Dạy học bài thơ đàn ghi ta của lor c của thanh thảo từ thi pháp chủ nghĩa tượng trưng

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC

NGUYỄN THỊ HÀ

DẠY HỌC BÀI THƠ “ĐÀN GHI TA CỦA LOR-CA”
CỦA THANH THẢO TỪ THI PHÁP CHỦ NGHĨA TƢỢNG TRƢNG

LUẬN VĂN THẠC SĨ SƢ PHẠM NGỮ VĂN

HÀ NỘI – 2015


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC

NGUYỄN THỊ HÀ

DẠY HỌC BÀI THƠ “ĐÀN GHI TA CỦA LOR-CA”
CỦA THANH THẢO TỪ THI PHÁP CHỦ NGHĨA TƢỢNG TRƢNG

LUẬN VĂN THẠC SĨ SƢ PHẠM NGỮ VĂN

CHUYÊN NGÀNH: LÝ LUẬN VÀ PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC
(BỘ MÔN NGỮ VĂN)
Mã số: 60 14 01 11
Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS.Trần Khánh Thành

HÀ NỘI – 2015

LỜI CẢM ƠN
Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn tới PGS.TS.Trần Khánh Thành, Thầy đã
hướng dẫn, giúp đỡ nhiệt tình và tạo điều kiện thuận lợi nhất cho tôi trong
quá trình nghiên cứu đề tài để tôi được học hỏi, được hiểu biết và hoàn thành
luận văn tốt nghiệp.
Xin trân trọng gửi lời cảm ơn sự nhiệt tình, lòng tâm huyết của các
thầy cô giáo đang công tác và giảng dạy tại Trường Đại Học Giáo Dục, Đại
Học Quốc Gia Hà Nội đã tạo điều kiện tốt nhất cho chúng tôi học tập, được
nghiên cứu mở mang kiến thức, nâng cao trình độ nghiệp vụ.
Xin bày tỏ lòng biết ơn tới Ban giám hiệu, các thầy cô và các em học
sinh trường THPT Yên Viên đã nhiệt tình ủng hộ, giúp đỡ tôi trong suốt quá
trình nghiên cứu và thực nghiệm luận văn.
Hà Nội, ngày

tháng

năm 2015

Tác giả

Nguyễn Thị Hà

i


Các kí hiệu viết tắt đƣợc sử dụng trong luận văn

GV:

Giáo viên

HS:

Học sinh

SGK:

Sách giáo khoa

THPT:

Trung học phổ thông

ii


MỤC LỤC
PHẦN MỞ ĐẦU .............................................................................................. 1
1. Lý do chọn đề tài ........................................................................................... 1
2. Lịch sử nghiên cứu ........................................................................................ 2
3. Mục đích nghiên cứu và nhiệm vụ nghiên cứu ............................................. 3
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................. 4
5. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................... 4
6. Cấu trúc luận văn .......................................................................................... 4
CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN ..... Error! Bookmark not
defined.
1.1. Cơ sở lý luận ............................................ Error! Bookmark not defined.
1.1.1. Khái lược về chủ nghĩa tượng trưng trong văn học..... Error! Bookmark
not defined.
1.1.2. Nguyên tắc sáng tạo của chủ nghĩa tượng trưng .. Error! Bookmark not

defined.
1.2. Cơ sở thực tiễn ......................................... Error! Bookmark not defined.
1.2.1. Dấu ấn của chủ nghĩa tượng trưng trong thơ Thanh Thảo .......... Error!
Bookmark not defined.
1.2.2. Thực trạng dạy học bài thơ “Đàn ghi ta của Lor- ca”Error! Bookmark
not defined.
CHƢƠNG 2: VẬN DỤNG THI PHÁP CHỦ NGHĨA TƢỢNG TRƢNG
TRONG DẠY HỌC BÀI “ĐÀN GHI TA CỦA LOR- CA” ............... Error!
Bookmark not defined.
2.1. Hướng tiếp cận bài thơ Đàn ghi ta của Lor-ca dưới góc độ thi pháp học
......................................................................... Error! Bookmark not defined.
2.1.1. Thể loại của bài thơ ................................ Error! Bookmark not defined.
2.1.2. Kết cấu..................................................... Error! Bookmark not defined.

