Khảo sát truyền thuyết dân gian bắc giang

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
-----------------------------------------------------

PHẠM THỊ XUYẾN

KHẢO SÁT TRUYỀN THUYẾT DÂN GIAN
BẮC GIANG

LUẬN VĂN THẠC SĨ
Chuyên ngành: Văn học dân gian

Hà Nội-2015


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
-----------------------------------------------------

PHẠM THỊ XUYẾN

KHẢO SÁT TRUYỀN THUYẾT DÂN GIAN
BẮC GIANG

Luận văn Thạc sĩ chuyên ngành: Văn học dân gian
Mã số: 60 22 01 25

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học:
PGS.TS NGUYỄN THỊ NGUYỆT

Hà Nội-2015

MỤC LỤC
LỜI CẢM ƠN ...................................................................... Error! Bookmark not defined.
MỞ ĐẦU ............................................................................................................................... 1
CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ TRYỀN THUYẾT DÂN GIAN BẮC GIANG..............10

1.1. Diện mạo chung truyền thuyết dân gian Bắc Giang .. Error! Bookmark
not defined.
1.1.1. Số lƣợng truyền thuyết dân gian Bắc GiangError! Bookmark not
defined.
1.1.2. Tƣơng quan với các thể loại truyện kể dân gian khác ........... Error!
Bookmark not defined.
1.2. Các dạng truyền thuyết tiêu biểu .......... Error! Bookmark not defined.
1.2.1. Lý thuyết phân loại ......................... Error! Bookmark not defined.
1.2.2. Phân loại truyền thuyết Bắc Giang. Error! Bookmark not defined.
1.2.2.1. Truyền thuyết nhân vật ............ Error! Bookmark not defined.
1.2.2.2. Truyền thuyết địa danh ............ Error! Bookmark not defined.
1.2.2.3. Truyền thuyết phong vật .......... Error! Bookmark not defined.
Tiểu kết chƣơng 1: ............................................................... Error! Bookmark not defined.
CHƢƠNG 2: TRUYỀN THUYẾT DÂN GIAN BẮC GIANG NHÌN TỪ ĐẶC TRƢNG
THỂ LOẠI ........................................................................... Error! Bookmark not defined.

2.1. Nhân vật truyền thuyết.......................... Error! Bookmark not defined.
2.1.1. Nguồn gốc nhân vật........................ Error! Bookmark not defined.
2.1.2. Các nhân vật nữ tƣớng ................... Error! Bookmark not defined.
2.1.3. Xu hƣớng biến đổi nhân vật ........... Error! Bookmark not defined.


2.2. Cấu trúc truyền thuyết với các dạng motif tiêu biểu . Error! Bookmark

not defined.
2.2.1. Cấu trúc mở và kết cấu lỏng lẻo ..... Error! Bookmark not defined.
2.2.2. Cấu trúc đơn nhất và tính dở dang của kết cấu ... Error! Bookmark
not defined.
2.2.3. Các dạng thức motif tiêu biểu của truyền thuyết dân gian Bắc
Giang ........................................................ Error! Bookmark not defined.
2.2.3.1. Motif Sinh nở thần kỳ .............. Error! Bookmark not defined.
2.2.3.2. Motif tạo lập chiến công .......... Error! Bookmark not defined.
2.2.2.3. Motif hiển linh âm phù ............ Error! Bookmark not defined.
Tiểu kết chƣơng 2: ............................................................... Error! Bookmark not defined.
CHƢƠNG 3: TRUYỀN THUYẾT DÂN GIAN BẮC GIANG TRONG KHÔNG GIAN
VĂN HÓA BẮC GIANG .................................................... Error! Bookmark not defined.

3.1. Truyền thuyết dân gian Bắc Giang trong tƣơng tác văn hóa vùng Error!
Bookmark not defined.
3.1.1. Không gian văn hóa Bắc Giang ..... Error! Bookmark not defined.
3.1.2. Điều kiện tự nhiên xã hội ............... Error! Bookmark not defined.
3.1.3. Văn hoá truyền thống Bắc Giang ... Error! Bookmark not defined.
3.2. Truyền thuyết dân gian Bắc Giang với tín ngƣỡng thờ thần, thờ ngƣời
anh hùng ....................................................... Error! Bookmark not defined.
3.2.1. Tín ngƣỡng thờ nhiên thần ............. Error! Bookmark not defined.
3.2.3. Tín ngƣỡng thờ cúng tổ tiên ........... Error! Bookmark not defined.
3.2.4. Tín ngƣỡng thờ Thành hoàng làng . Error! Bookmark not defined.
3.2.5. Tín ngƣỡng thờ Mẫu ..................... Error! Bookmark not defined.


3.3. Truyền thuyết dân gian Bắc Giang với lễ hội ...... Error! Bookmark not
defined.
3.3.1. Hội Từ Hả ....................................... Error! Bookmark not defined.
3.3.2. Hội Suối Mỡ ................................... Error! Bookmark not defined.

