TRUYỀN KỲ MẠN LỤC NGUYỄN DỮ

Lờitựa
Ebookmiễnphítại:www.Sachvui.Com
NhàvănViệtNam,ngườixãĐỗTùng,huyệnTrườngTân,naythuộcThanhMiện,HảiDương.Thuộcdòng
dõikhoahoạn,từngômấplýtưởnghànhđạo,đãđithivàcóthểđãralàmquan.Sauvìbấtmãnvớithời
cuộc,luivềẩncưởnúirừngThanhHóa,từđó"trảimấymươisương,chânkhôngbướcđếnthịthành".
ChưarõNguyễnDữsinhvàmấtnămnào,chỉbiếtôngsốngđồngthờivớithầyhọclàNguyễnBỉnhKhiêm,
vàbạnhọclàPhùngKhắcKhoan,tứclàvàokhoảngthếkỷXVIvàđểlạitậptruyệnchữHánnổitiếngviết
trongthờigianởẩn,Tryềnkỳmạnlục(in1768,A.176/1-2).TruyệnđượcNguyễnBỉnhKhiêmphủchính
vàNguyễnThếNghisốngcùngthờidịchrachữnôm.Truyềnkỳmạnlụcgồm20truyện,viếtbằngtảnvăn,
xenlẫnbiềnvănvàthơca,cuốimỗitruyệnthườngcólờibìnhcủatácgiả,hoặccủamộtngườicùngquan
điểmvớitácgiả.HầuhếtcáctruyệnxảyraởđờiLý,đờiTrần,đờiHồhoặcđờiLêsơtừNghệAntrởra
Bắc.LấytênsáchlàTruyềnkỳmạnlục(Saochéptảnmạnnhữngtruyệnlạ),hìnhnhưtácgiảmuốnthể
hiệntháiđộkhiêmtốncủamộtngườichỉghichéptruyệncũ.Nhưngcăncứvàotínhchấtcủacáctruyệnthì
thấyTruyềnkỳmạnlụckhôngphảilàmộtcôngtrìnhsưutậpnhưLĩnhNamchíchquái,ThiênNamvân
lục...màlàmộtsángtácvănhọcvớiýnghĩađầyđủcủatừnày.Đólàmộttậptruyệnphóngtác,đánhdấu
bướcpháttriểnquantrọngcủathểloạitựsựhìnhtượngtrongvănhọcchữHán.Vànguyênnhânchínhcủa
sựxuấthiệnmộttácphẩmcóýnghĩathểloạinàylànhucầuphảnánhcủavănhọc.TrongthếkỷXVI,tình
hìnhxãhộikhôngcònổnđịnhnhưởthếkỷXV;mâuthuẫngiaicấptrởnêngaygắt,quanhệxãhộibắtđầu
phứctạp,cáctầnglớpxãhộiphânhóamạnhmẽ,trậttựphongkiếnlunglay,chiếntranhphongkiếnácliệt
vàkéodài,đấtnướcbịcáctậpđoànphongkiếnchiacắt,cuộcsốngkhôngyênổn,nhândânđiêuđứng,cơ
cực.Muốnphảnánhthựctếphongphú,đadạngấy,muốnlýgiảinhữngvấnđềđặtratrongcuộcsốngđầy
biếnđộngấythìkhôngthểchỉdừnglạiởchỗghichépsựtíchđờitrước.Nhucầuphảnánhquyếtđịnhsự
đổimớicủathểloạivănhọc.VàNguyễnDữđãdựavàonhữngsựtíchcósẵn,tổchứclạikếtcấu,xây
dựnglạinhânvật,thêmbớttìnhtiết,tusứcngôntừ...táitạothànhnhữngthiêntruyệnmới.Truyềnkỳmạn
lụcvìvậy,tuycóvẻlànhữngtruyệncũnhưnglạiphảnánhsâusắchiệnthựcthếkỷXVI.Trênthựctếthì
đằngsautháiđộcóphầndèdặtkhiêmtốn,NguyễnDữrấttựhàovềtácphẩmcủamình,quađóôngbộclộ
tâmtư,thểhiệnhoàibão;ôngđãphátbiểunhậnthức,bàytỏquanđiểmcủamìnhvềnhữngvấnđềlớncủa
xãhội,củaconngườitrongkhichếđộphongkiếnđangsuythoái.
TrongTruyềnkỳmạnlục,cótruyệnvạchtrầnchếđộchínhtrịđentối,hủbại,đảkíchhônquânbạochúa,
thamquanlạinhũng,đồiphongbạitục,cótruyệnnóiđếnquyềnsốngcủaconngườinhưtìnhyêutraigái,

hạnhphúclứađôi,tìnhnghĩavợchồng,cótruyệnthểhiệnđờisốngvàlýtưởngcủasĩphuẩndật...Nguyễn
Dữđãphảnánhhiệnthựcmụcnátcủachếđộphongkiếnmộtcáchcóýthức.Toànbộtácphẩmthấmsâu
tinhthầnvàmầusắccủacuộcsống,phạmviphảnánhcủatácphẩmtươngđốirộngrãi,khánhiềuvấnđề
củaxãhội,conngườiđượcđềcậptới.Bấtmãnvớithờicuộcvàbấtlựctrướchiệntrạng,NguyễnDữẩn
dậtvàđãthểhiệnquanniệmsốngcủakẻsĩlánhđụcvềtrongquaCâuchuyệnđốiđápcủangườiiềuphu
trongnúiNưa.ởẩnmànhàvănvẫnquantâmđếnthếsự,vẫnkhôngquênđời,vẫnnuôihyvọngởsựphục
hồicủachếđộphongkiến.TưtưởngchủđạocủaNguyễnDữlàtưtưởngNhogia.Ôngphơibàynhữngcái
xấuxacủaxãhộilàđểcổvũthuầnphongmỹtụcxuấtpháttừýthứcbảovệchếđộphongkiến,phủđịnh
triềuđạimụcnátđươngthờiđểkhẳngđịnhmộtvươngtriềulýtưởngtrongtươnglai,lênánbọn"bágiả"
đểđềcaođạo"thuầnvương",phêphánbọnvuaquantànbạođểcangợithánhquânhiềnthần,trừngphạt
bọnngườigianác,xiểmnịnh,dâmtà,đểbiểudươngnhữnggươngtiếtnghĩa,nhânhậu,thủychung.Tuy
nhiênTruyềnkỳmạnlụckhôngphảichỉthểhiệntưtưởngnhànho,màcònthểhiệnsựdaođộngcủatư
tưởngấytrướcsựrạnnứtcủaýthứchệphongkiến.NguyễnDữđãcóphầnbảolưunhữngtưtưởngphi
Nhogiáokhiphóngtác,truyệndângian,trongđócótưtưởngPhậtgiáo,Đạogiáovàchủyếulàtưtưởng


nhândân.NguyễnDữđãviếttruyềnkỳđểítnhiềucóthểthoátrakhỏikhuônkhổcủatưtưởngchínhthống
đặngthểhiệnmộtcáchsinhđộnghiệnthựccuộcsốngvớinhiềuyếutốhoangđường,kỳlạ.Ôngmượn
thuyếtphápcủaPhật,Đạo,v.v.đểlýgiảimộtcáchrộngrãinhữngvấnđềđặtratrongcuộcsốngvới
nhữngquanniệmnhânquả,báoứng,nghiệpchướng,luânhồi;ôngcũngđãchịuảnhhưởngcủatưtưởng
nhândânkhimiêutảcảnhcùngcực,đóikhổ,khithểhiệnđạođức,nguyệnvọngcủanhândân,khilàmnổi
bậtsựđốikhánggiaicấptrongxãhội.Cũngchínhvìítnhiềukhôngbịgòbótrongkhuônkhổkhắtkhecủa
hệýthứcphongkiếnvàmuốndànhchotưtưởngvàtìnhcảmcủamìnhmộtphạmvirộngrãi,ônghayviết
vềtìnhyêunamnữ.Cónhữngtruyệncangợitìnhyêulànhmạnh,chungthủysắtson,thểhiệnnhucầutình
cảmcủacáctầnglớpbìnhdân.Cónhữngtruyệnyêuđươngbấtchính,tuyvượtrangoàikhuônkhổlễgiáo
nhưnglạiphảnánhlốisốngđồibạicủanhosĩtrụylạc,láibuônhãnhtiến.NguyễnDữcũngrấttáobạovà
phóngtúngkhiviếtvềnhữngmốitìnhsimê,đắmđuối,sắcdục,thểhiệnsựnhượngbộcủatưtưởngnhà
nhotrướclốisốngthịdânngàycàngphổbiếnởmộtsốđôthịđươngthời.Tuyvậy,quanđiểmchủđạocủa
NguyễnDữvẫnlàbảovệlễgiáo,nênýnghĩatiếnbộtoátratừhìnhtượngnhânvậtthườngmâuthuẫnvới
lýlẽbảothủtronglờibình.Mâuthuẫnnàyphảnánhmâuthuẫntrongtưtưởng,tìnhcảmtácgiả,phảnánh