iii


2.1.3. Không gian và thời gian nghệ thuật của bài thơ .. Error! Bookmark not
defined.
2.1.4. Thế giới hình tượng ................................. Error! Bookmark not defined.
2.1.5. Hình ảnh và biểu tượng ........................... Error! Bookmark not defined.
2.1.6. Ngôn ngữ thơ và nhạc tính ...................... Error! Bookmark not defined.
2.2. Dạy học bài thơ Đàn ghi ta của Lor- ca xuất phát từ đặc điểm của chủ
nghĩa tượng trưng ............................................ Error! Bookmark not defined.
2.2.1. Cơ sở đề xuất phương pháp .................... Error! Bookmark not defined.
2.2.2. Đọc sáng tạo văn bản để dạy học bài thơ từ thi pháp chủ nghĩa tượng
trưng ................................................................................................................................... 63
2.2.3. Phương pháp gợi tìm bằng các câu hỏi nêu vấn đề khai thác từ thi pháp
chủ nghĩa tượng trưng ..................................................... Error! Bookmark not defined.
2.2.4. Phối hợp các biện pháp bình giảng, trao đổi thảo luận, vấn – đáp Error!

Bookmark not defined.

CHƢƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM ... Error! Bookmark not defined.
3.1. Mục đích thực nghiệm ............................. Error! Bookmark not defined.
3.2. Đối tượng và địa bàn thực nghiệm ........... Error! Bookmark not defined.
3.3. Nội dung thực nghiệm.............................. Error! Bookmark not defined.
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ................... Error! Bookmark not defined.
1. Kết luận ....................................................... Error! Bookmark not defined.
2. Khuyến nghị ................................................ Error! Bookmark not defined.
TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................................. 5

iv


PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Thanh Thảo có những đóng góp quan trọng trong thành tựu thơ ca hiện
đại Việt Nam. Ông là nhà thơ không ngừng tiếp cận những trào lưu văn học
mới, nhằm làm cho các sáng tác của mình ngày càng gần với hơi thở đương
đại. Một trong những bài thơ mang dấu ấn thơ tượng trưng là bài thơ “Đàn
ghi ta của Lor- ca”. Bài thơ này được lựa chọn vào chương trình Ngữ văn lớp
12 tập 1 từ năm 2008 đến nay đã thu hút được nhiều sự quan tâm của nhiều
nhà nghiên cứu văn học, giáo viên và học sinh. Đây là một bài thơ hay và độc
đáo cả về phương diện nội dung và hình thức nghệ thuật, là thi phẩm xuất sắc
của Thanh Thảo đồng thời là sáng tác tiêu biểu cho xu hướng cách tân thơ
Việt trong giai đoạn văn học sau 1975. Thi phẩm được viết theo khuynh
hướng thơ tượng trưng với cách biểu đạt mới. Nhưng để cảm nhận được cái
hay cái mới của bài thơ lại là một thách thức không nhỏ đối với người dạy và
người học. Chính vì vậy việc giảng dạy của giáo viên và học tập của học sinh
về bài thơ này không dễ thành công. Đối với học sinh, bài thơ trên khó bởi lối

biểu đạt và cách sử dụng ngôn từ hết sức lạ của Thanh Thảo khiến các em
lúng túng trong cách giải mã ngôn từ, dẫn đến khó liên tưởng, tưởng tượng
nhiều chi tiết, hình ảnh trong tác phẩm. Đối với giáo viên, bài thơ này khó ở
chỗ: đây là bài thơ có lối sử dụng hình ảnh táo bạo, ngôn ngữ giàu giá trị biểu
trưng có khả năng mở ra nhiều tầng bậc ý nghĩa và liên tưởng phong phú.
Nhiều giáo viên đã dạy bài thơ này như một truyện vì mải mê hướng học sinh
tìm hiểu vẻ đẹp của Lor- ca mà quên mất đây là bài thơ của Thanh Thảo, là
tấc lòng tri ân tiếng nói cảm thông sâu sắc sự đánh giá cao của Thanh Thảo
với Lor- ca….Việc xác định chủ đề, tư tưởng của bài thơ và các tầng ý nghĩa
của các hình thơ không hề đơn giản và không dễ thống nhất nếu không đưa ra
được cách cắt nghĩa, lí giải phù hợp. Thực tế cho thấy đã nhiều cách hiểu xa
rời văn bản thậm chí sai lệch về giá trị đích thực của bài thơ. Vì thế để có thể
hiểu đúng về bài thơ này chúng ta phải tìm hiểu về đặc điểm thi pháp thơ

