng và s d ng c m t s ph ng

pháp và k thu t xác nh nhu c u và ng c h c t p c a h c sinh trong
quá trình d y h c và xây d ng k ho ch n m h c.
B. MỤC TIÊU
— Nh n th c:

Hi u nhu c u và ng c h c t p c a h c sinh trung h c ph thông
(THPT) trong quá trình d y h c.

— K n ng:

S d ng c ph ng pháp và k thu t xác nh c nhu c u
và ng c h c t p c a h c sinh ph c v cho vi c xây d ng k ho ch
d y h c.

— Thái :

Tôn tr ng nh ng c i m riêng v nhu c u, ng c h c t p c a h c
sinh trong quá trình d y h c.

8

|

MODULE THPT 14


C. NỘI DUNG

Hoạt động 1: Tìm hiểu nhu cầu và nhu cầu học tập của học sinh
trung học phổ thông.

1. Mục tiêu hoạt động
N m c khái ni m nhu c u, nhu c u h c t p c a h c sinh THPT.
2. Cách thức tiến hành
H c viên c thông tin, chia s , th o lu n v i ng nghi p tr l i m t
s câu h i sau:
Câu 1:

— Nhu c u là gì?
— Con ng i có nh ng nhu c u nào?
— Nhu c u có vai trò gì trong cu c s ng c a cá nhân và xã h i?
Câu 2: Nhu c u h c t p c a h c sinh THPT:
+ Ho t ng h c t p là gì?
+ Nhu c u h c t p có nh ng c i m gì?
+ C ch phát tri n nhu c u h c t p là gì?
+ Nhu c u h c t p có ý ngh a gì i v i ho t ng h c t p?
3. Thông tin cho hoạt động
Câu 1:

— Nhu c u là hình th c liên h gi a c th s ng và th gi i bên ngoài,
ngu n g c tính tích c c c a c th s ng. Nhu c u nh là l c l ng b n
ch t bên trong thúc y c th ti n hành nh ng hình th c ho t ng có
ch t l ng nh t nh, c n thi t cho s duy trì và phát tri n c a cá th
và loài. Trong các hình th c sinh h c ban u, nhu c u xu t hi n nh là
s òi h i c a c th i v i m t cái gì ó n m ngoài c th và c n thi t
cho ho t ng s ng c a c th . Các nhu c u c a c th có tính ch t n i
cân b ng: ho t ng mà nó thúc y luôn h ng t i vi c t c m c
XÂY DỰNG KẾ HOẠCH DẠY HỌC THEO HƯỚNG TÍCH HỢP |

9

th c hi n ch c n ng t i u c a các quá trình s ng, nhu c u ti p t c
xu t hi n khi các ch c n ng i ch nh kh i m c này và d ng l i khi t
c m c ó.
— Nhu c u c a ng v t t p trung vào vi c duy trì cá th và ti p t c
gi ng loài: trao i ch t v i môi tr ng xung quanh, phát tri n và hoàn
thi n các k x o nh h ng... a s các nhu c u ng v t có hình th c
b n n ng, trong các b n n ng b m sinh không ch ghi d u nh ng thu c
tính c a các nhu c u liên quan n i t ng mà c ti n trình (s tu n t ,
k ti p) c b n c a các hành ng thích ng c n thi t chi m l nh i t ng.
— Nhu c u c a con ng i và con v t không ng nh t. Th m chí nh ng
nhu c u t n t i sinh lí c a con ng i c quy nh b i các c i m c a
c th c ng khác v i các nhu c u t ng t con v t. B i l con ng i,
chúng không quy nh hình th c ho t ng s ng c a h , mà ng c l i
chúng có kh n ng chuy n i ph thu c vào các hình th c ho t ng
s ng cao c p c tr ng c a con ng i và ch u s chi ph i c a các ho t
ng ó. c tr ng c a nhu c u con ng i c quy nh ch con
ng i không i di n v i th gi i nh là m t cá th n c mà là thành
viên c a các h th ng xã h i khác nhau và là thành viên c a nhân lo i
nói chung. Nh ng nhu c u c p cao c a con ng i ph n ánh m i liên h
c a con ng i v i c ng ng xã h i các m c khác nhau, c ng nh
nh ng i u ki n t n t i và phát tri n c a chính b n thân h th ng xã h i.
i u này liên quan n c nhu c u c a nhóm xã h i và xã h i nói chung
trên t ng th và c nhu c u c a m i cá nhân riêng l . Trong các nhu c u
ó có b n ch t xã h i.
— V n b n ch t nhu c u c a con ng i v n ang m . M t s nhà
nghiên c u cho r ng nhu c u con ng i là b m sinh (A.H. Maslow).
Nh ng nhà nghiên c u khác l i cho r ng tính xã h i c a t t c các nhu
c u c a con ng i — không có ngo i l — c th hi n trong n i dung,
trong di n bi n và ph ng th c th a mãn chúng. Nhu c u c a con ng i

a s không ph i b m sinh, chúng c hình thành trong quá trình con
ng i l nh h i ho t ng xã h i và hình thành nhân cách. S phát tri n
nhu c u c a con ng i di n ra thông qua s m r ng và thay i ph m vi
i t ng c a nhu c u. N n s n xu t t o ra nh ng giá tr v t ch t và tinh
th n quy nh s phát tri n c a các nhu c u xã h i c cá nhân l nh h i
10

|

MODULE THPT 14


trong quá trình gia nh p vào các quan h xã h i, l nh h i n n v n hóa
tinh th n và v t ch t c a loài ng i.
Tính ch t c a ho t ng do nhu c u thúc y ch th th c hi n là c s
c b n phân lo i nhu c u. D a trên c s này phân thành các nhu c u
sau: t v , dinh d ng, tình d c, nh n th c, giao ti p, vui ch i, sáng t o.
Trong s ó phân bi t các nhu c u th c th : nh ng nhu c u mà ý ngh a
c a nó c xác nh b i các hình th c tác ng qua l i v i i t ng
( n u ng, nh n th c) và nh ng nhu c u ch c n ng: nh ng nhu c u thúc
y con ng i ho t ng vì chính b n thân quá trình ho t ng
(vui ch i, sáng t o). Còn có hàng ch c các tiêu chí khác phân lo i nhu
c u c a con ng i. Trong các cách phân lo i ó có m t s cách phân lo i
t ng i ph bi n và ch ra c b n ch t c a nhu c u: theo ngu n g c
(nhu c u t o s s ng, t o tâm lí và xã h i); theo ch th (cá nhân, nhóm,
xã h i); theo khách th (v t ch t và tinh th n); theo ch c n ng (nhu c u
t n t i sinh h c và xã h i, nhu c u duy trì và nhu c u phát tri n)…
Nhi u nhu c u khó có th phân lo i m t cách thu n nh t theo các tiêu
chí trên, t c là có nhu c u k t h p c v t ch t và tinh th n, c o c và
nh n th c.