3.4. Truyền thuyết dân gian Bắc Giang gắn với di tích .... Error! Bookmark
not defined.
3.4.1. Thống kê các di tích văn hóa gắn với truyền thuyết ............... Error!
Bookmark not defined.
3.4.2. Lịch sử và thực trạng tồn tại của các di tích văn hóa vật thể .. Error!
Bookmark not defined.
Tiểu kết chƣơng 3: ............................................................... Error! Bookmark not defined.
KẾT LUẬN.......................................................................... Error! Bookmark not defined.
TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................................................................... 7
PHỤ LỤC ............................................................................ Error! Bookmark not defined.



MỞ ĐẦU
1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI
1.1. Trong kho tàng văn học dân gian Việt Nam, truyền thuyết là một thể
loại quan trọng. Hiện nay, thể loại truyền thuyết đã phát triển đến đỉnh cao ở
cả phƣơng diện nội dung tƣ tƣởng và hình thức cấu trúc nghệ thuật. Tuy nhiên
trong giới nghiên cứu lại có nhiều quan điểm khác biệt về thể loại này. Sự
phức tạp có lẽ bắt nguồn từ bản thân đối tƣợng nghiên cứu. Vì vậy nghiên cứu
về truyền thuyết dân gian trong thời điểm hiện tại là việc làm rất cần thiết.
1.2. Truyền thuyết đƣợc sinh ra, lƣu truyền trong môi trƣờng văn hóa cụ
thể. Nó có đặc trƣng gắn với các vùng văn hóa, địa phƣơng cụ thể. Vì vậy
nghiên cứu theo vùng là hƣớng nghiên cứu mới mẻ tránh sự trùng lặp các
công trình nghiên cứu trƣớc đây. Cho đến nay, truyền thuyết dân gian Bắc
Giang có thể nói rất đồ sộ và vô cùng phong phú. Chỉ riêng truyền thuyết lịch
sử đã có đến hàng trăm truyền thuyết, chƣa kể những truyền thuyết còn vƣơng
sót trong dân gian mà chúng ta chƣa sƣu tầm đƣợc. Chỉ tính riêng truyền
thuyết, chúng ta cũng có thể khẳng định rằng văn học dân gian Bắc Giang quả
thực là một kho tàng quý báu. Thông qua truyền thuyết, chúng ta có thể khái

quát diện mạo lịch sử và văn hóa Bắc Giang. Từ đó, sẽ cung cấp cho bạn đọc
những hiểu biết sâu sắc về vùng đất cổ có di chỉ đồ đá cũ cách đây hàng vạn
năm, di chỉ đồng thau cách đây hàng nghìn năm và là vùng đất phên dậu ngàn
năm của kinh thành nƣớc Việt. Chọn đề tài khảo sát và nghiên cứu Truyền
thuyết dân gian Bắc Giang tôi muốn có cái nhìn hệ thống về thể loại văn học
dân gian của vùng quê Kinh Bắc giàu truyền thống văn hóa.
1.3. Bắc Giang – vùng quê Kinh Bắc đã hình thành và lƣu giữ đƣợc những
nét văn hóa đặc trƣng. Tuy đã có những công trình nghiên cứu về văn học dân
1


gian Bắc Giang nhƣng vốn di sản văn hóa phi vật thể nói chung và văn học
dân gian Bắc Giang nói riêng vô cùng phong phú, đa dạng và đang còn tiềm
ẩn chƣa khai thác hết đƣợc. Đó không chỉ là tƣ liệu quý giá giúp chúng ta tìm
hiểu nghiên cứu lịch sử văn hóa vùng đất Bắc Giang nói riêng và Việt Nam
nói chung. Tự hào là ngƣời con quê hƣơng Bắc Giang anh hùng, tôi muốn góp
một phần nhỏ bé của mình để thắp sáng mãi ngọn lửa linh thiêng trên mảnh
đất này.
2. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU
Đối tƣợng nghiên cứu trong luận văn là truyền thuyết dân gian Bắc Giang
qua các bản kể đã đƣợc sƣu tầm, qua thần tích, thần phả cũng nhƣ các sách đã
xuất bản thời hiện đại.
2.1. Phạm vi nghiên cứu
Luận văn chỉ tập trung nghiên cứu thể loại truyền thuyết trong giới hạn
không gian văn hóa vùng Bắc Giang.
2.2. Phạm vi tư liệu khảo sát
Với mong muốn có cái nhìn toàn diện về đối tƣợng nghiên cứu, cho nên
chúng tôi mở rộng tối đa phạm vi tƣ liệu khảo sát. Đầu tiên chúng tôi tìm
kiếm truyền thuyết dân gian Bắc Giang trong các công trình đã xuất bản nhƣ:
Tổng tập văn học dân gian người Việt do Kiều Thu Hoạch chủ biên (tập 4, tập

5) trong đó có một số truyền thuyết dân gian Bắc Giang nhƣ Truyền thuyết
Quế Mị Nương, ông Nỏ, Sự tích Tiên Lạp Thạch tướng quân... . Năm 2005,
cuốn “ Văn nghệ Bắc Giang”, tập I, tác giả Nguyễn Đình Bƣu đã thống kê
một cách chi tiết, chân thực số lƣợng các di tích lịch sử gắn với tên tuổi nhân
vật lịch sử thông qua truyền thuyết. Đồng thời tác giả cũng trình bày nội
dung, giá trị của một số truyền thuyết lịch sử tiêu biểu nhƣ truyền thuyết
Chuyển Hùng Thạch Tướng, Hùng Linh Công, Cao Sơn đại vương và Quý
2