1


tượng trưng và bút pháp tượng trưng mà tác giả đã sử dụng. Xuất phát từ lí do
trên tôi nghiên cứu đề tài: Dạy học bài thơ “Đàn ghi ta của Lor- ca” của
Thanh Thảo từ thi pháp chủ nghĩa tượng trưng. Với mong muốn đóng góp
cho việc dạy học bài thơ này được thành công hơn.
2. Lịch sử nghiên cứu
Đã có nhiều bài viết về bài thơ Đàn ghi ta của Lor-ca của Thanh Thảo từ
những góc độ khác nhau. Nguyễn Phượng với bài “Vài suy nghĩ về việc đọc
hiểu bài thơ Đàn ghi ta của Lor-ca” (Văn học & Tuổi trẻ số 8 tháng 8 năm
2008), đã chỉ ra nguyên nhân khiến giáo viên, học sinh lúng túng khi đọc hiểu
bài thơ này, từ đó đưa ra ý kiến cần phải hiểu được trường phái thơ tượng
trưng, siêu thực trước khi đi vào tìm hiểu bài thơ. Phan Huy Dũng trong Ngữ
văn 12 – Những vấn đề thể loại và lịch sử văn học đã khám phá bài thơ Đàn
ghi ta của Lor-ca từ góc độ thể loại và dưới cái nhìn liên văn bản. Chu Văn

Sơn với bài viết “Đàn ghi ta của Lor-ca của Thanh Thảo” đã nghiên cứu,
phát hiện tính nhạc trong thơ Thanh Thảo nói chung, trong Đàn ghi ta của
Lor-ca nói riêng. Nguyễn Ái Học trong cuốn Phương pháp tư duy hệ thống
trong dạy học văn, đã đưa ra định hướng dạy học văn bản Đàn ghi ta của Lorca gắn với loại thể, loại hình để giải mã văn bản.
Một số luận văn thạc sĩ đã tập trung nghiên cứu về thơ Thanh Thảo và
phương pháp dạy học bài thơ Đàn ghi ta của Lor-ca. Luận văn Hệ thống biểu
tượng trong thơ và trường ca của Thanh Thảo, tác giả Vũ Thị Minh Hạnh đã
giải mã biểu tượng “đàn ghi ta” trong tác phẩm Đàn ghi ta của Lor-ca. Luận
văn Sử dụng câu hỏi trong dạy học văn bản Đàn ghi ta của Lorca (Thanh
Thảo) (Ngữ văn 12 – tập 1) của Thế Thị Nhung tập trung xây dựng hệ thống
câu hỏi để tiến hành dạy tác phẩm.
Một số sách, tài liệu hướng dẫn dạy học cũng chỉ ra những điều cần thiết
khi dạy học bài thơ Đàn ghi ta của Lor-ca của Thanh Thảo. Trong “Chuyên
đề dạy - học Ngữ văn 12” Lê Thị Hường đã nghiên cứu khá chi tiết về bài thơ
Đàn ghi ta của Lor-ca từ những hiểu biết về tác giả, đến việc chú thích các
2


hình ảnh, cách giảng dạy tác phẩm, hướng dẫn học sinh học bài. Trong sách
Hướng dẫn Thực hiện chương trình Sách giáo khoa lớp 12 môn Ngữ vănNXB Giáo dục/2008, Lê Nguyên Cẩn có bài viết “Để hiểu thêm một số hình
tượng thơ trong bài Đàn ghi ta của Lor-ca của Thanh Thảo” với mục đích
giúp giáo viên THPT nắm được đôi chút về quan niệm mĩ học của chủ nghĩa
siêu thực và tượng trưng để có thể cảm nhận bài thơ của Thanh Thảo dễ dàng
hơn. Đây là một gợi ý mang tính định hướng cơ bản trong quá trình soạn
giảng “Đàn ghi ta của Lor- ca” của giáo viên THPT.
Các công trình trên là nguồn tài liệu quý báu đối với chúng tôi, nhưng
chưa có công trình nào xây dựng một cách có hệ thống phương pháp dạy học
bài thơ Đàn ghi ta của Lor- ca của Thanh Thảo từ thi pháp chủ nghĩa tượng
trưng.
3. Mục đích nghiên cứu và nhiệm vụ nghiên cứu

