Dịch vụ công tác xã hội đối với người cao tuổi từ thực tiễn tỉnh hà nam

VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

TRẦN TIẾN SỸ

DỊCH VỤ CÔNG TÁC XÃ HỘI
ĐỐI VỚI NGƯỜI CAO TUỔI TỪ THỰC TIỄN
TỈNH HÀ NAM

Chuyên ngành: Công tác xã hội
Mã số: 60.90.01.01
LUẬN VĂN THẠC SỸ CÔNG TÁC XÃ HỘI

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC
PGS.TS. PHẠM HỮU NGHỊ

HÀ NỘI, 2016


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số
liệu ghi trong luận văn là trung thực. Những kết luận khoa học của luận
văn chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình nào khác.
TÁC GIẢ LUẬN VĂN

TRẦN TIẾN SỸ


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU………………………………………………………………………...................1

Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ DỊCH VỤ CÔNG TÁC XÃ HỘI ĐỐI VỚI NGƯỜI
CAO TUỔI…........................................................................................................................9
1.1. Khái niệm người cao tuổi; đặc điểm và nhu cầu của người cao tuổi……......….....……..9
1.2. Khái niệm dịch vụ công tác xã hội đối với người cao tuổi; nhu cầu về dịch vụ công tác xã
hội đối với người cao tuổi và nguyên tắc của dịch vụ công tác xã hội đối với người cao
tuổi........................................................................................................................................….14
1.3. Nội dung dịch vụ công tác xã hội đối với người cao tuổi; phương pháp và kỹ năng dịch vụ
công tác xã hội đối với người cao tuổi……………………………………………………..…17
1.4. Thể chế về dịch vụ công tác xã hội đối với người cao tuổi…………………...............19
1.5. Các yếu tố tác động đến dịch vụ công tác xã hội đối với người cao tuổi….......................22
..................................................................................................................................................
Chương 2: THỰC TRẠNG NGƯỜI CAO TUỔI VÀ DICH VỤ CÔNG TÁC XÃ HỘI
ĐỐI VỚI NGƯỜI CAO TUỔI TỪ THỰC TẠI TỈNH HÀ NAM................................29
2.1. Các điều kiện kinh tế, xã hội của tỉnh Hà Nam có ảnh hưởng đến dịch vụ công tác xã
hội đối với người cao tuổi…………………………………………....................................29
2.2. Thực trạng và nhu cầu người cao tuổi tỉnh Hà Nam……………………….................30
2.3. Thực trạng dịch vụ công tác xã hội đối với người cao tuổi từ thực tiễn tỉnh Hà
Nam…………………………………………………………………………......................48
Chương 3: GIẢI PHÁP BẢO ĐẢM THỰC HIỆN DỊCH VỤ CÔNG TÁC XÃ HỘI ĐỐI
VỚI NGƯỜI CAO TUỔI NHÌN TỪ THỰC TẠI TỈNH HÀ NAM….............................57
3.1. Giải pháp truyền thông nâng cao nhận thức về công tác xã hội và dịch vụ công tác xã hội
đối với người cao tuổi nói riêng…………………………………………………....................57
3.2. Giải pháp về nguồn nhân lực trong công tác xã hội đối với người cao tuổi.................58
3.3. Giải pháp dịch vụ công tác xã hội trong trợ giúp chăm sóc sức khỏe….......................60
3.4. Các giải pháp dịch vụ công tác xã hội trong trợ giúp về đời sống vật chất…...............61
3.5. Giải pháp dịch vụ công tác xã hội trong trợ giúp trong đời sống văn hóa, tinh
thần……………………………………………………… ..................................................62
3.6. Giải pháp dịch vụ công tác xã hội trong trợ giúp về tiếp cận các thông tin -chính sách
xã hội……………………………………………………………........................................63
3.7. Một số giải pháp khác………………………………………………………...............64

KẾT LUẬN…………………………………………………………………….................71
TÀI LIỆU THAM KHẢO…………………………………………………….................75

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT

BHYT
CLB

BẢO HIỂM Y TẾ
CÂU LẠC BỘ


CTXH
NCT
TGXH

CÔNG TÁC XÃ HỘI
NGƯỜI CAO TUỔI
TRỢ GIÚP XÃ HỘI


DANH MỤC BẢNG BIỂU
STT
1
2
3
4
5
6
7

8
9
10
11
12
13
14
15
16
1

Tên bảng/biểu đồ số liệu

Trang

Tên bảng số liệu:
Bảng 2.1. Tốc độ tăng số lượng người cao tuổi tại tỉnh Hà Nam từ
năm 2010 - 2015
Bảng 2.2: Tỷ lệ người cao tuổi phân chia theo độ tuổi
Bảng 2.3. Đánh giá tình trạng sức khỏe hiện nay của người cao tuổi
Bảng 2.4. Mức độ quan tâm tình hình sức khỏe người cao tuổi của

31
32
33

các thành viên trong gia đình
Bảng 2.5. Các dịch vụ khám, chữa bệnh người cao tuổi thường sử

34

dụng
Bảng 2.6. Đánh giá mức độ hài lòng về thái độ làm việc của nhân

35

viên Trạm Y tế xã
Bảng 2.7. Mức độ hiểu biết về các kiến thức chăm sóc sức khỏe
Bảng 2.8. Những vấn đề người cao tuổi thường lo lắng, buồn phiền
Bảng 2.9. Người cao tuổi tiếp cận các kiến thức, thông tin
Bảng 2.10. Mức độ hiểu biết về các chính sách của nhà nước đối

36
37
38
39
40

với người cao tuổi
Bảng 2.11. Các tổ chức người cao tuổi tham gia
Bảng 2.12. Cơ cấu nghề nghiệp của đối tượng nghiên cứu
Bảng 2.13. Thu nhập hiện nay của người cao tuổi
Bảng 2.14. Nguồn thu nhập của người cao tuổi hiện nay
Bảng 2.15. Những đóng góp của người cao tuổi cho gia đình
Bảng 2.16. Những đóng góp của người cao tuổi cho xã hội
Tên biểu đồ số liệu số liệu:
Biểu đồ 2.1. Tốc độ tăng số lượng người cao tuổi tại tỉnh Hà Nam
từ năm 2010 - 2015

41

42
43
44
45
46
31


MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Trong nhiều thập kỷ qua, cơ cấu tuổi dân số Việt Nam biến động mạnh theo
hướng: Tỷ lệ trẻ em (0 - 14 tuổi) ngày càng giảm; tỷ lệ dân số trong độ tuổi lao
động (15 - 59) tăng lên; tỷ lệ người cao tuổi (từ 60 trở lên) cũng tăng nhanh. Nếu
so với 50 năm trước, tuổi thọ người dân đã tăng gần gấp đôi, từ 40 tuổi (năm 1961)
lên đến 73 tuổi (năm 2010). Quy mô dân số người cao tuổi của Việt Nam năm
2013 hơn 9 triệu người, mỗi năm có thêm hơn nửa triệu người bổ sung vào nhóm
dân số đặc thù này. Dân số Việt Nam đã bước vào thời kỳ già hóa từ năm 2011 với
tỷ lệ người cao tuổi tăng nhanh. Tỷ lệ người cao tuổi trong tổng dân số tăng từ
6,9% (năm 1979); 7,2% (năm 1989); 8,1% (năm 1999); 9,0% (năm 2009); 10,5%
(năm 2013) [7] và 10,9% (năm 2015). Hàng năm có thêm hơn nửa triệu người bổ
sung vào nhóm dân số đặc thù này. Trong vòng 50 năm nữa, Việt Nam sẽ có thêm
hơn mười triệu người cao tuổi.
Thực tiễn cho thấy sự già hóa dân số có những tác động to lớn đến sự phát
triển kinh tế, giáo dục, văn hóa… và đặc biệt là hệ thống an sinh xã hội của quốc
gia. Vậy an sinh xã hội sẽ làm gì và làm như thế nào trước vấn đề đó? Đây chính là
vấn đề cần nghiên cứu, trao đổi, bàn bạc cụ thể. Trong tiến trình đổi mới, hội nhập
hiện nay ở Việt Nam, công tác xã hội đang được xem là một lĩnh vực quan trọng
trong việc tăng cường an sinh xã hội và hỗ trợ cho sự phát triển, tăng trưởng nhanh
và bền vững. Với vai trò của công tác xã hội trong hệ thống an sinh, thiết nghĩ hoạt
động công tác xã hội đối với người cao tuổi sẽ mang lại những ý nghĩa thiết thực