Minh đại vương…. . Cũng trong năm 2005, trong cuốn “ Địa chí – Bắc
Giang”, các tác giả cũng sƣu tầm đƣợc 10 truyền thuyết tiêu biểu trên địa bàn
tỉnh nhƣ Truyền thuyết Cao Sơn Qúy Minh, Truyền thuyết Hùng Linh Công,
Truyền thuyết Thân Cảnh Phúc….. . Tập hợp tƣơng đối đầy đủ các truyền
thuyết dân gian Bắc Giang phải kể đến cuốn Di sản văn học dân gian Bắc
Giang do Ngô Văn Trụ và Bùi Văn Thành đồng chủ biên. Gần 1000 trang
sách bao chứa nội dung phong phú phản ánh các mặt đời sống xã hội các dân
tộc trong tỉnh thông qua các hình thức văn học, văn nghệ dân gian ở các thời
kỳ lịch sử. Tiếp đến chúng ta có hể tìm thấy truyền thuyết Bắc Giang qua các
cuốn Văn nghệ dân gian miền Yên Thế do Nguyễn Xuân Cần chủ biên. Cuốn
sách đƣa ta đến với vùng đất cổ Yên Thế, mảnh đất không chỉ có truyền
thuyết về lợn vàng, hang bạc, về Nàng Giã đại thần trong thời Bắc thuộc mà
đến thời Lý – Trần cũng có rất nhiều truyền thuyết viết về những đội dân binh
trong vùng. Bƣớc sang triều Nguyễn, tình hình chính trị xã hội rối ren. Giặc
giã nổi lên khắp nơi, trong đó có nhiều cuộc khởi nghĩa ở Yên Thế. Đặc biệt
là cuộc khởi nghĩa Yên Thế do Lƣơng Văn Nắm và Hoàng Hoa Thám lãnh
đạo chống lại thực dân Pháp trong gần suốt 30 năm. Truyền thuyết dân gian
đã kể nhiều về các tƣớng lĩnh nghĩa quân trong đó phong phú hơn cả là là về
Hoàng Hoa Thám. Ngƣời đƣợc mệnh danh là con “hùm xám” Yên Thế. Thật
là thiếu sót nếu không nhắc đến những cuốn sách viết về văn hóa dân gian

Bắc Giang của tác giả Nguyễn Thu Minh nhƣ: Những vùng văn hóa dân gian
tiêu biểu ở Hiệp Hòa; Văn nghệ dân gian huyện Sơn Động; Văn hóa dân gian
Việt Yên; văn hóa dân gian làng Mai; Văn hóa dân gian người Dao ở Bắc
Giang và báo cáo chuyên đề: “ Truyện kể dân gian Bắc Giang” đƣợc tác giả
thực hiện năm 2005. Ngoài ra còn có một số sách do địa phƣơng xuất bản. Và
3


để tiếp tục cập nhật và bổ sung đối tƣợng nghiên cứu, chúng tôi còn sử dụng
các tài liệu sƣu tầm đƣợc tại các địa phƣơng trên đất Bắc Giang.
3. LỊCH SỬ VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU
3.1. Về mặt văn bản
Trong thời trung đại, truyền thuyết tồn tại trong các thần tích, thần phả và
trong các tác phẩm nhƣ: Việt điện u linh, Lĩnh Nam chích quái… Đến thế kỉ
XV Ngô Sĩ Liên đã có công sƣu tầm, ghi chép lại truyền thuyết trong bộ Đại
Việt sử kí toàn thư. Tác giả đá sắp xếp lại một cách hệ thống và đƣợc ghi
trong phần Ngoại kỉ. Đến những năm 70, 80 của thế kỷ trƣớc, truyền thuyết
của các vùng Phú Thọ, Sơn Tây, Thanh Hóa, Lạng Sơn, Bình Định…. lần
lƣợt đƣợc sƣu tầm và xuất bản trong đó có những cuốn sách viết về văn nghệ
dân gian Bắc Giang chứa đựng một số truyền thuyết lƣu truyền ở Bắc Giang
chúng tôi đã nói ở phần trên. Đầu thế kỷ XXI, Tổng tập văn học dân gian
người Việt do Kiều Thu Hoạch chủ biên đã tập hợp đầy đủ nhất về truyền
thuyết dân gian trong hai tập 4 và 5.
3.2. Vấn đề nghiên cứu thể loại Truyền thuyết
Truyền thuyết đƣợc nảy nở trong lòng thần thoại và nó là đứa con đƣợc
sinh thành và sáng tạo theo yêu cầu của lịch sử. Do vậy truyền thuyết mang số
phận khá đặc biệt. Trong giới nghiên cứu, Đào Duy Anh là ngƣời đầu tiên đƣa
ra thuật ngữ truyền thuyết trong bài viết “Những truyền thuyết thời thượng cổ
nước ta”. Tuy thể loại truyền thuyết đƣợc công nhận vào những năm 50 của
thế kỷ XX nhƣng nó vẫn chƣa thể nào có một vị thế trong nền văn học dân