3.1. Mục đích nghiên cứu
Bước đầu tìm hiểu quan niệm mĩ học của chủ nghĩa tượng trưng và ảnh
hưởng tích cực của nó trong văn học Việt Nam.
Chỉ ra những đổi mới đặc trưng về nghệ thuật của Thanh Thảo trong bài
thơ “ Đàn ghi ta của Lor – ca” của Thanh Thảo.
Đề xuất hướng dạy học bài thơ “Đàn ghi ta của Lor- ca” của Thanh Thảo
hiệu quả trên cơ sở nghiên cứu lí luận và thực tiễn.
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Xuất phát từ mục đích nghiên cứu, đề xuất phương pháp dạy học hiệu quả
nhất bài thơ Đàn ghi ta của Lor- ca của Thanh Thảo, chúng tôi xác định
những nhiệm vụ cơ bản sau:
- Tổng quan những vấn đề cơ bản về thi pháp của chủ nghĩa tượng trưng
và ảnh hưởng của chủ nghĩa tượng trưng đối với thơ Việt Nam hiện đại.
- Tìm hiểu về thực trạng dạy học bài thơ Đàn ghi ta của Lor- ca của
Thanh Thảo ở trường trung học phổ trên địa bàn thành phố Hà Nội.

3


- Tiến hành nghiên cứu, khảo sát thực tiễn để từ đó xác định hướng dạy
học hợp lí và hiệu quả cho việc dạy học bài thơ Đàn ghi ta của Lor- ca của
Thanh Thảo ở trường trung học phổ thông.
- Tiến hành thực nghiệm sư phạm, đánh giá kết quả nghiên cứu để đưa ra
những kết luận và khuyến nghị thiết thực.
4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
4.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng được lựa chọn nghiên cứu là phương pháp Dạy học bài thơ
“Đàn ghi ta của Lor- ca” của Thanh Thảo từ thi pháp chủ nghĩa tượng trưng
4.2. Phạm vi nghiên cứu
Đề tài được nghiên cứu trong phạm vi cụ thể bài thơ Đàn ghi ta của

Lor- ca của Thanh Thảo trong chương trình Ngữ văn 12 ở trường THPT. Đối
tượng được áp dụng nghiên cứu là học sinh lớp 12 trường THPT Yên Viên –
huyện Gia Lâm - Thành phố Hà Nội.
5. Phƣơng pháp nghiên cứu
Trong quá trình nghiên cứu, xây dựng đề tài chúng tôi đã vận dụng nhiều
phương pháp nghiên cứu như sau:
- Phương pháp tiếp cận thi pháp học
- Phương pháp khảo sát thực nghiệm
- Phương pháp nghiên cứu lí luận – thực tiễn
6. Cấu trúc luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận và khuyến nghị, nội dung chính của luận
văn được trình bày trong 3 chương:
Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn
Chương 2: Vận dụng thi pháp thơ tượng trưng trong dạy học bài thơ
Đàn ghi ta của Lor- ca của Thanh Thảo.
Chương 3: Thực nghiệm sư phạm

4


TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Lại Nguyên Ân, 150 thuật ngữ văn học. Nxb Đại Học Quốc Gia Hà Nội,
2000.
2. Mai Bá Ấn, Quan niệm của Thanh Thảo về thơ. Tạp chí Sông Hương, Số
191, 2005.
3. Trần Mai Châu, tuyển dịch và giới thiệu. Thơ Pháp thế kỉ XIX (sách song
ngữ), Nxb Trẻ, 1996
4. Nguyễn Viết Chữ, Phương pháp dạy học tác phẩm văn chương theo loại
thể. NXB Đại Học Quốc Gia Hà Nội, 2001.
5. C. Đơ-ly-nhi, M. Ru-xơ-lô. Văn học Pháp, Trịnh Thu Hồng, Đỗ Phương

Mai dịch, Nxb Giáo dục, 1999
6. Phạm Minh Diệu, (tổng chủ biên). Thiết kế bài giảng ngữ văn 12, tập 1.
NXB Đại Học Quốc Gia Hà Nội, 2008.
7. Phan Huy Dũng, Đàn ghi ta của Lorca của Thanh Thảo dưới góc nhìn liên
văn bản. Tạp chí Nghiên cứu văn học, tháng 12, 2008.
8. Lê Bá Hán, Trần Đình Sử, Nguyễn Khắc Phi. Từ điển thuật ngữ văn học..
Nxb Giáo Dục, 2004.
9. Vũ Thị Minh Hạnh, Hệ thống biểu tượng trong thơ và trường ca của Thanh
Thảo. Luận văn Thạc sỹ Đại học Sư phạm Hà Nội, 2009.
10. Hegel. Mĩ học (Phan Ngọc dịch và giới thiệu), tập 1, Nxb Văn học, 1999
11. Hen ri Benac, Dẫn giải ý tưởng văn chương, Nxb Giáo dục 2005
12. Phạm Ngọc Hiền, Mấy vấn đề dạy học theo hướng thi pháp học. Tạp chí
Văn học tuổi trẻ số 217,218, 219, 2010.
13. Đỗ Đức Hiểu, Thi pháp hiện đại. Nxb Hội nhà văn, 2000.
14. Nguyễn Ái Học, Phương pháp tư duy hệ thống trong dạy học văn. Nxb
Giáo Dục, 2010.
15. Lê Huy Hòa, Nguyễn Văn Bình. Những bậc thầy của văn chương thế giới,
tư tưởng và quan niệm, Nxb Văn học, 1995