góp phần giải quyết các vấn đề đã nêu. Quan tâm chăm sóc người cao tuổi là
truyền thống tốt đẹp của nhân dân ta, Đảng và Nhà nước ta coi việc quan tâm,
chăm sóc đời sống vật chất và tinh thần của người cao tuổi là đạo lý của dân tộc, là
tình cảm và trách nhiệm của toàn đảng, toàn dân. Trong thời gian qua các cấp
chính quyền đã đề ra nhiều chính sách thể hiện sự quan tâm đó đối với người cao
tuổi, phát huy truyền thống uống nước nhớ nguồn của dân tộc ta. Tuy nhiên, chính
sự phát triển mạnh mẽ của quá trình công nghiệp hóa và hiện đại hóa đã có những
ảnh hưởng không nhỏ đến đời sống của người cao tuổi ở Việt Nam. Trong khi đó
1


việc vận dụng các phương pháp công tác xã hội để hỗ trợ người cao tuổi ở từng địa
phương cụ thể vẫn còn nhiều khó khăn, thách thức.
Tỉnh Hà Nam với dân số là 800.751 người (năm 2015), trong đó người cao
tuổi là 112.791 chiếm 14,1% dân số. Trong những năm gần đây đảng bộ, các cấp
chính quyền và nhân dân tỉnh Hà Nam đã có nhiều cố gắng trong việc quan tâm,
chăm lo đến đời sống vật chất cũng như tinh thần đối với người cao tuổi. Chính vì
vậy đời sống của người cao tuổi ở tỉnh Hà Nam nói chung đã phần nào được ổn
định, được cải thiện và từng bước được nâng lên. Song hiện nay với điều kiện kinh
tế của tỉnh còn nhiều khó khăn nên công tác chăm sóc, trợ giúp người cao tuổi mới
chỉ đáp ứng được những nhu cầu thiết yếu cơ bản của người cao tuổi mà chưa đáp
ứng những nhu cầu đa dạng khác, cũng như chưa giải quyết tốt những vấn đề
mang tính chất cá nhân, nhóm đối tượng đặc thù. Do đó, trong thời gian tới cần
thực hiện các dịch vụ của công tác xã hội với những phương pháp đặc thù của
công tác xã hội nhằm trợ giúp, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần cho người
cao tuổi trên mọi phương diện. Nghề công tác xã hội đang được triển khai và được
coi trọng nhằm trợ giúp các nhóm đối tượng yếu thế, gặp khó khăn trong cuộc
sống trong đó có nhóm người cao tuổi. Vì những lý do nêu trên trên học viên đã
quyết định lựa chọn đề tài “Dịch vụ công tác xã hội đối với người cao tuổi từ
thực tiễn tỉnh Hà Nam” làm đề tài nghiên cứu cho luận văn của mình.

2. Tình hình nghiên cứu đề tài
Theo Bùi Thế Cường trong cuốn sách “Trong miền an sinh xã hội - những
nghiên cứu về người cao tuổi Việt Nam” xuất bản năm 2005, nghiên cứu người cao
tuổi trong nghiên cứu xã hội ở Việt Nam bắt đầu từ những năm 70 của thế kỷ trước,
các nhà y khoa là những người đầu tiên khai phá lĩnh vực nghiên cứu y học về
người cao tuổi. Năm 1970, thành lập chương trình Nghiên cứu Y học tuổi già và
mười năm sau trở thành đơn vị nghiên cứu Y học tuổi già của Bộ Y tế. [8]
Năm 1977, chương trình nghiên cứu y học người cao tuổi do Phạm Khuê chỉ
đạo thực hiện cuộc khảo sát lớn đầu tiên về sức khỏe người cao tuổi trên một mẫu
gồm 13.399 người từ 60 tuổi trở lên ở phía Bắc. Cuộc khảo sát tập trung cung cấp
một bức tranh dịch tễ học về bệnh tật và sức khỏe của người cao tuổi miền Bắc.
2


Tháng 9 năm 1984, Bệnh viện Việt Xô đã tiếp tục tìm hiểu sức khỏe và đời sống
của người cao tuổi thông qua khảo sát các cụ nghỉ hưu Hà Nội. Vào thời điểm giữa
hai thập niên 1980 và 1990, các bác sĩ lão khoa tiến hành một cuộc khảo cứu với
bảng hỏi có tham khảo chương trình nghiên cứu do Tổ chức Y tế Thế giới tiến hành
ở vùng Tây Thái Bình Dương, đánh dấu bước tiến về nghiên cứu người cao tuổi
Việt Nam trong lỗ lực hội nhập thế giới. Các kết quả nghiên cứu cho thấy, hầu hết
người cao tuổi có hoàn cảnh kinh tế khó khăn, phải làm thêm nhiều việc để tăng thu
nhập [14].
Năm 1989, những nghiên cứu dân số và lao động về tuổi già bắt đầu với một
báo cáo quan trọng về người cao tuổi theo yêu cầu của ESCAP được hoàn thành.
Đây là báo cáo dân số học đầu tiên về tuổi già Việt Nam được giới thiệu ra quốc tế.
Tiếp sau đó là những khảo sát của Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội về người
cao tuổi, những khảo sát là công cụ quan trọng của quá trình làm chính sách.
Trong những năm 1990, chương trình nghiên cứu người cao tuổi ở Viện Xã
hội học đã từ các góc độ nghiên cứu lịch sử và thực nghiệm tìm hiểu hoàn cảnh
sống cũng như thể chế an sinh xã hội của người cao tuổi. Chương trình được biết

đến với tên gọi “Nghiên cứu tuổi già và người cao tuổi” (Aging and Adults
Reseach, IOS – AAR). Đầu năm 1990, nhóm người về hưu từ khu vực nhà nước
chiếm khoảng ¼ tổng số người cao tuổi. Vì vậy, đề tài về hưu một lần nữa được
quan tâm. Một phân tích thống kê về nhóm người về hưu được thực hiện vào năm
1992 với sự giúp đỡ của Vụ Bảo trợ Xã hội, Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội.
Phân tích chủ yếu nhấn mạnh đến cơ cấu nhóm hưu trí, những phân bố không đồng
đều và tuổi về hưu. Sau những nghiên cứu thăm dò ở Hải Hưng và Hà Nội, năm
1993, một cuộc khảo sát đã được thực hiện tại Hải Hưng nhằm thu thập dữ liệu về
đời sống người cao tuổi.
Đến đầu năm 1991, Viện bảo vệ sức khỏe người cao tuổi có chủ trì một hội
thảo lớn về lão khoa xã hội. Các công trình giới thiệu và được xuất bản. Đây là mốc
quan trọng cho nghiên cứu xã hội học người cao tuổi.
Trong Báo cáo tổng quan về chính sách chăm sóc người già thích ứng với
thay đổi cơ cấu tuổi tại Việt Nam (2009) cho thấy: Nhu cầu chăm sóc y tế và xã hội
của người cao tuổi Việt Nam là rất lớn trong khi những điều kiện tự thân của người
3