gian Việt Nam bởi giữa các nhà nghiên cứu vẫn có những bất đồng. Việc
nghiên cứu truyền thuyết đƣợc đặc biệt chú trọng trong nhƣng năm 70, 80, 90
của thế kỷ XX. Các công trình của Kiều Thu Hoạch: Truyền thuyết anh hùng
trong thời kỳ phong kiến; Đỗ Bình Trị: Nghiên cứu tiến trình của văn học dân
4


gian Việt Nam; Lê Chí Quế: Văn học dân gian Việt Nam; Lê Văn Kỳ: Mối
quan hệ giữa truyền thuyết dân gian người Việt và hội lễ về các anh hùng…
đã khẳng định sự ra đời và phát triển của thể loại truyền thuyết với những đặc
trƣng của nó. Năm 2000, tác giả Trần Thị An đã bảo vệ xuất sắc luận án tiến
sĩ: Đặc trưng thể loại và vấn để văn bản hóa truyền thuyết. Luận án này đã
đƣợc xuất bản thành sách chuyên khảo năm 2014. Trong những năm đầu của
thế kỷ XXI, các công trình nghiên cứu về truyền thuyết xuất hiện rải rác dƣới
dạng các bài nghiên cứu đăng trên tạp chí hoặc các chuyên khảo, luận văn,
luận án với cách tiếp cận từ một chủ đề cụ thể, một cốt truyện hay một vùng
truyền thuyết cụ thể. Tiêu biểu nhƣ Nguyễn Huy Bỉnh với Truyện kể dân gian
trong không gian văn hóa xứ Bắc. Tác giả đã tiến hành khảo sát nội dung
những văn bản theo các kiểu truyện nhằm làm rõ nét hơn truyện kể dân gian
xứ Bắc và đặc trƣng của nó trong kho tàng truyện kể dân gian Việt Nam. Bên
cạnh đó, tác giả còn đi phân tích nội dung, thi pháp truyện kể dân gian xứ Bắc
trong các hình thái đã đƣợc phân định. Công trình nghiên cứu của Nguyễn
Huy Bỉnh không chỉ cung cấp một bức tranh về diện mạo truyện kể dân gian
xứ Bắc để từ đó chúng ta có thể nhận diện đƣợc sự tồn tại của hệ thống truyện
kể dân gian xứ Bắc với ba thể loại đặc trƣng là truyền thuyết, truyện cổ tích
và truyện cƣời. Công trình còn lý giải và làm rõ mối quan hệ giữa nội dung
cốt truyện của truyện kể dân gian xứ Bắc với các hình thức văn hóa dân gian
khác theo những quy luật tồn tại của chúng. Tiếp theo là công trình Khảo sát
và nghiên cứu truyền thuyết dân gian xứ Nghệ của tác giả Nguyễn Thị Thanh
Lƣu. Tác giả đã khảo sát nghiên cứu truyền thuyết dân gian xứ Nghệ nhìn từ

đặc trƣng thể loại và trong không gian văn hóa xứ Nghệ. Công trình đã có
những đóng góp lớn cho việc nghiên cứu và giảng dạy truyền thuyết dân gian
Việt Nam nói chung. Luận án không chỉ trình bày một cái nhìn hệ thống về
5


truyền thuyết dân gian xứ Nghệ mà còn tái khẳng định củng cố hệ thống thi
pháp thể loại của truyền thuyết dân gian bằng các dẫn chứng và phân tích cụ
thể từ kho tàng truyền thuyết dân gian Xứ Nghệ.
Bên cạnh đó việc sƣu tầm truyền thuyết dân gian cũng gặt hái đƣợc nhiều
thành tựu. Các địa phƣơng đều có tuyển tập truyện dân gian của địa phƣơng
mình, trong đó không thể thiếu truyền thuyết dân gian.
3.3. Vấn đề nghiên cứu văn học dân gian bắc giang nói chung và truyền
thuyết dân gian Bắc Giang nói riêng
Hƣớng nghiên cứu văn học dân gian theo vùng đang trở thành hƣớng
nghiên cứu đem lại nhiều kết quả, có ý nghĩa thực tiễn cao và đã không ít nhà
nghiên cứu theo đuổi. Các công trình nghiên cứu văn học dân gian Bắc Giang
có thể điểm lƣợc: Truyện cổ xứ Bắc do Nguyễn Xuân Cần, Anh Vũ chủ biên.
Quyển sách đã tập hợp các truyền thuyết của không gian văn hóa xứ Bắc.
Trong đó Bắc Giang có 21 truyền thuyết. Di sản văn học dân gian Bắc Giang
do Ngô Văn Trụ, Bùi Văn Thành chủ biên. Đây là tập sách giới thiệu về các
huyền thoại, truyền tích, sự tích, những câu chuyện ca dao, tục ngữ, thành
ngữ, phƣơng ngôn, thơ văn lƣu truyền trong dân gian của các dân tộc ở tỉnh
Bắc Giang. Tiếp đó phải kể đến cuốn Văn nghệ dân gian Bắc Giang do Hội
Văn học - Nghệ thuật Bắc Giang biên soạn. Mở đầu cuốn sách, tác giả
Nguyễn Đình Bƣu đã giới thiệu về Truyền thuyết lịch sử Bắc Giang. Với sự
dày công nghiên cứu tác giả đã cho chúng ta ôn lại truyền thuyết lịch sử quê
hƣơng với niềm tự hào thành kính. Nghiên cứu về truyền thuyết Bắc Giang
còn có thể kể đến luận án tiến sĩ bảo vệ năm 2011 của nhà nghiên cứu
Nguyễn Huy Bỉnh: Truyện kể dân gian trong không gian văn hóa xứ Bắc.