sựrạnnứtcủaýthứchệphongkiếntrongtầnglớpnhosĩtrướcnhucầuvàlốisốngmớicủaxãhội.Truyền
kỳmạnlụccógiátrịhiệnthựcvìnóphơibàynhữngtệlậucủachếđộphongkiếnvàcógiátrịnhânđạovì
nóđềcaophẩmgiáconngười,tỏniềmthôngcảmvớinỗikhổđauvàniềmmơướccủanhândân.Truyền
kỳmạnlụccònlàtậptruyệncónhiềuthànhtựunghệthuật,đặcbiệtlànghệthuậtdựngtruyện,dựngnhân
vật.Nóvượtxanhữngtruyệnkýlịchsửvốnítchútrọngđếntínhcáchvàcuộcsốngriêngcủanhânvật,và
cũngvượtxatruyệncổdângianthườngítđisâuvàonộitâmnhânvật.Tácphẩmkếthợpmộtcáchnhuần
nhuyễn,tàitìnhnhữngphươngthứctựsự,trữtìnhvàcảkịch,giữangônngữnhânvậtvàngônngữtácgiả,
giữavănxuôi,vănbiềnngẫuvàthơca.Lờivăncôđọng,súctích,chặtchẽ,hàihòavàsinhđộng.Truyền
kỳmạnlụclàmẫumựccủathểtruyềnkỳ,là"thiêncổkỳbút",là"ángvănhaycủabậcđạigia",tiêubiểu
chonhữngthànhtựucủavănhọchìnhtượngviếtbằngchữHándướiảnhhưởngcủasángtácdângian.
BÙIDUYTÂN
NguyễnDữlàcontraicảNguyễnTườngPhiêu,TiếnsĩkhoaBínhThìn,niênhiệuHồngĐứcthứ27
(1496),đượctraochứcThừachánhsứ,saukhimấtđượctặngphongThượngthư.LúcnhỏNguyễnDữ
chămhọc,đọcrộng,nhớnhiều,từngômấplýtưởnglấyvănchươngnốinghiệpnhà.SaukhiđậuHương
tiến,NguyễnDữthiHộinhiềulần,đạttrúngtrườngvàtừnggiữchứcvụTrihuyệnThanhTuyềnnhưngmới
đượcmộtnămthìôngxintừquanvềnuôidưỡngmẹgià.Trảimấynămdưkhôngđặtchânđếnnhữngnơi
đôhội,ôngmiệtmài"ghichép"đểgửigắmýtưởngcủamìnhvàđãhoànthànhtácphẩm"thiêncổkỳbút"
Truyềnkỳmạnlục.NguyễnDữsinhvàmấtnămnàochưarõ,nhưngcăncứvàotácphẩmcùngbàiTựa
TruyềnkỳmạnlụccủaHàThiệnHánviếtnămVĩnhĐịnhthứnhất(1547)vànhữngghichépcủaLêQuý
ĐôntrongmụcTàiphẩmsáchKiếnvăntiểulụccóthểbiếtônglàngườicùngthờivớiNguyễnBỉnh
Khiêm,cóthểlớntuổihơnTrạngTrìnhchútít.GiữaNguyễnDữvàNguyễnBỉnhKhiêmtinchắccónhững
ảnhhưởngqualạivềtưtưởng,họcthuật...nhưngerằngNguyễnDữkhôngthểlàhọctròcủaNguyễnBỉnh
KhiêmnhưVũPhươngĐềđãghi.ĐốivớinhàMạc,tháiđộNguyễnDữdứtkhoáthơnNguyễnBỉnh
Khiêm.ÔngkhônglàmquanvớinhàMạcmàchọnconđườngởẩnvàôngđãsốngcuộcsốnglâmtuyền
suốtquãngđờicònlại.Truyềnkỳmạnlụcđượchoànthànhngaytừnhữngnămđầucủathờikỳnày,ước
đoánvàokhoảnggiữahaithậpkỷ20-30củathếkỷXVI.
Theonhữngtưliệuđượcbiếtchođếnnay,TruyềnkỳmạnlụclàtácphẩmduynhấtcủaNguyễnDữ.Sách
gồm20truyện,chialàm4quyển,đượcviếttheothểloạitruyềnkỳ.Cốttruyệnchủyếulấytừnhữngcâu
chuyệnlưutruyềntrongdângian,nhiềutrườnghợpxuấtpháttừtruyềnuyếtvềcácvịthầnmàđềnthờhiện
vẫncòn(đềnthờVũThịThiếtởHàNam,đềnthờNhịKhanhởHưngYênvàđềnthờVănDĩThànhởlàng

Gối,HàNội).TruyệnđượcviếtbằngvănxuôiHáncóxennhữngbàithơ,ca,từ,biềnvăn,cuốimỗi
truyện(trừtruyện19Kimhoathithoạiký)đềucólờibìnhthểhiệnrõchínhkiếncủatácgiả.Hầuhếtcác
truyệnđềulấybốicảnhởcácthờiLý-Trần,Hồ,thuộcMinh,LêsơvàtrênđịabàntừNghệAntrởraBắc.
Thôngquacácnhânvậtthầntiên,maquái,tinhloàivật,câycỏ...,tácphẩmmuốngửigắmýtưởngphê
phánnềnchínhsựrốiloạn,khôngcònkỷcươngtrậttự,vuachúahônám,bềtôithoánđoạt,bọngianhiểm
nịnhhótđầytriềuđình;nhữngkẻquancaochứctrọngthảsứcvơvétcủacải,sáchnhiễudânlành,thậmchí
đếnchiếmđoạtvợngười,bứchạichồngngười.Trongmộtxãhộirốirennhưthế,nhiềutệnạnthếtấtsẽ
nảysinh.Cờbạc,trộmcắp,tậtdịch,maquỷhoànhhành,đếnHộpháp,Longthầncũngtrởthànhyêuquái,
sưsãi,họctrò,thươngnhân,nhiềukẻđắmchìmtrongsắcdục.Kếtquảlàngườidânlươngthiện,đặcbiệt
làphụnữphảichịunhiềuđaukhổ.NguyễnDữdànhnhiềuưuáichonhữngnhânvậtnày.Dướingòibútcủa
ônghọđềulànhữngthiếuphụxinhđẹp,chuyênnhất,tảotần,giàulòngvịthanhưngluônluônphảichịusố
phậnbithảm.Đếncảloạinhânvật"phảndiện"nhưnàngHànThan(Đàothịnghiệpoanký),nàngNhị
Khanh(Mộcmiênphụtruyện),cáchồnhoa(Tâyviênkỳngộký)và"yêuquáiởXươngGiang"cũngđều
vìsốphậnđưađẩy,đềuvì"nghiệpoan"màđếnnỗitrởthànhmaquỷ.Họđángbịtráchphạtnhưngcũng
đángthương.
DườngnhưNguyễnDữkhôngtìmđượclốithoáttrênconđườnghànhđạo,ôngquayvềcuộcsốngẩndật,
đôilúcthảhồnmơmàngcõitiên,songcơbảnôngvẫngắnbóvớicõiđời.Ôngtrântrọngvàcangợi
nhữngnhâncáchthanhcao,cứngcỏi,nhữnganhhùngcứunước,giúpdânkhôngkểhọởđịavịcaohay
thấp.
Truyềnkỳmạnlụcngaytừkhimớihoànthànhđãđượcđónnhận.HàThiệnHánngườicùngthờiviếtlời
Tựa,NguyễnThếNghi,theoVũPhươngĐềcũnglàngườicùngthời,dịchravănnôm.Vềsaunhiềuhọc
giảtêntuổiLêQuýĐôn,BùiHuyBích,PhanHuyChúđềughichépvềNguyễnDữvàđịnhgiátácphẩm
củaông.NhìnchungcáchọcgiảthờiTrungđạikhẳngđịnhgiátrịnhânđạovàýnghĩagiáodụccủatác
phẩm.Cácnhànghiêncứuhiệnđạipháthiệnthêmgiátrịhiệnthựcđồngthờikhaitháctinhthần"táobạo,
phóngtúng"củaNguyễnDữkhiôngmiêutảnhữngcuộctìnhsimêđắmđuốiđậmmàusắcdục.Hànhviấy
tuytráilễ,tráiđạotrungdungnhưnglạiđemđếnchúthạnhphúctrầnthếcóthựcchonhữngsốphậnoan
nghiệt.VềmặtthểloạimàxétthìTruyềnkỳmạnlụclàtácphẩmđỉnhcaocủatruyệntruyềnkỳViệtNam.
NguyễnDữchịuảnhhưởngcủaCùHựunhưngTruyềnkỳmạnlụcvẫnlà"ángvănhaycủabậcđạigia",là

sángtạoriêngcủaNguyễnDữcũngnhưcủathểloạitruyệntruyềnkỳViệtNam.
TRẦNTHỊBĂNGTHANH
Lờitựa(1)
TậplụcnàylàtrướctáccủaNguyễnDữ,ngườiGiaPhúc,HồngChâu.Ônglàcontrưởngvịtiếnsĩtriều
trướcNguyễnTườngPhiêu(2).Lúcnhỏrấtchămlốihọccửnghiệp,đọcrộngnhớnhiều,lậpchíởviệc
lấyvănchươngtruyềnnghiệpnhà.SaukhiđậuHươngtiến,nhiềulầnthiHộiđỗtrúngtrường,từngđược
bổlàmTrihuyệnThanhTuyền(3).Đượcmộtnămôngtừquanvềnuôimẹchotrònđạohiếu.Mấynămdư
khôngđặtchânđếnchốnthịthành,thếrồiôngviếtratậplụcnày,đểngụý.Xemvăntừthìkhôngvượtra
ngoàiphêngiậucủaTôngCát(4),nhưngcóýkhuyênrăn,cóýnêuquycủkhuônphép,đốivớiviệcgiáo
hóaởđời,hácóphảibổkhuyếtnhỏđâu!
VĩnhĐịnhnămđầu(1547),
thángBảy,ngàytốt.


ĐạiAnHàThiệnHánkínhghi
KẻhậuhọclàTùngChâuNguyễnLậpPhubiên.
(1)LờiTựanàyđượcchéptrongCựubiênTruyềnkỳmạnlục.Bảnnàyhiệnchưacótrongcácthưviệnở
HàNội.ỞđâychúngtôitheoViệtNamHánvăntiểuthuyếttùngsan,ĐàiLoanthưcụcinnăm1987.Tân
biêntruyềnkỳmạnlụctăngbổgiảiâmtậpchúinnămCảnhHưng35(1774)lấylạilờitựanàynhưng
khôngghitênHàThiệnHán.Cuốibàighithêm"NayxãtrưởngxãLiễuChànglàNguyễnĐìnhLânsoạnin
vàonămGiápNgọ(1774)đểlàmbảngốcchonghìnvạnđờivàđểbánchothiênhạxemđọc".
Chúthích
(2)NguyễnTườngPhiêu:ngườixãĐỗTùng,huyệnTrườngTân,naythuộctỉnhHảiDương,đồĐệtam
giápđồngtiếnsĩxuấtthânnămHồngĐức27(1496)đờiLêThánhTông;làmquanđếnThừachánhsứ.
SaukhimấtđượctặngchứcThượngthư,phongphúcthần.
(3)ThanhTuyền:tứchuyệnBìnhXuyên,thuộctỉnhVĩnhPhúc.
(4)TôngCát:CùTôngCát,tênlàCùHựu,tácgiảTiễnđăngtânthoại.