cao tuổi Việt Nam có những đặc trưng rất hạn chế. Ví dụ như: Tỷ lệ người cao tuổi
sống độc thân tương đối cao ở cả 3 miền Bắc, Trung, Nam - 14,2% dẫn đến hạn chế
cả về hỗ trợ kinh tế, tinh thần từ phía gia đình, người thân và không có người trợ
giúp trong sinh hoạt hàng ngày. Về tình trạng kinh tế, thu nhập của người cao
tuổi còn rất thấp, hầu như không có nguồn tiết kiệm tích lũy từ lúc còn trẻ khỏe
hơn. Tình hình đặc biệt khó khăn ở các vùng nông thôn và miền núi. [25]
Năm 2011, Trung ương Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam phối hợp cùng
Trung ương Hội Người cao tuổi Việt Nam, Viện nghiên cứu Y - Xã hội học và Công
ty Nghiên cứu và Tư vấn Đông Dương tổ chức “Điều tra quốc gia về người cao tuổi
Việt Nam” (VNAS), đây là một phần của dự án “Tăng cường các quyền của người
cao tuổi thiệt thòi tại Việt Nam” được triển khai bởi Hội liên hiệp phụ nữ Việt Nam.
Kết quả Điều tra quốc gia về người cao tuổi Việt Nam lần đầu tiên được công bố là

một cơ sở quan trọng cho các hoạt động nghiên cứu và vận động chính sách
đối với người cao tuổi Việt Nam. VNAS thu thập số liệu từ tháng 10 - 12/2011
tại 12 tỉnh, thành phố đại điện cho 6 vùng sinh thái của Việt Nam (bao gồm Thái
Nguyên, Hưng Yên, Thanh Hóa, Hà Nội, Nam Định, Huế, Đắk Lắk, Đồng Nai, Sóc
Trăng, Tiền Giang và thành phố Hồ Chí Minh). Hơn 4.000 người đại diện cho nhóm
dân số cận cao tuổi và cao tuổi (từ 50 tuổi trở lên) đã được phỏng vấn trong cuộc
điều tra này. Số liệu điều tra mô tả các đặc điểm kinh tế, xã hội, tình hình sức khỏe,
xu hướng bệnh tật, đời sống vật chất, tinh thần, nhu cầu chăm sóc và được chăm sóc
cũng như việc tiếp cận với các chế độ an sinh xã hội và dịch vụ y tế của người cao
tuổi Việt Nam [11].
Như vậy, qua việc tổng quan tình hình nghiên cứu về người cao tuổi từ trước
tới nay việc nghiên cứu đa dạng với các khía cạnh khác nhau về người cao tuổi
nhưng chủ yếu dừng lại ở các nghiên cứu mang tính chất của chuyên ngành xã hội
học là chủ yếu. Đề tài thuộc lĩnh vực nghiên cứu dịch vụ công tác xã hội đối với
người cao tuổi còn rất ít. Những nghiên cứu trên chỉ tiếp cận ở khía cạnh chủ yếu
như: Tìm hiểu về chăm sóc sức khỏe hoặc phân tích thực trạng cũng như các đặc
điểm, lao động và sắp xếp công việc trong gia đình của người cao tuổi hay đánh giá

4


hiệu quả của chính sách xã hội, mặc dù có đề tài về trợ giúp xã hội đối với người
cao tuổi nhưng chưa nhiều.
Việc nghiên cứu vấn đề dịch vụ công tác xã hội đối với người cao tuổi từ
thực tiễn tỉnh Hà Nam sẽ bổ sung thêm vào những nghiên cứu về người cao tuổi.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
3.1. Mục đích nghiên cứu
Mục đích của việc nghiên cứu đề tài là làm sáng tỏ những vấn đề lý luận và
thực tiễn (thông qua thực tiễn tại tỉnh Hà Nam) về dịch vụ công tác xã hội đối với
người cao tuổi.

3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Để thực hiện mục đích trên, đề tài cần giải quyết những vấn đề sau:
- Xây dựng cơ sở lý luận về công tác xã hội đối với người cao tuổi.
- Phân tích, đánh giá thực trạng, nhu cầu của người cao tuổi tại tỉnh Hà Nam.
- Phân tích, đánh giá thực trạng dịch vụ công tác xã hội đối với người cao
tuổi từ thực tiễn tỉnh Hà Nam
- Nghiên cứu và ứng dụng các giải pháp can thiệp từ góc nhìn công tác xã hội
để trợ giúp cho người cao tuổi.
- Đề xuất các giải pháp bảo đảm thực hiện dịch vụ công tác xã hội đối với
người cao tuổi từ thực tiễn tỉnh Hà Nam.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
4.1. Đối tượng nghiên cứu
Các dịch vụ công tác xã hội đối với người cao tuổi từ thực tiễn tỉnh Hà Nam.
4.2. Khách thể nghiên cứu
- Một số cán bộ công tác trong lĩnh vực người cao tuổi của tỉnh Hà Nam.
- Người cao tuổi trên địa bàn tỉnh Hà Nam.
- Một số cán bộ chính quyền, đoàn thể tỉnh Hà Nam.
- Các chính sách về người cao tuổi tại tỉnh Hà Nam.
4.3. Phạm vi nghiên cứu
- Phạm vi thời gian: Từ tháng 01 năm 2016 đến 25 tháng 6 năm 2016.
- Phạm vi không gian: Khảo sát trên địa bàn tỉnh Hà Nam.
- Giới hạn nội dung nghiên cứu: Dịch vụ công tác xã hội đối với người cao
tuổi từ thực tiễn tỉnh Hà Nam tại cộng đồng.
5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu
5.1. Phương pháp phân tích tài liệu
5


Phân chia, chia nhỏ những số liệu, dữ liệu thành từng cụm, từng lĩnh vực,
từng chi tiết cụ thể để tìm ra những ý nghĩa của số liệu đó sau đó tổng hợp lại, đưa

ra nhận định và những bình luận, làm sáng tỏ các quan điểm cần chứng minh.
5.2. Phương pháp phỏng vấn sâu
Phỏng vấn 30 người, đối tượng phỏng vấn là lãnh đạo cấp xã: 06 người, cán
bộ Lao động - Thương binh và Xã hội: 06 người, cán bộ Hội người cao tuổi: 06
người, cán bộ Hội Phụ nữ: 06 người và cán bộ Đoàn thanh niên: 06 người.
5.3. Phương pháp quan sát
Áp dụng trong toàn bộ quá trình nghiên cứu đề tài.
5.4. Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi đối với các đối tượng
Đề tài xây dựng bộ công cụ bảng hỏi dành cho khách thể nghiên cứu là người
cao tuổi với các câu hỏi nhằm khai thác thông tin phục vụ cho việc tổng hợp số liệu
nghiên cứu. Nội dung bảng hỏi gồm các thông tin:
Đặc điểm nhân khẩu: Giới tính, trình độ học vấn, độ tuổi, tình trạng hôn
nhân, nghề nghiệp, thu nhập…
Đặc điểm trợ giúp xã hội: Về chăm sóc sức khỏe, đời sống tinh thần, lao
động sản xuất, trợ giúp từ các cá nhân, tổ chức, chính quyền.
Các lợi ích, cơ hội tiếp cận các quyền và thông tin về chính sách, thời sự,
kiến thức chăm sóc sức khỏe.
Những mong muốn, nguyện vọng của người cao tuổi tại địa bàn nghiên cứu.
Cỡ mẫu: Đề tài chọn 120 mẫu phỏng vấn người cao tuổi (từ 60 tuổi trở lên)
tại 6 xã, phường, thị trấn thuộc 6 huyện, thành phố trên địa bàn tỉnh Hà Nam để
nghiên cứu.
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn
6.1. Ý nghĩa lý luận
Với mục đích tìm hiểu thực tế để nâng cao hiệu quả trong quá trình học tập
và nghiên cứu của học viên, đề tài này thuộc nhóm đề tài nghiên cứu ứng dụng lý
thuyết, phương pháp công tác xã hội vào việc giải quyết một vấn đề xã hội cụ thể.
Cụ thể là việc sử dụng hệ thống khái niệm, lý thuyết, phương pháp công tác xã hội
vào việc đánh giá, phân tích và đưa ra phương pháp hỗ trợ thích hợp. Những thông
tin thu được từ thực tế sẽ đóng góp thêm vào nguồn tham khảo cho việc phân tích
và nghiên cứu lí luận của công tác xã hội với người cao tuổi ở khía cạnh trợ giúp xã