— Nhu c u c a con ng i hình thành trong quá trình phát tri n c a cá
nhân trên c s nh ng ti n b m sinh, nh ng ti n này t o ra nh ng
kh n ng tác ng qua l i khác nhau (c a ch th ) v i th gi i và t o ra
s c n thi t trong các hình th c khác nhau c a tính tích c c c xác
nh b i các ch ng trình c a ho t ng s ng sinh h c và xã h i.
Kinh nghi m ho t ng trong giai o n s m c a s phát tri n c th c
hi n v i s c ng tác c a ng i l n, là i u ki n c b n cho s hình thành
nhu c u trong ho t ng và tr thành ph ng ti n th a mãn nhu
c u khác. Ví d , nhu c u u ng r u phát tri n trong quá trình s
d ng r u, ban u là ph ng ti n th a mãn nhu c u giao ti p,
t kh ng nh, nhu c u thu c v m t nhóm hay là h u qu c a vi c b t
ch c ng i l n.
— Nhu c u c th hi n trong hành vi c a con ng i khi nó nh h ng t i
s l a ch n ng c . Các ng c này xác nh xu h ng hành vi trong
m i tình hu ng c th . Nhu c u c a con ng i là m t h th ng th b c
XÂY DỰNG KẾ HOẠCH DẠY HỌC THEO HƯỚNG TÍCH HỢP |

11


—

—

—
—
+
+
+
12

|

ng, trong ó v trí n i tr i lúc là nhu c u này, lúc là nhu c u khác ph
thu c vào vi c nhu c u nào c th a mãn, nhu c u nào ang là c p
thi t. S l a ch n ng c
c xác nh không ch là các nhu c u n i
tr i trong th i i m ó mà c nhu c u khác ít b c thi t h n. M t cách
ch quan, nhu c u c ch th tr i nghi m d i d ng nh ng mong
mu n có màu s c xúc c m, s h p d n, mong mu n th a mãn chúng, s
ánh giá d i hình th c xúc c m, chính b n thân nhu c u khi ó có th
không c nh n th y. Nh ng nhu c u c p thi t c ng t o ra dòng các
quá trình nh n th c b ng cách nâng cao tính s n sàng c a ch th ti p
nh n nh ng thông tin có liên quan.
Nh ng c i m quan tr ng c a nhu c u là c i m v tính i t ng,
tính chu kì, tính b n v ng, n i dung và ph ng th c tho mãn.
Có th hi u nhu c u là s c n thi t v m t cái gì ó. Nhu c u — i u òi
h i c a i s ng, t nhiên và xã h i (T i n ti ng Vi t).
M i ng i có nhi u nhu c u, các nhu c u không ph i lúc nào c ng hoàn
toàn c th a mãn, vì nhu c u luôn luôn c thay i và phát tri n.
Ch ng h n: nhu c u n, t có cái n n n no r i phát tri n t i n ngon...;
t ng t , nhu c u i l i: t i b → i xe p → i ô tô → máy bay...
Dân gian có câu:
“Có m t thì mu n có hai
Có ba có b n, l i nài có n m”
ho c “có m i, n i c ”, “ c ng chân lân ng u” nói lên nhu
c u c a con ng i là không có gi i h n.
Nhu c u tr thành ng l c thúc y con ng i ho t ng, vì m i ho t
ng u nh m m c ích th a mãn các nhu c u. Th a mãn nhu c u cá
nhân và ng l c thúc y h c t p có m i quan h nh th nào?

A. Maslow là ng i u tiên a ra h th ng các nhu c u c a con ng i
g m 5 b c:
Nhu c u t th hi n, t kh ng nh.
Nhu c u c kính tr ng.
Nhu c u xã h i v n hóa.
MODULE THPT 14


+ Nhu c u v an toàn tính m ng, tài s n.
+ Nhu c u sinh lí c b n: n, , v sinh, tình d c...
Quan i m c a Maslow ã b ch trích vì cá nhân không luôn luôn ch ng
t nh ng nhu c u theo th t nh ông d oán. Th c t , i a s cá
nhân có nhu c u theo th t t th p n cao, t c b n n tinh th n,
nh ng c ng có h th ng nhu c u ng c l i — t tinh th n n c b n,
ho c m t lúc có c nhu c u c b n l n nhu c u tinh th n.
M c dù b phê phán nh ng lí thuy t c a Maslow r t có giá tr v ph ng
di n giáo d c. N u h c sinh n tr ng, khi b ng còn ói, m c còn rét
thì không th phát tri n ng l c thúc y h c t p c. N u h c sinh
n tr ng trong tinh th n hoang mang, ho ng lo n vì hoàn c nh c
bi t nh cha m li d , b t hoà thì h c sinh ó không th an tâm h c hành
c. Giáo viên dù có c g ng m y c ng khó có th thúc y nh ng h c
sinh này h c t t h n c. H th ng nhu c u c a Maslow cho phép nhà
giáo d c nh n nh v thái c a h c sinh. H c sinh ch a th a mãn nhu
c u c b n vì hoàn c nh c bi t thì giáo viên không th yêu c u h th c
hi n nh ng nhu c u cao h n nh nhu c u tình c m, nhu c u tinh th n.
M i ng i u có nhu c u b c th p và nhu c u b c cao. Chúng liên k t v i
nhau trong m i liên h th b c ph thu c g i là thang nhu c u. Xác nh
c các lo i nhu c u c a con ng i là v n vô cùng quan tr ng.
Câu 2:

* Ho t

ng h c t p:

— S h c t p là tr ng h p riêng c a s nh n th c, là s l nh h i h th ng
tri th c, k n ng, k x o m i thông qua s hu n luy n, gi ng d y chính
quy và ho t ng th c ti n h ng ngày c a con ng i. H c t p luôn là quá
trình nh n th c tích c c. B n ch t c a quá trình h c t p là n m v ng tri
th c, k n ng, k x o.
Tuy nhiên, c ng c n phân bi t gi a h c ng u nhiên v i ho t ng h c
(ho t ng h c t p).
Vi c n m v ng tri th c, kinh nghi m, hình thành k n ng, k x o c ng
nh các ph ng th c hành vi khác thông qua vi c th c hi n các ho t
ng trong cu c s ng h ng ngày g i là h c ng u nhiên. Còn ho t ng
XÂY DỰNG KẾ HOẠCH DẠY HỌC THEO HƯỚNG TÍCH HỢP |