Trong công trình của mình tác giả đã tiến hành khảo sát 21 truyền thuyết của
Bắc Giang. Bên cạnh đó là các công trình nghiên cứu theo tiểu vùng văn hó
6


TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Trần Thị An (2000, 2014), Đặc trưng thể loại và việc văn bản hóa
truyền thuyết dân gian Việt Nam, Luận án tiến sĩ, Viện Văn học, bản
lƣu trữ tại Thƣ viện Quốc gia; Sách chuyên khảo, Nxb Khoa học xã
hội, Hà Nội.
2. Trần Thị An- Vũ Ngọc Khánh (1998), Truyền thuyết Việt Nam, NXB
văn hóa thông tin, Hà Nội.
3. Đào Duy Anh (1956), Cổ sử Việt Nam, Tập san Đại học Sư phạm.
4. Đào Duy Anh (1964), Đất nước Việt Nam qua các đời, Nxb Khoa học
Xã hội, Hà Nội
5. Đào Duy Anh ( 2000), Việt Nam văn hóa sử cương, Nxb Văn hóa thông
tin Hà Nội
6. Phan Điệp Anh (1986), “Truyền thuyết Hùng Vƣơng”, Tạp chí Văn
học dân gian (số 1), tr.73.
7. Sỹ Tiến, Hoài Anh (1961), “ Mỵ Châu – Trọng Thủy”, Bài thơ trữ tình
ca ngợi tình yêu và lòng nhân đạo”, Tập san Nghiên cứu văn học (số 2),
tr. 82-87.
8.

Phƣơng Anh, Thanh Hƣng (1976), Hà Bắc ngàn năm văn hiến, tập 2,
Ty văn hóa Hà Bắc xuất bản.

9. Lê Phƣơng Anh ( 1961), Góp ý kiến nhận định về truyền thuyết Mỵ
Châu – Trọng Thủy, Tạp chí Nghiên cứu văn học (số 4), tr.74-83.
10. Nguyễn Vũ Tuấn Anh (2002), Thời Hùng Vương qua truyền thuyết và

huyền thoại, NXB Văn học nghệ thuật Hà Nội.
11. Toan Ánh (1992), Nếp cũ hội hè đình đám Việt Nam, Quyển thƣợng,
NXB TP. Hồ Chí Minh.
7


12. Bảo tàng tỉnh Bắc Giang (2011), Bảo tồn và phát huy các giá trị di sản
văn hóa Lý- Trần tỉnh Bắc Giang, Nxb Thông tấn.
13. Nguyễn Huy Bỉnh (2011), Truyện kể dân gian trong không gian văn
hóa xứ Bắc, luận án tiến sĩ văn học, Hà Nội.
14. Phan Kế Bính (2005) , Việt Nam phong tục, Nxb văn hóa thông tin, Hà
Nội.
15. Nguyễn Chí Bền (2000), Văn hóa dân gian Việt Nam, những suy nghĩ,
NXB Văn hóa dân tộc, Hà Nội.
16. Nguyễn Đình Bƣu (1975), “Các mảng truyện kể dân gian về cuộc khởi
nghĩa Hoàng Hoa Thám trên đất Yên Thế”, Tạp chí Văn học (số 1), tr.
71- 84.
17. Trần Đức Các ( 1974), Tục ngữ với truyền thuyết anh hùng, Tạp chí
Văn học (số 1), tr. 59 – 69.
18. Trần Đức Các (1981), “Truyền thuyết về một dân ca”, Tạp chí văn học
(số 1), tr. 65 – 71.
19. Nguyễn Xuân Cần(2011), Văn nghệ dân gian miền Yên Thế, Nxb Đại
học Quốc gia Hà Nội.
20. Phong Châu (1972), “Bàn về vấn đề văn bản truyện cổ dân gian Việt
Nam”, Tạp chí Văn học (số 6), tr. 24 – 34.
21. Nguyễn Đổng Chi (1956), Lược thảo về thần thoại Việt Nam, NXB
khoa học Xã Hội, Hà Nội.
22. Nguyễn Đổng Chi (1974), Kho tàng truyện cổ tích Việt Nam, NXB
Giáo dục, Hà Nội.
23. Jean Chevalier (2002), Từ điển biểu tượng văn hóa thế giới, NXB Đà