5


16. Hoàng Hưng (dịch, tuyển chọn). Thơ chon lọc Federico Gaxia Lorca.
Nxb Sở văn hóa thông tin Lâm Đồng, 1998.
17. Lê Thị Hường, Chuyên đề dạy học ngữ văn 12, Đàn ghi ta của Lorca
(Thanh Thảo). Nxb Giáo Dục, 2008.
18. Nguyễn Thị Dư Khánh, Thi pháp học và vấn đề giảng dạy văn học trong
nhà trường. Nxb Giáo Dục, 2009.
19. Phan Trọng Luận, Trần Thế Phiệt, Nguyễn Thanh Hùng, Trương Dĩnh.
Phương pháp dạy học văn. Nxb Đại Học Quốc Gia Hà Nội, 2008.

20. Phan Trọng Luận, Ngữ văn 12 (tập 1). Nxb Giáo Dục, 2008.
21. Phan Trọng Luận, (tổng chủ biên). Ngữ văn 12 (tập 1- Sách Giáo viên).
NXB Giáo Dục, 2008.
22. Thế Thị Nhung, Sử dụng câu hỏi trong dạy học văn bản Đàn ghi ta của
Lorca (Thanh Thảo) (Ngữ văn 12 - tập1). Luận văn thạc sỹ Đại học Giáo Dục
– Đại Học Quốc Gia Hà Nội, 2011.
23. Hoàng Kim Oanh, Nghệ thuật tượng trưng trong thơ Edgar Allan Poe.
Nguồn: />detai&id
24. Cao Đăng Ngọc Phượng, Một góc nhìn về bài thơ Đàn ghi ta của Lorca
của Thanh Thảo. Tạp chí Nhà Văn tháng 9, 2011.
25. Roland Barthes, Độ không của lối viết (Nguyên Ngọc dịch và giới thiệu),
Nxb Hội nhà văn, 1997
26. R.Wellek và A.Warren. Lý luận văn học. (Nguyễn Mạnh Cường dịch),
Nxb Văn học, 2009
27. Chu Văn Sơn. Bình bài thơ Đàn ghi ta của Lorca.
Nguồn: dinhhatrieu.vnweblogs.com/print/11131/137817.
28. Trần Đình Sử, Giáo trình dẫn luận thi pháp học. Nxb Giáo Dục, 2003.
29. Trần Đình Sử, Nguyễn Xuân Kính, Trần Thị An... Thi pháp học ở Việt
Nam. Tuyển chọn, b.s: Nguyễn Đăng Điệp, Nguyễn Văn Tùng, Nxb Giáo
dục, 2010.
6


30. Trần Đình Sử, Những thế giới nghệ thuật thơ. Nxb Giáo dục,1995
31. Thanh Thảo, Dấu chân qua trảng cỏ. Nxb Tác phẩm mới, 1978.
32. Thanh Thảo, Khối vuông Rubic. Nxb Tác phẩm mới, Hà Nội, 1985.
33. Thanh Thảo, Những người đi tới biển. Nxb Văn học, 1987.
34. Thanh Thảo, Từ một đến trăm. Nxb Đà Nẵng, 1988.
35. Thanh Thảo, Ngón thứ sáu của bàn tay. Nxb Đà Nẵng, 1995.
36. Thanh Thảo, Mãi mãi là bí mật. Nxb Lao động, 2004.

37. Bích Thu, Thanh Thảo: một gương mặt tiêu biểu trong thơ từ sau 1975.
Tạp chí Văn học số 5, 6, 1985.
38. Chu Quang Tiềm, Tâm lý văn nghệ (Khổng Đức – Đinh Tấn Dung dịch),
Nxb TP Hồ Chí Minh, 1991
39. Từ điển biểu tượng văn hóa thế giới, Nxb Đà Nẵng, 2002

7