13


—
+

+
+
+

14

|

h c t p là ho t ng c thù c a con ng i, c i u khi n b i m c
ích t giác là l nh h i nh ng tri th c, k n ng, k x o m i, nh ng ph ng
th c hành vi m i. Có th nói, ho t ng h c t p là m t s nh n th c ã
c làm cho d dàng i và c th c hi n d i s ch o c a giáo viên.
Có th khái quát m t s n i dung c b n c a ho t ng h c t p nh sau:
i t ng c a ho t ng h c là tri th c khoa h c m i và nh ng k n ng,
k x o t ng ng v i nó. Vì v y ch th ti n hành h c t p nh m chi m
l nh các kinh nghi m xã h i l ch s bi n thành v n kinh nghi m riêng c a
b n thân, hình thành và phát tri n tâm lí, nhân cách. H c t p là cách th c,
con ng c b n, c tr ng hoàn thi n nhân cách c a con ng i c
bi t i v i tr .
Ho t ng h c t p luôn c nh h ng, thúc y và i u khi n m t
cách có ý th c, t giác cao.
Ho t ng h c h ng vào vi c ti p thu nh ng tri th c c a chính b n
thân ho t ng th c ch t là h c cách h c, xây d ng ph ng pháp h c
t p i v i b n thân m i cá nhân.
Ho t ng h c là ho t ng h ng vào làm thay i t ng i lâu b n
chính b n thân ch th . Hình thành n ng l c m i, nh m hoàn thi n
nhân cách c a ch th h c t p t ng ng v i t ng giai o n phát tri n.
ây chính là c i m c áo, khác bi t gi a ho t ng h c t p v i các
ho t ng khác c a con ng i ch y u h ng tác ng c a ch th
vào th gi i khách quan, c i t o và bi n i nó ph c v các nhu c u c a
con ng i.
Tóm l i: ho t ng h c t p là ho t ng c tr ng, c b n c a con ng i,
c i u khi n b i m c ích t giác là chi m l nh h th ng tri th c,
k n ng, k x o m i t ng ng và các ph ng th c khái quát c a ho t
ng h c t p b ng ph ng pháp nhà tr ng.
Ch th ho t ng h c t p là ng i h c v i s giác ng v ng c , m c
ích c a vi c h c i v i b n thân tr thành ng l c thúc y ti n hành
ho t ng h c t p. Ch khi nào ng i h c say mê, tích c c h c t p nh m

chi m l nh i t ng thì m i th c s là ch th ích th c c a ho t ng
h c. V c u trúc, ho t ng h c t p c ng bao g m các thành t c b n
c a ho t ng nói chung.
MODULE THPT 14


* Nhu c u h c t p:

— Nhu c u h c t p là m t trong nh ng nhu c u tinh th n c tr ng ng i.
Nó là tr ng thái c m nh n c s c n thi t v i t ng h c t p i
v i s phát tri n c a b n thân ng i h c. Nói cách khác, nhu c u h c t p
là òi h i c a ng i h c i v i s l nh h i n i dung tri th c và các
quá trình, ph ng pháp h c t p — nh ng cái ch a t ng có trong kinh
nghi m cá nhân — c n c th a mãn t n t i và phát tri n. S th a
mãn nhu c u này có ý ngh a to l n i v i i s ng cá nhân và xã h i.
— Các c i m c a nhu c u h c t p:
C ng nh các lo i nhu c u khác ng i, nhu c u h c t p có nh ng c
i m c b n là c ng , tính chu kì c a s xu t hi n và ph ng th c
th a mãn. M t c i m khác r t quan tr ng, c bi t khi nói v nhân
cách là n i dung i t ng c a nhu c u. Nh ng c i m này th hi n
nhi u góc khác nhau, v i các m c khác nhau t o nên nh ng nét
c tr ng cho nhu c u h c t p c a con ng i.
+ c i m v c ng c a nhu c u h c t p:
C ng nhu c u h c t p là m nh, gay g t c a nh ng òi h i v
thông tin, v s hi u bi t c a con ng i. C ng nhu c u h c t p có
th
c xem xét d i các góc sau ây:
• Góc ý th c:
Ý h ng nh n th c:

m c này, nhu c u h c t p c ph n ánh trong ý th c ch a rõ ràng
vì nhu c u h c t p còn y u t. Nh ng tín hi u c a nó không c ph n
ánh m t cách y và rõ ràng trong ý th c. Nh ng tín hi u này là
nh ng d u hi u khách quan c a nh ng áp ng nhu c u h c t p và c a
b n thân tr ng thái có tính ch t nhu c u h c t p, ngay c trong tr ng
h p n gi n nh t mà v n là nh ng òi h i s ng v nh n bi t th gi i
khách quan.
Ý mu n nh n th c:

m c này, nhu c u h c t p ã c ý th c rõ ràng h n. Nh ng tín
hi u trên c ph n ánh y h n và kích thích ho t ng c a t duy,
XÂY DỰNG KẾ HOẠCH DẠY HỌC THEO HƯỚNG TÍCH HỢP |

15


h ng t duy vào vi c tìm tòi nh ng ph ng ti n th a mãn nhu c u.
Tuy v y, m c này, con ng i ch a xác nh c con ng,
cách th c th c hi n m c ích ó. ây ã xu t hi n tình c m ham
mu n (tình c m trí tu ). Tình c m này do nh ng tr i nghi m tr c ây
k t h p v i bi u t ng v s th a mãn nhu c u này gây ra. S c ao,
mong m i c ti p nh n thông tin xu t hi n.
Ý nh nh n th c:

•

16

|

m c này, nhu c u h c t p ã c ý th c y . Con ng i ã xác
nh c i t ng và ph ng th c th a mãn nhu c u h c t p. Có ý
nh t c là ã s n sang tham gia m t hành ng h c t p nh t nh.
n lúc này, nhu c u h c t p tr thành ng c h c t p ích th c.
Bi u hi n c th c a ng c này là con ng i say s a, h ng thú tìm tòi,
ti p nh n, l nh h i, khám phá tri th c m i vì s c h p d n c a b n thân
tri th c, c a ph ng pháp và quá trình giành l y tri th c y.
Nh v y có th nói quá trình ph n ánh c a ch th v i t ng và
ph ng th c th a mãn nhu c u t ch ch a rõ, ch a y
n rõ ràng,
y là quá trình ti n hóa c a nhu c u, quá trình ng c hóa.
Trong quá trình này, cùng v i s phát tri n các c p ý th c nh n th c,
các m c gay g t c a s òi h i thông tin (c ng nhu c u h c t p)
c ng d n d n t ng lên. T ây, có th rút ra k t lu n: m c nh n th c
(ý th c) rõ ràng v i t ng và ph ng th c th a mãn nhu c u h c t p
t l thu n v i c ng c a nhu c u h c t p. Do v y, bi t c c ng
nhu c u, m t trong nh ng d u hi u c n tìm hi u là m c ph n ánh
mù m hay rõ ràng c a ý th c v i t ng và ph ng th c th a mãn
nhu c u ó.
Trong ph m vi ho t ng h c t p, m c ý th c v m c ích, nhi m v
h c t p c a h c sinh là d u hi u quan tr ng c a m c phát tri n nhu
c u h c t p c a các em, c bi t là v c ng nhu c u h c t p.
C ng nhu c u h c t p d i góc xúc c m — tình c m trí tu :
Xúc c m — tình c m trí tu là thái c a con ng i i v i vi c nh n
th c các hi n t ng c a t nhiên và i s ng xã h i, c n y sinh do s
th a mãn hay không th a mãn nhu c u nh n th c c a con ng i.
MODULE THPT 14