Nẵng.
8


24. Chu Xuân Diên ( 2001), Văn hóa dân gian, mấy vấn đề phương pháp
luận và nghiên cứu thể loại, NXB giáo dục Hà Nội.
25. Chu Xuân Diên ( 2004), Mấy vấn đề văn hóa và văn học dân gian Việt
Nam, NXB Văn nghệ TP Hồ Chí Minh.
26. Chu Xuân Diên, Văn học dân gian, nhiều tác giả, từ điển văn học tập
2, NXB Khoa học Xã hội, Hà Nội.
27. Nguyễn Tấn Đắc (2001), Truyện kể dân gian đọc theo type và motif,
Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội.
28. Cao Huy Đỉnh (1974), Tìm hiểu tiến trình văn học dân gian Việt Nam,
Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội.
29. Cao Huy Đỉnh (1969), Người anh hùng làng Dóng, Nxb Khoa học Xã
hội, Hà Nội.
30. Cao Huy Đỉnh, Nguyễn Đổng Chi, Đặng Nghiêm Vạn (1969), Phương
pháp sưu tầm văn học dân gian ở nông thôn, Vụ Văn hóa Quần chúng
xuất bản.
31. Nguyễn Xuân Đức (2003), Những vấn đề thi pháp văn học dân gian,
NXB Khoa học xã hội, Hà Nội.
32. Nguyễn Xuân Đức (2002), “Vai ngƣời kể chuyện trong thần thoại,
truyền thuyết và cổ tích”, Tạp chí Văn học (số 9), tr. 77 -80.
33. Nguyễn Bích Hà (1956), Bƣớc đầu tìm hiểu truyện kể địa danh Việt
Nam”, Tạp chí Văn học (số 2), tr. 59 – 63.
34. Nguyễn Bích Hà ( 2002), “Qua truyện Tấm Cám ở vùng Kinh Bắc, tìm
hiểu con đƣờng truyên thuyết hóa cổ tích”, Tạp chí Văn học dân gian
(số 6), tr. 3 – 8.
35. Lê Bá Hán, Trần Đình Sử, Nguyễn Khắc Phi (đồng chủ biên) (2004),
Từ điển thuật ngữ Việt Nam, Nxb Giáo dục, Hà Nội.

9


36. Mai Thanh Hải (2005), Tìm hiểu tín ngưỡng truyền thống Việt Nam,
NXB Văn hóa thông tin Hà Nội.
37. Đỗ Thị Hảo, Mai Ngọc Chúc (1993), Các nữ thần Việt Nam, Nxb phụ
nữ, Hà Nội.
38. Lê Nhƣ Hoa ( 2001), Tín ngưỡng dân gian Việt Nam, NXB Văn hóa
thông tin Hà Nội.
39. Kiều Thu Hoạch (1971), Truyền thuyết anh hùng trong thời kì phong
kiến, NXB Khoa học Xã hội, Hà Nội.
40. Kiều Thu Hoạch( 1983), “Những đặc điểm tƣ tƣởng của truyền thuyết
chống ngoại xâm”, Tạp chí Văn học dân gian (số 3, 4) tr. 6-18.
41. Kiều Thu Hoạch (Chủ biên ), (2004), Tổng tập văn học dân gian người
Việt, Tập 4, NXB Khoa học Xã hội, Hà Nội.
42. Kiều Thu Hoạch (Chủ biên), (2004), Tổng tập văn học dân gian người
Việt, Tập 5, NXB Khoa học Xã hội, Hà Nội.
43. Kiều Thu Hoạch ( 2006), Văn học dân gian người Việt – góc nhìn thể
loại, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội.
44. Phan Kế Hoành (1978), “ Góp phần tìm hiểu truyền thuyết Âu Cơ –
Lạc Long Quân, Tạp chí Văn học (số 4), tr. 88-95.
45. Nguyễn Thị Huế (1981), Nhìn lại truyền thuyết Lạc Long Quân – Âu
Cơ và ngọn nguồn dân tộc, Tạp chí Văn học (số 6), tr.30-38.
46. Nguyễn Thị Huế, Trần Thị An (1999), Tuyển tập văn học dân gianViệt
Nam (Thần thoại – Truyền thuyết), tập 1, tập 2, NXB Giáo dục, Hà
Nội.
47. Hồ Quốc Hùng (2003), Truyền thuyết Việt Nam và vấn đề thể loại,
Nxb trẻ, Hội nghiên cứu giảng dạy văn học thành phố Hồ Chí Minh.
10