CâuchuyệnởđềnHạngVương(*)

QuanThừachỉHồTôngThốc(1)làngườihaythơ,lạigiỏilốimỉamaigiễucợt,khoảngcuốiđờiTrần,
phụngmệnhsangTrungQuốc,nhânđiquađềnHạngvươngcóđềthơrằng:
Báchnhịsơnhàkhởichiếnphong,
HuềtươngtửđệnhậpQuanTrung.
YêntiêuHàmCốcchâucunglãnh,
TuyếttánHồngMônngọcđẩukhông.
NhấtbạihữuthiênvongTrạchTả,
TrùnglaivôđịađáoGiangĐông.
Kinhdoanhngũtảithànhhàsự?
TiêuđắckhukhutángLỗcông.
Dịch:
Nomnướctrămhai(2)nổibụnghồng,
ĐemđoàntửđệđếnQuanTrung
KhóitanHàmCốccungchâulạnh,(3)
TuyếtrãHồngMônđấungọckhông(4
ThuachạygiờixuiđườngTrạchTả(5)
QuayvềđấtlấpnẻoGiangĐông(6)
Nămnămlănlộnhoàicôngcốc
CònđượcvùitrongmảLỗcông(7).
*Nguyênvăn:Hạngvươngtừký.
Đềxong,ruổingựatrởvềnhàtrọ.Rượusaynằmngủ,ôngHồchiêmbaothấymộtngườiđếnnóivớimình
rằng:
-Tôivângchỉcủađứcvuatôi,mờingàiđếnchơinóichuyện.
Hồvộivàngsửasangquầnáo.Ngườiấyđưaôngđivềmétả,đếnmộtnơicungđiệnnguynga,quanhầu
đứngsắphàngrămrắp,Hạngvươngđãngồichờsẵn,bêncạnhcócáigiườnglưuly,mờiônglênngồi.Rồi
Hạngvươnghỏirằng:


-Bàithơôngđềlúcbanngày,saomàmỉamaitadữthế!ừthìhaicâu:"ThuachạygiờixuiđườngTrạch
Tả,QuayvềđấtlấpnẻoGiangĐông"kểcũnglàđúng,nhưngđếnhaicâu"Nămnămlănlộnhoàicông

cốc,CònđượcvùitrongmảLỗcông",háchẳngphảilàchêbaiquálờiư?NàynhưHánlàmnênvạnthặng
(8)tacũnglàmnênvạnthặng.TakhôngdiệtđượcHán,Hánlạicóthểphongtướcchotađượcư?Đến
ngayĐiềnHoành(9)làmộtgãtrẻcon,cònkhôngthamtướccủaHán,vàhổthẹntựsátmàchết;huốngta
đườngđườngmộtvịbávươngởnướcSở,lạitựcamnhậnlễLỗcônghaysao?Kẻkialàmviệcấy,chỉlà
đemquàngchotamộtcáitướcvịhão,đểđềnbùlạisựhổthẹnkhiởHánTrung(10)thôiđó.Talạixin
nóiđểôngrõ:NgàynhàTầnsổmấtconhươu(11),ngườitanổidậynhaonhao,tranhnhaubắtlấy.Tabấy
giờvìghétngườiTầnmànổiquânđánhTần,tháorăngbừalàmgiáo,thổicơmchiêmlàmlương,tôiđòi
đềulàquân,hàokiệtđềulàtướng,pháxứNgônhưhủytổkiến,lấyđấtHoàinhưđốtlônghồng,mộttrận
đánhmàquânChươngHàm(12)phảitan,haitrậnđánhmàmiếuTổLong(13)phảisụp.Đứcnghĩabanra,
nhiềunướcđượcdựnglại,oailệnhtruyềnđi,baokẻthuậnlàmtôi.ĐứngđầuChưhầulàquânnướcSở,
làmchúaTamTầnlàtướngxứSở.ThiênhạtướcSởcóthểngồimàsaikhiếnđược.NhưngrồiSởphải
chếtvìHán,háchẳngphảilàbởitrờiư?VậythìkhitrờiđịnhgiúpHán,dùkẻthổikèn,dệtchiếu(14)
cũngđủđểthànhcông;khitrờiđịnhdiệtSở,dùngườicấtvạc,nhổnúi(15)cũngkhôngthểnóigiỏi.
PhươngchiChungLymạnhmẽ,chẳngkémHoàiÂm(16)áPhụ(17)khônngoan,thựchơnNhụTử(18).
Nếutanghelờikhôngcốchấp,nhânthuamàtínhtoán,thìruổiÔtruybốnvómỏichồn,hákhôngđủcày
lậtcungđìnhPhongBái,thuBànhThành(19)nhữngquântảnmác,hákhôngđủđàotungmiếuxãViêm
Lưu.Nhưngchỉvìthươnglũsinhlinh,nênmớiđemtấmthântámthướcđườngđường,némvàotaylũ
Vươngế(20).VậysựhưngvongcủaHán,Sở,chỉlàdoởsựmayrủicủatrờimàthôi,hánênlấythành
bạimàsobìư?Nhưngđờinhữngkẻthíchphẩmbìnhnhânvật,cókẻbảokhôngphảigiờilàmmất,cókẻ
bảogiờicódínhdánggì.Thinhânmặckháchthườngthườngđemchuyệntadiễnvàotrongthơ.Cócâuthì:
Cáithếanhhùngsứcnhổnúi,
Sởcabốnmặtlệtrànlan,(21)
Cócâuthì:
Vuachẳngravua,tôichẳngtôi,
Bênsônglậpmiếucũnghoàithôi.(22)
Ngàychồngthángchất,cóđếnhàngnghìnbàichứkhôngphảiít.NhưngchỉcóhaicâucủaĐỗMục:(23)
Giangđôngtửđệnhiềutaygiỏi,
Cuốnđấtquayvềchửabiếtđâu.
Lờithơủykhúctrunghậu,hợpcáchluậtcủanhàthơ,đọclêntacònvừalòngđôichút.Ngoàirathìhầu
toànnhữnglờiphụbạc,tavẫnlấylàmbấtbìnhlắm,naytiệndịptanóiđểchoôngrõ.

ÔngHồcườimàrằng:
-Lẽtrờiviệcngười,cũnglàđầucuốilẫnchonhau.Bảomệnhởtrời,(24)ThươngTrụvìthếmàmất
nước;bảotrờisinhđức,TânMãngvìthếmàbỏmình.(25)Naynhàvuabỏngườimàđibànlẽgiời,vìthế
đãđếntángbạivẫnkhôngtỉnhngộ.Tôibữanaymaymắn,đượcnhàvuavờiđếntiếpkiến,muốnxinđược
nóithẳngkhônggiấugiếmgì,nhàvuanghĩthếnào?


Hạngvươngnói:
-Vângvâng,ôngcứnói.
ÔngHồnói:
-Phàmxoaycáithếthiênhạ,ởtríchứkhôngphảiởsức;thutấmlòngthiênhạ,ởnhânchứkhôngphảiở
bạo.Nhàvuathìchỉlấyquátthétlàmoai,lấycươngcườnglàmđức.ChémTốngNghĩalàmộttướng
mạnh,(26)vôquânđếnđâu!GiếtTửAnhlàngườiđãhàng,(27)bấtvõquálắm!HànSinhvôtộimàbị
luộc,(28)hìnhpháptráithường;APhòngvôcốmàbịthiêu(29),hunguyquátệ.Cứnhữngviệccủanhà
vualàmthìđượclòngngườichăng?haymấtlòngngườichăng?
Hạngvươngnói:
-Khôngphảinhưthế.NàynhưcáiviệcHàmĐan,lấymộtnướcTriệumớidựng,chốngvớinướcTầnsói
hùm,thànhbạichỉởtrongmộthơithở,cònmấtchỉởtrongchớpmắt.VậymàNghĩalầnkhânsợsệt,chờ
khigiặcmỏilười,dùngdằngtrùngtrình,cảnđườngquântiếntới.Nếumàkếtrongtrướngkhôngthihành
được,quânquasônglạilữalầnthêm,thìdânchúngởtrongthànhTriệu,sẽlạicócáithảmhọahơnlàở
TrườngBình(30)thủatrước.VậythìtagiếtmộtTốngNghĩa,màcứusốngđượctínhmệnhchotrămvạn
sinhlinh,cógìlàquá!Vuacácnướcđềulàchưhầu,đềucóchúngdân,cóxãtắc,tướcthìcủathiênvương
phongcho,đấtthìcủathiênvươngbancho.VậymàTầnlợidụngđấtcát,ngôngcuồnggiápbinh,mổHàn
thịtTriệu,hiếpNgụyhạiYên,namthìlừaSởrồibắtmàgiữlại,đôngthìdốiTềđểhãmchochếtđói.Nếu
khônglậtđổngôiTầnvàtrudiệthọTầnthìcáihờncắnnuốtcácnước,khôngbiếtngàynàotiêutanđược.
ChonêntagiếtmộtTửAnhđểtrảmốithùdiệtvongchosáunước,cógìlàtệ.Ômbụngtrunglươnglàtiết
lớncủakẻlàmtôi.HànSinhthìkhôngthế,khoemẽhợmmình,vongânbộinghĩa,múalưỡiđểchỉnghị
quânthần,khuamôiđểbuônglờisàmbáng.Vìvậytađemlàmthịt,đểnhữngkẻbấttrungbiếtmàrănsợ.
Giữthóitiếtkiệmlàđứctốtcủangườilàmvua,ThủyHoàngthìkhôngthế,xâycungởbênsông,mởđường
ởvennúi,đắpnềnchocaobằngnhữnghờnoáncủadân,chứakhochođầybằngnhữngmáumỡcủadân.