Lúc u, tình c m trí tu th hi n d i hình th c tò mò. Tò mò — theo

Mc. Dougall — c xem nh c u t o tâm lí c b n và mang tính b n
n ng. Ông ã nh ngh a b n n ng tò mò và c m xúc “ng c nhiên” g n
v i nó nh là m t trong nh ng quá trình b n n ng c b n c a con ng i.
Mc. Dougall còn cho r ng h ng ph n c a b n n ng này xu t hi n v i b t
c i t ng nào t ng ng nh ng ng th i ph i khác m t cách rõ r t
v i nh ng i t ng ã bi t, c nh n xét theo thói quen.
Sau Mc. Dougall là Shand (1914) ã nh ngh a tính tò mò nh là
“c m xúc hàng u” t o nên xung ng hi u bi t gi n n i u khi n và
duy trì chú ý m t cách b n n ng và t o nên nh ng v n ng c a thân th
cho phép chúng ta làm quen v i i t ng m t cách y nh t.
Tr c các tác gi trên còn có Berline u cho r ng tính tò mò là b m sinh,
nh ng ng th i nó c ng có th là ph m ch t t t o. i u này c ng ã
c G. Piaget và các nhà nghiên c u tu i s sinh khác công nh n qua
thông báo r ng tính tò mò có c ng l n và tính tích c c tìm tòi ã có
tr em r t lâu tr c khi bi t nói. Rõ ràng khi m i c i m, m i s khác
th ng c ng nh m i i u bí n i v i tr u g i lên cho tr em n i
b n kho n và mong mu n thi t tha c bi t “ y là cái gì?”, “t i sao?”
hay “ làm gì?”. Nh th , s tò mò là bi u hi n c a ph n x nh h ng
và c ng là bi u hi n rõ nét c a nhu c u nh n th c.
Ngay khi th a mãn nhu c u nh n th c, c m xúc hài lòng (d ng tính)
xu t hi n. Tu theo tính ch t ph c t p c a câu h i (v n c n nh n
th c i v i ch th ) mà nh ng tình c m trí tu có c ng cao th p
khác nhau. Thông th ng, v n càng khó kh n, gay c n, quá trình
nh n th c càng c ng th ng thì tr c, trong và sau khi th c hi n hành
ng, tình c m trí tu càng có c ng cao.
Trong quá trình nh n th c m t cách có h th ng, nh ng c m xúc khác
nhau s
c h th ng hóa và khái quát hóa. K t qu là tính ham hi u
bi t — m c
u tiên c a tình c m trí tu — c hình thành và c

th hi n trong h ng thú v i t t c nh ng cái gì m i, trong nh ng rung
ng tích c c rõ r t khi tri giác và n m tri th c m i và c trong nh ng
rung ng tiêu c c (âm tính) khi thi u nh ng món n tinh th n m i.
XÂY DỰNG KẾ HOẠCH DẠY HỌC THEO HƯỚNG TÍCH HỢP |

17


Rõ ràng tình c m trí tu là m t m t không th thi u c c a h ng thú
nh n th c và chúng u có c s quan tr ng là nhu c u nh n th c.
B n ch t c a h ng thú nh n th c là thái l a ch n c bi t c a cá
nhân trong quá trình nh n th c v i t ng nào ó do ý ngh a c a nó
trong i s ng và do s h p d n v tình c m c a nó. Nh v y, s h p d n
v tình c m c a i t ng, k c trong tr ng h p mà có th ch th
không ý th c c, là c s quan tr ng c a h ng thú nh n th c. Do ó,
góc này m t s nhà tâm lí h c có lí khi cho r ng h ng thú là thái
nh n th c c a cá nhân i v i hi n th c (A.G. Ackhipôp, N.N. Miaxis p,
X.L. Rubinstêin, V.G. Ivanôp).
h c sinh, trong nh ng n m u tiên h c t p tr ng ph thông, h ng
thú nh n th c phát tri n khá rõ nét. Nh các nhà tâm lí h c ã nh n xét,
tr , u tiên có xu t hi n nh ng h ng thú i v i s vi c riêng l ,
nh ng hi n t ng riêng bi t (l p 1 — 2), sau ó n các h ng thú g n li n
v i s phát hi n nh ng nguyên nhân, quy lu t, các m i liên h và quan
h ph thu c gi a các hi n t ng (l p 3 — 4 — 5). N u l p 1 — 2, h c sinh
hay quan tâm “cái ó là cái gì?” thì l p 3, c bi t là l p 4 — 5, các em
quan tâm t i lo i câu h i “t i sao?” và “nh th nào?”. Do ó, có th nói,
h c sinh ti u h c, h ng thú h c t p d n d n chi m u th so v i h ng
thú trò ch i. Càng h c lên l p trên, h ng thú h c t p c a h c sinh ti u
h c càng có n i dung, hình th c ph c t p và phong phú h n. Tuy th ,
h ng thú c a các em còn mang n ng tính ch t gián ti p, còn h ng thú

tr c ti p gây nên b i b n thân môn h c ch a c hình thành y .
H ng thú nh n th c c a các em còn mang tính chung chung i v i các
l nh v c tri th c, th hi n tính ham hi u bi t, tính tò mò khoa h c, còn
h ng thú chuyên bi t, sâu s c i v i m t khoa h c nào ó ch a c
hình thành rõ r t. Có th nói, h c sinh ti u h c, tính ham hi u bi t ã
hình thành và bi u hi n rõ trong h ng thú nh n th c mà c i ngu n c a
chúng là nh ng khát khao hi u bi t th gi i xung quanh, lòng mong
mu n thích nghi v i th gi i, là nhu c u nh n th c. Càng lên l p
cao h n, h ng thú h c t p càng sâu h n, có b n v ng cao h n và vì
th mang tính ph c t p h n.
18

|

MODULE THPT 14


M c cao c a tình c m trí tu là thái say mê nghiên c u hi n th c
v i t cách là i t ng c a nh n th c. Thái say mê hi u bi t i v i
hi n th c th ng mang tính ch t l a ch n và chuyên ngành. ó là thái
say mê toán h c, v n h c, ngh thu t… Nh ng thái nh th d n
n s sáng t o khoa h c.
C ng c n ph i nói thêm r ng, cùng v i m t con ng i, có th có nh ng
m c khác nhau v thái c m xúc i v i vi c nh n th c các m t
khác nhau c a hi n th c: i v i l nh v c tri th c này có th có thái
say mê, i v i l nh v c khác ch bi u hi n lòng ham hi u bi t ho c ch là tính
tò mò… Cá nhân có th phi n di n v m t tình c m trí tu . Trong tr ng
h p nh th , s say mê i v i m t cái gì ó c ch t t c nh ng tình
c m khác và con ng i hoàn toàn d ng d ng v i nh ng gì còn l i.
Tình c m trí tu h c sinh c bi u hi n trong nh ng c m xúc muôn