48. Đinh Gia Khánh (1993), Văn hóa dân gian Việt Nam trong bối cảnh
văn hóa Đông Nam Á, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội.
49. Đinh Gia Khánh (chủ biên) (2001), Văn học dân gian Việt Nam, tái
bản, Nxb Giáo dục, Hà Nội.
50. Vũ Ngọc Khánh( 2006), Tám vị vua triều Lý, Nxb Văn hóa thông tin,
Hà Nội.
51. Vũ Ngọc Khánh (2006), Kho tàng thần thoại Việt Nam, NXB Văn hóa
Thông tin, Hà Nội.
52. Phạm Tiết Khánh (luận án tiến sĩ 2007), Khảo sát truyện kể dân gian
Khơ me, Nam Bộ qua thần thoại, truyền thuyết, truyện cổ tích, Trƣờng
Đại học sƣ phạm Hà Nội,
53. Nguyễn Xuân Kính (tổ chức bản thảo) (2004), Tìm hiểu đắc trưng di
sản văn hóa văn nghệ dân gian Nam Bộ, Nxb Khoa học xã hôi, Hà Nội.
54. Lê Văn Kỳ( 1997), Mối quan hệ giữa truyền thuyết người Việt và lễ
hội về các anh hùng, Nxb khoa học xã hội, Hà Nội.
55. Nguyễn Văn Lạng, Nguyễn Thu Minh, Nguyễn Xuân Cần (2006), Di
sản văn hóa Bắc Giang, Tập 2, Tổng quan văn hóa phi vật thể, Nxb
Bảo tàng tình Bắc Giang.
56. Vũ Tự Lập (chủ biên) (1991), Văn hóa và cư dân đồng bằng Sông
Hồng, Nxb khoa học xã hội, Hà Nội.
57. Vũ Đình Liên, Đỗ Đức Hiểu, Lê Trí Viễn (1957), Lược thảo lịch sử
văn học Việt Nam, Tập 1, Nxb xây dựng, Hà Nội.
58. Ngô Sĩ Liên (2004), Đại Việt sử kí toàn thư, Nxb Văn hóa thông tin,
Hà Nội.
11


59. Trần Gia Linh (1980), “Vai trò của ngƣời phụ nữ khai sáng đất nƣớc
và dân tộc trong truyền thuyết dân gian”, Tạp chí Văn học (số 2), tr. 3440.

60. Nguyễn Thị Thanh Lƣu (2012), Khảo sát và nghiên cứu truyền thuyết
trong không gian văn hóa xứ Nghệ, luận án tiến sĩ, Đại học Khoa học
Xã hội và Nhân văn.
61. Phƣơng Lựu (chủ biên) (2002), Lý luận văn học, Nxb giáo dục, Hà
Nội.
62. Nguyễn Thu Minh (2005), Điều tra văn hóa phi vật thể ở Bắc Giang,
Báo cáo chuyên đề: “ Truyện kể dân gian Bắc Giang”, Thƣ viện tỉnh
Bắc Giang.
63. Nguyễn Thu Minh (2011), Những vùng văn hóa dân gian tiêu biểu ở
Hiệp Hòa, Nxb văn hóa thông tin, Hà Nội.
64. Nguyễn Thu Minh, Trần Văn Lạng (2011), Văn hóa dân gian Việt Yên
Bắc Giang, Nxb Lao động.
65. Nguyễn Thu Minh (2011), Văn hóa dân gian làng Mai (2011), Nxb
Khoa học xã hội, Hà Nội.
66. Nguyễn Thu Minh (2010), Văn hóa dân gian người Dao ở Bắc Giang,
Nxb khoa học xã hội và nhân văn, Hà Nội.
67. Nguyễn Thu Minh (2013), Văn hóa dân gian huyện Sơn Động, Bắc
Giang, Nxb văn hóa thông tin, Hà Nội.
68. E.M.Meletinsky (2004), Thi pháp của huyền thoại, (Trần Nho Thìn và
Song Mộc dịch), Nxb Đại học quốc gia, Hà Nội.
69. Phan Đăng Nhật (1974), So sánh một số truyền thuyết trong “ Đẻ đất
đẻ nƣớc của ngƣời Mƣờng với các truyền thuyết về thời dựng nƣớc của
ngƣời Việt, Tạp chí Văn học (số 1) tr. 19-33.
12


70. Nhiều tác giả (2006), Di sản văn hóa Bắc Giang, Tập 1, Bƣớc đầu tìm
hiểu truyền thống văn hóa Bắc Giang, Nxb Bảo tang tỉnh Bắc Giang.
71. Bùi Văn Nguyên (1973), Vài nét về văn hóa thời Hùng Vƣơng qua một
số truyền thuyết cổ”, Tạp chí Văn học (số 5), tr. 1- 7.

72. Bùi Văn Nguyên (1993), Việt Nam thần thoại và truyền thuyết, Nxb
Mũi Cà Mau.
73. Nguyễn Thị Nguyệt (2010), Khảo sát và so sánh một số type truyện và
motif truyện kể dân gian Việt Nam – Nhật Bản, Nxb Đại học Quốc gia
Hà Nội.
74. Nguyễn Thị Nguyệt (2010), Khảo sát một số kiểu truyện tiêu biểu về
các nhân vật “ tứ bất tử” trong truyện kể dân gian Việt Nam, Nxb Đại
học Quốc gia Hà Nội.
75.Võ Quang Nhơn (1977), Thần thoại và truyền thuyết các dân tộc ít
ngƣời một bộ phận của văn học dân gian Việt Nam thống nhất trong đa
dạng”, Tạp chí Văn học (số 6), tr. 49- 57.
76. N.J.Niculin(2006), Dòng chảy văn hóa Việt Nam, Nxb Văn hóa thông
tin, Hà Nội.
77. Hà Văn Phùng (2007), Di sản văn hóa Bắc Giang, Tập 3, Khảo cổ học
Bắc Giang từ tiền sử đến lịch sử, Nxb Bảo tàng tỉnh Bắc Giang.
78.G.N.Pôxpêlôp (1998), Dẫn luận nghiên cứu văn học, Nxb giáo dục, Hà
Nội.
79. Vũ Quỳnh (1993), Tân đính Lĩnh Nam chích quái, Nxb khoa học xã
hội, Hà Nội.
80.Lê Chí Quế (2010), Văn học dân gian, khảo sát và nghiên cứu, NXB
Đại học Quốc gia Hà Nội.
13