hội. Kết quả nghiên cứu cũng sẽ là nguồn tư liệu tham khảo cho nghiên cứu sau về
6


lĩnh vực này.
6.2. Ý nghĩa thực tiễn
Hiện nay và tương lai những thách thức của già hoá dân số trên thế giới và ở
nước ta là rất lớn, rất đa dạng và không thể vượt qua bằng những giải pháp đơn lẻ
và ngắn hạn. Vì vậy, cần có những giải pháp, những chính sách đặc biệt là về an
sinh xã hội, trợ giúp xã hội cho người cao tuổi nhằm chăm sóc, phát huy kinh
nghiệm, tài năng, trí tuệ của họ.
Kết quả nghiên cứu làm sáng tỏ những chủ trương, chính sách hỗ trợ, chế độ
trợ cấp của Đảng và Nhà nước ta đối với người cao tuổi.
Kết quả nghiên cứu cũng góp phần giúp những người quản lý, những nhà
lãnh đạo, có thêm cái nhìn toàn diện, sâu sắc tích cực trong công tác tuyên truyền,
phổ biến chính sách của Đảng, pháp luật của nhà nước đến với người cao tuổi, gia
đình người cao tuổi cũng như cộng đồng mà người cao tuổi đang sinh sống.
Giúp cho người cao tuổi nhận ra vấn đề và tiềm năng giải quyết vấn đề của
mình. Bên cạnh đó, hiểu rõ các chế độ trợ cấp đối với họ và các dịch vụ trợ giúp của
công tác xã hội trong lĩnh vực này.
Giúp cho nhân viên công tác xã hội nói riêng và các ngành có liên quan hiểu
biết thêm về các chế độ trợ cấp, các dịch vụ trợ giúp của công tác xã hội đối với
người cao tuổi và những yêu cầu cần thiết để trở thành nhân viên xã hội chuyên
nghiệp trong lĩnh vực chăm sóc, trợ giúp người cao tuổi.
Bản thân học viên sau khi nghiên cứu đề tài sẽ củng cố, mở rộng kiến thức về
công tác xã hội nói chung và công tác xã hội đối với người cao tuổi nói riêng, từ đó
rút ngắn khoảng cách giữa lý luận và thực tiễn trong lĩnh vực này khi triển khai
công tác xã hội đối với người cao tuổi trên địa bàn tỉnh Hà Nam.
7. Cơ cấu của luận văn
Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Danh mục tài liệu, luận văn có 3 chương sau đây:

Chương 1: Cơ sở lý luận về dịch vụ công tác xã hội đối với người cao tuổi.
Chương 2: Thực trạng dịch vụ công tác xã hội đối với người cao tuổi từ thực
tại tỉnh Hà Nam.
Chương 3: Giải pháp bảo đảm thực hiện dịch vụ công tác xã hội đối với
người cao tuổi nhìn từ thực tại tỉnh Hà Nam.

7


8


Chương 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ DỊCH VỤ CÔNG TÁC XÃ HỘI ĐỐI VỚI NGƯỜI
CAO TUỔI
1.1. Khái niệm người cao tuổi; đặc điểm và nhu cầu của người cao tuổi
1.1.1 Khái niệm người cao tuổi
Có rất nhiều khái niệm khác nhau về người cao tuổi. Trước đây, người ta
thường dùng thuật ngữ người già để chỉ những người có tuổi, hiện nay người cao
tuổi ngày càng được sử dụng nhiều hơn. Hai thuật ngữ này tuy không khác nhau về
mặt khoa học song về tâm lý, người cao tuổi là thuật ngữ mang tính tích cực và thể
hiện thái độ tôn trọng.
Theo quan điểm y học: Người cao tuổi là người ở giai đoạn già hóa gắn liền
với việc suy giảm các chức năng của cơ thể.
Về mặt pháp lý, Luật Người cao tuổi Việt Nam năm 2009 quy định: Người
cao tuổi là là công dân Việt Nam từ đủ 60 tuổi trở lên.
Theo WHO: Người cao tuổi phải từ 70 tuổi trở lên.
Một số nước phát triển như Đức, Hoa Kỳ… lại quy định người cao tuổi là
những người từ 65 tuổi trở lên. Quy định ở mỗi nước có sự khác biệt là do sự khác
nhau về lứa tuổi có các biểu hiện về già của người dân ở các nước đó khác nhau.

Những nước có hệ thống y tế, chăm sóc sức khỏe tốt thì tuổi thọ và sức khỏe của
người dân cũng được nâng cao. Do đó, các biểu hiện của tuổi già thường đến muộn
hơn. Vì vậy, quy định về tuổi của các nước đó cũng khác nhau.
Theo quan điểm của Công tác xã hội, với đặc thù là một nghề trợ giúp xã hội,
công tác xã hội nhìn nhận về người cao tuổi như sau: Người cao tuổi với những thay
đổi về tâm sinh lý, lao động - thu nhập, quan hệ xã hội sẽ gặp nhiều vấn đề khó
khăn trong cuộc sống. Do đó, người cao tuổi là một đối tượng yếu thế, đối tượng
cần sự trợ giúp của công tác xã hội [4, tr.8].
1.1.2. Đặc điểm của người cao tuổi
Đặc điểm sinh lý:

9


- Quá trình lão hóa: Lão hóa là quá trình tất yếu của cơ thể sống. Lão hóa có
thể đến sớm hay muộn tùy thuộc vào cơ thể từng người. Khi tuổi già các đáp ứng
kém nhanh nhạy, khả năng tự điều chỉnh và thích nghi cũng giảm dần, tất nhiên sức
khỏe về thể chất và tinh thần giảm sút. Về thể xác trong giai đoạn này cơ thể bắt
đầu có những thay đổi theo chiều hướng đi xuống.
Diện mạo thay đổi: Tóc bạc, da mồi, có thêm nhiều nếp nhăn. Da trở nên khô
và thô hơn. Trên cơ thể, đầu và mặt xuất hiện mụn cơm nhiều hơn. Ở tuổi già có
những nếp nhăn là do lớp mỡ ở dưới lớp da mất đi cũng như do da không còn tính
chất đàn hồi. Các mạch máu mỏng vỡ ra, tạo thành các chất xanh đen nhỏ dưới da.
Bộ răng yếu làm cho người cao tuổi ngại dùng các thức ăn cứng, khô, dai dù
thức ăn này giàu vitamin, đạm và chất khoáng. Người cao tuổi thường chọn các
thức ăn mềm.
Các cơ quan cảm giác: Cảm giác nghe nhìn, nếm và khứu giác cùng với tuổi
tác ngày càng cao thường bắt đầu hoạt động kém hiệu quả.
Các cơ quan nội tạng:
Tim là một cơ bắp có trình độ chuyên môn hoá cao cùng với tuổi tác cũng