màu muôn v : vui s ng và thán ph c; t hào v i vi c gi i quy t nhi m v ;
s hoài nghi và tâm tr ng chán ngán trong tr ng h p không thành công;
c m xúc lo âu và gi n d trong nh ng i u ki n c n tr ho t ng nh n
th c, trong nh ng c m xúc c ng th ng c bi t khi g p khó kh n…
Ngoài ra, tình c m trí tu còn g n bó ch t ch v i tình c m o c,
tránh nhi m và quan i m cá nhân. Ng i ta c m th y th a mãn và vui
s ng th c s khi c m th y k t qu nh n th c c a h có ý ngh a to l n
i v i cá nhân và xã h i, h a h n nhi u kh n ng m i trong vi c c i
thi n nh ng hi u bi t và i u ki n s ng c a h . Do v y, i v i h c sinh,
vi c hình thành và phát tri n tình c m trí tu ph i g n li n v i giáo d c
o c, v i vi c hình thành các nhu c u — ng c mang tính xã h i.
Tóm l i, nh ng bi u hi n các m c khác nhau c a các xúc c m —
tình c m trí tu là nh ng d u hi u c a m c phát tri n nhu c u h c
t p c a h c sinh. Tính ch t c a tình c m trí tu ph n ánh m c gay g t
c a s òi h i thông tin — c ng c a nhu c u h c t p.
+ b n v ng c a nhu c u h c t p:
b n v ng c a nhu c u h c t p c c tr ng b ng chu kì xu t hi n
c a nó. Chu kì xu t hi n càng liên t c, m t càng dày ph n ánh b n
XÂY DỰNG KẾ HOẠCH DẠY HỌC THEO HƯỚNG TÍCH HỢP |

19


v ng càng cao. Nhu c u h c t p b n v ng luôn có tác d ng chi ph i ho t
ng nh n th c c a con ng i trong m t th i gian dài và ít ph thu c
vào hoàn c nh xu t hi n m t cách ng u nhiên vào m t lúc nào y.
Bi u hi n c th nh t c a nhu c u h c t p b n v ng là t nguy n, t giác
th c hi n các nhi m v nh n th c, nhi m v h c t p.
h c sinh, tính b n v ng c a nhu c u h c t p c hình thành và phát
tri n ngay trong chính ho t ng h c t p. V b n ch t, h c t p chính là

quá trình nh n th c c áo c a h c sinh. i v i h c sinh, ho t ng
h c t p là ph ng th c ch y u nh m th a mãn m t nhu c u c b n có
r t s m con ng i là mu n hi u bi t v th gi i xung quanh, và khác
v i nhu c u c th , nhu c u này khi c th a mãn s không t m th i
l ng d u xu ng mà trái l i, càng c c ng c và t ng lên rõ r t.
M t khác, c ng chính ho t ng h c t p ã phát tri n hoàn thi n các
ch c n ng cao c p c a h th n kinh và c bi t h n, t o ra kh n ng
th c hi n thành th o các thao tác và hành ng trí tu , t c là hình thành
nên ph ng th c ho t ng nh n th c. Trong khi ó, ph ng th c c a
ho t ng hay hành vi do h c t p mang l i có tính ch t v ng ch c tr
thành m t thu c tính c a ho t ng hay hành vi. Xét v m t b n th
v t ch t, nh ng thu c tính này c th hi n ra trong nh ng ho t ng
quen thu c nh m vào m t h ng nh t nh nào ó c a t bào th n kinh
v não. ó chính là nh ng ph n x có i u ki n ã c c ng c nh
quá trình h c t p. Theo I.P. Pavlop, chính ph n x này th hi n nhu c u
nh n th c c a con ng i. Do ó ho t ng h c t p ã t o nên h c sinh
nhu c u h c t p ngày m t b n v ng h n, kích thích ngày càng m nh h n
tính tích c c, t giác th c hi n các nhi m v h c t p. b n v ng c a s
òi h i v thông tin và c a ho t ng trí tu là c i m c tr ng trong
nhu c u nh n th c c a con ng i.
+ M t n i dung i t ng c a nhu c u h c t p:
Tâm lí h c Macxit ã kh ng nh nhu c u bao gi c ng có i t ng.
Là m t lo i nhu c u tinh th n c tr ng c a ng i, n i dung i t ng
c a nhu c u h c t p là t p h p nh ng khách th c a n n v n hóa v t
ch t và tinh th n có kh n ng th a mãn nhu c u ó, khi c ph n ánh
vào u óc con ng i thì tr thành ng c nh n th c, thúc y ho t
20

|

MODULE THPT 14


ng nh n th c v n t i chi m l nh ho c làm thay i nó. Nh v y nhu
c u h c t p không tr c ti p d n n hành vi, ho t ng nh n th c.
Nhu c u h c t p nh h ng n hành vi, ho t ng nh n th c thông qua
các ng c h c t p. Chính ng c h c t p là nh p c u n i li n nhu c u
h c t p v i hi n th c khách quan nh m t kinh nghi m i u ch nh hành
vi xác nh. Chính i t ng mà ng c h c t p hi n thân trong ó là
i t ng th a mãn nhu c u h c t p. Trong tr ng h p này, i t ng
th a mãn nhu c u ng th i là i t ng c a ng c . Do ó n i dung
i t ng c a ng c h c t p c hi u là n i dung i t ng c a nhu
c u h c t p c ph n ánh trong tâm lí con ng i. N i dung i t ng
c a nhu c u h c t p c con ng i ý th c và th nghi m d i d ng
nh ng ng c xác nh. Nh ng ng c này c b c l ra v i t cách là
nh ng tác nhân thúc y hành ng h c t p qua nh ng m i liên h xúc
c m trí tu do s th a mãn hay không th a mãn gây nên. Nh ng m i liên
h xúc c m này ã có trong kinh nghi m tr c ây c a con ng i.
i u ó có ngh a là các ng c thúc y c hành vi h c t p là nh
nhu c u h c t p và kinh nghi m c m xúc tr c ây v s th a mãn nhu
c u ó c g n ch t v i nhau theo m t cách xác nh. Vì v y, nhu c u
h c t p càng gay g t, nh ng m i liên t ng ngày càng m nh thì nh
h ng c a ng c h c t p n hành vi, ho t ng t ng ng càng l n.
C ng c a ng c h c t p c bi u hi n tr c ti p m c c a
tính tích c c h c t p.
+ c i m v ph ng th c th a mãn nhu c u h c t p:
Nh ta ã bi t, cùng m t nhu c u, có th
c th a mãn b ng nh ng
ph ng ti n, cách th c khác nhau. Nh ng vi c th a mãn nó b ng
ph ng ti n, cách th c nh th nào l i liên quan m t thi t n b n thân

nhu c u. Tu theo ph ng ti n th a mãn nào ó nó có th phát tri n lên
ho c suy thoái i, th m chí bi n ch t i. S bi n hóa c a nhu c u hay
nh ng c i m c b n c a nhu c u u ph thu c vào thành ph n s
l ng và ch t l ng c a các ph ng ti n, ph ng th c th a mãn nhu c u.
Là m t nhu c u c b n c a con ng i, nhu c u h c t p có th
c th a
mãn b ng nhi u ph ng th c khác nhau nh h c t p, vui ch i, gi i trí,
giao ti p, lao ng, t h c… Trong ó các d ng ho t ng ó, nhu c u
XÂY DỰNG KẾ HOẠCH DẠY HỌC THEO HƯỚNG TÍCH HỢP |