Vìvậytađemđốtđiđểnhữngvuađờisaubiếtnêndèsẻn.Nếulạibuộctộivềnhữngđiềuấythìtatrộm
lấylàmkhôngphục.
ÔngHồnói:
-Thếthìsáukinhtronglửa,đốtsáchThánhnhân,thướckiếmtrênsông,giếtvuaNghĩađế,nhữngviệcấy
chimànhẫntâmnhưvậy!SaobằngngườiHán:sợlỗiphậnvuatôithìnghelờiĐổngcônglàmviệcnhân
nghĩa,khiếnnềnnếpđếvươnghầurốimàlạisáng;sợthấttruyềnđạohọcthìvềđấtKhúcPhụ,bàylễthái
lao,khiếndòngnguồnthithưhầuđứtmàlạinối.Chonênngườitacócâunóirằng:"Hánđượcthiênhạ,
khôngởcấtdùngTiêu,Trương,màởviệcđểtrở(31)củabaquân,gợilòngtrungphẫncáchàokiệt;Hán
giữthiênhạkhôngởquymôrộnglớnmàởviệcthânđếntếởKhúcPhụ(32),mởnềnnươngtựachođời
sau".NhàvuathìsovílàmsaođượcvớiHánvương.
Hạngvươngnghẹnlờikhôngbiếtnóirasao,sắcmặttáinhưtronguội.Bêncạnhcómộtvịlãothầnhọ
Phạm,tiếnlênnóirằng:
-Tôinghe,làmngườitakhôngngoàitrờiđấtđểmàsống,làmchínhtrịkhôngngoàicươngthườngđểdựng
nước.BầytôicủaĐạivươngđâycóngườitênlàCữu(33)tiếtcứngnhưtùng,lòngbềntựađá,sacơ
khôngchịusốngnhục,liềumìnhđểđượcthácmàvinh;nếukhôngphảinhàvuabiếtcáchchốngngựthìsao
cósựtửtrungấy!Truyện(34)cónóirằng:"Vuakhiếnbềtôilấylễ,bềtôithờvualấytrung";ởĐạivương


đây,chínhlàđãđúnghợpvớicâuấy.Chứnhưkẻkia,saiUngSỉgiữđấtPhongthìUngSỉđầuhàng,(35)
saiTrầnHy(36)coinướcTriệuthìTrầnHylàmphản;đạocươngthườnghỏiailàhơn?HậucungcủaĐại
vươngcóbàhọNgu,mệnhnhẹláthu,hồntheobóngkiếm,gửilòngthơmởngọncỏtịchmịch,chônhờn
oánởcánhđồnghoangvu(37),nếukhôngphảinhàvuabiếtlẽcưxửthìsaocósựtậntiếtấy!KinhThicó
câurằng:"Dạyvợmìnhtrước,sẽtrịnhànước";ởĐạivươngđâychínhlàđãxứngđángvớicâuấy.Chứ
nhưkẻkia,LãTrĩngôngngạomàlàmviệcdâmtà(38),ThíchCơđượcyêu,rồiđầythânconlợn(39);lẽ
cươngthườnghỏibênnàohơn?Huốngchinhưtráilẽtrờimàbảosẻchéncanh,yêuconbémàcoithường
gốcnước;(40)luânthườngchaconhỏirằngđểđâu?Nhữngngườinghịluậnởđờisau,chẳngsonặngnhẹ,
chẳngxétphảitrái,lòngkhôngsuynghĩ,miệngchỉquàngxiên,đốiHánthìkhenngợichẳngtiếclời,đối
Sởthìchêbaikhôngtiếcsức,khiếnđấĐạivươngcủachúngtôitrongcõiuminhcứphảichịunhữnglời
mỉamaicayđộc.Vậymongnhữngđiềunhơtiếngxấu,phiềnônggộtrửagiùmcho,cũnglàmộtviệcthú
trongcuộcgặpgỡcủachúngta.

ÔngHồthấylờinóicũnghơicólý,gậtđầuhaibalần,rồingoảnhbảonhữngngườitheo:
-Cácngươighinhớlấy.
Rồiđócanhtàntràcạn,ôngđứngdậytừgiãxinvề;Hạngvươngđưachânrađếncửathìphươngđôngđã
dầnsángrạng.Ôngxốcáovùngdậy,téralàmộtgiấcchiêmbao,bènmuarượuvànembàymộtlễcúngở
đầuthuyềntrướckhirờikhỏiđấy.
Lờibình:
Thanôi,soSởvớiHánthìHánhơn,sánhHánvớibậcvươngđạo,Háncònxalắm.Saovậy?HồngMôn
nổigiận,Tháicôngthavề,nhữngviệcấy,Sởkhôngphảilàbấtnhân;nhưngnhânnôngmàácsâu.Làmcỏ
DĩnhXuyên,(41)giếthạicôngthần,nhữngviệcấy,Hánkhôngphảilàkhôngcólỗi,nhưnglỗiít,tốtnhiều.
Sởđãđànhtráivớinhânnghĩa,nhưngHáncũngchỉlàgiốngvớinhânnghĩa.HọHạngnướcSởkhông
đượclàhạngbágiảmàvuaCaonhàHáncũnglàtẹpnhẹp.Kẻtrịthiênhạnêntiếnlênđếnđạothuần
vương,cònHánSởnhânvớibấtnhân,hãygácrakhôngcầnbànđến.
Chúthích
(1)HồTôngThốc:ngườihuyệnThổThành,naylàxãThọThành,huyệnYênThành,tỉnhNghệAn;trú
quántạixãVôNgại,huyệnĐườngHàonaythuộctỉnhHảiDương.ĐờiTrầnNghệTông(1370-1372)đi
sứnhàNguyên,làmquanđếnchứcHànlâmhọcsĩThẩmhìnhviệnsự,cótácphẩmViệtsửcươngmụcvà
ViệtNamthếchí,Thảonhànhiệutầnthitập,nhưnghiệnchỉcònmộtbàithơ.
(2)Nonnướctrămhai:nhàTầnđóngđôởQuanTrung,địathếhiểmyếu,haingườiởtrongcóthểchống
với100ngườiởngoài.
(3)NóiviệcHạngVũđốtcungAPhòngcủanhàTần.
HàmCốc:cửaquanhiểmyếucủanhàTầ
(4)TiệcởHồngMôn,PhạmTăngđịnhgiếtBáiCôngnhưngHạngVũkhôngnghe.BáiCôngthoátvềđược,
TăngtứcgiậnnémvỡtancáiđấungọcTrươngLương(Hán)biếu.ýcâuthơ:đấungọcvỡvụnnhưtuyết,
khôngcòngìnữa.


(5)HạngVũbịvâyởCáiHạ,đêmphávòngvâychạyđượcđếnÂmLăng,hỏiđường,bịmộtônglãonông
ghétSởlừachỉđivềphíatả;Vũnghetheobịmắccáiđầmlớnkhôngcònđườngchạynữa.Vũthanlà
"Trờiđịnhlàmmấtta".
(6)HạngVũchạyđếnÔGiangngườiláiđòkhuyênquasôngsangGiangĐôngrồisẽtínhkếquayvề,

nhưngVũkhôngnghe,tựtử.
(7)LỗCông:tướcHạngVũđượcHoàivươngphongtừtrước.KhiVũthuachết,HánCaoTổlấylễcông
màchôncất.
(8)VạnThặng:ngôithiêntừcómuôncỗxe.
(9)ĐiềnHoành:họĐiềnvốnlàhọcủaTềVương,ngườinướcTần.KhinướcTềbịdiệt,Hoànhtựlập
làmTềvương.KhiHándiệtHạngVũ,Hoànhđemthuộchạchạyrahảiđảo.HánCaoTổsaisứramời
hứaphongtướcvương,chíítcũnglàtướchầu;cònnếukhôngtheosẽđánh.Hoànhđịnhtheo,nhưngkhi
gầnvềđếnLạcDươnglạiđổiý,tựsát.Thuộchạđềuchếttheo.
(10)HạngVũtừngphongchoBáicôngtướcvươngởBaThụcvàHánTrung.
(11)Conhươu:vívớithiênhạ.NhàTầnsổmấtconhươu:nhàTầnbịmấtthiênhạ.
(12)ChươngHàm:tướngnhàTần.HạngVũvàHạngLươngđánhquânChươngHàmởĐôngAhạ,đuổi
đếnBộcDươngthìhoàntoànphátan.
(13)TổLong:miếuthờTầnThủyHoàng.SứgiảTầnđêmđiquaHoaÂm,cóngườingănlạibảo"Năm
nayTổLongchết".TổLongchỉTầnThủyHoàng,vìLong(rồng)làhìnhtượngcủavua(Hoàng);Tổlà
ngườimởđầu,ứngvớichữThủy.
(14)Kẻthổikèndệtchiếu:chỉGiánghầuChuBộvốnngườiđấtQuyển,saudờisangđấtBái,thuởhànvi
thườngphảidệtrèmtrúc,thổikènđámmakiếmsống.
(15)Ngườicấtvạcnhổnúi:chỉHạngVũ.HạngLươngkhiếnHạngVũchiêutậpbọnVuAnhởĐồSơn.
Anhnói:"TrongmiếuVũvươngcó3chiếcvạcđá,nếuxôđổrồinhấcbổnglênđượcthìtasẽhàng.”Vũ
bènxôđổrồilạidựnglên,sauđóchomộttayvàotrongvạcnhấclênđivòngtrướccửamiếubalần,bọn
VuAnhđềubáiphục.Chữnhổnúi(bạtsơn),xuấtpháttừbàicatuyệtmệnhcủaHạngVũ:Lựcbạtsơnhề
khícáithế(sứccóthểnhổnúi,khítrùmtrờiđất).
(16)HoàiÂmtứcHoàiÂmhầu,tướcphongcủaHànTín,tướnggiỏicủaLưuBang.ChungLy:cólẽlà
tướngcủaHạngVũ,chưarõđiểntích.
(17)áPhụ:tứcPhạmTăng,mưusĩgiỏicủaHạngVũ.
(18)NhụTử:cólẽchỉTrầnBình,ngườiphụtácónhiềumưulượccủaHánCaoTổ.
(19)PhongBái,BànhThành:PhongBái:chỉquêhươngHánCaoTổ,vìôngngườiấpPhong,huyệnBái;
BànhThành:đấtcủaTần.HạngVũdiệtTần,đóngđôởđấy.
(20)Vươngế:HạngVũbịthuaởÔGiang,VũngoáinhìnngườikỵbinhHánlàLãMãĐồnghỏi:"Anhcó
phảilàbạncũcủatakhông?”