81. Bùi Quang Thanh, (1979), “Về một thể loại văn học dân gian”, Tạp chí
Văn học (số 4), tr. 125- 134.
82. Bùi Quang Thanh (1981), “Tìm hiểu kết cấu dạng truyền thuyết anh
hùng”, Tạp chí Văn học (số 3) , tr. 58- 75.
83. Bùi Quang Thanh (1982), Truyền thuyết dân gian với tâm lý cộng
đồng ngƣời Việt, Tạp chí Văn học (số 2), tr. 68- 75.

84. Trần Ngọc Thêm (1999), Cơ sở văn hóa Việt Nam, Nxb Giáo dục, Hà
Nội.
85. Bùi Thiết (1992), “ Có một hƣớng giải mã truyền thuyết Sơn Tinh –
Thủy Tinh”, Tạp chí Văn học (số 2), tr. 22 – 27.
86. Ngô Đức Thịnh (1990), Nghiên cứu vùng văn hóa – khuynh hƣớng và
các vấn đề”, Tạp chí Văn hóa dân gian (số 3), tr. 46- 52.
87. Ngô Đức Thịnh (2001), Tín ngưỡng và văn hóa tín ngưỡng ở Việt
Nam, Nxb khoa học xã hội, Hà Nội.
88. Ngô Đức Thịnh (chủ biên) (2004), Văn hóa vùng và phân vùng văn
hóa ở Việt Nam, Nxb trẻ, thành phố Hồ Chí Minh.
89. Ngô Đức Thịnh (2004), Bản sắc văn hóa vùng ở Việt Nam, Nxb Giáo
dục, Hà Nội.
90. Phan Trần (1967) “Tinh thần dân tộc qua các truyền thuyết lịch sử”,
Tạp chí Văn học (số 3), tr. 50 - 59.
91. Đỗ Bình Trị, Trần Đình Sử (1998), Văn học, Tập 2, Nxb Giáo dục, Hà
Nội.
92. Ngô Văn Trụ, Bùi Văn Thành (2008), Di sản văn hóa Bắc Giang, Văn
học dân gian Bắc Giang, Tập 4, Nxb Thanh niên.
93. Ngô Văn Trụ (2011), Lễ Hội Bắc Giang, Nxb văn hóa dân tộc.
14


94. Ngô Văn Trụ, Đinh Xuân Lâm (2008), Di sản văn hóa Bắc Giang, Biên
niên sự kiện và tư liệu lịc sử, Tập 5, Nxb Bảo tang tỉnh Bắc Giang.
95. Tạ Chí Đại Trƣờng (2006), Thần và người đất Việt, NXB Văn hóa –
Thông tin.
96. Vũ Anh Tuấn (2014), Giáo trình văn học dân gian, NXB Giáo dục
Việt Nam.
97. Hoàng Tiến Tựu (1978), “Vấn đề phân vùng văn học dân gian và ý
nghĩa phƣơng pháp luận của nó”, Tạp chí Dân tộc học (số 2), tr. 1-13.

98. Hoàng Tiến Tựu (1979), “ Sự phát triển của truyền thuyết chống ngoại
xâm từ Thánh Gióng đến An Dƣơng Vƣơng”, Tạp chí Văn học (số 4),
tr. 50-58.
99. Hoàng Tiến Tựu (1990), Văn học dân gian, Tập 2, Nxb Giáo dục, Hà
Nội.
100. Hoàng Tiến Tựu (1997), “Lễ hội với đời sống tinh thần của nhân dân
trong xã hội hiện nay”, văn hóa truyền thống các tỉnh Bắc Trung Bộ, Nxb
khoa học xã hội, Hà Nội, tr. 326- 332.
101. Thanh Việt (1960) “ Nên khai thác đánh giá truyện Mị Châu- Trọng
Thủy nhƣ thế nào”, Tạp chí Nghiên cứu văn học (số 12), tr. 90 - 92.
102. Nguyễn Quang Vinh (1974), “Hình bóng ngƣời anh hùng sáng tạo
văn hóa trong truyền thuyết dân gian Không Lộ”, Tạp chí Văn học (số 6),
tr. 61 – 73.
103.Nguyễn Khắc Xƣơng (1973), Tìm hiểu quan hệ giữa thần thoại, truyền
thuyết và diễn xƣớng tín ngƣỡng phong tục, Tạp chí Văn học (số 6), tr. 98107.
104. Phạm Thị Yến (chủ biên) (2008), Giáo trình văn học dân gian, Nxb
đại học sƣ phạm, Hà Nội.
15