phải chịu những vấn đề tương tự như các cơ bắp khác của cơ thể. Tim phụ thuộc
vào hiệu quả hoạt động của hệ tuần hoàn, mà có thể là nguyên nhân phát sinh nhiều
vấn đề liên quan đến lão hoá.
Phổi của người cao tuổi thường làm việc ít hiệu quả khi hít vào và lượng ôxy
giảm. Khả năng dự phòng của tim, phổi và các cơ quan khác cùng với cũng giảm
sút. Người già thích nghi với các điều kiện rét chậm hơn. Người cao tuổi dễ dàng bị
cảm lạnh, nhiệt độ có thể hạ thấp sẽ rủi ro nghiêm trọng cho sức khoẻ của họ. Họ
cũng phải chịu đựng những khó khăn tương tự khi trong trường hợp cần thiết phải
tiếp cận với nhiệt độ cao.
Khả năng tình dục giảm: Do sự thay đổi của nội tiết tố, ham muốn tình dục ở
người cao tuổi cũng giảm rõ rệt. Ở người cao tuổi xương và khớp không còn linh
hoạt, mềm dẻo, các cơ đều yếu đi dẫn đến mọi cử động đều chậm chạp, vụng về.
Người cao tuổi hay bị mệt mỏi, mọi hành vi, cử chỉ yêu đương gặp khó khăn.
- Các bệnh thường gặp ở người cao tuổi:
Các bệnh tim mạch và huyết áp: Cao huyết áp, nhồi máu cơ tim, suy tim,
loạn nhịp tim…
Các bệnh về xương khớp: Thoái hóa khớp, loãng xương, bệnh gút…
10


Các bệnh về hô hấp: Cảm sốt, viêm họng - mũi, cúm, viêm phế quản, viêm
phổi, ung thư phổi…
Các bệnh răng miệng: Khô miệng, sâu răng, bệnh nha chu…
Các bệnh về tiêu hóa và dinh dưỡng: Rối loạn tiêu hóa, suy dinh dưỡng…
Ngoài ra người cao tuổi còn hay mắc các bệnh về ung bướu, bệnh thần kinh
và các bệnh về sức khỏe tâm thần…
Đặc điểm tâm lý:
Trạng thái tâm lý và sức khỏe của người cao tuổi không chỉ phụ thuộc vào
nội lực của bản thân mà còn phụ thuộc vào môi trường xã hội, đặc biệt là môi
trường văn hóa - tình cảm và quan trọng nhất là môi trường gia đình. Khi bước sang

giai đoạn tuổi già, những thay đổi tâm lý của mỗi người mỗi khác, nhưng tựu trung
những thay đổi thường gặp là:
- Hướng về quá khứ: Để giải tỏa những ưu phiền thường nhật trong cuộc
sống hiện tại, người cao tuổi thường thích hội họp, tìm lại bạn cũ, cảnh xưa, tham
gia Hội Cựu chiến binh... Họ thích ôn lại chuyện cũ, viết hồi ký, tái hiện kinh
nghiệm sống cũng như hướng về cội nguồn: Viếng mộ tổ tiên, sưu tầm cổ vật…
- Chuyển từ trạng thái “tích cực” sang trạng thái “tiêu cực”: Khi về già người
cao tuổi phải đối mặt với bước ngoặt lớn lao về lao động và nghề nghiệp. Đó là
chuyển từ trạng thái lao động (bận rộn với công việc, bạn bè) sang trạng thái nghỉ
ngơi, chuyển từ trạng thái tích cực khẩn trương sang trạng thái tiêu cực xả hơi. Do
vậy người cao tuổi sẽ phải tìm cách thích nghi với cuộc sống mới. Người ta dễ gặp
phải “hội chứng về hưu”.
- Những biểu hiện tâm lý của người cao tuổi: Những biểu hiện tâm lý của
người cao tuổi có thể được liệt kê như sau:
Sự cô đơn và mong được quan tâm chăm sóc nhiều hơn: Con cháu thường
bận rộn với cuộc sống. Điều này làm cho người cao tuổi cảm thấy mình bị lãng
quên, bị bỏ rơi. Họ rất muốn tuổi già của mình vui vẻ bên con cháu, muốn được
người khác coi mình không là người vô dụng. Họ rất muốn được nhiều người quan
tâm, lo lắng cho mình và ngược lại. Họ sợ sự cô đơn, sợ phải ở nhà một mình.

11


Cảm nhận thấy bất lực và tủi thân: Đa số người cao tuổi nếu còn sức khỏe
vẫn còn có thể giúp con cháu một vài việc vặt trong nhà, tự đi lại phục vụ mình,
hoặc có thể tham gia được các sinh hoạt giải trí, cộng đồng. Nhưng cũng có một số
người cao tuổi do tuổi tác đã cao, sức khỏe giảm sút nên sinh hoạt phần lớn phụ
thuộc vào con cháu. Do vậy dễ nảy sinh tâm trạng chán nản, buồn phiền, hay tự dằn
vặt mình. Người cao tuổi mà tuổi càng cao thì sức khỏe lại càng giảm sút, đi lại
chậm chạp, không còn khả năng lao động, quan niệm sống khác với thế hệ sau...

nên chỉ một thái độ hay một câu nói thiếu tế nhị có thể làm cho họ tự ái, tủi thân cho
rằng mình già rồi nên bị con cháu coi thường.
Nói nhiều hoặc trầm cảm: Vì muốn truyền đạt kinh nghiệm sống cho con
cháu, muốn con cháu sống theo khuôn phép đạo đức thế hệ mình nên họ hay bắt lỗi,
nói nhiều và có khi còn làm cho người khác khó chịu. Với một bộ phận người cao
tuổi bảo thủ và khó thích ứng với sự thay đổi, cộng với sự giảm sút của sức khỏe,
khả năng thực hiện công việc hạn chế, nếu thời trẻ có những ước mơ không thực
hiện được, hoặc không thỏa đáng, không hài lòng... có thể xuất hiện triệu chứng của
bệnh trầm cảm. Họ trở thành những người trái tính, hay ghen tỵ, can thiệp sâu vào
cuộc sống riêng tư của con cháu vì họ cho rằng mình có quyền đó.
Sợ phải đối mặt với cái chết: Sinh - tử là quy luật của tự nhiên, dù vậy người
cao tuổi vẫn sợ phải đối mặt với cái chết. Cũng có những trường hợp các cụ bàn
việc hậu sự cho mình, viết di chúc cho con cháu... có những cụ không chấp nhận,
lảng tránh điều đó và sợ chết.
Với những thay đổi chung về tâm lý của người cao tuổi đã trình bày ở trên
dẫn đến việc một bộ phận người cao tuổi thường thay đổi tính nết. Con cháu cần
chuẩn bị sẵn tâm lý để đón nhận thực tế này nhằm có những ứng xử phù hợp
[4,tr.8].
1.1.3. Nhu cầu cầu của người cao tuổi
Người cao tuổi, ở tuổi này, có người tỏ ra sức yếu lực tàn, song có người vẫn
còn nhanh nhẹn, khoẻ mạnh về thể chất và minh mẫn về trí tuệ. Tuy nhiên, cũng
như ở những lứa tuổi khác, người cao tuổi cũng cần có một số nhu cầu cơ bản, phù
hợp với lứa tuổi, cụ thể đó là:
Nhu cầu về ăn, ở:
12