MãĐồngnhậndiệnrồichỉchoVươngế:"ĐâylàHạngvương".Vũlạihỏi:"TanghenóiHánvươngtreo
giáđầutangànvàngvàtướcvạnhộ.Tachongươiđấy!”Nóirồitựvẫn.VươngếliềncắtđầuHạngVũ
nộpchovua.
(21)Sởcabốnmặtlệtrànlan:HạngVũđếnCaiHạ,binhthiếu,lươnghết,khôngđánhthắngđượcquân
Hánlạibịvâybốnmặt.TrươngLươngdạyquânHánháttiếngnướcSởđêmđếncấttiếngca.HạngVũ
nghethấybốnbềđềuhátnhữngbàicanướcSở,thấtkinhnói:"HánđãlấyđượcSởrồisao?SaongườiSở
đôngnhưvậy?”Rồiđangđêmdậyuốngrượutrongtrướng,khócròng,thuộchạđềukhóc,khôngaingẩng
lênđược,quântướngđềutanrã.
(22)HaicâunàytríchtrongbàithơcủaVươngAnThạch,TểtướngthờiTốngThầnTông.
(23)ĐỗMục(803-853),mộtnhàthơcótêntuổithờiVănĐường;haicâunàytríchtrongbàiĐềÔGiang
đình.
(24)Mệnhởtrời:vuaTrụnhàThươngbạongược,trungthầnkhuyêncanthìnói"đãcómệnhtrời".
(25)TânMãng:VươngMãngcướpngôinhàHán,đổiquốchiệulàTânnêngọilàTânMãng.HánQuang
Vũkhởibinhđánh,Mãngnói:"Trờiđãsinhđứcởta,quânHánlàmgìđượcta?”
(26)ChémTốngNghĩa...:SởHoàiVươngphongTốngnghĩalàmThượngtướng,hiệuKhanhtửQuán
quân,saiđemquânđánhTầncứuTriệu.TốngNghĩatrùngtrìnhkhôngtiếnquân,HạngVũliềnvàotrướng
chémchết.
(27)HạngVũđemquânđánhHàmDương,TầnvươnglàTửAnhđãhàng,vẫnbịgiết.
(28)HànSinhbịluộc:HànSinhkhuyênHạngVũnênđóngđôởQuanTrungvìthếđấthiểmtrở,phìnhiêu,
cóthểlànơidựngnghiệpbáđược.VũthấycungthấtnhàTầnđãbịđốtsạch,cóýmuốntrởvềĐôngliền
bảo:"Phúquýmàkhôngtrởvềcốhươngthìnhưmặcáogấmđiđêmcònaibiếtđếnnữa".HànSinhtứclui
vềnói:"Thếgiannói"ngườiSởlàconkhỉđộimũ"quảnhưvậy".ChuyệnđếntaiVũ,biếtHànSinhnói
mình,Vũgiậnsaigiếtchếtbỏluộc.
(29)APhòng...bịthiêu:APhònglàmộtdãycungđiệnrấtlớnliêntiếpnhauđến300dặm,cứ5bộcómột
lầu,10bộcómộtgác,lạidẫnnướchaiconsônglớnvàođếnchântườngbaocungđiện.SaubịHạngVũ
đốt,hiệncòndichỉởhuyệnTânAn,tỉnhThiểmTây.
(30)CáihọaTrườngBình:LiêmPhađóngquânởTrườngBình,cốthủkhôngrađánh.Triệuvươngcho
TriệuQuátđếnthay.Quátđổiluậtlệnh,dùngngườidễdãi,mởcửathànhđánhTần,trúngkếkỳbinhcủa

VũAnhQuânbịđạibại.Hơn40vạnquânTriệuđềuhàngTần,bịVũAnhQuânlừagiếtchếthết.
(31)HạngVũgiếtvuaNghĩađếnướcSở,HánvươngtheomưukếcủaĐổngcôngchobaquânđểtang,gợi
lòngtrungnghĩacủahọvàkíchđộnghàokiệttrongthiênhạ.
(32)KhúcPhụ:quêhươngKhổngTử.
(33)Cữu:TàoCữu,ĐạiTưmãnướcSở.HạngvươngsaiCữugiữthànhCao,dặncốthủkhôngđược
đánh.QuânHánkhiêuchiếnmấylầnkhôngđượcliềndùngkếnhụcmạCữusuốtmấyngày.Cữunổigiận
đemquânvượtsôngTỵthủymàđánh.Quânlínhmớisangđượcnửasôngthìbịđánhbại,vậtbáucủanước
Sởđềubịlấyhết;CữuvàTưMãHânđềutựtửchết.


(34)Truyện:chỉsáchLuậnngữ.CâunàytríchtrongthiênTửHãn.
(35)UngSỉ:trướctheoHánCaoTổđượcsaigiữđấtPhong.KhiPhongbịNgụychiếm,SỉhàngNgụy,
HánCaoTổkhôngcóđườngvềphảidờisangđấtBái.
(36)TrầnHy:HánCaoTổphongTrầnHylàmTướngquốccoiquânbiên.SauTrầnHycùngVương
Hoànglàmphản,tựlậplàmvương,cướppháTriệu,Đại.
(37)HạngVũcùngđườngởCaiHạ,vợlàNguCơtựtửđểchồngkhỏivướngvíubịnrịn.Tụctruyềntrên
mộnàngmọclênmộtthứcỏthơmgọilàcỏ"Ngumỹnhân".
(38)LãTrĩlàhoànghậucủaHánCaoTổ(cũnggọilàLãHậu),khicònởtrongquânHạngvươnglàmcon
tincùngThẩmTựKỳvốnđãthíchnhau,sauLãHậuởgóa,nhớtìnhxưanghĩacũliềntưthông.Sợngười
trongcungbiết,LãHậubèngiấuThẩmsaugiátreoáo.
(39)ThíchCơlàvợlẽyêucủaHánCaoTổ.SaukhivuachếtnàngbịLãHậuchặtcụtchântay,khoétmắt
chọctaivứtvàochuồnglợngọilàlợnngười.
(40)HạngvươngbắtchaLưuBanglàTháicôngdọalàmthịt.Lưubangnói:"Chatacũnglàchamày,có
làmthịtxinchobátnướccanh".
TriệuVươngNhưýlàhoàngtửdongườithiếpyêuThíchCơsinh,vìvậyHánCaoTổđãđịnhphếtruất
ngôiTháitửcủaconcảđểlậpTriệuVương.
(41)LàmcỏDĩnhXuyên:ChỉviệcHánCaoTổtrudibahọBànhViệtvànhiềubềtôikhác.BànhViệtlà
ngườicócônggiúpHándiệtSở,thốngnhấtthiênhạ.

ChuyệnngườinghĩaphụởKhoáiChâu
TừĐạtởKhoáiChâu,(1)lênlàmquantạithànhĐôngQuan(2)thuênhàởcạnhcầuĐồngXuân,láng
giềngvớinhàquanThiêmthưlàPhùngLậpNgôn.PhùnggiầumàTừnghèo;PhùngxahoamàTừtiếtkiệm;
PhùngchuộngdễdãimàTừthìgiữlễ.Lềthóihainhàđạikháikhônggiốngnhau.Songcũnglấynghĩamà
chơibỡiđilạivớinhaurấtthân,coinhaunhưanhemvậy.
PhùngcóngườicontrailàTrọngQuỳ,TừcóngườicongáilàNhịKhanh,gáisắctraitài,tuổicũngsuýt
soát.Haingườithườnggặpnhautrongnhữngbữatiệc,mếnvìtài,yêuvìsắc,cũngcóýmuốnkếtduyên
ChâuTrần.(3)Chamẹđôibêncũngvuilòngưngcho,nhânchọnngàymốilái,địnhkỳcướihỏi.
NhịKhanhtuyhãycònnhỏ,nhưngsaukhivềnhàhọPhùng,khéobiếtcưxửvớihọhàng,rấthòamụcvà
thờchồngrấtcungthuận,ngườitađềukhenlàngườinộitrợhiền.
TrọngQuỳlớnlên,dầnsinhrachơibờilêulổng;NhịKhanhthườngvẫnphảicanngăn.Chàngtuykhông
nghenhưngcũngrấtkínhtrọng.Nămchàng20tuổi,nhờphụấmđượcbổlàmmộtchứcởphủKiếnHưng.
GặpkhivùngNghệAncógiặc,triềuđìnhxuốngchiếukénmộtviênquangiỏibổvàocaitrị.Đìnhthần
ghépLậpNgôntínhhaynóithẳng,ýmuốnlàmhại,bènhùanhautiếncử.Khisắcđiphónhậm,PhùngLập
NgônbảoNhịKhanhrằng:
-Đườngsáxaxăm,takhôngmuốnđemđànbàcongáiđitheo,vậyconnêntạmởquênhà.Đợikhisông
bằngnướcphẳng,vợchồngconcáisẽlạicùngnhautươngkiến.
TrọngQuỳthấyNhịKhanhkhôngđi,cóýquyếnluyếnkhôngrứt.NhịKhanhngănbảorằng:
-Naynghiêmđườngvìtínhnóithẳngmàbịngườitaghenghét,khôngđểởlạinơikhuyếu,bềngoàivờ
tiếncửđếnchốnhùngphiên,bêntrongthựcdồnđuổivàochỗtửđịa.Chảlẽđànhđểchabađàomuôn
dặm,lamchướngnghìntrùng,hiểmnghèogiữađámkìnhnghê,cáchtrởtrongvùnglèomán,sớmhômsăn
sóc,khôngkẻđỡthay?Vậychàngnênchịukhóđitheo.Thiếpdámđâuđemmốikhuêtìnhđểlỗibềhiếu
đạo.Mặcdầuchophấnnhạthươngphai,hồngrơitíarụng,xinchàngđừngbậnlòngđếnchốnhươngkhuê.
Sinhkhôngđừngđược,mớibàymộtbữatiệctừbiệt,rồicùngLậpNgônđemngườinhàđivàophương
nam.
Khôngngờlònggiờikhóhiểu,việcngườikhônlường,chamẹNhịKhanhnốinhautạthế.Nàngđưatang
vềKhoáiChâu,chôncấtcúngtếxongrồi,đếncùngởchungvớibàcôLưuthị.
BấygiờcóquantướngquânhọBạchlàcháuhọngoạicủabàLưuthịmuốnlấyNhịKhanhlàmvợ,đem
tiềnbạcđếnkhẩncầu.Lưuthịbằnglòng,rồinhânlúcvắngvẻ,bảoNhịKhanhrằng:
-NhànướctừngàyhọNhuậnHồtiếmvị,ngàythánghoangchơi,triềuchínhđổnát,họaloạnsẽxảyrachỉ