21


h c t p có ch c n ng kích thích ho t ng, c bi t là ho t ng nh n th c.
Vì v y nhu c u h c t p là ngu n g c bên trong c a tính tích c c
nh n th c. Tính tích c c nh n th c là thái c i t o c a ch th i v i
khách th thông qua s huy ng m c cao các ch c n ng tâm lí
nh m gi i quy t nh ng v n h c t p — nh n th c. Nó v a là m c ích
ho t ng, v a là ph ng ti n, là i u ki n
t c m c ích, v a là
k t qu c a ho t ng. Nó là ph m ch t ho t ng c a cá nhân. Do ó,
m c tích c c nh n th c c a cá nhân quy t nh tr c ti p k t qu ho t
ng nh n th c c a h .
Tuy v y, tính tích c c nh n th c xu t phát không ch t nhu c u h c t p
mà còn t các nhu c u khác nh nhu c u sinh h c, nhu c u o c,
th m m , nhu c u quan h xã h i... Vì th , tính tích c c nh n th c ch
liên h v i nhu c u h c t p khi n m trong m i t ng quan gi a ho t
ng có i t ng c a ch th v i ng c c a nó — n i dung i t ng
c a nhu c u. V v n này A.N. Leonchiev vi t: “B n thân i t ng c a
ho t ng hi n ra tr c m t ch th nh là i t ng áp ng m t nhu

c u này hay m t nhu c u khác c a ch th . Nh v y là nhu c u có vai trò
kích thích ho t ng và h ng d n ho t ng c a ch th , nh ng ch có
th hoàn thành c ch c n ng v i i u ki n là nhu c u mang tính
i t ng”. [11; 101]. Do ó, n u tính tích c c nh n th c trong ho t ng
h c t p c a h c sinh h ng vào i t ng ho t ng h c t p v i t cách
là m c ích ho t ng ó thì tính tích c c nh n th c ph n ánh m c
phát tri n c a nhu c u h c t p. Còn tính tích c c h ng vào i t ng
nh n th c v i t cách ch là ph ng ti n th c hi n m c ích n m ngoài
ho t ng h c t p thì tính tích c c ó không ph n ánh m c phát tri n
c a nhu c u h c t p. Rõ ràng là tính ch t c a ph ng th c th a mãn nhu
c u h c t p có m i liên h ch t ch v i n i dung i t ng th a mãn nhu
c u ó và bi u hi n m c tích c c nh n th c c a ch th . Nh v y,
i v i h c sinh, trong cùng m t i u ki n nh t nh, cùng m t l a tu i
nh t nh, tính t giác, ch ng, c l p c a ch th trong ho t ng
h c t p c thúc y b i m c ích u th là l nh h i tri th c và ph ng
pháp giành l y tri th c ó thì ph n ánh nhu c u h c t p phát tri n
trình cao h n so v i ho t ng h c t p mang tính i phó, th ng
v i m c ích u th là th a mãn nhu c u ánh giá, nhu c u quan h xã h i.
22

|

MODULE THPT 14


•
•
•
•
•

•

i u này c ng ã c A.N. Leonchiev kh ng nh: “Tính i t ng c a
ho t ng không nh ng sinh ra tính i t ng c a hình t ng mà còn
sinh ra tính i t ng c a nhu c u, xúc c m và tình c m”. [11; 101].
T nhu c u sinh ra ng c , ng c là cái có tác d ng chi ph i thúc y
con ng i hành ng, suy ngh , úng nh câu nói: vi c làm có ng
c úng, hành vi có ng c sai.
Theo Schiffman và c ng s c a ông, ng c là l c n i tâm thúc y cá
th hành ng, l c ó sinh ra do m t tr ng thái c ng th ng không
d ch u, là k t qu c a m t nhu c u ch a c th a mãn.
T nhu c u c ng sinh ra h ng thú, ó là thái có xúc c m, tình c m i
v i m t s v t v a th a mãn nhu c u c b n, v a th a mãn nhu c u khác
nh khoái c m, th m m …
Phát tri n ng l c thúc y h c t p liên quan n vi c ng i h c nh n
c giáo d c thích áng và ti p nh n ki n th c m t cách có hi u qu ,
th a mãn nhu c u cá nhân v m i ph ng di n và có vai trò l n v
ph ng di n giáo d c.
Ngày nay, lí thuy t này c kh ng nh và c b sung v m t n i
dung, b i vì i s ng con ng i ngày càng cao thì các nhu c u càng c
phát tri n và có tính a d ng cao.
Theo Murrey, con ng i th ng có nh ng nhu c u sau:
Nhu c u tìm ki m các m i quan h b n bè.
Nhu c u vui ch i.
Nhu c u v tính xã h i: lãng quên quy n l i riêng, xu h ng v tha,
hào hi p, nh ng nh n, quan tâm n ng i khác, làm vi c thi n.
Nhu c u ng n n p, tr t t , v sinh.
Nhu c u t v : nhân v t luôn luôn c chu n b y trong quan h
v i ch th có th có, khó th a nh n sai l m c a mình, luôn luôn bi n h
b ng nh ng vi n d n a ra, t ch i s phân tích các sai l m c a mình.

Nhu c u thành t: mu n làm cái gì ó nhanh chóng và t t p, mu n t
trình cao trong m t công vi c nào ó, mu n tr thành ng i nh t
quán và có m c ích.
XÂY DỰNG KẾ HOẠCH DẠY HỌC THEO HƯỚNG TÍCH HỢP |

23


•
•

*
—

—

—

24

|

Nhu c u ph c tùng th ng: tuân th t ng s c m nh, ch p nh n
s ph n, n i tr ng ph t, th a nh n s kém c i c a mình.
Nhu c u tránh b trách ph t: kìm nén nh ng xung ng c a mình nh m
tránh b trách ph t, lên án; chú ý n nh ng d lu n xã h i; t ch ,
gi gìn nh ng quy t c chung.
Nhu c u luôn luôn c s p x p, v n ng và phát tri n t i trình ngày
càng cao.
t ng giai o n nh t nh c a con ng i, ng v i tr ng thái nh t nh c a

c th , m t i u ki n xã h i nh t nh, m t s nhu c u n i lên hàng u,
m t s nhu c u khác l ng xu ng. Ch ng h n: h c sinh l a tu i m u giáo,
nhu c u vui ch i là rõ r t, còn l a tu i thi u niên nhu c u giao ti p
trong nhóm b n bè l i n i lên hàng u…
Nhu c u nh n th c — ó là ng l c bên trong thúc y ho t ng h c t p.
Nh ng mong mu n, khát khao tìm hi u cái m i luôn là ng l c m nh
m thôi thúc con ng i tìm hi u, khám phá th gi i, v i h c sinh,
ó chính là ng c h c t p ích th c.
C ch phát tri n c a nhu c u h c t p:
M i l n th a mãn nhu c u ki n th c l i n y sinh nhu c u m i v ki n
th c m i h c sinh, nhu c u h c t p phát tri n ph thu c ch t ch vào
i u ki n và ph ng th c th a mãn nhu c u y và nhu c u h c t p ch có
th
c th a mãn b ng ho t ng h c t p. Bi t c c ch này, ng i
giáo viên ph i th ng xuyên t o m i i u ki n th a mãn nhu c u c a
h c sinh v ki n th c.
Thái h c t p c a h c sinh nh h ng l n n k t qu c a quá trình
d y h c. N u h c sinh thi u trách nhi m, không t giác, vô k lu t,
l i bi ng s không bao gi t c k t qu cao trong h c t p. Giáo viên
c n th ng xuyên c nh báo r ng, tính ch t quan h này c a tr trong
h c t p không cho phép các em nh n c k t qu t t, th m chí c
nh ng em có n ng l c tâm lí và trí tu t t.
Nhu c u cá nhân và ng l c thúc y h c t p:
Th c hi n ng l c thúc y h c t p là khi h c sinh d n m i n l c vào
tìm hi u s ki n, h u nh th c hi n m c ích không ch vì ph n th ng
MODULE THPT 14