Do ảnh hưởng về sức khoẻ, người cao tuổi cần phải có một chế độ ăn uống
riêng, phù hợp với tuổi tác và một số bệnh tật (do sự lão hoá của tuổi già gây nên).
Sự vận động của người cao tuổi cũng thường chậm chạp, kém phần nhanh nhẹn và

linh hoạt. Vì vậy, người thân trong gia đình nên sắp xếp nơi ở phù hợp cho người
cao tuổi, không nên ở những nơi cao tầng, phải leo nhiều cầu thang.
Nhu cầu an toàn:
Đây là nhu cầu rất quan trọng của người cao tuổi. Sự an toàn của người cao
tuổi không chỉ thể hiện ở việc cần được đảm bảo sức khoẻ thông qua chế độ chăm
sóc sức khoẻ định kỳ, khám chữa khi ốm đau, bệnh tật, mà còn thể hiện ở việc cần
có một môi trường sống lành mạnh, ít căng thẳng. Vì vậy, con cháu không chỉ
quan tâm về mặt thể chất mà cần phải quan tâm về mặt tinh thần cho người cao
tuổi, tạo bầu không khí vui vẻ, yên bình cho các cụ.
Nhu cầu tình cảm:
Ở độ tuổi này, do không còn tham gia hoạt động lao động thường xuyên nên
mối quan hệ, giao lưu của người cao tuổi trở nên thu hẹp. Bên cạnh đó, con cái
trưởng thành thường có cuộc sống riêng, độc lập, công việc bận rộn nên ít dành
thời gian quan tâm tới ông bà. Nếu thiếu những mối quan hệ tình cảm của người
thân và bạn bè, người cao tuổi thường cảm thấy cô đơn, trống vắng, thậm chí có
thể ảnh hưởng thêm tới sức khoẻ. Vì vậy, người cao tuổi rất cần sự quan tâm, chăm
sóc thường xuyên của người thân đồng thời cũng nên tìm một sự cân bằng thông
qua những hoạt động xã hội, giao lưu tại các câu lạc bộ. Những hoạt động này giúp
người cao tuổi mở rộng mối quan hệ xã hội và đảm bảo sức khoẻ cả về thể chất lẫn
tinh thần.
Nhu cầu được tôn trọng, được chấp nhận, được thấy mình có ích:
Do sự giảm sút năng lực và trí tuệ có phần thiếu minh mẫn, một số người
cao tuổi cảm thấy mất quyền tự chủ. Dù không còn trực tiếp tham gia hoạt động
đóng góp cho xã hội, nhưng họ vẫn cần được sự công nhận những giá trị, những
thành quả mà họ đã đạt được. Họ vẫn cần được khẳng định, rằng họ không phải là
người thừa, người vô ích mà ngược lại họ vẫn là người có ích, là người quan trọng

13

trong xã hội và trong gia đình. Vì vậy, các thành viên trong gia đình cũng cần
khuyến khích, động viên ông bà cha mẹ mình tham gia các hoạt động mang tính xã
hội, đồng thời cũng thường xuyên ghi nhận công lao của họ thông qua những hoạt
động trong gia đình.
1.2. Khái niệm dịch vụ công tác xã hội đối với người cao tuổi; nhu cầu về
dịch vụ công tác xã hội đối với người cao tuổi và nguyên tắc của dịch vụ công
tác xã hội đối với người cao tuổi
1.2.1. Khái niệm dịch vụ công tác xã hội đối vplới người cao tuổi
Với khuôn khổ đề tài này khái niệm dịch vụ công tác xã hội đối với người
cao tuổi như sau: Dịch vụ công tác xã hội đối với người cao tuổi là hoạt động trợ
giúp xã hội đối với người cao tuổi nhằm đảm bảo đáp ứng được nhu cầu cơ bản và
thúc đẩy khả năng hoà nhập cộng đồng, xã hội cho người cao tuổi.
1.2.2. Nhu cầu về dịch vụ công tác xã hội đối với người cao tuổi
Nhu cầu hoạt động trợ giúp chăm sóc sức khỏe:
Bước vào giai đoạn cuối của cuộc đời, do ảnh hưởng của quá trình lão hóa,
người cao tuổi bị suy giảm sức khỏe một cách rõ nét. Đây cũng là thời kỳ khởi phát
của nhiều bệnh: Tim mạch, phổi, huyết áp… Vấn đề sức khỏe là vấn đề quan trọng,
có ảnh hưởng lớn đến cuộc sống của người cao tuổi. Khi có sức khỏe tốt, người cao
tuổi sẽ có điều kiện tốt hơn trong các hoạt động vui chơi - giải trí, các hoạt động xã
hội tại địa phương. Người cao tuổi có tâm lý giấu bệnh tật và các vấn đề sức khỏe
của mình do đó cần phải quan tâm thường xuyên, liên tục để có sự hỗ trợ phát hiện
và điều trị bệnh kịp thời cho người cao tuổi. Nhận thức và kỹ năng chăm sóc sức
khỏe của người cao tuổi và gia đình còn nhiều hạn chế nhất là ở nông thôn.
Nhu cầu các hoạt động trợ giúp:
- Tư vấn cách thức chăm sóc sức khỏe, chế độ dinh dưỡng phù hợp cho
người cao tuổi và gia đình của họ.
- Tư vấn cách thức khám chữa bệnh, các thủ tục tại bệnh viện và lên kế
hoạch trợ giúp người cao tuổi khi họ có bệnh và phải đi chữa trị tại bệnh viện.
- Tổ chức khám chữa bệnh định kỳ tại địa phương để giúp phát hiện các bệnh
nói riêng và các vấn đề sức khỏe nói chung của người cao tuổi.

- Tổ chức các lớp thể dục, thể thao: Võ thuật, dưỡng sinh, cầu lông, bóng
bàn… tại địa phương để người cao tuổi hoạt động và tăng cường sức khỏe.
- Cung cấp một số dịch vụ hỗ trợ chăm sóc tại nhà: Nấu ăn, giặt đồ, dẫn đi
14


dạo… để người cao tuổi có khả năng sống độc lập ngay cả khi họ bị hạn chế về điều
kiện sức khỏe.
Nhu cầu hoạt động trợ giúp về tâm lý
Cùng với quá trình lão hóa, quá trình thay đổi về sinh lý, tâm lý con người
trong giai đoạn cao tuổi cũng có rất nhiều vấn đề nổi bật. Người cao tuổi có thể cảm
thấy cô độc, hướng về quá khứ, hay giận dỗi, chuyển từ trạng thái tích cực sang tiêu
cực… những vấn đề đó làm cho tâm lý người cao tuổi có nhiều thay đổi. Vấn đề
tâm lý có ảnh hưởng lớn đến cuộc sống của người cao tuổi. Khi tâm lý ổn định, vui
vẻ, người cao tuổi sẽ thấy khỏe khoắn hơn, sẽ hoạt động nhiều hơn. Do sự thay đổi
vai trò của bản thân, nhiều người cao tuổi cảm thấy mình không còn có ích, không
còn được sự tôn trọng của mọi người, ảnh hưởng của “hội chứng về hưu”, nhiều
người cao tuổi do những sai lầm trong quá khứ thì thường than trách bản thân…
trong khi đó họ rất khó chia sẻ với con, cháu hay những người thân.
Nhu cầu các hoạt động trợ giúp:
- Lắng nghe và trò chuyện với người cao tuổi. Khi họ được lắng nghe, chia
sẻ, họ sẽ kể được kết những tâm tư của mình, từ đó họ có thể thoát khói sự cô đơn,
khép mình.
- Tham vấn tâm lý cho người cao tuổi: Nhân viên xã hội cùng người cao tuổi
phân tích các vấn đề mà người cao tuổi gặp phải, hỗ trợ người cao tuổi giải quyết
các vấn đề tâm lý đó.
- Kết nối người cao tuổi với các câu lạc bộ phù hợp với nhu cầu để họ có thể
tham gia các hoạt động kinh tế, văn hóa, xã hội để có thể cởi mở bản thân hơn, thấy
mình có ích hơn.
- Nâng cao nhận thức của gia đình và cộng đồng về vai trò cũng như các đặc