trongsớmtối;màPhùnglangtừngàyrađi,thấmthoắtđãsáunămnay,tintứckhôngthông,mấtcònchẳng
rõ.Lỡragặplúcrồngtranhhổchọi,phảikhibướmdạiongcuồng,TraLợimắcvàotay(4),ápNha
khôngsẵnmặt(5),chỉeChươngĐàitơliễu,(6)trôibayđiđếntậnphươngnào.Chibằngbạnlànhkén
lựa,duyênmớivươngxe,lấpnhữnglờigiănggiócợttrêu,nươngdướibóngtùngquâncaocả.Tộigìmà
bơvơtrơtrọi,sốngcáiđờisươngphụbuồntênh.
NhịKhanhnghenóisợhãi,mấtngủquênănđếnhàngtháng.Lưuthịtuybiếtchínàngkhôngchuyểnđộng,


nhưngcốđịnhlấylễnghiđểcưỡngép,hônkỳđãrắpsẵnsàng.
NhịKhanhmộthômbảongườibõgiàrằng:
-Chúlàngườiđầytớcũcủanhàta,hákhôngnghĩđếnsựđềnđápơnđứccủangườixưaư?
Bõgiànói:
-Tùyýmợmuốnsaibảogìtôixinhếtlòng.
NhịKhanhnói:
-TasởdĩnhịnnhụcmàsốnglàvìngPhùnglanghãycòn;nếuchàngkhôngcònthìtađãliềumìnhchứ
quyếtkhôngmặcáoxiêmcủachồngđểđilàmđẹpvớingườikhác.Chúcóthểvìtachịukhólặnlộivàoxứ
Nghệhỏithămtintứcchotakhông?
Ngườibõgiàvânglờirađi.Bấygiờbinhlửarốiren,đườngsáhiểmtrở,hắnphảilậnđậnđếnhàngtuần
mớivàođượcđếnNghệAn.Hắnđihỏithăm,biếttinPhùngLậpNgônđãmấtđượcmấynămrồi,lạivì
contraihư,nêngiatưđãsạchsànhsanh,đángphànnànquá!
Ngườibõgiàghéthuyềnlênbờ,vừavàotrongchợliềngặpngayPhùngSinh.Sinhđưavềchỗởthìthấy
mộtchiếcgiườngxiêu,bốnbềváchtrống,trừcómấythứnhưbàncờ,hũrượu,chimmồi,chósăn,không
còncáigìđánggiá.Sinhbảongườibõgiàrằng:
-Quannhàkhôngmay,thấtlộcđãbốnnămnayrồi.Tavìbinhquanghẽntrở,muốnvềkhôngđược.Tuyở
chốnquêngườiđấtkhách,nhưnghồnmộngkhôngđêmnàokhôngởbênmìnhNhịKhanh.
Bènchọnngàylênđườngvềquê.Đếnnhà,vợchồngcũngtrôngnhaumàkhóc.Đêmhômấybuồngloan
chunggối,Sinhngâmmộtbàithơrằng:
ứctíchbìnhsinhnhật,
Tănghàikhếhợpnhân
Cảmquântìnhtháihậu

Tiếungãmệnhchungtruân.
Biệtquệphânhuềtảo,
Trườngđìnhkhuyếnẩmtần.
Yysầulĩnhkiệu,
Nhiễunhiễucáchphongtrần.
Cộngướcnhânthiênlý,
Tươngvươngnguyệtbán


Xâmtầmnhànlụctải,
Linhtạtrướngsongthân.
PhạthụyHoànhsơnhiểu
HànhcaDiễnthủytân.
ĐănglâuVươngXánlệ,
XáchcúĐỗLăngcân.
Trúcthạchnanytục
Cầmtônbấtliệubần.
Thahươnglaokýmục,
Cốquốctrọngthươngthần.
Phónglãngphingôsự,
Yêmlưubệnhthửthân.
NinhtriBồngĐảokhách,
DaodạtCẩmGianglân.
TháiThạchtrùngditrạo,
HoàngCôlưỡngvấntân.
KỷniênVuGiápmộng,
NhấtđánVũLăngxuân.
Hồđiệpgiaotìnhcựu,
Uyênươngbiếntháitân.
KhinhhuyênĐườngQuắcquốc,

MỹmạnTốngĐônglâ
Lụcámoanhthanhsáp,
Hồnghyyếntửsân.
HiệpdukimĐỗMục,


KỳngộcổLưuThần.
Ngàmvịnhliêutùyhứng,
Phonglưukhẳngnhượngnhân.
Hộiưngtruyềnthắngsự,
MệnhbútkýChuTần.
Dịch:
Nhớtừnămhãyngâythơ
ĐôitasớmđãxedâyTấnTần
Tìnhemthắmđượmvôngần
Sốanhriênglắmgiantruâncũngkỳ.
Chiataymộtsớmrađi,
Trườngđìnhchénrượuphânlyrướcmời.
Sầutreođỉnhnúichơivơi,
Mịtmùgióbụicáchvờixaxăm.
BắcNamnghìndặmâmthầm,
Trăngcàinửamảnhđămđămbêntrời.
Sáunămvùnvụtđưathoi,
Thônggiàhuyênhéongậmngùinhớthương
TừngkhingủdướiĐèoNgang,
TừngkhibếnDiễn(7)ngâmvangđiệusầu.
Lệtuôn,VươngXánlênlầu,(8)
Sầuôm,ĐỗPhủngâmcâucảmhoài,(9)
Rượuđàntrúcđáhamchơi,
Càngnghèocàngcảmthấyđờibêtha.

Mắtmòntrôngngóngquênhà,


Lòngđaunghĩnỗiphươngxalạcloài.
Ngườimàđếnthếthìthôi,
Đờiphiênlãngchỉlàđờibỏđi.
Hayđâutinđếnbấtkỳ,(10)
Ngườitiêncònvẫnyêuvìchưathôi.
Bếntiênkháchlạitrùnglai,
MộngsayĐỉnhGiáp,xuântươiNguồnĐào.(11)
Uyênbơibướmgiỡnxônxao,
Vẻnàochẳngđượm,nétvàochẳngưa!
Đầyvườnlụcrậmhồngthưa,
Conoanhcáiénơhờnhớxuân.
DuyênmayĐỗMục,LưuThần,
ThúPhongLưudễnhượngphầnchoai.
Việcnêntruyềnlạilâudài,
Búthoamượnthảomấylờivânvân.
Haingườivìxacáchnhaulâu,nênnaytìnháibộiphầnnồngđượm,sựvuisướngkhôngcònphảinói.
Songsinhvìquenthânphónglãng,thuộctínhchơibời,vềnhàítlâurồinếtcũlạiđâuđóngđấy,hằngngày
cùngngườiláibuônlàĐỗTambêthalêulổng.SinhthìthíchĐỗcótiềnnhiều.ĐỗthìhamSinhcóvợđẹp.
Nhưngkhiuốngrượuvớinhaurồiđánhbạc,ĐỗthườnglấylợidửSinh.Sinhđánhlầnnàocũngđược,thấy
kiếmtiềndễnhưthòtayvàotúimìnhlấyđồvậtvậy.NhịKhanhvẫnrănbảorằng:
-Nhữngngườiláibuônphầnnhiềulàgiảoquyệt,đừngnênchơithânvớihọ;banđầutuyhọthảchomình
được,nhưngrồihọsẽvéthếtcủamìnhchomàxem.
Sinhkhôngnghe.MộthômSinhcùngcácbèbạnhọpnhauđánhtứsắc.Đỗbỏratrămvạnđồngtiềnđể
đánhvàđòiSinhđánhbằngNhịKhanh.TrọngQuỳquenmuivẫnđượcluôn,chẳngsuynghĩgì,liềnbằng
lòngcáchấy.Giấygiaokèoviếtxongrồivừauốngrượuvừagieoquân.TrọngQuỳgieobalầnđềuthuacả
ba,sắcmặttáimét;cửtọacũngđềungơngácbuồnrầuhộ.
TrọngQuỳphảichogọiNhịKhanhđến,bảorõthựctình,đưatờgiaokèochoxemvàyênủirằng:

-Tôivìnỗinghèonóbóbuộc,đểlụyđếnnàng.Việcđãđếnthếnày,hốilạicũngkhôngkịpnữa.Thôithì
bihoantántụcũnglàviệcthườngcủangườita.Nàngnêntạmvềvớingườimới,khéochiềuchuộnghắn,


rồibấtnhậttôisẽđemtiềnđếnchuộc.
Nàngliệucơkhôngthểthoátkhỏi,giảvờnóitửtếrằng:
-Bỏnghèotheogiầu,thiếplẽđâutừchối.Sốgiờixếpđặt,háchẳnglàtiềnđịnhhaysao!Nếuchồngmới
khôngnỡrẻbỏ,cònđoáithuđếncáidongnhantàntạnày,thiếpxinsửatúinângkhăn,hếtlònghầuhạnhư
đãđốivớichàngxưanay.Nhưngxinchouốngmộtchénrượu,mượnlàmmộtchéntiễnbiệtvàchovềtừ
giãcácconmộtchút.
Đỗcảmừng,rótđầymộtchénxàcừrượuđưamờinànguống.Uốngxong,nàngvềnhàômlấyhaicon,vỗ
vàolưngmàbảorằng:
-Chaconbạctình,mẹđaubuồnlắm.Biệtlylàviệcthườngthiênhạ,mộtcáichếtvớimẹcókhókhăngì.
Nhưngmẹchỉnghĩthươngcácconmàthôi.
Nóixong,lấyđoạndâytơthắtcổmàchết.
Đỗthấymãinàngkhôngđến,lấylàmlạ,saingườiđếngiục,téranàngđãchếtrồi.TrọngQuỳhốihậnvô
cùng,sắmđồliệmtángtửtếrồilàmmộtbàivăntếrằng:
Hỡiơinươngtử!
Khuênghiđángbậc,
Hiềnđứcvẹnmười.
Tinhthầnnhãđạm,
Dángđiệuxinhtươi.
Khivềvớita,
Vợchồngthânthiết.
Aibiếtgiữađường,
Phútnênlybiệt.
Chalàmquanxa,
Tatheohầuhạ.
Trảisáunămdư,
Bặttinnhạncá.