mà i u quan tr ng là ti p nh n ki n th c sâu r ng c a s ki n th a
mãn nhu c u b n thân.

Trong nghiên c u “An Introduction to Motivation” (T ng quan v ng
l c thúc y) xu t b n n m 1964, Atkinson cho r ng, cá nhân có nhu c u
g t hái thành tích thì th ng có khuynh h ng c g ng, dù g p khó kh n
t m c ích. Ng c l i, cá nhân có nhu c u né tránh th t b i m nh
h n mong mu n thành công thì nh ng khó kh n nguy hi m trên ng
th c hi n m c ích s e do và ng l c thúc y ây s y u kém,
không kh n ng khuy n khích cá nhân hoàn thành m c ích.
Nhu c u h c t p — là s c n thi t i v i m i h c sinh nh m hoàn thi n,
trang b nh ng ki n th c chuyên môn, có m i quan h ch t ch v i các nhu
c u khác. Nhu c u h c t p là nhu c u b c cao, thu c v nhu c u nh n
th c, chi ph i m nh m s hình thành và phát tri n nhân cách h c sinh.

* Ý ngh a c a nhu c u h c t p trong ho t

ng h c t p:

Trong ho t ng h c t p, nhu c u h c t p là ngu n g c tính tích c c
nh n th c (h c t p) c a ng i h c và nh h ng l n t i k t qu c a ho t
ng này. Tính tích c c h c t p có nh h ng tr c tiên i v i hành
ng nh h ng trong ho t ng h c t p c a ch th . Trong h th ng lí
lu n c a P.Ia. Galpêrin, nh h ng v a là b c u tiên c a hành ng
trí tu , v a là hành ng c l p, ki m tra và i u ch nh trong su t quá
trình th c hi n hành ng. ây là khâu quy t nh c quá trình hành ng,
có vai trò quan tr ng nh t trong c ch tâm lí c a hành ng. Chính ây,
nhu c u h c t p tham gia vào hành ng trí tu v i ch c n ng h ng
d n và kích thích hành ng. B i l "Nhu c u ch có c ch c n ng
h ng d n khi có s g p g gi a ch th và khách th . Mu n c v y,
ng nhiên ch th ph i th c hi n m t ho t ng t ng ng v i khách
th mà trong ó có nhu c u i t ng hóa"[8; 187]. Rõ ràng khi nhu c u
h c t p b t g p i t ng th a mãn là tri th c, k n ng, k x o... thì nó l p

t c bi n thành ng c thúc y ch th tích c c tìm tòi, nh n th c,
h c t p. Nhu c u h c t p làm cho hành ng nh h ng mang tính t
giác h n, di n ra thu n l i h n.
Không ch trong quá trình nh h ng hành ng, nhu c u h c t p còn
có nh h ng không nh i v i quá trình th c hi n hành ng.
XÂY DỰNG KẾ HOẠCH DẠY HỌC THEO HƯỚNG TÍCH HỢP |

25


Nhu c u h c t p óng vai trò nh m t òn b y, m t s c m nh bên trong
duy trì tính tích c c c a ch th .
Nhu c u h c t p v i t cách là m t thành t bên trong h ng d n,
kích thích và i u ch nh ho t ng h c t p, là ngu n g c tính tích c c
h c t p, lòng ham hi u bi t c ng nh khát v ng nh n th c c a ng i h c,
thúc y ng i h c th c hi n có hi u qu nhi m v h c t p. Vi c th a
mãn nhu c u h c t p là i u ki n thi t y u i v i s t n t i, s thành
t, t kh ng nh c a m i cá nhân, ng th i làm cho nhu c u nh n
th c c a h không ng ng nâng cao v m c và c p . Nh v y, nhu
c u h c t p có m i quan h ch t ch v i tính tích c c h c t p và k t
qu h c t p.

Hoạt động 2: Tìm hiểu động cơ và động cơ học tập của học sinh.
1. Mục tiêu hoạt động
N m c khái ni m ng c ( ng l c), ng c h c t p c a h c sinh.
2. Cách thức tiến hành
H c viên c thông tin, chia nhóm th o lu n tr l i nh ng câu h i sau:
— ng l c ( ng c ) là gì?
— H c sinh THPT có nh ng ng c h c t p nào?
3. Thông tin cho hoạt động

ng c trong h c t p c a h c sinh là m t trong nh ng v n quan tr ng
và c p bách c a tr ng ph thông hi n nay. T i sao h c sinh này thì h ng
thú h c t p, h c t p m t cách ch m ch , h c sinh khác thì chán n n,
th ng? tr l i c câu h i này c n xem xét nh ng c ch c b n
c a ng c h c t p.
a.

26

ng c

ng c là i t ng v t ch t hay tinh th n, t t ng kích thích, thúc y
và nh h ng ho t ng. Ngu n g c l c kích thích c a ng c là nhu
c u (A.N. Leonchiev). Ho t ng luôn có ng c (ho t ng “không có
ng c ” là ho t ng mà ng c c a nó b che l p kh i ch th ) hay là

|

MODULE THPT 14


kh i ng i quan sát. H n th n a, ho t ng có th có ngay m t vài
ng c (có ngh a là ho t ng nhi u ng c ), khi ó nó h ng n
tho mãn cùng m t lúc m t s nhu c u. S l a ch n có ý th c hay không
có ý th c ng c — trong tình hu ng này — ó là s l a ch n h ng ho t
ng c xác nh b i nh ng nhu c u thi t y u, c ng nh b i nh ng
kh n ng và nh ng h n ch
c t ra trong tình hu ng. Tình hu ng có
th t o i u ki n hay là ng n c n vi c th c hi n nh ng ng c này
hay kia, mà trong nh ng tình hu ng riêng l , th m chí b t bu c l a ch n