điểm tâm sinh lý thời kỳ cao tuổi.
Nhu cầu trợ giúp về hoạt động kinh tế và hỗ trợ về kinh tế
Bước vào giai đoạn cao tuổi đồng nghĩa là con người bước vào giai đoạn
nghỉ ngơi. Tuy nhiên chỉ có một số ít người cao tuổi có điều kiện kinh tế khá giả đó
là: Cán bộ, công chức, viên chức nhà nước, công nhân nghỉ hưu, sự hỗ trợ của con
cháu… còn lại đa số người tuổi, nhất là những người neo đơn đều gặp phải những
khó khăn về kinh tế do sự suy giảm của thu nhập. Nhu cầu của người cao tuổi, nhất
là khám chữa bệnh hay chế độ dinh dưỡng đòi hỏi những chi phí nhất định. Vấn đề

15


kinh tế cũng ảnh hưởng đến các vấn đề khác trong cuộc sống của người cao tuổi:
Tâm lý, sức khỏe….
Nhu cầu các hoạt động trợ giúp:
- Giúp người cao tuổi hưởng các chính sách hỗ trợ của nhà nước.
- Cung cấp các kiến thức về kinh tế hộ gia đình: Tập huấn, chia sẻ kinh
nghiệm, tham quan, học tập mô hình…
- Kết nối người cao tuổi còn sức khỏe và có nhu cầu làm việc với các công
việc phù hợp tại địa phương để tăng thêm thu nhập.
- Giúp người cao tuổi và gia đình tiếp cận các nguồn tín dụng ưu đãi để phát
triển kinh tế.
1.2.3. Nguyên tắc của dịch vụ công tác xã hội đối với người cao tuổi
- Bảo đảm cho người cao tuổi có mức sống ít nhất bằng mức sống trung bình
của người dân địa phương.
- Bảo đảm sự công khai, minh bạch, công bằng và bình đẳng.
- Dần mở rộng diện những người cao tuổi được hưởng trợ cấp xã hội và nâng
cao mức sống người cao tuổi.
1.3. Nội dung dịch vụ công tác xã hội đối với người cao tuổi; phương
pháp và kỹ năng dịch vụ công tác xã hội đối với người cao tuổi

1.3.1. Nội dung dịch vụ công tác xã hội đối với người cao tuổi
Trợ giúp chăm sóc sức khỏe:
Đối với phần lớn người cao tuổi, trong đề tài nghiên cứu nói riêng và người
cao tuổi nói chung thì nhu cần chăm sóc sức khỏe luôn được đặt lên hàng đầu,
mong muốn có được đời sống sức khỏe tốt, được chữa khỏi bệnh, kéo dài tuổi thọ
là một nhu cầu chính đáng và thường xuyên của người cao tuổi.
Trợ giúp về đời sống vật chất:
Bên cạnh nhu cầu chăm sóc sức khỏe người cao tuổi còn rất cần được quan
tâm về đời sống vật chất. Vật chất ở đây không chỉ là sự trợ giúp về tiền hoặc vật
phẩm mà còn là tạo điều kiện thuận lợi để người cao tuổi có điều kiện, cơ hội được
tham gia vào các hoạt động kinh tế tăng thu nhập, điều này mang ý nghĩa rất quan
trọng, thể hiện sự quan tâm, coi trọng của toàn xã hội đối với những đóng góp của
người cao tuổi khi họ vẫn còn sức lực và khả năng để tham gia vào các hoạt động
đó.

16


Thực hiện tốt các chính sách trợ cấp hàng tháng, cấp thẻ BHYT miễn phí
cho người cao tuổi nghèo cô đơn không nơi nương tựa, người từ 80 tuổi trở lên
không có lương hưu và trợ cấp bảo hiểm xã hội, người cao tuổi nghèo khuyết tật
nặng tránh tình trạng chậm trễ hoặc để sót đối tượng.
Hỗ trợ về nhà ở cho người cao tuổi sống trong hộ gia đình có mức sống
nghèo, cận nghèo đang phải sống trong những căn nhà tạm bợ, dột nát. Thông qua
kinh phí nhà nước hỗ trợ; các tổ chức nhân đạo, từ thiện; các tổ chức xã hội trong,
ngoài nước và các cá nhân, người dân địa phương đóng góp hỗ trợ để giúp cho
người cao tuổi có nhà an toàn để ở.
Khuyến khích các tổ chức, cá nhân có những chương trình, hoạt động phụng
dưỡng, chăm sóc người cao tuổi về vật chất và tinh thần, đặc biệt là người cao tuổi
cô đơn không nơi nương tựa, người cao tuổi có hoàn cảnh khó khăn tại cộng đồng.

Tạo ra nhiều hoạt động kinh tế, các hình thức lao động phù hợp với nhu cầu,
khả năng, trình độ và tình hình sức khỏe hiện tại của người cao tuổi như: Khôi
phục nghề và dạy nghề truyền thống, các nghề thủ công, khuyến nông, khuyến
công, khuyến ngư...
Tạo điều kiện cho người cao tuổi vay vốn với lãi suất thấp để có thể mở
rộng sản xuất, kinh doanh. Mở lớp tập huấn và phổ biến về những nghề nghiệp phù
hợp với người cao tuổi có nhu cầu làm việc.
Các cá nhân, tổ chức có cơ sở sản xuất kinh doanh có thể cung cấp một số
những công việc phù hợp với thể chất, khả năng của người cao tuổi, tạo thêm thu
nhập cho người cao tuổi và cũng tận dụng đượng những kiến thức, kinh nghiệm
qúy báu của người cao tuổi.
Hỗ trợ, mở rộng các chính sách phù hợp khuyến khích các cơ sở dạy nghề
cho người cao tuổi, để người cao tuổi có cơ hội truyền đạt các kinh nghiệm của
mình tới thế hệ trẻ.
Xây dựng các mô hình, các nhóm “người cao tuổi tự giúp đỡ lẫn nhau”
trong việc làm, sản xuất, nhằm giúp đỡ về kinh nghiệm, phương pháp, cách thức
làm ăn.

17


Trợ giúp trong đời sống văn hóa, tinh thần:
Đời sống văn hóa, tinh thần cũng là một phần rất quan trọng đối với người
cao tuổi. Người cao tuổi luôn giữ được tinh thần thoải mái, lạc quan nhất thì sức
khỏe cũng sẽ ổn định hơn.
Trợ giúp về tiếp cận các thông tin - chính sách xã hội:
Việc tiếp cận và hiểu biết các thông tin có vai trò quan trọng trong đời sống
hàng ngày của người cao tuổi. Thông qua các thông tin đó người cao tuổi nắm
được các vấn đề kinh tế - xã hội của đất nước, của địa phương; biết được các chính
sách của Đảng và nhà nước cũng như các quyền lợi dành cho người cao tuổi. Việc

tiếp cận các thông tin sẽ mở ra lượng kiến thức mới giúp người cao tuổi cập nhật
và theo kịp với sự phát triển chung của xã hội.
1.3.2. Phương pháp dịch vụ công tác xã hội đối với người cao tuổi
Dựa trên các quy định về quyền của người cao tuổi như: Quyền được bảo
đảm các nhu cầu cơ bản về ăn, mặc, ở, đi lại, chăm sóc sức khoẻ; Quyền quyết định
sống chung với con, cháu hoặc sống riêng theo ý muốn; Quyền được tạo điều kiện
tham gia hoạt động văn hoá, giáo dục, thể dục, thể thao, giải trí, du lịch và nghỉ
ngơi; Quyền được tạo điều kiện làm việc phù hợp với sức khoẻ, nghề nghiệp và các
điều kiện khác để phát huy vai trò người cao tuổi… để thực hiện dịch vụ công tác
xã hội đối với người cao tuổi.
Căn cứ vào các nhu cầu của người cao tuổi: Nhu cầu hoạt động trợ giúp
chăm sóc sức khỏe; nhu cầu hoạt động trợ giúp về tâm lý; nhu cầu trợ giúp về hoạt
động kinh tế và hỗ trợ về kinh tế để thực hiện dịch vụ công tác xã hội đối với người
cao tuổi.