Buồngxuântrướnglạnh.
Hạoánvượnsầu.


Thanôiđườngtrước,
Gieoneođếnđâu!
Bêngiờigócbể,
Nệmkháchlẻloi.
Tinnhàchợtđến,
Ngựavềquấtroi,
Sắtcầmdìudặt,
Lạigắnkeoloan.
Vừavuisumhọp,
Phútbỗnglìatan.
Tasaobạcquá!
Nàngđángthươngthay!
Nóinănggìnữa,
Đãđếnnỗinày.
Hoabaytrướcviện,
Quếrụnggiữatrời.
Phùdungủrũ,
Dươngliễutảtơi.
Phongcảnhcònđây,
Ngườiđãxachơi.
Lấygìđộem?
Mộtlễlênchùa.
Lgìkhuâyem?
Duyênsauđềnbù.
Nonmònbểcạn,

Mốihậnkhônkhuây.
Hỡiôinươngtử,
Hâmhưởnglễnày.(13)
TrọngQuỳđãgóavợ,rấtănnăntộilỗicủamình,songsinhkếngàymộtcùngquẫn,ănbữasớmlobữatối,
phảiđivayquanhcủamọingườilàngxóm.Nhânnghĩcómộtngườibạncũ,hiệnlàmquanởQuyHóa,
(14)bèntìmđếnđểmongnhờvả.Dọcđườngbuồnngủ,chàngnằmghéxuốngngủởgốccâybàng,bỗng
nghetrênkhôngcótiếnggọirằng:
"CóphảiPhùnglangđấykhông?Nếucònnghĩđếntìnhxưathìngàyấythángấyxinđếnchờthiếpởcửa
đềnTrưngVương(15).Ântìnhthiếttha,đừngcoilàâmdươngcáchtrở".
SinhlấylàmlạtiếnggiốngnhưtiếngNhịKhanh,mởmắtranhìnthìchỉthấytrêntrờimộtđámmâyđen
bayvềtâybắc.Sinhtuyrấtlấylàmngờnhưngcũngmuốnthửxemrasao,bènđúnghẹnđếntrướcđềnấy.
Songđếnnơichỉthấybóngtàrọicửa,rêubiếcđầysân,nămbatiếngquạkêuởtrêncànhcâyxaoxác.
Sinhbuồnrầutoanvềthìmặttrờiđãlặn,bènngảmìnhnằmởmộttấmvánnáttrênmộtcáicầu.Khoảng
cuốicanhba,bỗngnghethấytiếngkhócnứcnởtừxarồigần;khithấytiếngkhócchỉcòncáchmìnhđộnửa
trượng,nhìnkỹthìngườikhócchínhlàNhịKhanh.NàngbảovớiSinhrằng:
-Đatạơnchàng,từxalặnlộitớiđây,biếtlấygìđểtặngchàngđược!
TrọngQuỳchỉtựnhậntộilỗicủamình;nhânhỏiđầuđuôi,NhịKhanhnói:
-Thiếpsaukhimấtđi,Thượngđếthươnglàoanuổngbènraânchỉ,hiệnthiếpđượclệthuộcvàotòađền
này,coigiữvềnhữngsớvăntấuđối,khônglúcnàonhànrỗiđểthămnhauđược.Bữanọnhânđilàmmưa,
chợttrôngthấychàngnênmớigọi;nếukhôngthìnghìnthudằngdặchẳngbiếtđếnbaogiờđượcgặpgỡ
nhau.
TrọngQuỳnói:
-Saoemđếnchậmthế!
NhịKhanhnói:
-Vừarồithiếpnhântheoxemây,lêncóviệcởnơiĐếsở.Vìcớcóchàngnênthiếpđãphảibẩmxinvề
trướcđấy;thànhracũngsaihẹnvớichàngmộtchút.
Bèndắttaynhauđinằm,cùngnhauchuyệntròthủthỉ.Khinóiđếnviệchiệnthời,NhịKhanhchaumày:
-ThiếpthườngtheochầutảhữuĐứcBàởđây,đượctrộmnghechưtiênnóichuyệnvớinhau,bảoHồtriều
sẽhếtvàonămBinhtuất,(16)binhcáchnổilớn,sốngườibịgiếttrócđếnchừnghơn20vạn,ấylàchưa

kểsốbịbắtcướpđi.Nếukhôngphảingườigiồngcâyđứcđãsâuthìchỉengọcđáđềubịcháycả.Bấygiờ
cómộtvịchânnhânhọLê,từmiềntâynamxuấthiện;chàngnênkhuyênhaiconbềnchíđitheovịấy,thiếp
dùchếtcũngkhôngnát.
Trờigầnsáng,NhịKhanhvộidậyđểcáobiệt,vừađivừangoảnhđầunhìnlại,rồithoắtchốcthìbiếnđi
mất.


TrọngQuỳbènkhônglấyainữa,chămchỉnuôihaiconchonênngười.ĐếnkhivuaLêTháiTổtuốtgươm
đứngdậyởLamSơn,haingườicontraiđềuđitheo,trảilàmđếnchứcNhậpthịnội.ĐếnnayởKhoái
Châuhiệncònconcháu.
Lờibình:
Thanôi,ngườicongáicóbađạotheo,theochồnglàmột.NàngNhịKhanhchết,cóquảlàđãtheochồng
không?Thưarằngkhông.Đờixưabảotheo,làtheochínhnghĩachứkhôngtheotàdục.Chếthợpvớinghĩa,
cóhạigìchocáiđạotheo.Theonghĩatứclàtheochồngđó.Cóngườivợnhưthếmàđểchophảihàmoan.
TrọngQuỳthậtlàtuồngchólợn.Muốntềđượcnhà,phảitrướctựsửamìnhlấychính,khiếnchokhông
thẹnvớivợcon,ấylàkhôngthẹnvớitrờiđất.>
(1)KhoáiChâu:tênhuyện,naythuộctỉnhHưngYên.
(2)ĐôngQuan:têngọiThăngLongdướithờithuộcMinh.
(3)DuyênChâuTrần:TrungQuốcthờicổởhuyệnPhongthuộcTừChâucóthônChâuTrần.Trongthôn
chỉcóhaihọChâuTrầnđờiđờikếthônvớinhau,vìthếtrongvănchươngChâuTrầnthànhđiểncốđểnói
vềchuyệnhônnhân.
(4)Tralợi:HànHoànhcótàithịphú,làmquandướithờivuaĐứcTôngnhàĐường.Thủahànvicóngười
hiệpsĩlàLýSinhđemvợlẽyêuvàđẹplàLiễuThịtặngcho,lạigiúpchomộtsốtiềnlớn.Saugặploạnvợ
chồngmỗingườimỗinơi,LiễuThịgiữtiếtvớichồngcắttócđituởchùaPhápLinh.Khihếtloạn,Hoành
thuêngườiđitìm,cóbàithơrằng:"Chươngđàiliễu!TíchnhậtthanhthanhKimtạiPhủ?Túngsửtrường
điềntựcựuthùy,Dãưngphanthiếtthanhânthủ!Nghĩalà:Chươngđàiliễuxanhxanhngàytrước,Naycòn
chăngthathướtỏeoai?Vícònthathướtcànhdài,Bẻvinchắcđãtayaikhỏinào!Liễuđượcthơcũnglàm
mộtbàiđáplại.NhưngkhiHànvềthìLiễuđãbịtướngPhiênlàSaTraLợibắtđi.HiệpkháchHứaTuấn
thươngHoànhđộtnhậpvàophủtướngPhiêncướpđượcLiễuThịđemvềtrảchoHoành.Haingườilại
đượcđoànviên.