ng c . Nh ng tính ch t c a ng c ho t ng tìm i t ng tho mãn
nh ng nhu c u thi t y u c a ch th b c l rõ trong tình hu ng này.
Ngoài ch c n ng kích thích và nh h ng ho t ng, ng c còn th c
hi n ch c n ng t o ý, làm cho m c ích và m t s n v c u trúc c a
ho t ng có c ý cá nhân nh t nh và làm cho các tình hu ng t o
i u ki n hay ng n tr vi c th c hi n ng c c ng có ý cá nhân.
Hi u qu và c i m nh tính c a di n bi n ph thu c vào ho t ng
c thúc y b i ng c nào. ng c c ng xác nh tính ch t c a các
quá trình nh n th c và c c u n i dung c a tri giác, trí nh , t duy...
Nhi u khi, chính ng c không c ý th c: Nó có th xu t hi n trong
s c thái c m xúc c a ch th , hình th c th hi n ý cá nhân. S nh n
th c ng c là m t nhi m v c bi t. ng c th ng xuyên b thay
th b i nguyên nhân, ch ng h n: l p lu n h p lí hành ng không th
hi n nh ng kích thích th c t nh ng có th tr thành ng c thúc y
ho t ng. Con ng i càng nh n th c y và chính xác ng c ,
thì càng có kh n ng ch o hành ng c a chính mình.
Có th hi u ng c là mong mu n c a con ng i làm m t cái gì ó.
ó là cái xung l c thúc y con ng i hành ng th a mãn nhu c u.
óng vai trò quan tr ng i v i ng c là m i quan h c a nhu c u và
h ng thú, khát v ng và xúc c m, tâm th và lí t ng. Vì v y, ng c
là m t t ch c vô cùng ph c t p, làm thành h th ng ng l c, trong ó
có s phân tích, ánh giá các gi i pháp trái nhau, s l a ch n và ra
quy t nh. ng c th ng mang tính h th ng và có th b c. Trong
quá trình giáo d c, chúng ta không bao gi ch g p m t ng c hành
ng c l p. Tuy nhiên, không ph i khi nào giáo viên và h c sinh c ng ý
XÂY DỰNG KẾ HOẠCH DẠY HỌC THEO HƯỚNG TÍCH HỢP |

27

th c c các ng c . Các ng c c ng có s c nh h ng không gi ng
nhau i v i s n y sinh và k t qu c a quá trình d y h c.
Tr c m t hoàn c nh nh t nh, ch th nh n ra i t ng và ph ng th c
có th th a mãn nhu c u thì xu t hi n ng c hành ng. Thông th ng
xác nh c ng c là b t u có ý th c, m c dù ý th c ó ch a
rõ ràng, th m chí còn m h , c n ph i c nh ng hành ng c ng c .
ng c t o ra tâm th tích c c. Tâm th tích c c càng cao, ý th c càng cao,
ho t ng c kh i u càng “h t mình” thì khi b “ách t c”, h ng h t
càng cao, càng au, nó gây ra tâm tr ng n ng n , c ng th ng.

b.

ng c h c t p

Nhu c u nh n th c ch có ý ngh a tâm lí h c khi i t ng c a nó c
ch th ý th c, t c là nó c chuy n hóa thành ng c nh n th c.
D a trên quan ni m có tính nguyên t c c a A.N. Leonchiev: “S phân
tích các nhu c u v m t tâm lí h c không th nào tránh kh i không
chuy n thành s phân tích các ng c ” [11; 228], có th i n k t lu n:
phân tích nhu c u h c t p v m t tâm lí h c, không th nào tránh kh i
không chuy n thành s phân tích các ng c h c t p.

*

M ts v n

— Khái ni m

lí lu n v

ng c h c t p:

ng c h c t p:

ng c là m t trong các ph m trù trung tâm c a tâm lí h c. Do v y khái
ni m ng c theo ngh a r ng nh t c s d ng trong m i l nh v c tâm
lí h c và c hi u t ng i nh t quán, ngh a là: cái thúc y con ng i
ho t ng
t c m c ích nh t nh; là cái làm n y sinh tính tích
c c c a c th và quy nh xu h ng c a tính tích c c ó.
Theo nh ngh a nêu trên, ng c h c t p là nh ng gì tr thành cái
kích thích, thúc y tính tích c c h c t p h c sinh nh m t k t qu
nh n th c và hình thành phát tri n nhân cách. ây là m t c u trúc ph c
t p g m nhi u ng c c th v i s khác nhau v n i dung, tính ch t
c ng nh v trí c a chúng trong c u trúc. Tu thu c và s khác nhau ó
mà tác ng thúc y c a chúng i v i ho t ng c a ch th là khác
nhau và d n n k t qu ho t ng khác nhau.

28

|

MODULE THPT 14


C ng nh ho t ng khác, h c t p luôn có ng c (h c t p “không có
ng c ” là ho t ng mà ng c c a nó n i v i chính b n thân
ch th ). H c t p có th cùng m t lúc có nhi u ng c và khi ó nó
h ng t i th a mãn ng th i nhi u nhu c u. S l a ch n ng c có ý
th c ho c không ý th c trong quá trình h c t p là s l a ch n h ng

ho t ng nh n th c. S l a ch n này ch u s quy nh b i nh ng nhu
c u ang c p thi t và nh ng kh n ng, h n ch n m trong chính quá
trình h c t p. Nh ng tình hu ng, i u ki n nh t nh có th tích c c hóa
hay c n tr vi c hi n th c hóa ng c này hay ng c khác và trong
m t s tr ng h p, nó còn quy nh s l a ch n ng c .
Chính nh ng ng c h c t p quy t nh tính ch t c a các quá trình
nh n th c và c u trúc nên n i dung c a tri giác, trí nh , t duy…
B n thân ng c h c t p không c ý th c có th
c b c l ra trong
màu s c xúc c m c a s v t hi n t ng ang nh n th c, d i hình th c
ph n ánh ý th c c a cá nhân c a h c sinh. Tuy nhiên n u h c sinh càng
ý th c c các ng c h c t p c a mình tr n v n và chính xác bao
nhiêu thì càng làm ch
c hành vi nh n th c c a mình b y nhiêu.
ây c ng là m t m c tiêu quan tr ng trong giáo d c và d y h c.
— Phân lo i

ng c h c t p:

V n phân lo i hay xác nh c u trúc c a ng c h c t p c ng c
khá nhi u nhà tâm lí h c quan tâm nghiên c u (I.A. Côpx n, V.A.
Krutetxki, L.I. Bojovich, A.V. Petropxki, A.N. Leonchiev, A.K. Marcova,
Nguy n K Hào, Ph m Th c…).
D a trên c s m i quan h c a ng c v i ho t ng h c t p, có m t
s cách phân lo i nh sau:
+ Theo V.A. Krutetxki, ng c h c t p bao g m ng c hoàn thi n tri
th c và ng c quan h xã h i.
+ Theo A.V. Petropxki, ng c h c t p bao g m ng c bên trong và
ng c bên ngoài.
+ Theo A.N. Leonchiev, ng c h c t p bao g m ng c t o ý và ng c

kích thích.
Ng i ta còn có th phân lo i ng c h c t p thành ng c
c ý th c
và không c ý th c, ng c
c nh n th c và ng c th c t .
XÂY DỰNG KẾ HOẠCH DẠY HỌC THEO HƯỚNG TÍCH HỢP |

29