1.3.3. Kỹ năng dịch vụ công tác xã hội đối với người cao tuổi
Các kỹ năng về dịch vụ công tác xã hội đối với người cao tuổi bao gồm:
- Kỹ năng đánh giá vấn đề.
- Kỹ năng phân tích nhu cầu.
- Kỹ năng lập kế hoạch can thiệp và theo dõi giám sát.
- Kỹ năng tham vấn, xây dựng mạng lưới hỗ trợ và vận động chính sách giải
quyết các vấn đề của người cao tuổi.
1.4. Thể chế về dịch vụ công tác xã hội đối với người cao tuổi

18


Sau khi Hội Người cao tuổi Việt Nam được thành lập (10/5/1995), Ban Bí
thư Trung ương đã ban hành Chỉ thị 59/CT-TW “Về chăm sóc người cao tuổi”, quy
định: “Việc chăm sóc đời sống vật chất và tinh thần của người cao tuổi là trách

nhiệm của Đảng, Nhà nước và toàn xã hội. Hội Người cao tuổi Việt Nam mới được
thành lập, cần được nhanh chóng ổn định về tổ chức và mở rộng hoạt động ở cơ sở.
Đảng đoàn Mặt trận Tổ quốc, các ban đảng, các đoàn thể nhân dân cần giúp đỡ Hội
Người cao tuổi hoạt động có hiệu quả thiết thực, phối hợp với Hội Người cao tuổi
trong việc vận động gia đình và xã hội chăm sóc, bồi dưỡng, phát huy người cao
tuổi phục vụ công cuộc đổi mới. Đảng đoàn Quốc hội, Đảng đoàn Mặt trận Tổ quốc
Việt Nam, các ban của Đảng, các ban cán sự đảng Chính phủ, Bộ Lao động Thương binh và Xã hội, Bộ Y tế, Bộ Tư pháp phối hợp với Hội Người cao tuổi
nghiên cứu, soát xét các chính sách luật pháp hiện hành, đề xuất những văn bản
pháp quy của nhà nước nhằm bảo vệ, chăm sóc và phát huy người cao tuổi. Nhà
nước cần dành ngân sách để giải quyết các vấn đề xã hội, trong đó có vấn đề chăm
sóc người cao tuổi. Trước hết cần quan tâm chăm sóc những người cao tuổi có
công, cô đơn không nơi nương tựa, khuyết tật và bất hạnh, nhanh chóng xoá bỏ tình
trạng người già lang thang trên đường phố, ngõ xóm. Đề nghị Chính phủ hỗ trợ Hội
người cao tuổi Việt Nam về kinh phí và điều kiện hoạt động”[1]. Báo cáo chính trị
tại Đại hội IX của Đảng đã nêu: “Đối với các lão thành cách mạng, những người có
công với nước, các cán bộ nghỉ hưu, những người cao tuổi thực hiện chính sách đền
ơn đáp nghĩa, chăm sóc sức khoẻ, nâng cao đời sống tinh thần và vật chất trong điều
kiện mới; đáp ứng nhu cầu thông tin, phát huy khả năng tham gia đời sống chính trị
của đất nước và các hoạt động xã hội; nêu gương tốt, giáo dục lí tưởng và truyền
thống cách mạng cho thanh niên, thiếu niên…”. Thông báo số 12-TB/TW ngày 13
tháng 6 năm 2001 đã khẳng định Hội Người cao tuổi Việt Nam là tổ chức xã hội
của người cao tuổi, có các nhiệm vụ đã được quy định cụ thể tại Pháp lệnh Người
cao tuổi; Hội có Ban đại diện ở cấp tỉnh và cấp huyện; Cấp tỉnh có từ 2 đến 3, cấp
huyện có từ 1 đến 2 cán bộ chuyên trách đồng thời khẳng định: “Nhà nước tiếp tục
trợ cấp kinh phí hoạt động cho Hội. Các cơ quan có chức năng của nhà nước tạo

19


thuận lợi, bảo đảm cấp kinh phí kịp thời cho Hội”. Trong bài phát biểu tại cuộc gặp

mặt nhân Ngày quốc tế người cao tuổi 01/10/2002 do Trung ương Hội Người cao
tuổi Việt Nam tổ chức tại Hà Nội, Tổng Bí thư Nông Đức Mạnh đã nói: “… Chưa
bao giờ lực lượng người cao tuổi nước ta lại đông đảo như hiện nay. Đảng, Nhà
nước và nhân dân ta tự hào về lớp người cao tuổi nước ta. Với uy tín cao, sự mẫu
mực về phẩm chất chính trị, đạo đức và lối sống cùng với vốn tri thức, kinh nghiệm,
kĩ năng lao động và nghiệp vụ phong phú, đa dạng của mình, người cao tuổi thực sự
là một bộ phận hợp thành nguồn lực nội sinh quý giá của cả dân tộc. Chúng ta tôn
trọng, bồi dưỡng và phát huy nguồn lực ấy”… Báo cáo chính trị tại Đại hội X của
Đảng ghi rõ: “Vận động toàn dân tham gia các hoạt động đền ơn đáp nghĩa, uống
nước nhớ nguồn đối với lão thành cách mạng, những người có công với nước,
người hưởng chính sách xã hội. Chăm sóc đời sống vật chất và tinh thần của người
già, nhất là những người già cô đơn, không nơi nương tựa…”. Như vậy, từ Chỉ thị
59/CT-TW, các văn kiện Đại hội Đảng và Thông báo số 12-TB/TW của Ban Bí thư
Trung ương Đảng đều khẳng định: Người cao tuổi là nền tảng của gia đình, là tài
sản vô giá, nguồn lực quan trọng cho sự phát triển xã hội. Vì thế, chăm sóc và phát
huy tốt vai trò người cao tuổi là thể hiện bản chất tốt đẹp của chế độ ta và đạo đức
người Việt Nam, góp phần tăng cường khối đại đoàn kết toàn dân vì sự nghiệp dân
giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh [4, tr.19].
Bằng Quyết định của Thủ tướng Chính phủ số 141/QĐ-CP, năm 2004 Uỷ
ban Quốc gia về người cao tuổi Việt Nam đã được thành lập.
Quyết định số 47/QĐ-BTC, năm 2006 của Bộ trưởng Bộ Tài chính “Về việc
ban hành quy chế quản lí và sử dụng Quỹ chăm sóc người cao tuổi”.
Nghị định 67/NĐ-CP, năm 2007 của Chính phủ “Về chính sách trợ giúp các
đối tượng bảo trợ xã hội”, trong đó có đối tượng là người từ 85 tuổi trở lên không
có lương hưu hoặc trợ cấp bảo hiểm xã hội, được hưởng 120.000 đồng/tháng. Bằng
thực tiễn hoạt động của người cao tuổi và Hội Người cao tuổi, Hội Người cao tuổi
Việt Nam đã có những đóng góp cụ thể vào các nội dung trong các văn bản pháp
quy của Đảng và Nhà nước nêu trên. Các tổ chức Hội Người cao tuổi vừa triển khai,
vừa đúc rút kinh nghiệm, vừa tham mưu, đề xuất với cấp uỷ, chính quyền, từng
20