(5)ĐờiĐường,LưuVôSonglàvợchưacướicủaVươngTiênKhách.Gặploạn,nàngbịbắtvàocung.
TiênKháchnhờđượcnghĩasĩCổápNhadùngkếđưathuốcvàochoVôSong.Uốngxongnàngchết.áp
Nhagiảlàmngườithânxinchuộcxácnàngmangra.Đếnngoài,thuốcnhạt,nàngtỉnhlại,vợchồngđưa
nhauđitrốnrồiởvớinhauđếngià.
(6)Xemchúthích(4)cùngchuyện.
(7)BếnDiễn:cólẽlàmộtbếnsôngthuộcNghệAn.
(8)VươngXán:têntựlàTrọngTuyên,ngườithờiTamquốc,chạyloạnĐổngTrác,nươngnáutạinhàLưu
BiểnchốnKinhChâu;Xánthườnglênlầulàmbàiphúđểtỏnỗinhớnhà.
(9)ĐỗPhủ(712-770):hiệulàThiếuLăng,làmộtnhàthơlớnđờiĐường,cóĐỗLăngtậ
(10)Từcâunàyđếncuốibàithơdịchgiảtómtắt,cốtgiữývàthầncâuthơ,khôngdịchsátnguyênvăn.Vì
thấytứthơvẫnđượcgiữđầyđủnênchúngtôikhônghiệuchỉnh.
(11)Đỉnhgiáp:TứcVuGiáp,theobàiCaođườngphúcủaTốngNgọc,giữađầmVânMộngcóquánCao
Đường.TạiđâySởHoàiVươngngủngàychiêmbaothấythầnnữđếnhầuchăngối.Hỏithìnàngnóilà


thầnnữnúiVuSơn,sớmlàmmâytốilàmmưaởchốnDươngĐài.Sautrongvănhọc,VuSơn,VuGiáp,
CaoĐườngthườngdùnglàmđiểnđểbiểuđạtchuyệnchăngốiáiântraigái.
Nguồnđào:TheoĐàohoanguyênkýcủaĐàoTiềnthìcóngườiđánhcáởVũLăngtheosuốilạcvàorừng
đào.ởđấychànggặpmộtthônxómthanhbình,hỏithìđượcbiếthọlànhữngngườilánhnạnnhàTầnvào
trúngụ.Nguồnđàođâychỉxómtiên.
(12)ĐỗMục:xemchúthích(23),CâuchuyệnởđềnHạngVương.LưuThần:LưuThầnvàNguyễnTriệu
ngườiđờiHán,khoảngđầucôngnguyênvàonúiháithuốc,lạcđếnđộngtiên,đượckếtduyêncùngtiênnữ.
Đượcnửanăm,haingườinhớnhàđòivề.Nhưngđếnnhàthìkhôngcònaiquenbiết,đãquabảyđờitừkhi
haichàngrađi.Haichàngbuồnrầumuốntrởlạicõitiênnhưngkhôngtìmthấylốicũđâunữa.
(13)Bàinàylượcphầnphiênâm.
(14)QuyHóa:nguyênchú"thuộcxứHưngHóa",naythuộctỉnhPhúThọ.
(15)ĐềnTrưngVương:nguyênchú"tạixãHátGiang,huyệnPhúLộc",naythuộctỉnhHàTây.
(16)Bínhtuất:Nămnàyởđâylà1406.

Chuyệncâygạo(*)
TrìnhTrungNgộlàmộtchàngtraiđẹpởđấtBắcHà,nhàrấtgiàu,thuêthuyềnxuốngvùngnambuônbán.
ChàngthườngđỗthuyềnởdướicầuLiễuKhêrồiđilạivàochợNamXang(1).Dọcđường,haygặpmột
ngườicongáixinhđẹp,từĐôngthônđira,đằngsaućmộtảthịnữtheohầu.Chàngliếcmắttrông,thấylà
mộtgiainhântuyệtsắc.Songđấtlạquêngười,biếtđâudòhỏi,chỉmangmộtmốitìnhuuấttronglòng.
Mộthômkhác,chàngcũnggặplại,muốnkiếmmộtlờinóikínđáođểthửkhêugợi,nhưngngườicongáiđã
xốcxiêmrảobước,vàbảovớiconhầugái:
-Talâunayrượuxuânquáchén,mêmệtnằmdài,hầunửanămtrời,khônglênchơicầuLiễuKhêlầnnào
cả,chẳngbiếtgiờphongcảnhrasao.Đêmnaynênthămquacảnhcũ,đểđượckhuâygiảichúttìnhuuấtở
tronglòng,vậyemcóđitheotakhông?
Conhầuvânglời.
TrungNgộnghelỏmlấylàmmừnglắm.Tốihômấy,chàngđếnbêncầuchờsẵn.Đêmkhuyangườivắng,
quảthấyngườicongáicùngảthịnữmangtheođếnmộtcâyhồcầm,đitớiđầucầu,thởdàimànóirằng:
-Nướcnonvẫnnướcnonnhà,cảnhcònnhưcũngườiđàkhácxưa,làmsaokhỏicảmđộngbùingùicho
được!
Bènngồitựavàobứclancantrêncầu,ômđàngẩymấybàiNamcung,mấyđiệuThutứ.Mộtlúcnàngbỏ
đànđứngdậynóirằng:
-Giảiniềmuuất,muốnmượntiếngđàn;songđiệucaoýxa,đờilàmgìcókẻtriâmhiểuđượcchomình,
chẳngbằngvềchosớmcònhơn.
TrungNgộliềnbướcrảotớitrướcmặtnàng,váichàomàrằng:
-Chínhtôilàngườitriâmmànươngtửđãkhôngbiếtđấy.
Ngườicongáigiậtmìnhnói:
-Vậyrachàngcũngởđâyư?Thiếpđãtừngnhiềulầnđượcchàngđoáitới,ơnấythậtvẫnghilòng.Chỉvì
ởđườngsávộivàng,khôngtiệntỏbàychungkhúc.Giờnhânđêmvắng,dạobướcnhàndu,khôngngờ
chànglạiđãđếntrướcởđây.Nếukhôngphảiduyêntrời,saolạicósựgặpgỡmaymắnnhưvậy.Songhạt
châuhạtngọcởbên,thiếpchẳngkhỏitựxétthấymìnhnhơbẩn,thựcthấylàmethẹnvôcùng
Chànghỏihọtênvànhàcửa.Nàngchaumàynói:
-ThiếphọNhịtênKhanh,làcháugáicủaôngcụHối,mộtnhàdanhgiátronglàng.Haithânmấtsớm,cảnh
nhàđơnhàn.Mớiđâybịngườichồngruồngbỏ,thiếpphảidờiraởbênngoàilũylàng.Nghĩđờingườita,
thậtchẳngkhácgìgiấcchiêmbao.Chibằngtrờiđểsốngngàynào,nêntìmlấynhữngthúvui.Kẻomột

sớmchếtđi,sẽthànhngườicủasuốivàng,dùcómuốntìmcuộchoanlạcáiân,cũngkhôngthểđượcnữa.
Haingườibènđưanhauxuốngdướithuyền,ngườicongáisẽbảochàngrằng:
-Thântànmộtmảnh,cáchvớichếtcũngchẳngbaoxa.Ngàythángquạnhhiu,khôngngườisănsóc.Nay


dámmongquântửquạthơidươngvàohangtối,thảkhínóngtớimầmkhô,khiếnchotíarụnghồngrơi,
đượctrộmbénxuânquangđôichút,đờisốngcủathiếpnhưthếsẽkhôngphảiphànnàngìnữa.
Bèncùngnhauânáihếtsứcthỏamãn.Nàngcólàmhaibàithơđểghicuộchoanlạcnhưsau:
I
Cùngdiêmcửukhốnngọmiêntrì,
Tuđốitânlangngữbiệtly.
Ngọcduẩnchỉnhtàchâuxuyếntử,
Hươnglathoáthoántúhàinhi.
Mộngtànbánchẩmmêhồđiệp,
Xuântậntamcanhoántửquy.
Thửkhứvịthùđồnghuyệtước,
Hảotươngnhấttửvịtâmtri.
Giấcxuânmêmệtchốnhoangliêu,
Bỗngsượngsùngthaycuộcấpyêu.
Măngngọc(2)vuốtvenghiêngxuyếntrạm,
Dảilàcởitháotrúthàithêu
Mộngtângốibướmbângkhuânglạc,
Xuânhếtcànhquyênkhắckhoảikêu.
Đồnghuyệtchưatrònnguyềnướcấy,
Vìnhaumộtthácsẵnxinliều.
II
Giaikỳnhẫnphụthửlươngtiêu
Túybãongântranhbátphụckhiêu...
Ngọcyếnnhiệmdungtrâmtrụykế,
Kimthuyềnkỳphạthúctiêmyêu.

Yênthưđườngngạchồngdothấp,


Hãnthốimaitrangbạchvịtiêu.
Tảovãnkếtthànhloanphượnghữu,
Phongthầnnguyệttịchnhiệmchiêuyêu.
Dịch:
Đêmđẹpnàyđâunỡbỏhoài,
Ômtranhnhẹbấmmộtđôibài.
Đầucàiénngọc(3)hìnhnghiêngchếch,
Lưngthắtvevàng(4)dángỏeoai.
Đường(5)lúcnởrồihồngđượmướt,
Maikhirãhếttrắngchưaphai.
Phượngloansớmkếtnênđôilứa,
Giósớmgiăngkhuyathỏacợtcười.
Trìnhvốnlàláibuôn,biếtítchữnghĩanênnànggiảinghĩarõràngchohiểu.TrungNgộrấtkhenngợimà
rằng:
-Văntàicủanàng,khôngkémgìDịAn(6)ngàyxưa.
Nàngcườimàrằng:
-Ngườitasinhởđời,cốtđượcthỏachí,chứvănchươngthờicólàmgì,chẳngquarồicũngnắmđấtvàng
làhếtchuyện.ĐờitrướcnhữngngườihaychữnhưBanCơ,SáiNữ(7)naycòngìnữađâu.Saobằngngay
trướcmắt,tìmthúvuisay,đểkhỏiphụmấtmộtthờixuântươitốt.
Trờigầnsáng,nàngtừbiệtravề.Từđấyđêmnàohọcũngđếnvớinhau.Trảihơnmộttháng,bọnbạnbuôn
cóngườibiếtchuyệnbảovớiTrungNgộrằng:
-Bácởchỗđấtkháchquêngười,nênbiếtgiữmìnhthậntrọng,xalánhnhữngsựhiềmnghi.Chớnêngiở
nếtgiótrăngquyếnphườnghoaliễu.Nhưngườicongáiấychẳngtườngduyêndogốcgác,nếukhônglàcô
ảnũngnịuởchốnbuồngthêu,thìtấtcũngdìbéyêuchiềuởnơigácgấm.Naybáccứnhưvậy,lỡmộtsớm
cơsựkhógiấu,thanhtíchlộra,trênthìbịhìnhpháplôithôi,dướikhôngcóhọhàngcứugiúp,bấygiờthì
báctínhthếnào.Chibằngđãtrótgiandíuthìnêntìmđếngốctíchnhàcửa,rồihoặcruồngbỏnhưXương
LêvớinàngLiễuChi(8)hoặcđèobòng,nhưLýTĩnhvớinàngHồngPhất(9),thếmớilàkếvạntoàn

được.
TrungNgộkhenphải,rồimộthômchàngbảo
-Tôivốnlàmộtngườiviễnkhách,tìnhcờkếtmốilươngduyên,nhưngđốivớigiainhân,cửanhàchưarõ,